Wykład VIII - hmeihg.uni.lodz.pl · (aktywna rola państwa w gospodarce) John Maynard Keynes –...

1

Wykład VIII

Wielki kryzys gospodarczy

The Great Depression

1929 - 1933/35…41?

Świat, Europa, Polska

2

Cykl koniunkturalny

3

Przyczyny kryzysu

Sfera „realna” Sfera finansów

Spadek konsumpcji i inwestycji Spadek ilości pieniądza

Depresja w rolnictwie Niedostateczne rozmiary (zły rozdział) rezerw złota na świecie

Skrajne uzależnienie wielu państw od Kryzys finansowy

niestabilnych rynków zbytu działu I „boom spekulacyjny”

Pogląd eklektyczny: nieszczęśliwy zbieg różnych czynników monetarnych i nie monetarnych mających swe korzenie w I wojnie światowej

Zakłócenia w handlu, przepływie kapitałów, systemie walutowym

4


Przyczyny kryzysu

ROZWARCIE NOŻYC CEN: KRYZYS FINANSOWY

1925r.- 94:100 1925r. - 89:100

wzrost światowych zapasów

towarów

zmiana relacji cen towarów:

• „Czarny czwartek” 24 X 1929 r. „Czarny wtorek” – 29 X 1929 r.

5

Rozwarcie nożyc cen

poziom cen

art. przemysłowe

art. rolno-spożywcze

czas

Objawy „przedkryzysowe”

• „WYSOKI WZROST GOSPODARCZY”

• TANI i ŁATWY KREDYT

• WZMOŻONY PROCES KREACJI

PIENIĄDZA

• ZWIĘKSZONA PODAŻ PIENIĄDZA

• WZROST CEN (np. nieruchomości)

• WZMOŻONY OBRÓT PAPIERAMI

WARTOŚCIOWYMI WZROST CEN AKCJI

6

7

Sfera finansów

• Akcje

• Funkcjonowanie GIEŁDY

• Rynki finansowe

• Oczekiwania graczy i koniunktura

(popyt spekulacyjny)

• „Bańka mydlana”

8

Cena akcji odzwierciedla:

CENA AKCJI

• Ogólną koniunkturę na giełdzie

(hossę lub bessę) + ? -

• Kondycję i perspektywy

ekonomiczne przedsiębiorstwa

Indeks cen papierów

wartościowych

• ROK 1926 = 100

• 3 września 1929 r. osiągnął 381

• 13 listopada 1929 r. spadł do 198 … i

spadał dalej….

• Panika w USA i Europie… wycofywanie

lokat bankowych…. 9

10

Kryzys finansowy

wzrost

gospodarczy

sfera finansów

kryzys

sfera realna

czas

11

Spadek produkcji przemysłowej

Świat – 33%

Kraje europejskie – 27,5%

USA – 49%

Kanada – 45%

Niemcy – 47%

12

Objawy kryzysu:

• wzrost bezrobocia (do 40%)

• spadek cen artykułów rolnych (64%)

• spadek cen surowców (56%)

13


(retorsje)

• Fatalna sytuacja krajów surowcowo-rolniczych

• Handel międzynarodowy – dominuje polityka

protekcjonistyczna, złe praktyki (dumping),

nieufność

• Zakłócenia w światowym systemie walutowym

• Rozwój ZSRR (plany pięcioletnie 1928-37),

faszyzm w Niemczech i Włoszech (przemysł

zbrojeniowy)

14

Handel światowy w 1937r.

• Europa Zachodnia – 26%

• Wlk. Brytania – 14%

• Reszta Europy – 10%

• USA i Kanada – 16%

• Azja – 16%

• Ameryka Łac. – 9%

• Afryka – 6%

• Oceania – 3%

15

Wielki kryzys gospodarczy (środki zaradcze – aktywna rola państwa

w gospodarce)

• Anglia - J.M. Keynes kreowanie popytu

• USA – F.D. Roosevelt „New Deal”

• Niemcy, Włochy, Japonia zbrojenia

• Odbudowa gospodarki światowej 1934-38 (przemysł

– wzrost średniorocznie o 7%; rolnictwo – zmniejszenie zbiorów; handel – wzrost tylko o 6% za cały okres!!!)

• Symptomy nadciągającej burzy (Mandżuria i

Chiny, Abisynia, Austria, Czechosłowacja, Kłajpeda)

16

Wielki kryzys gospodarczy (aktywna rola państwa w gospodarce)

John Maynard Keynes – Wielka Brytania

17

Myśl Johna Maynarda Keynesa

• Krytyka dotychczasowego systemu kapitalistycznego opartego na liberalizmie gospodarczym: – liberalizm nie zapewnia równowagi ekonomicznej

– niezdolność do pełnego zatrudnienia

– zbyt wielka różnica w dochodach

– interwencja państwa w życie gospodarcze jest w stanie ograniczyć wahania koniunktury i zapewnić równowagę

• Pośrednie i bezpośrednie środki interwencji państwa w gospodarkę

18


Pośrednie środki interwencji państwa w gosp.

• Odejście od parytetu złota (sztywności pieniądza) wprowadzenie płynnych kursów

• Operowanie stopą procentową (st.%): recesja obniżka st. % potanienie kredytu wzrost inwestycji wzrost popytu ożywienie

• Regulowanie przez Bank Centralny ilości pieniądza na rynku

• Polityka fiskalna (progresja podatkowa, podatki majątkowe, redystrybucja dochodów zasilenie pieniądzem najszerszych biedniejszych mas wzrost pp

19


Bezpośrednie środki interwencji państwa w gosp.

• Inwestycje publiczne (takie, które nie wywołują

nadprodukcji, a wpływają na …

wzrost zatrudnienia dochodów popytu)

• Środki? Dług publiczny!

20

„New Deal” w USA

21

Założenia „New Deal” – USA

• Zakaz wywozu złota za granicę

• Dewaluacja dolara i zniesienie wymienialności na złoto (ożywienie HZ)

• Rolnictwo:

- odszkodowania za zmniejszenie upraw zmniejszenie produkcji wzrost cen wzrost pp

- zawieszenie spłaty długów

- zmniejszenie stopy % od kredytów rolniczych

22

Założenia „New Deal”

• Przemysł:

- ustalenie warunków umów o pracę w zamian pracodawcy otrzymywali zamówienia od państwa (tydzień pracy z 48 do 40 h, płaca minimalna)

- wprowadzenie rent, ubezpieczeń dla bezrobotnych,

- zwiększono uprawnienia związków zawodowych

23

Założenia „New Deal”

• Zastosowanie robót publicznych

(zatrudniono 8 mln spośród 13 mln

bezrobotnych)

• Efekt:

• 120 tys. budynków publicznych

• 80 tys. mostów

• 295 lotnisk

• Stadiony, oczyszczanie miast, zalesianie,

regulacja rzek

24

Niemiecki plan gospodarczy

• Specyfika Niemiec faszyzm

• Realizacja planu „Lebensraum”

• Centralizacja, planowanie i kontrola

• Korporacjonizm zrzeszanie wielkich

przedsiębiorstw (przemysł, handel, rzemiosło,

banki, ubezpieczenia, turystyka kierowane

przez NSDAP)

• Plan niezależności surowcowej i rozwój przemysłu

zbrojeniowego cela: autarkia

25

Wielki Kryzys w Polsce

1929 - 1935

26

Przyczyny wielkiego kryzysu w

Polsce

• Silne powiązanie polskiej gospodarki z

gospodarką światową transponowanie

kryzysu finansowego („efekt zarażania”)

• Tendencja zniżkowa cen żywności 1928-29

(ograniczenie popytu mas ludności wiejskiej)

• PODAŻ > POPYT = KRYZYS

27

Kryzys w polskim rolnictwie

• Spadek cen artykułów rolnych w latach 1928 / 35 średnio o 65% (większy niż w innych krajach):

Pszenica o 66%

Żyto o 68%,

Ziemniaki o 66%,

Wieprzowina 66%,

Wołowina 57%

Mleko 62%

28


• Spadek dochodów gospodarstw rolnych

1927/28 – 214 zł netto z 1 ha

1930/31 – 25 zł

1931/32 – 8 zł

„Aby otrzymać tę samą sumę pieniędzy co w roku 1928 rolnik musiał sprzedać w roku 1935 trzykrotnie większą ilość towarów”

29


• Rozwarcie nożyc cen nr 1 i nr 2 „Wieś na zakup tych samych wyrobów przemysłowych musiała sprzedać o wiele więcej produktów niż w latach przed kryzysem”

• Zahamowanie postępu agrotechnicznego (spadek zużycia nawozów sztucznych i zakupu sprzętu rolniczego)

• Zadłużenie rolnictwa (np. w 1932r zadłużenie wyniosło 4,3 mld zł a wartość całego zbytu 1,5 mld

30


(konsekwencje)

• Utrzymanie lub zwiększanie za wszelką cenę wysokości produkcji, tzw. „podaż głodowa”

• Pauperyzacja społeczności rolniczej

• Ograniczenie agregatowego popytu – katastrofalne zmniejszenie spożycia !!!

31

Charakterystyka kryzysu w rolnictwie

1929-1935

(Podsumowanie)

• dłuższe trwanie niż w pozostałych państwach

• spadek cen a nie produkcji

• nożyce cen

• zadłużanie się gospodarstw

• wstrzymanie inwestycji

• ograniczanie konsumpcji

• spowolnienie realizacji reformy rolnej

32

Kryzys w polskim przemyśle

• Spadek produkcji (o 41% w roku 1932 w porównaniu z 1928r.)

Produkcja światowa – 33%

Kraje europejskie – 27%

USA – 49%

Kanada – 45%

Niemcy – 47%

NAJWIEKSZY REGRES: górnictwo i przemysł ciężki

ROZWÓJ: elektrotechniczny, skórzany, produkcja energii, wydobycie gazu ziemnego i soli potasowej

33


• Gwałtowny rozwój monopolizacji

• Liczba karteli1930 – 1936 z 133 274

• Liczba karteli międzynarodowych 32 104

• Przykładowy rok 1934 kartelizacja objęła:

27,5% liczby S.A.

65,5% kapitału akcyjnego

30 – 40% całej produkcji przemysłowej

Cele kartelizacji i skutki?

34


• Bankructwa słabszych finansowo

przedsiębiorstw (1930 – 1933 liczba przedsiębiorstw zmniejszyła się

z 12.712 do 9.639)

• Dekoncentracja przemysłu

• Wzrost bezrobocia (43% w okresie dna

kryzysu)

Największe bezrobocie: przem. włókienniczy,

budowlany, mineralny, hutnictwo

35


• Obniżenie płac nominalnych

1928r. = 100

1932r. = 49

1933r. = 44

• Wzrost płac realnych (wzrost siły nabywczej o

23% w latach 1929 – 1930)

• Spadek dochodów klasy robotniczej o 1 / 3

36

Spadek spożycia w Polsce wg grup zawodowych

w okresie 1928-1933 (rok 1928 = 100)

• urzędnicy – 100

• przedsiębiorcy i wolne zawody – 92

• ziemianie – 82

• drobnomieszczaństwo – 78

• robotnicy – 73

• chłopi – 44

37

Charakterystyka kryzysu w polskim

przemyśle 1929-1935

(Podsumowanie)

• ograniczenie produkcji (głównie dóbr

inwestycyjnych)

• bankructwa i zamykanie

przedsiębiorstw

• tendencje monopolistyczne

• spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia

38

Problemy

walutowo – skarbowe

• Cel polityki rządu utrzymanie za wszelką cenę ustalonego parytetu złota oraz wymienialności waluty polskiej na złoto tzw. polityka Overall

• Polityka deflacyjna - polityka monetarna polegająca na dostosowaniu całości elementów życia gospodarczego do w/w zasady (obrona kursu, zahamowanie wzrostu obiegu pieniężnego, ograniczenia kredytowe, zmniejszenie inwestycji i wydatków państwa (kompresja budżetu), liberalna polityka dewizowa,

39

Problemy walutowo – skarbowe

• Deficyt budżetowy cięcia wydatków o około 26%

(fundusz robót publicznych, rolnictwo, oświata)

• Dług publiczny rozpisanie pożyczek

wewnętrznych 1933r. i 1935r. dług publiczny w

latach 1930-1936 wzrósł z 477 mln do 1705 mln tj. o

275% (Przeznaczenie?)

• Kryzys systemu kredytowego (1930-35 upada 111

instytucji kredytowych; regres bankowości prywatnej i

rozkwit państwowej; obniżka stopy procentowej 1930r.

z 9% do 6,5%; 1933 do 5%

• Odpływ kapitału zagranicznego (1929-35 2,57

mld zł)

40

Handel wewnętrzny i zagraniczny

• Proces rozdrabniania handlu wewnętrznego

• Handel zagraniczny:

• 1) Ochrona rynku wew. protekcja celna, reglamentacja przywozu

• 2) Promowanie eksportu subsydia eksportowe dla płodów rolnych tzw. „zwroty ceł”, wyrobów hutniczych, chemicznych i tekstylnych

• 3) Zmiany w strukturze geograficznej i rzeczowej polskiego HZ

41

Polski HZ w latach 1929 - 1935

Lata Saldo Polska

Wartość obrotu

Polska Świat

1929 -298 100 100

1930 187 79 87,1

1931 410 56,5 57,9

1932 222 32,8 39,2

1933 133 30,2 35,2

1934 176 29,9 33,9

1935 64 30,1 34,7

42

Polityka rządu polskiego

• Do 1932r. polityka pasywna (przystosowanie do kryzysu, aktywność jedynie w rolnictwie)

• Od 1932r. Kompleksowy program walki z kryzysem:

• Rolnictwo oddłużenie oraz stabilizacja i wzrost cen

• Przemysł obniżenie cen art. przem., roboty publiczne, wzrost etatyzmu

43

Okres interwencjonizmu

państwowego w Polsce

• Skomplikowana sytuacja Polski w momencie

ustąpienia kryzysu

• Czynniki zewnętrzne: roszczeniowa polityka

Niemiec, brak układów z sąsiadami

Czynniki wewnętrzne: śmierć marszałka, dwa

ośrodki władzy: 1) wokół gen. Rydza-

Śmigłego i prezydenta Mościckiego

wicepremierem E. Kwiatkowski

44

Eugeniusz Kwiatkowski (1888 – 1974)

http://republika.pl/zs2nowadeba1730/kwiatkowski/doze/7-2.htm

45

Podstawowe wytyczne polityki

E. Kwiatkowskiego

• Szybki rozwój przemysłu (cel: poprawa

obronności + nowe miejsca pracy)

• Podjęcie szerokiej akcji inwestycyjnej

przez kapitał polski (ulgi podatkowe,

preferencje kredytowe, zamówienia

państwowe)

• Promowanie polityki etatyzmu (monopol

państwowy w kolejnictwie, komunikacja

lotnicza, żegluga morska, radio, oraz w ponad

70% telefony, hutnictwo, wydobycie soli)

46

Interwencjonizm w rolnictwie

• Zakończenie kryzysu widoczne dopiero w 1935r

• Wzrost cen art. rolnych zmniejszenie nożyc cen

• Polska notowała nadwyżki w produkcji rolnej państwo popierało eksport (premie eksportowe, kredyty zaliczkowe)

• Z inicjatywy rządu budowa: spichlerzy, elewatorów, chłodni i rzeźni

• Od 1937r. prowadzenie polityki aprowizacyjnej

• Reforma rolna: rozparcelowano 2,6 mln ha wzrost liczby gospodarstw ale nie ich powierzchni!!!

• Przeludnienie wsi brak efektów

47

Interwencjonizm w przemyśle

• Poprawa koniunktury w przemyśle już w

1933r.; od 1935r. dynamiczny wzrost

• Wzrost liczby czynnych przedsiębiorstw

• Rozwój nowych gałęzi przemysłu (telekomunikacyjny, samolotowy, samochodowy)

• Wzrost potencjału wytwórczego po

przyłączeniu Zaolzia w 1938r. (20% węgla

kamiennego, 52% koksu, 40% stali)

• Budowa COP’u

48

Koncepcje Eugeniusza Kwiatkowskiego:

• „realny” czteroletni plan inwestycyjny 1936-

1940:

– utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego

• „wirtualny” piętnastoletni plan inwestycyjny

1939-1954:

– I okres – rozbudowa przemysłu zbrojeniowego

– II okres – poprawa stanu komunikacji

– III okres – rozwój rolnictwa

– IV okres – dalsze uprzemysłowienie i urbanizacja

– V okres – zatarcie różnic między Polską A i B

49

Centralny Okręg Przemysłowy

- województwa:

wschodnie kieleckie i krakowskie

południowe lubelskie

zachodnie lwowskie

- ogółem 15% powierzchni kraju i 18% ludności

- trzy rejony COP-u:

• A (kielecki) – surowcowy

• B (lubelski) – aprowizacyjny

• C (sandomierski – w widłach Wisły, Sanu i Dunajca) – przetwórczy

51

Przykłady inwestycji w COP-ie:

• elektrownia wodna w Rożnowie

• projekty elektrownii w Solinie i Czorsztynie

• huta Stalowa Wola

• produkcja kauczuku i opon w Dębicy

• fabryka obrabiarek w Rzeszowie

• produkcja samolotów w Mielcu

• fabryka armat w Stalowej Woli

• produkcja broni w Sanoku

• fabryka samochodów ciężarowych w Lublinie

Wykład VIII - hmeihg.uni.lodz.pl · (aktywna rola państwa w gospodarce) John Maynard Keynes –...

Documents

Transcript of Wykład VIII - hmeihg.uni.lodz.pl · (aktywna rola państwa w gospodarce) John Maynard Keynes –...