Historia ekonomii

Mgr Robert Mróz

John Maynard Keynes – 12.12.2016

John Maynard Keynes (1883-1946)

Podobnie jak Mill, był synem znanego ojca (Johna Neville'a), który zadbał o jego edukację – w 1905 r. uzyskał dyplom z matematyki, potem studiował ekonomię m.in. u Marshalla i Pigou

A Treatise on Probability, 1921 Duże doświadczenie w polityce (m.in. członek

delegacji brytyjskiej na konferencję w Paryżu w 1919 r., odszedł na znak protestu)

Członek Grupy Bloomsbury (m.in. Virginia Woolf, Bertrand Russell), poślubił rosyjską baletnicę

Inwestor – bliski bankructwa w 1920 r., doszedł do majątku wartego ok. 30 mln obecnych USD

John Maynard Keynes (1883-1946)

The End of Laissez-faire, 1926 – ale opinie o jego socjalistycznych poglądach są przesadzone

Był zwolennikiem kapitalizmu, ale chciał naprawić jego największe wady; przede wszystkim uważał, że system ma skłonność do kryzysów

Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, 1936 – książka teoretyczna, ale zarazem Keynes był bardzo mocno zorientowany na politykę gospodarczo-społeczną

1944 – jeden z twórców Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego

Tło „rewolucji Keynesowskiej”

W okresie ok. 1870-1930 makroekonomia niepopularna; problem alokacji zasobów

Wszystko zmienił Wielki Kryzys lat 1929-1936 – najgorszy kataklizm w historii kapitalizmu

USA: bezrobocie w 1929 r. 3%, w 1933 r. 25%; produkcja przemysłowa spadła o 30% w rok (1929-30)

Polska: ceny produktów rolnych w 1935 r. o 65% niższe niż w 1928 r.; w najgorszym momencie bezrobocie osiągnęło 43%

Tło „rewolucji Keynesowskiej”

Rewolucja, bo: Keynes w Ogólnej teorii zaproponował teorię, która

tłumaczy wielki kryzys i z której wynikają postulaty walki z nim

Makroekonomia klasyczna i neoklasyczna okazała się w dużej mierze bezradna i nie miała wytłumaczenia kryzysu (wpływ m.in. wiary w prawo Saya)

Aczkolwiek austriacy powiedzą, że ich teoria zaczęła się kształtować już na początku XX w., a głównym powodem „nawrócenia” na keynesizm było to, że był on w smak politykom (aktywizm w polityce gospodarczej)

Makroekonomia (neo)klasyczna

Ilościowa teoria pieniądza Równanie wymiany: MV = PY, M↑ → P↑ Kryzysy z przyczyn monetarnych niemożliwe, z

przyczyn realnych tylko wtedy, gdy interweniuje państwo

Przymusowe bezrobocie w długim okresie również tylko wtedy, gdy państwo przeszkadza w dostosowaniach cenowych

Polityka pieniężna nieskuteczna jako recepta na kryzys, polityka fiskalna wręcz szkodliwa (np. efekt wypierania)

Kapitalizm i kryzysy wg Keynesa

Wielki Kryzys zachwiał wiarą wielu w stabilność systemu

Teza Keynesa: bezrobocie przymusowe może utrzymywać się w kapitalizmie w długim okresie bez interwencji państwa → kapitalizm nie reguluje się sam i nie jest z natury stabilny

Był więc przeciwnikiem leseferyzmu w makroekonomii – trzeba działać, by zapobiegać kryzysom oraz by łagodzić ich skutki

Kapitalizm i kryzysy wg Keynesa

Odrzucał prawo Saya, podkreślał rolę popytu Popyt efektywny ED = C + I; w uproszczeniu:

Y = C + I (wielkość dochodu narodowego jest wyznaczana przez wydatki na konsumpcję i inwestycje)

Pełne zatrudnienie ekonomistów klasycznych to tylko szczególny przypadek, bo nie ma gwarancji, że ED będzie odpowiadał tej wielkości, wręcz zdarza się to rzadko – stan niepełnego zatrudnienia jest normalny

Kapitalizm i kryzysy wg Keynesa

I jest dużo bardziej niestabilne niż C – to właśnie zmiany I odpowiadają za cykle koniunkturalne

I zależy od stopy procentowej r oraz od przewidywanych zysków – częściowa rola racjonalnych oczekiwań, ale też duża tzw. animal spirits (instynkty, emocje, skłonności, nastroje, zaufanie itd.); niedźwiedź, byk

Czyli duża rola częściowo nieracjonalnych inwestorów (jeden z punktów zaczepienia dla krytyków, np. dla Hayeka) – to oni powodują problemy

Kapitalizm i kryzysy wg Keynesa

Niestabilność I wpływa na niestabilność Y nie tylko bezpośrednio, lecz także przez mnożnik

Załóżmy, że I wzrasta o 100 → Y wzrośnie o 100 + wzrost konsumpcji wywołany tym wzrostem Y

Sumaryczny wzrost Y to a*100, gdzie a = 1/(1-c), c to krańcowa skłonność do konsumpcji

Czyli gdy c = ¾, to Y wzrośnie o 400

Paradoks zapobiegliwości

Keynes przywraca również do życia teorię niedostatecznej konsumpcji (Mandeville) – paradoks zapobiegliwości

Y = ED = C + I; jeżeli gospodarstwa domowe zdecydują się więcej oszczędzać, to zredukują konsumpcję, co zredukuje ED, co zredukuje Y

Możliwa jest na tyle duża redukcja Y, że całkowite oszczędności się zmniejszą, mimo że wszyscy chcą oszczędzać więcej!

To również wyraża ideę, że wiele kryzysów ma źródło w czynnikach popytowych

Pieniądz

Ekonomia klasyczna: popyt na pieniądz jako na środek wymiany, więc zależny tylko od dochodu

Keynes: spekulacyjny motyw trzymania pieniądza – popyt na pieniądz zależy również od r

Im wyższa r, tym większy popyt na oprocentowane aktywa (m.in. obligacje), a mniejszy na gotówkę

Płace a wyjście z kryzysu

Ekonomia klasyczna: płace realne się obniżą, bo obniżą się płace nominalne – dostosowanie cenowe, powrót do równowagi

Keynes: to nie takie proste, płace są sztywne, bo np. kontrakty zawierane są na dłuższy czas i pracownicy protestują przeciw obniżkom

Tu widać, że Keynes, mimo że pisał o teorii, mocno inspirował się rzeczywistością

Poza tym problem dla teorii klasycznej: obniżenie płac obniży też ceny produktów, więc skąd miałby się wziąć większy popyt na pracę?

Płace a wyjście z kryzysu

Keynes opisał mechanizm, który pozwala na wzrost zatrudnienia na skutek obniżki płac:

w↓ → P↓ → (M/P)↑ → r↓ → I↑ → ED↑ → Y i L↑

M/P to realna podaż pieniądza, L to poziom zatrudnienia

Problem w tym, że wg Keynesa w warunkach kryzysu ten mechanizm nie zadziała. Dlaczego?

Pułapka płynności

Flight to safety – wszyscy chcą trzymać gotówkę na wypadek pogorszenia sytuacji, nikt nie kupuje papierów wartościowych

Stopa procentowa jest tak niska (np. zero), że nikt nie oczekuje, że jeszcze się obniży – nie opłaca się trzymać obligacji, bo gdy stopy zaczną rosnąć, ceny obligacji spadną

Czyli popyt na pieniądz jest doskonale elastyczny Zawodzi ten łącznik: (M/P)↑ → r↓ Późniejsza interpretacja keynesistów: w tej sytuacji

polityka monetarna nieskuteczna (jeśli założyć, że wpływa wyłącznie na r)

Źródło: Rittenberg, Tregarthen 2012

Nieelastyczne inwestycje

Jeżeli w danej gospodarce inwestycje są mało elastyczne względem stopy procentowej, to spadek r nie doprowadzi do wystarczająco dużego wzrostu I, by przywrócić pełne zatrudnienie

Zawodzi ten łącznik: r↓ → I↑

Remedium na kryzys wg Keynesa

Należy bezpośrednio pobudzać ED – w sytuacji kryzysu nie można martwić się deficytami ani efektem wypychania, państwo musi wydawać, inwestować

„In the long run we’re all dead.” Można też obniżać podatki dochodowe – to

powinno pobudzić konsumpcję Konieczna kontrola r i jej obniżanie Gdy gospodarka powróci do pełnego zatrudnienia,

teoria klasyczna znów obowiązuje

Remedium na kryzys wg Keynesa

Sam uważał, że proponuje konserwatywne środki – krytykował np. Marksa jako radykała

Nie podważał indywidualizmu, wręcz przeciwnie, krytykował powstające wtedy rządy totalitarne – uspołecznienie inwestycji to wg niego działanie krótkookresowe

Krytykowany zarówno przez lewicę i radykałów (bo zwolennik kapitalizmu), jak i klasycznych ekonomistów (bo przeciwnik leseferyzmu)

Keynes a keynesizm

W 1937 r. John Hicks opublikował artykuł, w którym interpretował teorię Keynesa graficznie i matematycznie – początki modelu IS-LM

Wielu ekonomistów właśnie w ten sposób zapoznało się z poglądami Keynesa

Lecz w Ogólnej teorii nie ma ani jednego wykresu ani równania – w pewnym sensie formalizacja Hicksa była ograniczająca

To był początek keynesizmu, który zaczął mieć coraz mniej wspólnego z poglądami Keynesa z lat 30. (aczkolwiek Keynes lubił zmieniać poglądy)

Podsumowanie

Keynes wypełnił, wg wielu, lukę w teorii ekonomii, w której brakowało teorii cykli koniunkturalnych (znów: austriacy protestują)

Niewielu ekonomistów miało taki wpływ na naszą naukę - „rewolucja” Keynesa faktycznie była rewolucją, teoria i praktyka makroekonomiczna już nigdy nie były takie jak wcześniej

Wiele oryginalnych pomysłów Przysłużył się sprawie interwencjonizmu

państwowego