WYKŁAD 2

WYKŁAD 2

Sposoby mierzenia sytuacji ekonomiczno- społecznej

kraju

CEL:

Problemy związane z rachunkowością społeczną

PLAN

1. Charakter współczesnych gospodarek rynkowych

2. Okrężny przepływ produktu i dochodu narodowego

2.1. Wartość dodana (value added)

3. Rachunkowość społeczna - System of National Accounts

4. PKB (GDP)

5. PNB (GNP)

5.1. Wykorzystanie PNB

6. Różnice pomiędzy PKB i PNB

6.1. Wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą

7. Wady PNB

PLAN

9. Nominalny i realny PNB i PKB

9.1. Deflator PNB

10. PNB: podejście dochodowe, podejście wydatkowe

11. Dobrobyt ekonomiczny

11.1. Miernik genewski

11.2. PNB na jednego mieszkańca

11.2.1. Cele wykorzystania

11.3. Wzrost gospodarczy

12. PNN (NNP)

12.1. Amortyzacja

13. Dochód narodowy

13.1. Podział dochodu

14. DO (PI) dochód osobisty i DR (DPI) dochód rozporządzalny

MIARY AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ

Najważniejsze miary poziomu działalności (aktywności) gospodarczej:

1. produkt narodowy brutto i netto

2. dochód: narodowy, osobisty, dyspozycyjny

3. stopa bezrobocia

4. stopa inflacji

CECHY WSPÓŁCZESNYCH GOSPODAREK RYNKOWYCH

1. nowoczesna gospodarka rynkowa koncentruje się wokół informacji i jej przepływie

2. zmiana systemu zarządzania przedsiębiorstwem

3. wykorzystanie elektroniki powoduje indywidualizowanie produkcji

4. zmiana charakteru pracy

5. zmiana finansowania rozwoju przedsiębiorstw

6. rozwój infrastruktury informatycznej

7. przyśpieszenie procesów gospodarczych w zakresie transakcji i operacji gospodarczych

8. tendencja do rozpiętości wyników finansowych poszczególnych przedsiębiorstw

9. nowy system gospodarczy

GRUPY PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH

Grupy podmiotów gospodarczych (sektory):

gospodarstwa domowe - households

przedsiębiorstwa niefinansowe – firms non-financial

instytucje finansowe – financial sector

rząd - goverment

zagranica ROW – Rest of the Word

0. UPROSZCZONY SCHEMAT PRZEPŁYWÓW

Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe

Rynek dóbr i usług

finalnych

Rynek czynników produkcji

Przepływ rzeczowy

Przepływ finansowy

NPNP

NINI

PRODUKT NARODOWY

Gdy zmierzymy przepływające od firmy do gospodarstw domowych dobra i usługi (np. w ciągu 1 roku), to otrzymamy miarę nazywaną Produktem Narodowym (NP - National Produkt)

- NP jest miarą pieniężnej wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie. (W długim okresie jest on zdeterminowany elementami podażowymi, a w krótkim elementami popytowymi (przy danej ich podaży.)

- NP jest sumą wartości dodanych

DOCHÓD NARODOWY

Alternatywną miarą wielkości gospodarki jest Dochód Narodowy (NI – National Income)

– jest sumą wszystkich dochodów otrzymanych przez gospodarstwa domowe (płace, czynsze, odsetki, zyski) a stanowiące koszt wytworzenia dóbr finalnych (czyli jest sumą wynagrodzeń czynników produkcji).

OZNACZENIA

T – podatki t – stopa podatkowa

Te – podatki pośrednie Td – podatki bezpośrednie

G – wydatki rządowe B – transfery

Y – dochód I – inwestycje

S – oszczędności C – konsumpcja

X – eksport Z – import

1. PRZEPŁYW Z INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI

Wzbogacamy naszą gospodarkę o instytucje finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, ...). Część dochodu gospodarstw domowych, która zostaje po opłaceniu konsumpcji - C, jest oszczędzana S – saving i składowana w instytucjach finansowych. Te oszczędności są transponowane dalej do firm w postaci kredytów Sc (Service Credit), które zamieniane są na inwestycje I.

* I = I trwałe + zapasów planowanych

I = I pl + I niepl = (Itrw + zap pl) + zap niepl

1. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW



finalnych


C

S

Sc

I*

NP

Y NI

Rynki finansowe

1. PRZEPŁYW Z INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI

0&1. najprostszy model

(gospodarka zamknięta)

S = I

S = Y – C

Y = C + S = C + I

2. PRZEPŁYW Z RZĄDEM

Następnie wzbogacamy naszą gospodarkę o rząd.

Podstawowymi funkcjami rządu są:

- organizacja prawnych ram działania gospodarki (np. regulacja działania prywatnych przedsiębiorstw),

- stabilizowanie gospodarki,

- redystrybucja (transfer) dochodów,

- dostarczanie dóbr publicznych.


Podstawowym źródłem dochodu dla rządu są podatki (taxes – T), które płyną od gospodarstw domowych i firm. Rząd zgromadzone pieniądze następnie wydatkuje. Wydatki rządu to: wydatki na zakup dóbr i usług – G, transfery – B np. stypendia, zasiłki.

T = Td + Te




finalnych


CS

Sc

I

NP

Y NI

rząd

Rynki finansowe

Td

B

G-T

G


2. uwzględniamy istnienie rządu (gospodarka zamknięta)

Y = C + I + G

- w cenach rynkowych ( z punktu widzenia nabywcy – konsumenta )

Y = C + I + G – Te

- w cenach czynników produkcji ( z punktu widzenia sprzedawcy – firmy )

DPI = Y + B – Td poziom dochodu do dyspozycji,

zatem oszczędności S = ( Y + B – Td ) – C z tego

Y = C + S – B + Td

3. PRZEPŁYW Z ZAGRANICĄ

Wprowadzimy również do modelu ROW - resztę świata. Po otwarciu gospodarki, rynki krajowe są dostępne dla zagranicy, a zagraniczne dla naszych podmiotów krajowych.

Musimy zatem uwzględnić:

- eksport X (dobra i usługi, które wywozimy za granicę)

- import Z (dobra i usługi, które przywozimy z zagranicy)

NX oznaczenie eksportu netto, tzn. NX = (X – Z)




finalnych


CS

Sc

I

NP

Y NI

rząd

Rynki finansowe

Td

B

G-T

G

ROWNX

Z

X

Te

Sc

NX

3. PRZEPŁYW Z ZAGRANICĄ

uwzględniamy istnienie zagranicy (gospodarka otwarta)

Y = C + I + G + NX

NX = X - Z

TAUTOLOGIE:

AS = NP = C + I + G + NX

Zagregowana podaż – dodatni związek między ogólnym poziomem cen a całkowitą ilością dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie.

AD = C + I pl + G + NX

Zagregowany popyt – ujemny związek między ogólnym poziomem cen a całkowitym zasobem dóbr i usług, które konsumenci, firmy, rząd pragnie nabyć w gospodarce w danym okresie.

NI = C + S + T

TAUTOLOGIE:

Z naszego prostego modelu (z definicji) wynika, że:

NP= NI C + I + G + NX = C + S + T

I + G + X = S + T + Z

I + G + X = S + T + Z

DOPŁYWY = WYCIEKI

PRZEKSZTAŁCENIA

S – I = (G – T) + (X – Z)

S > I

OSZCZĘDNOŚCI PRYWATNE

G > T

DEFICYT BUDŻETOWY

X > Z

DODATNI BILANS HANDLOWY

WARUNEK RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ

AS = AD + I niepl = AD + zap niepl

1. AS > AD zap niepl > 0

Przy każdej cenie P1 wyższej niż P* ilość dóbr i usług dostępnych będzie przewyższać wielość popytu zgłaszanego.

Naciski konkurencji (z racji stworzonych zapasów nieplanowanych tj. niesprzedanej produkcji finalnej) zepchną poziom cen do P*.


2. AS < AD zap niepl < 0

Przy cenie P2 poniżej P* wielość popytu na dobro i usługi przewyższy wielkość podaży. Na rynku występuje niedobór dóbr i usług

3. AS = AD zap niepl = 0


P – poziom cen w kraju

AD AS

P1

P*

P2

Y* Y – dochód narodowy

AD1 AS2 AD2 AS1

WARTOŚĆ DODANA

VI - Wartość kalkulacyjna opiera się na szacunkach, a nie na cenach rynkowych. Jest ona oszacowaną, przybliżoną wartością dóbr i usług nie występujących na rynku i nie posiadających cen rynkowych. Nazywana jest inaczej wartością przypisaną (imputed value)

Dobra pośrednie - to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.

Dobra finalne - to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa.

WARTOŚĆ DODANA

VA - wartość dodana (value added) jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji a także wielkość dodatkowej wartości rynkowej lub dochodu tworzona na każdym etapie przetwórstwa.

VA = wartość sprzedaży – koszty zewnętrzne

TAB. WARTOŚĆ DODANA

Stadium produkcji Utarg całkowity

Wartość dodana

Pszenica sprzedana młynarzowi 100 100

Mąka sprzedana piekarzowi 200 100

Chleb sprzedany konsumentowi 300 100

Aktywność gospodarcza 600 300

Całkowita aktywność gospodarcza = 600

Lecz trzy razy uwzględniono wartość pszenicy (sprzedana, w mące i w chlebie)

Wartość chleba (produkt finalny) = wartość dodana

Jeśli połączymy (m&a) tych trzech producentów aktywność gosp. = 300 tyle co wartość dodana

RACHUNKOWOŚĆ SPOŁECZNA

System of National Accounts

SNA

PODSTAWOWE KATEGORIE SNA

GDP GNP NNP NI PI DPI

NX1

Ib

G

C

NX0NX1

In

G

CNX0NX1

AMORTYZACJA

PODATKI POŚREDNIE

-T

-Z

-U

+P

+BS

C

PODATKI BEZPOŚREDNIE

OBJAŚNIENIA

GDP - Gross Domestic Product – Produkt Krajowy Brutto

GNP – Gross National Product – Produkt Narodowy Brutto

NNP – Net National Product – Produkt Narodowy Netto

NI – National Income – Dochód Narodowy

PI – Personal Income – Dochody Osobiste

DPI – DI - Disposable (Personal) Income – Dochody Osobiste po opodatkowaniu czyli rozporządzalne

GDP (PKB)

- mierzy produkcję wytworzoną przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest właścicielem

- pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonej w gospodarce w danym okresie.

PKB może być wyrażony

w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie

lub - po ich potrąceniu – w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

GNP (PNB)

- to miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą

GNP = GDP + Yrow

- miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze,

- sumę wszystkich dochodów uzyskanych przez wszystkie jednostki działające w gospodarce danego kraju, w danym czasie,

- ogólną sumę wydatków poniesionych na zakup dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce

- najczęściej stosowana miara poziomu działalności gospodarczej (uwzględniając wzrost PNB)

WYKORZYSTANIE PNB

Mierzenie produktu narodowego brutto, czyli całkowitej produkcji dóbr i usług w danym roku, pozwala politykom oraz ekonomistom:

- dokonywać oceny sytuacji gospodarczej,

- określać strukturę gospodarki oraz jej zasoby,

- badać jej wzrost w dłuższym okresie,

- śledzić skutki oddziaływania polityki rządu na produkcję i dochody,

- zestawić teorię sposobu funkcjonowania gospodarki do rzeczywistych danych

PKB - PNB

PKB różni się od PNB tym,

że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

GDP = GNP – Y row

GNP = GDP + Y row

WARTOŚĆ DOCHODÓW NETTO Z TYTUŁU WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ

Yrow = NX0 – NX1

wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą stanowi różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju.

Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).

WADY GNP problem z liczeniem zapasów,

uwzględnianie dóbr pośrednich oraz wartości dodanej

wykorzystanie wartości kalkulacyjnej

nie obejmuje usług finalnych, które nie są sprzedawane i kupowane na rynku,

wyklucza niezarobkową działalność, z której inni odnoszą korzyść

nie uwzględnia zmian w dobrobycie społecznym (

nie obejmuje szarej strefy

nie szacuje ceny czasu wolnego

nie szacuje wielkości dóbr (szkód)

nie uwzględnia zmian jakościowych w produkcji (tylko ilościowe lub cenowe)

nie pokazuje wpływu zmian ludności na standard życia

Trend zmian nie musi odzwierciedlać zmian dobrobytu społecznego

WARTOŚCI NOMINALNE I REALNE

Nominalny produkt narodowy brutto wyraża jego wartość obliczoną w cenach bieżących to jest w cenach, jakie istniały, gdy dany PNB był wytwarzany. Zatem nominalny produkt narodowy brutto liczony jest bez przeliczania skutków zmiany cen.

GNPn z 1900 = P1900 dobra k x Q k + P1900 dobra o x Q o + ....

NOMINALNY - REALNY

Aby nasze pomiary nie zależały od wzrostu cen, należy nominalny GNP (tj. wyrażony w cenach bieżących) podzielić przez odpowiedni indeks cen. Taka procedura nazywa się deflowaniem i w wyniku jej otrzymujemy produkt narodowy w wyrażeniu realnym, tzn. w cenach stałych.

GNPr z 2001 = P0w x Q1w +

P0z x Q1z + ....

Zał. P0 – cena bazowa z roku 2000; P1 – cena z roku badanego 2001, Q0 – ilość dobra wytwarzanego w roku bazowym, Q1 – ilość dobra wytwarzanego w roku badanym

NOMINALNY - REALNY

Realny produkt narodowy brutto jest obliczany w cenach stałych, czyli z uwzględnieniem zmian cen, przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika cen zwanego deflatorem.

DEFLATOR GNP =

(GNP nominalny / GNP realny) x 100

WSKAŹNIKI INDYWIDUALNE

Stopa wzrostu Sw = px/px0

Sw przyrost względny

px = p1 – p0 przyrost bezwzględny

Indeks cen = p1/p0 = 1 – Sw

DOCHODOWA STRONA PNB

W najbardziej ogólny sposób można podzielić gospodarkę danego kraju na następujące działy działalności gospodarczej:

1) Rolnictwo (+ leśnictwo, rybołówstwo, ogrodnictwo itp.);

2) Przemysł (wydobywczy, przetwórczy);

3) Usługi świadczone zarówno na rzecz działalności gospodarczej innych podmiotów gosp., jak i bezpośrednio służące zaspokajaniu potrzeb ludzi.


Dochody według ich źródeł ich uzyskania:

1) Wynagrodzenia pracowników z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwach wytwórczych, usługowych, instytucjach itd.;

2) Dochody właścicieli przedsiębiorstw z tytułu pracy na własny rachunek;

3) Dochody osobiste z rent, czynszów itp.;

4) Zyski przedsiębiorstw;

5) Dochód z oprocentowania kapitały netto;

6) Pozycje niedochodowe kosztów pośrednich: amortyzacja; podatki pośrednie od przedsiębiorstw (w tym transfery).


Ogólna suma wymienionych dochodów stanowi produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji. Dodając do niego dochody netto z tytułu własności za granicą otrzymamy produkt narodowy brutto obejmujący także amortyzację.

GNP = NI + Te + A

(Podejście dochodowo-zasobowe)

WYDATKOWA STRONA PNB

W rachunku produktu narodowego brutto zawarta jest kwota wydatków, która podzielona jest na cztery części:

•Konsumpcja (C) - spożycie dóbr i usług.

•Inwestycje (I) - część PNB, przeznaczona na dalszy rozwój produkcji.

•Rządowe zakupy dóbr i usług obejmujące wydatki na cele publiczne, obronne itp. (G)

•Eksport netto (XN) - różnica miedzy wielkością eksportu a wielkością importu w danym roku.

GNP = C + G + NX + I brutto (Podejście wydatkowe)

TAB. DWIE METODY LICZENIA GNP

Podejście wydatkowe Podejście dochodowo - zasobowe

C – Osobiste wydatki konsumpcji Wynagrodzenia pracowników

Dobra trwałe Dochody właścicieli

Dobra bieżącej konsumpcji Dochód osobisty z rent

Usługi Zyski przedsiębiorstwa

Ib - Inwestycje Brutto (prywatne) Dochód z oprocentowania kapitału netto

Inwestycje w majątek trwały Niedochodowe pozycje pośrednich kosztów

Zmiana poziomu zapasów

G – Rządowe zakupy Pośrednie podatki od przedsiębiorstw

Zakupy rządu centralnego

Zakupy rządów lokalnych Transfery

NX – eksport netto dóbr i usług Amortyzacja

GNP GNP

ETAPY PODEJŚCIA DO PNB

1. ujęcie względne (tempo wzrostu) miara wzrostu gospodarczego

Stopa wzrostu = (GNP / GNP t)100%

GNP = GNP t +1 – GNP t

średnie roczne tempo wzrostu = - 1 n (GNP t +1/ GNP t)

2. przeliczenie na 1 mieszkańca

3. nowy mierniki rozwoju miernik genewski (wskaźnik poziomu życia). Uwzględnia stopień zaspokojenia potrzeb w grupach: wyżywienie, mieszkanie, zdrowie, wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie społeczne i materialne.

4. zmodyfikowany GNP

GNP – koszty społeczne (antydobra) - usługi przeciwpożarowe, ochrona policyjna + prace domowe + czas wolny

NNP

Produkt narodowy netto to:

- ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

- miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji

NNP

NNP = GNP – A

A = I brutto – I netto

NNP = C + G + NX + I netto

NNP = NI + Te

AMORTYZACJA

Amortyzacja jest to wyrażona w pieniądzu równowartość zużycia środka trwałego. Amortyzacja może dotyczyć także wartości niematerialnych i prawnych: licencji, znaków towarowych czy praw autorskich.

Jest ona:

1) instrumentem pomiaru zmniejszania się początkowej wartości trwałego majątku przedsiębiorstwa wskutek jego zużywania się w procesie produkcji (umorzenie).

2) narzędziem przenoszenia, w postaci comiesięcznych odpisów, wartości zużycia majątku trwałego na wytwarzany produkt (uwzględnienie jej jako kosztu produkcji). Sposób obliczania amortyzacji na poszczególne rodzaje środków trwałych określany jest przez Radę Ministrów.

3) narzędziem tworzenia funduszy pieniężnych, przeznaczonych na finansowanie inwestycji odtworzeniowych (zastąpienie zużytego majątku nowym).

NIDochód narodowy

- wyraża wielkość przychodów otrzymywanych przez wszystkie jednostki i podmioty istniejące i działające w danej gospodarce,

- obliczamy odejmując od PNN wielkości podatków pośrednich.

NI = NNP – Te

Te to takie podatki, które nakładane są na transakcje, a nie bezpośrednio na podmioty gospodarcze.

NI

Dochód narodowy podlega podziałowi.

Pierwotny podział dokonuje się w miejscu jego powstania (w przedsiębiorstwach). Sprowadza się to do podziału nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie na wynagrodzenie pracowników i akumulację finansową w firmie.

Wtórny podział dochodu – podział dokonujący się między grupami tworzącymi dochód narodowy ale nie uczestniczące w jego tworzeniu. Nazywamy je dochodami pochodnymi.

PI

Dochód osobisty

- ogólna wielkość dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe oraz nie-korporacyjne jednostki gospodarcze.

PI = NI – [ T + Z + Ub ] + [B + G%]

PI = NI – elementy NI, które nie trafiają do rąk gospodarstw domowych + elementy dochodu gospodarstw domowych, które nie są elementami NI

PI

T- Podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa

Z - zysk nierozdysponowany

U - wpłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych

B - rządowe transfery dla osób

P, G% - osobiste dochody z procentów.

DPI

Dyspozycyjny dochód osobisty

uzyskany po potrąceniu sumy płatności podatkowych i niepodatkowych od wielkości dochodu osobistego.

stanowi ogólną wielkość dochodu uzyskaną przez gospodarstwa domowe oraz niekorporacyjne przedsiębiorstwa po wywiązaniu się przez nie ze zobowiązań podatkowych wobec rządu,

wielkość ta informuje nas, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki (konsumpcje) i oszczędności

DPI = PI – Td

DPI = S + C + P

wskaźniki mierzenia rozwoju społeczno - gospodarczego

I. wskaźniki syntetyczne (najbardziej ogólnie charakteryzują rozwój społeczno – gospodarczy, np. PNB,...)

II. wskaźniki szczegółowe (dotyczą dziedzin rozwoju społeczno – gospodarczego – inwestycji, konsumpcji, ...)

III. wskaźniki symptomatyczne (charakteryzują jedynie wybrane dziedziny, np. dawniej produkcję stali na jednego mieszkańca, obecnie stopień wdrażania do gospodarki wyników rewolucji naukowo-technicznej)

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ

WYKŁAD 2

Documents

Transcript of WYKŁAD 2