wybrane metody leczenia nowotworów

Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła IIw Białej Podlaskiej

INSTYTUT ZDROWIAKierunek: Zdrowie Publiczne

Natalia Paulina PierekNr albumu 12433

Wybrane metody leczenia nowotworów.

Selected methods of cancer treatment

Praca dyplomowa- licencjacka wykonana pod kierunkiem

prof. Andrzeja Borzęckiego w Instytucie Zdrowia

Biała Podlaska, 2012

OŚWIADCZENIE AUTORA PRACY

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Biała Podlaska, dn. ………..……………… …………………………………….…….czytelny podpis autora pracy

***

OŚWIADCZENIE PROMOTORA

Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Biała Podlaska, dn. ………..……………… …………………………………….…….czytelny podpis promotora

2

Streszczenie

Pojęcie i problem nowotworów jest znany niemal dla wszystkich. Często w środkach

masowego przekazu jak i w prasie jest pokazywanych wiele informacji o tym jak leczy się tą

jednostkę chorobową, jak jej zapobiegać i jakie są jej przyczyny. Ale nie każdy wie jak

przebiega leczenie, na czym polega, i ile to wszystko pochłania czasu, pieniędzy

i poświęcenia ze strony zarówno pacjenta jak i lekarzy opiekujących się nim.

W obecnych czasach rośnie świadomość oraz większa znajomość znaczenia słów:

nowotwór, rak, hospitalizacja, onkologia, ale również rośnie wyleczalność.

Przyczyn powstawania nowotworów jest bardzo dużo zaczynając od używek typu nikotyna

przez styl życia i dietę a kończąc na czynnikach genetycznych.

Praca składa się z trzech rozdziałów i ośmiu podrozdziałów. W pierwszym zostanie

przedstawiona krótka informacja charakteryzująca nowotwory. W następnym zaś został

poruszony problem leczenia. W podrozdziale zostały opisane metody, jakie są używane do

hospitalizacji nowotworów oraz krótkie adnotacje dotyczących lekarzy onkologów.

Ostatni, czyli trzeci rozdział jest podsumowaniem.

Słowa kluczowe – nowotwór, leczenie, chemioterapia, radioterapia, onkologia,

pacjent.

3

Spis treści

Streszczenie............................................................................................................................................3

1. Wstęp.................................................................................................................................................5

2. Leczenie nowotworów.......................................................................................................................6

2.1. Leczenie chirurgiczne...................................................................................................................8

2.2. Radioterapia..............................................................................................................................16

2.2.1. Teleradioterapia (napromieniowanie z pól zewnętrznych).................................................18

2.2.2.Brachyterapia (napromienianie śródtkankowe, kontaktowe lub dojamowe)......................19

2.3. Chemioterapia nowotworów.....................................................................................................21

2.3.1. Cykl komórkowy.................................................................................................................26

2.3.2. Chemioterapia uzupełniająca (adiuwantowa)....................................................................28

2.3.3. Hormonoterapia.................................................................................................................29

2.4. Leczenie skojarzone...................................................................................................................30

3. Podsumowanie.................................................................................................................................32

Bibliografia:..........................................................................................................................................33

Literatura Internetowa:........................................................................................................................33

Spis tabel:.............................................................................................................................................34

4

1. Wstęp

„Nowotwór jest niekontrolowanym rozrostem własnych, lecz zmienionych

morfologicznie i czynnościowo komórek organizmu, a przyczyną tego rozrostu są zmiany

w kodzie genetycznym tych komórek. Nowotwory dzielimy na łagodne i złośliwe. Według

najprostszej definicji nowotwór złośliwy to taki, który nieleczony doprowadza do śmierci

chorego. Nowotwory złośliwe maja zdolność do tworzenia przerzutów, naciekania otoczenia

i dawania wznów miejscowych. Zazwyczaj mają też morfologiczne wykładniki złośliwości –

różnorodność kształtu komórek (atapię) i liczne mitozy.” [1]

Tradycyjny podział nowotworów:

Nowotwory:

1. niezłośliwe;

2. o miejscowej złośliwości (wpółzłośliwe);

3. złośliwe:

a. raki;

b. mięsaki;

c. inne nowotwory złośliwe.

Z tego podziału wynika, że:

a) nie każdy nowotwór jest nowotworem złośliwym,

b) nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem,

c) każdy rak jest nowotworem złośliwym.

5

2. Leczenie nowotworów

„Dotychczasowe sposoby leczenia nowotworów polegają na wyeliminowaniu

z organizmu wszystkich komórek nowotworu. Leczenie chirurgiczne i stosowanie

promieniowania jonizującego są skuteczne i prowadzą do wyleczenia, jeżeli nowotwór jest

chorobą miejscową we wczesnej fazie rozwoju. Są to metody o skuteczności miejscowej.

Każdy nowotwór jest rozsiany, istnieją mikroprzerzuty lub przerzuty odległe. Należy

wówczas wdrożyć leczenie systemowe, aby zniszczyć komórki nowotworowe znajdujące się

w różnych miejscach organizmu. W tym celu stosuje się leki cytostatyczne, niszczące

komórki w różnych fazach podziału, hormonalne i czynniki stymulujące układ

odpornościowy chorego. Współczesna terapia nowotworów przypomina leczenie zakażeń –

tak jak organizm należy wyjałowić z bakterii, podobnie należy zniszczyć wszystkie komórki

nowotworu.(tab. 1)” [ 2]

Leczenie miejscowe Chirurgiczne, radioterapia

Leczenie systemowe Chemioterapia, immunoterapia

Tabela 1 Sposoby leczenia nowotworów

Inicjatywa współczesnego leczenia opiera się na dogmacie, że komórka, która ulega

transformacji nowotworowej, nie poddaje się bodźcom regulacyjnym, zachowuje się

autonomicznie, a skoro nie można przekształcić jej w komórkę normalną, to należy ją

wyrzucić z organizmu. Podstawową zasadą współczesnego leczenia nowotworów jest

wyleczenie z minimalnymi uszkodzeniami strukturalnymi i funkcjonalnymi. Wiąże się z tym

decyzja lekarska o możliwości wyleczenia, przedłużenia życia, złagodzenia objawów

i dolegliwości związanych z chorobą nowotworową (np. problem zwalczania bólu

i umożliwienia choremu przeżycia w maksymalnym komforcie w sytuacjach niemożności

wyleczenia). Więc nasuwa się pytanie: „Jak taka decyzja jest budowana?”. W układzie

nowotwór – chory – lekarz mieści się bardzo dużo problemów, które należy wziąć pod uwagę

przy podejmowaniu decyzji terapeutycznej w odniesieniu do nowotworu, do jego typu

histologicznego, zlokalizowania i fazy zaawansowania. Każda z tych części powinna być

ściśle sprecyzowana. Gdy chodzi o chorego, należy wziąć pod uwagę jego wiek,

przypuszczalną długość życia, choroby współistniejące, stan psychiczny i warunki

socjologiczne. W skład zespołu leczącego wchodzą specjaliści, którzy muszą się ze sobą

6

porozumieć, aby kwestie dotyczące nowotworu, chorego oraz sposobu leczenia w miarę

możliwości wyczerpująco przedyskutować. Również powinna powstać opinia całego zespołu

dotycząca tego, czy można stosować leczenie doszczętne, czy tez leczenie paliatywne.

„Problemy ewentualnej rekonstrukcji, protezowanie, rehabilitacji fizycznej,

psychicznej i socjalnej też muszą być brane pod uwagę. Decyzja o doszczętności leczenia

zależy od takich elementów, jak agresywność nowotworu, możliwy rozsiew, chorobowość

i śmiertelność wywołana sposobem leczenia oraz doświadczenie własne (tzn. odsetek

wyleczeń uzyskany stosowaną metodą leczenia. Leczeniem radykalnym nazywa się zestaw

sposobów prowadzących do całkowitego i trwałego wyeliminowania nowotworu

z organizmu. Oczywiście istnieją pewne dylematy związane z tym postępowaniem. Z jednej

strony dąży się do tego, aby jak najmniej zaszkodzić choremu, z drugiej strony należy

dostosować leczenie do możliwości postępowania doszczętnego (tab.2). Jeżeli decydujemy

się na przykład na postępowanie bardziej oszczędzające, to zwiększa się liczba nawrotów

choroby. Jeżeli decydujemy się na leczenie bardziej radykalne, to zwiększają się śmiertelność

i chorobowość. Dojrzałość i trafność decyzji zależy od doświadczenia klinicysty”

[2]

Leczenie oszczędzające Leczenie optymalne Leczenie radykalne

Zwiększenie odsetka

nawrotów

Dla każdego typu

nowotworu i każdego

chorego

Zwiększenie odsetka

chorobowości i śmiertelności

Tabela 2 Wskazania do wyboru metody leczenia

7

2.1. Leczenie chirurgiczne

„Leczenie chirurgiczne nowotworów jest członem zespołowego postępowania leczniczego,

skoordynowanym i związanym z najszerzej pojętą radio-, chemio- i hormonoterapią. Wymaga

to od chirurga znajomości zasad tych metod oraz stałej współpracy w planowaniu

i wykonywaniu leczenia w zespole z patologiem, radio- i chemioterapeutą”

Tadeusz Koszarowski

„W chirurgii nowotworów należy się specjalizować – specjalizacja nie oznacza jedynie, że

chory na raka będzie lepiej zoperowany, ale również to, że wielu pacjentów uznanych przez

przeciętnego chirurga za “przypadek nieoperacyjny” będzie uratowanych”

Simpkins

Chirurgia jest jedną z najstarszych metod leczenia. Chirurgia onkologiczna, jako

samodzielna gałąź nauki, jest obszarem młodym i ma dopiero około stu lat. Na początku

XX wieku sformułowano dwie fundamentalne zasady w chirurgii onkologicznej.

Pierwszą z nich jest konieczność operowania guza w jak najszybszym możliwym czasie od

rozpoznania. Natomiast druga mówi o usuwaniu nowotworu z marginesem zdrowych tkanek,

aby wszystkie komórki nowotworowe zostały usunięte. Powyższe zasady wpłynęły na zmianę

filozofii leczenia nowotworów oraz przyczyniły się do poprawy rezultatów.

Leczenie chirurgiczne nowotworów zazwyczaj jest elementem leczenia skojarzonego,

które jest wymagane w przypadku większości nowotworów w postaci inwazyjnej.

W przypadku wczesnych postaci nowotworów, jak np. nieinwazyjny rak piersi leczenie

chirurgiczne jest końcowym, jedynym trybem postępowania, lecz w niektórych przypadkach

wspomagane jest innym sposobem leczenia miejscowego takim jak radioterapia.

„Chirurg onkolog, mając pogłębioną znajomość patologii i kliniki chorób nowotworowych,

dysponuje swobodnie wszystkimi znanymi metodami operacyjnymi dla dokonania

optymalnego wyboru i prawidłowego wykonania leczenia chirurgicznego nowotworów oraz

możliwie szybkiej i pełnej rekonstrukcji i rehabilitacji pooperacyjnej.”

Tadeusz Koszarowski

8

„Chirurg onkolog powinien być dobrze wyszkolonym chirurgiem ogólnym

z zainteresowaniami onkologicznymi i doświadczeniem w onkologii, które uzyskał przez

specjalne szkolenia podyplomowe, co dało mu wiedzę również o innych sposobach leczenia

nowotworów”

Lasalle D. Leffall

Zarówno chirurg onkolog jak i chirurg ogólny mają odmienne podejścia do leczenia

nowotworów. Chirurg ogólny jest odpowiedzialny za operację i przebieg pooperacyjny

natomiast często się zdarza, że przekazuje swoich chorych innym specjalistom, aby

przeprowadzić dalsze leczenie i badania. Chirurg onkolog jest wykwalifikowanym specjalistą

w chirurgii nowotworów, zdał egzaminy pozwalające zdobyć doświadczenie kliniczne.

Onkolog ma bogatszą wiedzę o możliwościach wielospecjalistycznego leczenia nowotworów,

oraz wszelkie badania i zabiegi konsultuje z innymi specjalistami, m.in. z radioterapeutą,

chemioterapeutą czy chirurgiem ogólnym.

„Opracowany w latach 70-tych ubiegłego stulecia Dekalog Chirurga Onkologa

pozostaje nadal aktualny.

1. Ustal dokładnie rozpoznanie: lokalizację, budowę histopatologiczną i zasięg

nowotworu w ustroju. Służy do tego badanie kliniczne, badania endoskopowe, badania

obrazowe - zawsze i bezwzględnie

2. Zaplanuj badania w taki sposób, aby rozpoznanie było najpełniejsze i dotyczyło

zarówno choroby, jak i stanu organizmu pacjenta (choroby współistniejące, sprawność

ogólną)

3. Wybierz najlepszy sposób leczenia - lecz chorego a nie chorobę-indywidualizuj

leczenie

4. Naradź się z innymi specjalistami (radioterapeuta, chemioterapeuta, patolog)

w sprawie kojarzenia metod leczenia i planowania ich w czasie

5. Zaplanuj operację optymalną: największa doszczętność - najmniejsze kalectwo

6. Operuj tak, aby nie przyczyniać się do rozsiewu i powstania przerzutów czyli zgodnie

z zasadami aseptyki onkologicznej

7. Zaplanuj choremu powrót do życia w społeczeństwie, odtwarzając zniszczone tkanki.

Dobra, jakość życia jest najlepszym miernikiem prawidłowego postępowania

terapeutycznego

9

8. Zapewnij choremu okresowe badania kontrolne, które mają na celu wczesne wykrycie

przerzutów lub wznowy oraz wpływ na długość przeżycia.

9. Stale doskonal technikę operacyjną i rozszerzaj wiedzę o nowotworach. Obowiązkiem

każdego lekarza jest ciągłość kształcenia.

10. Odnoś się krytycznie do wyników leczenia, badaj stare poglądy w świetle postępu

wiedzy.”[3]

Chirurgia onkologiczna, jako specjalność jest teraz uznawana we wszelkich wysoko

rozwiniętych krajach, jako niezbędny element współczesnego, wielospecjalistycznego

nastawienia w leczeniu nowotworów. Leczenie chirurgiczne jest najbardziej powszechne oraz

bezpieczne w leczeniu nowotworów. Stosowane jest we wszystkich stadiach choroby,

począwszy od diagnostyki przez stany zaawansowane po postępowanie objawowe. Tą metodą

leczy się najwięcej chorych. Natomiast postęp w tej dziedzinie jest uzależniony od rozwoju

optymalizacji wskazań oraz coraz bogatszego doświadczenia klinicznego.

W leczeniu operacyjnym wraz z technikami klasycznymi przy użyciu skalpela, stosuje

się techniki specjalne takie jak: elektrochirurgia, kriochirurgia, chirurgia laserowa oraz

chirurgia endoskopowa. Elektrochirurgia jest to technika polegająca na zniszczeniu komórek

nowotworowych przy użyciu elektrody podłączonej do źródła prądu o wysokiej

częstotliwości. Najczęściej jest stosowana przy leczeniu drobnych zmian powierzchniowych

np. brodawek na skórze. Natomiast kardiochirurgia jest techniką, która wykorzystując

niszczące działanie niskich temperatur oraz korzystając z tak zwanej kriosondy, oziębianej

ciekłym azotem do temperatury -180° C. Najczęściej stosuje się ją w leczeniu małych,

wierzchnich zmian szczególnie na błonach śluzowych. Obecnie ta technika ma zastosowanie

nie tylko w hospitalizacji nowotworów skóry, lecz także w leczeniu paliatywnym

nowotworów gruczołu krokowego, płuc, przełyki oraz wątroby. Z kolei chirurgia laserowa

przeciwnie do poprzedniej techniki wykorzystuje źródło wysokiej temperatury, w której

operacje przeprowadza się charakterystycznym dla tego rodzaju zabiegu nożem laserowym.

W trzech wyżej wymienionych przeze mnie technikach używa się wysokiej czy też niskiej

temperatury. Zabiegów operacyjnych nie przeprowadza się na widocznych miejscach na

skórze, np. twarz czy dłonie. Dwie pierwsze techniki stosuje się do realizacji operacji na

błonach śluzowych czy w okolicach jamy brzusznej. Czwarta technika jest chirurgia

endoskopowa, która polega na wprowadzeniu do jam ciała endoskopu, co pozwala na

usunięcie w części bądź w całości narządów bez potrzeby otwierania pacjenta.

10

Dzięki stosowaniu przyrządów do zamykania naczyń oraz wykonywania mechanicznych

szwów – staplerów, ilość oraz zakres stosowania endoskopów podczas operacji się rozszerza.

Ten sposób leczenia jest najczęściej stosowany w leczeniu nowotworów przewodu

pokarmowego, usuwania zmian przed-nowotworowych, nowotworów we wczesnych stadiach

oraz w leczeniu paliatywnym. Lecz należy pamiętać, ze nie każdą zmianę o charakterze

nowotworowym można leczyć operacyjnie. Leczenie chirurgiczne nie obejmuje operacji

guzów trudno dostępnych dla chirurga. Medycy czasem decydują się na ryzykowne leczenie

chirurgiczne nowotworów dających odległe przerzuty.

Przyczynami powstawianych nielicznych niepowodzeń leczenia chirurgicznego są:

1. Lokalizacja nowotworu i sąsiedztwo ważnych dla życia struktur ograniczające

doszczętność operacji.

2. Wznowa w miejscu operowanym spowodowana wszczepieniem nowotworu lub

niewystarczającym marginesem tkanek zdrowych (przejście przez naciek).

3. Wieloogniskowe powstawanie nowotworu.

4. Nie wyleczenie ogniska pierwotnego - rak szczęki, glejaki śródczaszkowe, rak tylnej

części języka.

5. Współistnienie z nowotworem ciężkich zaburzeń wewnątrzustrojowych.

11

„Każda operacja, pomimo ustalonych zasad technicznych jest zabiegiem twórczym, o którego

wyniku decyduje człowiek i jego walory: wiedza, umiejętności i opanowanie”

W. Rudowski

Operacje rozpoznawcze.

Operacje rozpoznawcze inaczej zwane diagnostycznymi polegają na chirurgicznym

pobraniu tkanki do badania histopatologicznego. To działanie jest najważniejszym elementem

rozpoznania. To badanie odbywa się przed przystąpieniem do leczenie oraz/lub ewentualnie

również podczas operacji, którą jest nazywaną, jako tzw. badanie doraźne.

Badanie histopatologiczne to potocznie zwana biopsja.

Najczęściej wyróżniamy cztery rodzaje powyższego badania:

1. Wycinek klinowy

2. Wycięcie zmiany w całości

3. Pobranie tkanki nowotworowej kleszczykami

4. Nakłucie guza igłą (tzw. punkcja aspiracyjna)

Powyższe metody stosuje się po uwzględnieniu umiejscowienia, budowy oraz rozmiaru

nowotworu. Wówczas, gdy nie istnieje możliwość rozpoznania histopatologicznego przed

operacją, dopuszczalne jest próbne otwarcie ciała (jamy ciała) i pobranie chorej tkanki do

doraźnego badania mikroskopowego, na podstawie, którego podejmowane są decyzje

o dalszym postępowaniu oraz leczeniu.

Operacje radykalne.

Operacje radykalne – operacje przeprowadzone z intencją wyleczenia. Jest to

doszczętne usunięcie nowotworu w lokalnej fazie lub lokoregionalnej (dotyczy wycięć

blokowych).

Wyróżniamy:

wycięcie miejscowe

wycięcie blokowe: z usunięciem węzłów chłonnych niepodejrzanych (elektywne)

z usunięciem węzłów chłonnych podejrzanych (selektywne)

Celem takiej operacji jest całościowe usunięcie nowotworu. Operacje radykalne

przeprowadzane są najczęściej we wczesnym stadium rozwoju choroby, w której nie ma

12

jeszcze przerzutów w węzłach chłonnych oraz przerzutów odległych. Nazywane jest to

wycięciem miejscowym. Natomiast operacja blokowa polega na wycięciu tkanki chorej wraz

z węzłami chłonnymi znajdującymi się blisko niej. Najczęściej stosowana jest w leczeniu raka

sutka, żołądka, jelita grubego, nowotworach głowy i szyi.

Operacje paliatywne.

Celami operacji paliatywnych są:

1. łagodzenie objawów choroby nowotworowej: zabiegi odbarczające, zespolenia

omijające, przetoki odżywcze,

2. zmniejszenia masy guza nowotworowego i ułatwienia stosowania RTH i CTH,

3. zapobiegania stanom bezpośredniego zagrożenia życia.

Rodzaje operacji paliatywnych:

1. Stomie i ominięcia (drogi oddechowe, układ pokarmowy, układ moczowy)

2. Stenty i ablacje (drogi żółciowe, drogi oddechowe)

3. Punkcje odbarczające (jama otrzewnej, jama opłucnej, osierdzie)

4. Resekcje paliatywne (toaletowe, przeciwbólowe, zapobiegające krwawieniu

i niedrożności)

5. Chirurgia bólu (rhizotomia, chordotomia, neuroliza)

W stanach zaawansowania miejscowego, regionalnego czy choroby uogólnionej

zasadnicze usunięcie wszystkich chorych tkanek nie jest możliwe. Działanie chirurga

ogranicza się tu do zabiegów paliatywnych, czyli operacji, które nie wyleczą chorego. Takie

leczenie złagodzi dokuczliwe objawy choroby. Wzorem może być zaawansowany rak

przełyku oraz zabieg umiejscowienia protezy przełykowej, który umożliwia połykanie

pokarmów w postaci półpłynnej i odżywianie cierpiącego drogą naturalną. Celem operacji

paliatywnych w innych przypadkach jest również złagodzenie bólu, którego możliwość

wyeliminowania środkami farmakologicznymi nie jest przewidywalna.

Operacje paliatywne o charakterze cytoredukcyjnym zapobiegają krwotokom z guza

nowotworowego. Przykładem może być zaawansowany miejscowo, krwawiący mięsak przy

położeniu kończynowym. W tym wypadku należy wykonać amputację kończyny w celu

zapobiegnięciu krwotokom, które mogą wystąpić i zagrozić życiu chorego. Jest to operacja

ratująca życie. Natomiast innym przykładem zabiegu ze wskazań życiowych jest wykonanie

tracheostomii w wielu przypadkach, między innymi: przy raku krtani czy zaawansowanym

13

raku anaplastycznym tarczycy. Ich stany kliniczne mogą spowodować niedrożność dróg

oddechowych.

Operacje odtwórcze.

Ogromne znaczenie ma, jakość życia hospitalizowanych pacjentów. W trakcie

chirurgicznego leczenia dochodzi do konieczności okaleczenia chorego, aby nowotwór

całkowicie usunąć. Chirurgia odtwórcza i rekonstrukcyjna zajmuje się naprawianiem takich

szkód. Te dwa rodzaje stanowią bardzo rozległy dział chirurgii onkologicznej. Rozwój

możliwości odbudowy usuniętych tkanek sprawił jednocześnie, że można usunąć większą

rozległość ich usuwania oraz zmniejszenie obawy o pacjenta i jego stan psychiczny.

Współpraca z zespołem odpowiedzialnym za rehabilitację chorego powoduje, że proces

rekonwalescencji po nawet długotrwałym leczeniu onkologicznym staje się krótszy oraz

przebiega szybciej, a czas powrotu pacjenta do normalnej aktywności życiowej jest o wiele

krótszy.

Zabiegi rekonstrukcyjne można podzielić na dwie grupy:

1. zabiegi ze wskazań czynnościowych,

2. zabiegi ze wskazań estetycznych.

Operacje odtwórcze mają możliwość wykonywania ich jednoczasowo, tzn. w czasie

jednej operacji tuż po usunięciu nowotworu, lub dwuczasowo wówczas, gdy niezbędny jest

odstęp czasowy między usunięciem a odbudową tkanek.

Klasycznymi przykładami zabiegów ze wskazań czynnościowych są operacje w obrębie

układu pokarmowego, takim przykładem może być usunięcie żołądka czy wargi lub dna jamy

ustnej. Wówczas, gdy mamy wątpliwości w sytuacjach klinicznych czy operacja jest

doszczętna wykonywane są zabiegi odtwórcze odroczone. Rekonstrukcje tkanek w takich

przypadkach są wykonywane wówczas, gdy uzyskany zostanie wynik histopatologiczny

informujący o usunięciu nowotworu w całości. Natomiast ze wskazań estetycznych są to

operacje rekonstrukcji piersi po jej amputacji, ponieważ pierś dla każdej kobiety jest

atrybutem kobiecości oraz macierzyństwa. Utrata jej dla niej jest kalectwem, głównie ze

względu na stan psychiczny operowanej. Przed zabiegiem usunięcia piersi każda pacjentka

powinna być poinformowana o późniejszej możliwości jej rekonstrukcji i dania nadziei na

normalne życie po operacji.

14

Operacje profilaktyczne.

Chirurgia profilaktyczna jest nowatorską, ale coraz częściej używaną formą

zapobiegania w onkologii. Jej działanie sprowadza się na usuwanie zmian niezłośliwych,

które w następstwie dalszego rozwoju mogą przemienić się w złośliwe. Zakresem profilaktyki

jest usuwanie zmian barwnikowych na skórze, które przemieniają się w czerniaki.

Zapobieganie we współczesnej onkologii ma także inny wymiar. Dzięki rozwojowi badań nad

dziedziczeniem komórek nowotworowych, Ustalono, że istnieje współzależność pomiędzy

wystąpieniem raka piersi a mutacją w genach BRCA1 i BRCA2. Prewencyjne usuwanie piersi

wciąż jest obiektem kontrowersji. Przy odpowiednio prowadzonym poradnictwie

genetycznym, a szczególnie z udziałem lekarza psychologa jest możliwość zaproponowania

pacjentce i zarazem nosicielce wspomnianych mutacji genowych, u której w rodzinie pojawił

się rak piersi oraz u której w wycinkach z tkanki gruczołowej stwierdza się zmiany

przednowotworowe

15

2.2. Radioterapia

Radioterapia pomijając leczenie chirurgiczne i chemioterapię, stanowi jedną

z zasadniczych metod leczenia nowotworów złośliwych. Analogicznie do leczenia

operacyjnego jest metodą efektywną przede wszystkim w stosunku do ogniska pierwotnego

nowotworu oraz przerzutów w zakresie regionalnych węzłów chłonnych.

Radioterapia w odróżnieniu od chirurgicznego leczenia ma możliwość oszczędzania

narządów i zarazem zapewnia lepszy rezultat funkcjonalny i kosmetyczny, który z kolei ma

bardzo istotny wpływ, na wartość i jakość życia wyleczonych pacjentów. Radioterapia nie jest

używana tylko i wyłącznie przy nowotworach, ale i również wykorzystywana jest przy

leczeniu niektórych chorób z przerzutami odległymi. Lecz w każdym przypadku jest to jednak

postępowanie paliatywne.

Radioterapia należy do miejscowych metod leczenia nowotworów. Polega ona na

stosowaniu promieniowania jonizującego w leczeniu zmian złośliwych. Promieniowanie te

uszkadza komórki zarażone w zwiększonym stopniu niż prawidłowe. Można je skierować

dokładnie we właściwe miejsce dzięki tarczom i osłonom ochronnym, kolimatorom i innym

metodom. Radioterapia kształtowała się na początku lat trzydziestych XX wieku i w tej chwili

należy do fundamentalnych sposobów leczenia onkologicznego.

Do mechanizmów działania radioterapii należy:

1. mechanizm bezpośredni, czyli uszkodzenie struktur wrażliwych przez wolny elektron,

2. efekt pośredni, czyli 75% uszkodzeń na skutek radiolizy wody i działania wolnego

rodnika,

Skutek – są to zmiany chemiczne i biochemiczne prowadzące do śmierci komórki.

Radioterapie dzielimy ze względu na:

Rodzaj promieniowania jonizującego:

1. elektromagnetyczne – fotonowe (gamma i RTG)

2. cząsteczkowe – korpuskularne (elektrony, protony, neutrony, mezony pi)

Energii promieniowania:

1. konwencjonalne – aparaty rentgenowskie

2. megawoltowe – przyspieszacze liniowe, ewentualnie bomba kobaltowa

Lokalizację źródła:

1. teleterapia

2. brachyterapia

16

Wyniki leczenia zależą od:

1. Promieniowrażliwości - wrażliwość na promieniowanie komórek zdrowych

i nowotworowych

2. Promieniowyleczlności, która jest pochodną: promieniowrażliwości nowotworu,

wielkości guza, wrażliwości otaczających struktur, współistnienia zakażeń,

równoczesnej chemioterapii

Promieniowrażliwość dzieli się na:

1. Dużą – białaczki, chłoniaki, nasieniak oraz neuroblastoma

2. Średnią – raki płaskonabłonkowe: skóry, szyjki macicy, gardła, krtani oraz języka.

3. Niska – raki gruczołowe (tarczycy, prostaty), czerniak, mięsaki, glejak

wielopostaciowy

Efekty niepożądane leczenia metodą radioterapii:

1. Wczesne – do 6 miesięcy od zakończenia leczenia

2. Późne – powyżej 6 miesięcy

3. Miejscowe - wczesne - rumień skóry, zapalenie błon śluzowych

4. Miejscowe późne – zwłóknienie, martwica

5. Ogólne: mielosupresja, wymioty, gorączka nowotwór wtórny, wyidukowany leczeniem

Powikłania po radioterapii

„Powikłania po radioterapii zależą między innymi od właściwej techniki stosowania

leczenia oraz od osobniczej wrażliwości chorego na promieniowanie jonizujące.

Do najczęściej występujących powikłań wczesnych należą:

popromienne zapalenie skóry,

popromienne zapalenie błon śluzowych;

paradentoza,

zapalenie płuc,

popromienne zapalenia przełyku, żołądka, jelit

Powikłania te występują w różnym w różnym czasie po i w trakcie radioterapii jednak

właściwe zabezpieczenie chorego w trakcie naświetlań może znacznie polepszyć sytuację

chorych i zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego rodzaju powikłań.

Innym rodzajem powikłań są te, które ujawniają się w czasie odległym od naświetlań.

Stwierdzono, że radioterapia jest czynnikiem kancerogennym i może wpływać na zapadalność

na nowotwory krwi, lub innych narządów. Często może dojść do niekontrolowanego rozrostu

tkanki łącznej i zwłóknienia np. ściany jelita lub pęcherza moczowego powodującego

pogorszenie funkcji zajętych narządów.” [4]

17

2.2.1. Teleradioterapia (napromieniowanie z pól zewnętrznych)

Teleradioterapia jest metodą napromieniowania najczęściej stosowaną. Polega ona na

napromieniowaniu wiązkami zewnętrznymi konkretnej objętości tkanek zakażonych poprzez

nowotwór wraz z adekwatnym marginesem zdrowych tkanek oraz/lub węzłów chłonnych.

Objętość ta powinna być jak najdokładniej określona, aby nie trzeba było powtarzać kolejny

raz zabiegu. W uzgodnieniu tych parametrów pomagają współczesne metody techniki

obrazowej a szczególnie tomografia komputerowa lub rezonans komputerowy dzięki temu

teleradioterapia jest tak skuteczna i tak często stosowana. Ze względu na format dawki

i postać zaawansowania choroby nowotworowej wyróżniamy radioterapię radykalną

(stosowana w celu zniszczenia guza nowotworowego), radioterapię paliatywną (stosowana

z myślą minimalizacji dolegliwości spowodowanych poprzez nieoperacyjny guz

nowotworowy) oraz radioterapię objawową (stosowana miejscowo w celu zmniejszenia bólu).

W powszedniej praktyce klinicznej do napromieniowania z pól zewnętrznych stosowane są

aparaty megawoltowe. Natomiast aparaty kobaltowe emitujące naturalne promieniowanie

kobaltu 60 znajdują coraz to mniejsze zastosowanie w leczeniu.

Teleradioterapia nie jest stosowana tylko i wyłącznie do hospitalizacji nowotworów.

Stosuje się ją również w leczeniu radykalnym (samodzielnie lub w skojarzeniu z innymi

metodami).

18

2.2.2.Brachyterapia (napromienianie śródtkankowe, kontaktowe lub dojamowe)

Brachyterapia (zwana również radioterapią kontaktową) stosowana jest do dokładnego

leczenia miejscowego poprzez umiejscowienie aplikatora zawierającego radioaktywny izotop

oraz do leczenia ogniska pierwotnego nowotworu. Stanowi indywidualną formę radioterapii,

która polega na umieszczeniu źródeł promieniotwórczych bezpośrednio obok guza.

Umożliwia to zaaplikowanie dużej dawki w dokładnie określonej objętości tkanek przy

największym oszczędzaniu tkanek prawidłowych.

Cechuje ją potencjalność napromieniowania względnie niewielkiej objętości.

Brachyterapię można podzielić, ze względu na sposób umieszczenia aplikatora na:

1. wewnątrztkankową (aplikator jest ulokowany w obrębie tkanki nowotworowej),

2. powierzchniową (np. na skórze w celu hospitalizacja nowotworów skóry),

3. wewnątrzjamową (stosowana wówczas gdy źródło promieniowania umieszczone jest

w naturalnych jamach ciała tuż obok guza)

4. śródoperacyjną (np. po mastektomii).

Brachyterapia może być używana tak jak teleradioterapia, jako leczenie radykalne, ale pod

warunkiem, że nowotwór jest we wczesnym stopniu zaawansowania. Jak i również jest

stosowana, jako leczenie paliatywne, które ma za zadanie wyeliminowanie objawów

spowodowanych miejscowym naciekaniem nowotworu.

Iryd i cez są podstawowymi substancjami promieniotwórczymi, które są wykorzystywane

w brachyterapii. Rzadziej używanymi są jod, pallad, itr, kobalt oraz ruten.

Stosowanie brachyterapii może wystąpić w formie napromieniowania:

1. śródtkankowego,

2. dojamowego,

3. kontaktowego.

Brachyterapia śródtkankowa

Polega ona na implantacji źródeł promieniotwórczych wprost w obręb guza. Ta postać

leczenia znajduje zastosowanie, jako metoda samodzielna w pierwszych przypadkach raka

prącia oraz niektórych raków jamy ustnej. Dzięki doświadczeniom klinicznym brachyterapia

śródtkankowa stosowana jest zarówno we wczesnych stadiach raka gruczołu krokowego jak

19

i w niektórych guzach ośrodkowego układu nerwowego. W asocjacji z napromieniowaniem

z pól zewnętrznych metoda ta używana jest w leczeniu zachowawczym raka piersi, niektórych

nowotworów nabłonkowych głowy i szyi, a także w niektórych ośrodkach w hospitalizacji

płaskonabłonkowego raka kanału odbytu oraz w terapia uzupełniającej po resekcji mięsaków

tkanek miękkich.

Brachyterapia dojamowa

Sprowadza się do implantacji źródeł promieniowania w bezpośrednie sąsiedztwo guza.

Odnajduje ona praktyczne zastosowanie w skojarzeniu z teleradioterapia w terapii

nowotworów narządu rodnego. Brachyterapia uznawana, jako metoda paliatywna może być

również zastosowana w przypadkach raka płuca, przełyku oraz niektórych nowotworów

regionu głowy i szyi a przede wszystkim dotyczących obrębu jamy nosowo - gardłowej.

Brachyterapia kontaktowa

Polega na umiejscowieniu źródeł promieniotwórczych tuż na powierzchni nowotworu,

jak i również może zostać użyta w leczeniu raków skóry oraz w niektórych przypadkach

nowotworów głowy i szyi.

Indywidualną formą brachyterapii jest kompleksowe podawanie substancji

promieniotwórczych. Klasyczne wskazanie tworzą zróżnicowane nowotwory tarczycy,

w których jako dodatek do zabiegu chirurgicznego używany jest jod. W sytuacjach

uogólnionych przerzutów do kości niewykluczone jest podawanie radioaktywnego strontu.

20

2.3. Chemioterapia nowotworów

Chemioterapia to pojęcie o szerokim znaczeniu. Różne źródła opisują ją na wiele

różnych sposobów, ale wszystko sprowadza się do niemal identycznego przekazu.

Jedno z nich mówi, że chemioterapia jest to „użycie wewnętrzne środków

chemicznych w celu leczenia choroby, zwłaszcza infekcji, inwazji pasożytniczej

i nowotworów.” [5]

Kolejne źródło opisuje, że „chemioterapia może być samodzielną metodą leczenia

chorego lub uzupełnieniem innych np. leczenia chirurgicznego lub radioterapii. Leczenie

chemioterapią polega na blokowaniu cyklu komórkowego, w którym wytwarzają się komórki

rakowe.” [6]

Jeszcze inne mówi, że „chemioterapia polega na doustnym lub dożylnym podawaniu

leków mających na celu zniszczenie nowotworu.” [7]

Tak, więc podsumowując chemioterapia jest obok hormonoterapii i terapii

biologicznej metodą systemową leczenia nowotworów. Ten sposób hospitalizacji ma

zastosowanie głównie w przypadku:

1. nowotworów układowych: ziarnica złośliwa, chłoniaki czy białaczki;

2. nowotworów, które charakteryzuje skłonność do szybkiego rozsiewu:

kosmówczak;

3. nowotworów zaawansowanych z odległymi przerzutami.

Chemioterapię stosuje się, jako:

1. leczenie samodzielne;

2. leczenie skojarzone z radykalną operacją postaci chemioterapii uzupełniającej, której

celem jest zniszczenie pozostałych ognisk nowotworowych;

3. leczenie paliatywne, którego celem jest poprawienie, jakości życia pacjenta.

W leczeniu systemowym biorą udział różne rodzaje leków:

cytostatycznych;

hormonalnych;

biologicznych modulatorów odpowiedzi;

immunoterapii.

Leki cytostatyczne można podzielić na następujące grupy:

21

1. leki alkilujące:

klasyczne (cyklofosforamit)

analogi platyny

2. antymetabolity:

analogi kwasu foliowego – metrotreksat

analogi pirymidyn – fluorouracyl

analogi puryn – cytarabina

3. inhibitory topoizomerazy:

antybiotyki przeciwnowotworowe (antracykliny)

epipodofilitoksyny (etopozyd)

pochodne kamptotecyny (irinotekan)

4. zaburzające funkcj mikrotubuli:

alkaloidy Vinca rosea

taksoidy

Natomiast leki hormonalne można podzielić w następujący sposób:

1. antyestrogeny – selektywne modulatory receptora estrogenowego SERM

2. inhibitory aromatyzy:

niesteroidowe – letrozol, anastrozol

steroidowe – egzemestan

3. analogi gonadoliberyny:

goserelina

buserelina

4. antyandrogeny:

flutamid

5. progestageny

6. glukokortykosteroidy

7. estrogeny

8. tyroksyna

Wszystkie te leki oddziałują na komórki nowotworowe rozmieszczone w różnych

miejscach organizmu. Wpływają również na cykl rozwoju komórki nowotworowej prowadząc

do zahamowania lub zaburzenia jej podziału. Komórka nowotworowa, której podział został

zahamowany po jakimś czasie umiera, i nie tworzy się ponownie.

22

Cytostatyki nie są najlepszymi lekami, ponieważ nie odróżniają komórki zakażonej

nowotworem od zdrowej komórki organizmu. Oddziałują na komórki i zakażone

i niezakażone w ten sam sposób, zaburzając ich cykl życiowy.

„Powikłania w leczeniu lekami cytotoksycznymi. Leki cytotoksyczne działają

uszkadzająco na komórki szybko dzielące się, jakimi są komórki nowotworowe.

Jednak i zdrowe komórki organizmu narażone są na uszkadzające działanie leków

cytotoksycznych. Dotyczy to głównie szybko dzielących się, zdrowych komórek, jakimi są

np. komórki szpiku. Ich uszkodzenie czyli mielosupresja może skutkować – zmniejszeniem

ilości krwinek białych (neutropenia), zmniejszeniem ilości płytek krwi (trombocytopenia),

niedokrwistością, zmniejszeniem ilości krwinek czerwonych (erytropenia).” [8]

Niektóre leki cytostatyczne mogą doprowadzić do uszkodzenia nerek (neurotoksyczność),

wątroby (hepatotoksyczność), mięśnia sercowego (kardiotoksyczność). Działanie toksyczne

na śluzówkę jelit i żołądka może doprowadzić do biegunek, bólów w obrębie jamy brzusznej.

Działanie toksyczne ogólnoustrojowe powoduje wystąpienie nudności i wymiotów.

Do innych skutków ubocznych stosowania cytotoksycznych leków przeciwnowotworowych

należą m.in. zmiany skórne, wypadanie włosów, odczyny uczuleniowe (odczyny

anafilaktyczne).

„Chemioterapia paliatywna jest stosowana u chorych o dużym zaawansowaniu choroby,

aby zmniejszyć, złagodzić ich dolegliwości. Leki przeciwnowotworowe składają się

z różnych substancji, które mają różne mechanizmy działania toksyczne dla komórek

rakowych. Leczenie chemioterapią może być uzupełnione leczeniem hormonalnym lub nie.

Działanie chemioterapii polega też na hamowaniu syntezy białek ( antygiogenezie) aby nie

powstawały nowe komórki.” [6]

„Najbardziej toksyczny wpływ chemioterapii na organizm człowieka uwidacznia się

w układach i narządach, w których zdrowe komórki intensywnie się dzielą i rozwijają. Spadek

morfologii krwi, wypadanie włosów, nadżerki w obrębie błon śluzowych to typowe, lecz

odwracalne skutki uboczne chemioterapii. Czy wystąpią te objawy i jak będą nasilone oraz

kiedy się wycofają zależy od rodzaju leku cytostatycznego, jego dawki, a także od stanu

ogólnego pacjenta. Wprowadzenie chemioterapii spowodowało duży postęp w leczeniu

białaczek, chłoniaków, a także raka jądra i jajnika. W przypadku jednak większości

nowotworów litych, (czyli raków, miesaków, czerniaka) skuteczność leków

23

przeciwnowotworowych jest ograniczona. Dlatego stosowane są najczęściej, jako leczenie

uzupełniające i wspomagające zasadniczą miejscową terapię nowotworu.” [7]

Ze względu na skuteczność chemioterapię można podzielić następująco:

Nowotwory potencjalnie chemio wyleczalne –

chemioterapia radykalna stosowana samodzielnie

chłoniaki złośliwe (część)

ciążowa choroba trofoblastyczna

ostra białaczka limfoblastyczna

ziarnica złośliwa

nowotwory zarodkowe jajnika

nowotwory zarodkowe jądra

ostra białaczka szpikowa

Nowotwory potencjalnie wyleczalne -

chemioterapia uzupełniająca inne metody leczenia

drobnokomórkowy rak płuca (postać

ograniczona)

mięsak kostno pochodny

rak jajnika

rak jelita grubego

rak kanału odbytu

rak piersi

rak szyjki macicy

guz Wilmsa

mięsak Ewinga

mięsak poprzecznie prążkowany

nerwiak zarodkowy współczulny

przewlekła białaczka szpikowa

siatkówczak

Nowotwory chemioniewyleczalne -

chemioterapia paliatywna (wydłużenie i poprawa jakości życia)

białaczka włochato komórkowa

drobnokomórkowy rak płuca

nowotwory głowy i szyi

nowotwory zarodkowe pozagonadalne

przewlekła białaczka limfatyczna

rak gruczołu krokowego

rak jajnika (stadium uogólnione)

rak jelita grubego (stadium

uogólnione)

rak piersi (stadium uogólnione)

szpiczak

czerniak

mięsak Kaposiego

mięsak tkanek miękkich (rozsiew)

neuroendokrynne guzy układu

pokarmowego i rakowiaki

rak kory nadnercza

rak pęcherza moczowego

rak przełyku

rak trzonu macicy

rak żołądka

24

Nowotwory niewyleczalne –

chemioterapia nieskuteczna

chłoniaki ośrodkowego układu

nerwowego związane z AIDS

nowotwory ośrodkowego układu

nerwowego (poza skąpodrzewiakami i

rdzeniakami płodowymi

nowotwory wątroby i dróg

żółciowych

rak nerki rak szyjki macicy (rozsiew)

rak tarczycy

rak trzustki

Tabela 3. Podział nowotworów według skuteczności chemioterapii (wg. Chu E., DeVita

V.T.:)[10]

Ze względu na sposób zastosowania chemioterapię dzielimy na:

1. indukcyjną

2. adiuwantowa

3. neoadjuwantowa

4. synchroniczna

5. dokanałowa

6. dojamowa

25

2.3.1. Cykl komórkowy

Wszystkie komórki żywe, zarówno te prawidłowe, jak i te nowotworowe podlegają

podczas swego życia pewnemu cyklowi przemian, którego nazywamy cyklem komórkowym.

Prowadzi on do powstawania oraz do podziału komórek potomnych. Komórki zdrowe dzielą

się w sposób niekontrolowany a natomiast nowotworowe „buntują się” i dzielą się w sposób

nieprzerwany, który prowadzi do rozprzestrzeniania się nowotworu w organizmie.

Cykl ten składa się z kilku faz, które następują po sobie. W pierwszej fazie G1 ma

miejsce przygotowanie komórki do biosyntezy DNA. W następnej fazie S dochodzi do niej

oraz do podwojenia liczby materiału genetycznego. W trzeciej z kolei fazie G2 przebiega

przygotowanie komórki do podziału mitotycznego, a w fazie M ta komórka dzieli się

i powstają dwie komórki potomne. Pewna część komórek ma możliwość czasowo bądź na

stałe ominąć ten cykl przechodzą z fazy G1 do Go.

G0

G1 - faza pomiotyczna, od zakończenia podziału do rozpoczęcia

Syntezy DNA

S - faza syntezy DNA

G2 - faza przedmiotyczna

M - faza podziału (mitozy)

Go - komórki spoczynkowe

Schemat 1. Fazy, przez które przechodzi komórka w trakcie podziału mitotycznego [9]

„Komórki tworzą 3 subpopulacje:

1. komórki dojrzałe, które na zawsze opuszczają cykl;

2. komórki spoczynkowe, które mogą ponownie wejść do cyklu;

3. komórki będące aktualnie w cyklu komórkowym (dzielące się).

26

M

G2 G1

S

W populacji komórek nowotworowych istnieją tylko komórki dzielące się i spoczynkowe,

przy czym, w odróżnieniu od tkanek prawidłowych, zwiększenie liczby komórek jest większe

od ich ubytku. Nowotwory rosną, więc w sposób niepohamowany. Graficznym obrazem

wzrostu nowotworu jest krzywa Gompertza. Pokazuje ona, że czym większa jest masa

nowotworu, tym wolniejszy jego wzrost. Ponieważ jednorazowa dawka leku niszczy za

każdym razem taki sam odsetek komórek, a nie ich liczbę bezwzględną, wynika z tego jasno,

że leki cytostatyczne nie mogą zniszczyć nowotworu do ostatniej komórki.”[2]

Chemioterapeutyki w monoterapii obecnie rzadko się podaje ze względu na bardzo szybki

rozwój oporności. Przeważnie stosowane są programy wielolekowe, przy czym przy dużej

ilości nowotworów okazało się, iż łączenie powyżej 4 leków w każdym pojedynczym cyklu

nie zwiększa skuteczności, lecz wręcz przeciwnie nasila toksyczność. Obecnie dla zasady

kojarzy się 2 lub nawet 3 leki w jednym cyklu, ale w kilku przypadkach, gdy nowotwory

szybko poszerzają zakres zakażonych komórek stosuje się tzw. leczenie naprzemienne w celu

uniknięcie oporności na zastosowane leki. Ten rodzaj leczenia polega na naprzemiennym

aplikowaniu cykli złożonych z różnych leków.

Aby zwiększyć skuteczność terapii należy dobierać tak leki, aby w jednym programie różniły

się od siebie mechanizmem działania. Takie postępowanie pozwala osiągnąć zwiększoną

skuteczność i jednocześnie działa tak, aby leki miały inny profil toksyczności, co pozwala na

uniknięcie nadmiernej liczby objawów niepożądanych. Powyższe dwa mechanizmy oraz

budowa chemiczna jak i metabolizm leku mają wpływ na typ objawów toksycznych.

27

2.3.2. Chemioterapia uzupełniająca (adiuwantowa)

„Pierwotnie chemioterapia znalazła zastosowanie do leczenia nowotworów

rozsianych. Wiadomo natychmiast, że leczenie chirurgiczne i radioterapia są metodami

leczenia miejscowego. Zatem już w latach 60. wysunięto hipotezę, że zastosowanie

chemioterapii po leczeniu miejscowym może poprawić wyleczalność nowotworów.

Jest to tzw. chemioterapia uzupełniająca, skierowana na niszczenie domniemanych lub

też istniejących mikroprzerzutów odpowiedzialnych za nawrót choroby.”[2]

28

2.3.3. Hormonoterapia

Hormonoterapia - leczenie systemowe z wykorzystaniem leków hormonalnie czynnych.

W medycynie jest niewiele nowotworów, które są zależne od hormonów.

Do tej grupy należą:

rak piersi;

rak gruczołu krokowego;

rak trzonu macicy.

W leczeniu powyższych nowotworów wykorzystuje się to, iż przynajmniej częściowo ich

pomnożenie może podlegać wpływom hormonalnym.

„Hormony lub leki mające wpływ na wydzielanie hormonów stosowane w onkologii to:

1. estrogeny: rak gruczołu krokowego

2. progestageny: rak trzonu macicy; obecnie stosowane dość szeroko w leczeniu

wyniszczenia nowotworowego;

3. antyestrogeny: głównie rak piersi;

4. antyandrogeny: rak gruczołu krokowego;

5. leki blokujące aromatazę tkankową: głównie w raku piesi;

6. analogi hormonów podwzgórzowych: rak piersi, rak gruczołu krokowego;

7. glikokortykosteroidy wykazują działanie limfoliczne w chłoniakach, w tym

w szpiczaku; poza tym wykorzystuje się ich inne działania, takie jak:

przeciwobrzękowe, przeciwzapalne i przeciwwymiotne.”[2]

W hospitalizacji raka piersi i raka gruczołu krokowego przeważnie w pierwszym etapie

wykonywana jest kastracja chirurgiczna. „Jej alternatywą jest podanie analogów hormonów

podwzgórzowych zarówno u kobiety jak i u mężczyzny, niekiedy skojarzone z podawaniem

antyestrogenów lub leków blokujących aromatazę u kobiet z rakiem piersi lub

antyandrogenów lub leków blokujących aromatazę u kobiet z rakiem piersi lub

antyandrogenów u mężczyzn z rakiem gruczołu krokowego. W przypadku leczenia

hormonalnego raka piersi konieczne jest oznaczenie receptorów estrogenowych

i progestagenowych.”[2]

29

2.4. Leczenie skojarzone

W kilku ostatnich latach wykrystalizowała się nowa koncepcja leczenia nowotworów,

która polega na kojarzeniu różnorakich metod leczenia. Podstawą tego sposobu jest ocena

zalet i wad leczenia chirurgicznego, radioterapii, chemioterapii oraz immunoterapii.

Poznanie czynników, które w dużym stopniu wpływają na niepomyślność leczenia danej

formy nowotworu, oraz określenie przyczyn niepowodzenia terapii w każdej określonej

sytuacji.

Główne czynnika odpowiedzialne za nieskuteczność leczenia nowotworów zależą od:

niewyleczenia guza pierwotnego;

wystąpienia przerzutów do okolicznych węzłów lub przerzutów odległych;

połączenia tych czynników oraz współistnienia z nowotworem ciężkich zaburzeń

wewnątrzustrojowych.

Sposób

leczenia

Guz Przerzuty

Masa Obrzeże Węzły chłonne Odległe mikroprzerzuty

Chirurgiczne XXX X XXX X

Radioterapia XX XXX XX XX

Chemioterapia X XX regionalne X XX XXX

Immunoterapia X X X XXX

Tabela 4. Wybór i kojarzenie metod leczenia w zależności od cech nowotworu[2]

Przesłanki leczenia skojarzonego:

1. „Współdziałanie przestrzenne” – leczenie miejscowe, czyli np. usunięcie guza i

leczenie systemowe, czyli np. eliminacja odległych mikroognisk)

2. „Niezależne zabijanie” – zastosowanie dwóch metod o różnym mechanizmie

działania.

3. Promieniouczulenie – zwiększenie efektywności radioterapii przez

promieniouczulające funkcjonowanie cytostatyków.

30

Strategia leczenie skojarzonego:

1. Leczenie sekwencyjne – wstępne, czyli indukcyjne, neoadjuwantowe uzupełniające -

adjuwantowe

2. Leczenie równoczesne

3. Leczenie naprzemienne – dotyczy tylko radio- i chemioterapii

Korzyści kliniczne:

1. Umożliwienie wykonania operacji

2. Zwiększenie skuteczności leczenia miejscowego

3. Zmniejszenie ryzyka przerzutów

4. Wydłużenie czasu przeżycia

5. Rezygnacja z okaleczających operacji na rzecz innych metod leczenia.

31

3. Podsumowanie

Leczenie nowotworów zarówno złośliwych jak i łagodnych wymaga współpracy i

zaangażowania wielu lekarzy różnych specjalności: radiologa, patologa, chirurga onkologa,

chemioterapeuty i radioterapeuty oraz wszechstronnej rehabilitacji. Leczenie nowotworów

nie należy do najprzyjemniejszych.

Najstarszą metodą jest leczenie chirurgiczne. Obok niej stosuje się :

radioterapię;

chemioterapię;

immunoterapię;

hormonoterapię.

Ponadto rzadziej stosuje się takie sposoby leczenia jak: działanie promieniami lasera,

zamrażanie (kriochirurgia), elektrokoagulacja (koagulacja tkanek przy użyciu prądu

elektrycznego). Rezultatem tych wszystkich zabiegów powinno być wyleczenie chorego.

Jednak powszechnie uważa się, że choroba jest w okresie remisji, jeśli żadne objawy

nowotworu nie są wykrywane. Jeśli taki stan utrzymuje się przez 5 lat i więcej, wtedy można

powiedzieć o wyleczeniu pacjenta. Niektóre nowotwory nie mogą zostać wyleczone, ale w

większości przypadków komfort życia pacjenta można polepszyć.

Wiadomo nie od dziś, że najlepiej jest zapobiegać niż leczyć dlatego każdy z nas może

sam zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka, stosując się do następujących rozsądnych rad :

jeść dużo warzyw i owoców, choć są drogie i często niejadalne, szczególnie te ładnie

wyglądające, kupowane w hipermarketach, nafaszerowane chemią dla przedłużenia

ich trwałości

jeść niewiele tłuszczów zwierzęcych i czerwonego mięsa

uprawiać regularnie ćwiczenia fizyczne

nie dopuszczać do nadwagi

nie palić tytoniu

nie pić nadmiernych ilości alkoholu (małe dawki są nawet wskazane)

unikać słońca w środku dnia

zaniechać ryzykownych zachowań seksualnych

eliminować czynniki kancerogenne obecne w miejscu pracy.

32

Bibliografia:

1. Dimkow Petar., Niektóre nowotwory złośliwe i ich leczenie.,wyd. INTERLIBRO.,

Warszawa 1991.

2. Jokiel M., Wronkowski Z., Załucki W., Onkologia praktyczna w zarysie. Państwowy

Zakład Wydawnictw Lekarskich., Warszawa 1986. s.66 [10]

3. Onkologia. Podręcznik dla pielęgniarek., pod redakcją Arkadiusza Jeziorskiego, wyd.

Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. str.11-13, 44-91 [1]

4. Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny., pod red. Andrzeja Kułakowskiego

i Anny Skowrońskiej – Gardas,. [2]

5. Popularna encyklopedia.,Wydawnictwo Olesiejuk Sp. Z o.o., 2003,s.120, 488, 597 [5]

6. Poradnik lekarza praktyka. Badanie, diagnostyka, leczenie, przypadki nagłe., red.

Ryszard Ściborski, wyd. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław,

Warszawa, Kraków 1995

7. Praca Poglądowa: Włodzimierz Ruka, Piotr Rutkowski, Marcin Zdzienicki, Zbigniew

I. Nowecki., Leczenie chirurgiczne nowotworów podścieliskowych przewodu

pokarmowego (GIST)., Gastroentologia polska 2009, 16 (2): 129-134

8. Principles of cancer management: chemotherapy, W; DeVita V.T., Hellman S.,

Rosenberg S. wyd.: Cancer: principles and Practice of Oncology. Wyd.6, Lippincott

Williams & Wilkins, Philadelphia 2001, s.292 [9]

Literatura Internetowa:

1. http://mediweb.pl/diseases/wyswietl_vad.php?id=595 [4]

2. http://rak-nowotwor.dozdrowia.com/metody-leczenia-raka.php



5. http://rak-nowotwor.dozdrowia.com/metody-leczenia-raka.php [6]

6. http://www.chemioterapia.pl/

7. http://www.onkologia.neostrada.pl/chemioterapia.htm [7]

8. http://www.onkonet.pl/dp_infoslecz.html [8]

9. http://www.proktosonomed.lublin.pl/zasady-chirurgicznego-leczenia-

nowotworow.html [3]

10. http://www.wygrajznowotworem.pl/nowotwor-leczenie-zasady.html

33

Spis tabel:

1. Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Pod red. Andrzeja Kułakowskiego

i Anny Skowrońskiej – Gardas s. 58



3. Principles of cancer management: chemotherapy, W; DeVita V.T., Hellman S.,

Rosenberg S. wyd.: Cancer: principles and Practice of Oncology. Wyd.6, Lippincott

Williams & Wilkins, Philadelphia 2001, s.292 [9]



34

wybrane metody leczenia nowotworów

Documents

Transcript of wybrane metody leczenia nowotworów