• Wybory prezydenckie• * 9 XII 1922 r. prezydentem został

Gabriel Narutowicz (kandydat PSL„Wyzwolenie")

• sprzeciwiła mu się endecja• Narutowicz został zamordowany 16 XII 1922 r.• nowym prezydentem został 20 XII 1922

r. Stanisław Wojciechowski(kandydat PSL ,,Piast") poparty przez PSL „Wyzwolenie" i PPS

Gabriel Narutowicz …

…i jego zabójca:

Eligiusz Niewiadomski

• Słabość systemu demokracji parlamentarnej II Rzeczypospolitej (1921-1926):

• przewaga sejmu w stosunku do osłabionej władzy wykonawczej

• niestałość rządów wynikająca z politycznej odpowiedzialności rządów przedparlamentem, w którym ścierały się interesy wielu partii politycznych

» duża ilość partii w sejmie - słabość sejmu, rywalizacja stronnictw, brak większości parlamentarnej, stąd częste zmiany rządów

• Pakt lanckoroński (17 V 1923 r.) endecji, ChD, PSL „Piast" - rząd Chjeno-Piasta na czele z Wincentym Witosem

• ograniczenie ustawodawstwa społecznego

• XI 1923 r. strajk w Krakowie krwawo stłumiony przez rząd Witosa Wincenty Witos

» brak ostatecznych rozwiązań w sprawie chłopskiej

• żądania autonomii przez mniejszości narodowe• konstytucja zapowiadała swobody, ale

jednocześnie dala katolikomuprzywilejowaną pozycję

• » próbą stabilizacji było tworzenie rządów pozaparlamentarnych (np.. 19 XII 1923 r rząd Władysława Grabskiego) niezależnych od składu parlamentu, ale mających jego zaufanie

• Przyczyny kryzysu politycznego* klęska polityki zagranicznej• 1925 r. - Locarno• Niemcy zagwarantowały nienaruszalność

granic Francji i Belgii• uznano to za zgodę na rewizję granicy

polskiej• Niemcy zaproszono uroczyście do napaści

na wschód, żeby za tę cenękupić sobie pokój na zachodzie. (Józef Beck)

* kryzys gospodarczy

• wojna celna z Niemcami

• ujemny bilans handlowy

• bezrobocie, „druga inflacja"

• nie rozwiązano problemu małorolnych i bezrolnych chłopów

* trudna sytuacja na Kresach

• akcje terrorystyczne wymierzone w polskich urzędników

• w 1924 r. powołano Korpus Ochrony Pogranicza

* kryzys polityczny

• „rządy sejmokracji"

• upadek rządu Władysława Grabskiego

• skandale polityczne

• korupcja

• domagano się zmian w konstytucji

* powołanie rządu Chjeno-Piasta z Wincentym Witosem (5 V 1926 r.)

• oburzenie społeczeństwa, pamiętającego rządy prawicy w 1923 r. (krwawarozprawa z robotnikami w Krakowie)

Rząd Chjeno-Piasta powołany 10 maja 1926 roku

* opozycja pozaparlamentarna z Józefem Piłsudskim na czele

• poparcie środowisk kombatanckich wywodzących się z POW i Legionów

• część armii publicznie podporządkowała się Marszałkowi

Przewrót majowy - 12 V 1926 r.

• Około godziny 17. na moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim. Mjr Porwit, po przybyciu na wiadukt mostu, złożył meldunek prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu, a następnie zameldował się Józefowi Piłsudskiemu i był świadkiem rozmowy obu dygnitarzy. Marszałek chciał ustąpienia gabinetu Witosa, prezydent żądał natomiast kapitulacji przeciwnika. Po załamaniu się pertraktacji i odjeździe prezydenta mjr Porwit odmówił marszałkowi Piłsudskiemu przepuszczenia go przez most i zajął most. Natomiast nie udało się obsadzić, lojalnym wobec rządu 30 Pułkiem Piechoty, mostu Kierbedzia. Przez ten most przechodziły do Warszawy wojska współdziałające z Piłsudskim.

Zbrojny zamach stanuwalki w Warszawie (379 zabitych, 900 rannych)

Pogrzeb ofiar bratobójczych walk …

Poparcie dla Józefa Piłsudskiego:• PPS• Stronnictwo Chłopskie• PSL „Wyzwolenie"• KPP („błąd majowy") Ugrupowania lewicowe zorganizowały strajki

kolejarzy, które uniemożliwiły dotarcie wojsk wiernych rządowi do stolicy.

• ziemiaństwo:• X 1926 r. spotkanie Piłsudskiego z

arystokracją w Nieświeżu

• dymisja premiera Wincentego Witosa i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

• marszałek sejmu Maciej Rataj powierzył tekę premiera Kazimierzowi Bartlowi,prezydentem został Ignacy Mościcki (reelekcja w 1933 r.)

Prezydent Ignacy Mościcki

Premier Kazimierz Bartel

• Nowela sierpniowa (2 VIII 1926 r.)

* prezydent mógł rozwiązać parlament• miał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy• wzmocniono pozycję rządu w sprawach

budżetowych• sejm nie mógł rozpatrywać wniosku o wotum

nieufności dla rządu na tymsamym posiedzeniu, na którym został zgłoszony

* Rządy sanacji - „sanacja", czyli uzdrowienie systemu władzy

* ograniczenie roli partii

• endecja utraciła pozycję, więc nasiliła pracę z młodzieżą o nastawieniunacjonalistycznym

• partie, które poparły przewrót majowy, przeszły do opozycji, ponieważ nieuzyskały spodziewanej pozycji i wpływu na władzę

* Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928 r.) z Walerym Sławkiem

• komitet wyborczy zwolenników Józefa Piłsudskiego, do któregoprzystąpiły różne organizacje i grupy polityczne

• w wyborach w 1928 r. BBWR uzyskał 27 % mandatów

• w 1929 r. lewica wystąpiła z wnioskiem o postawienie ministra skarbuGabriela Czechowicza przed Trybunałem Stanu za finansowanie kampaniiBBWR z budżetu państwa

Walery Sławek

Ulotka wyborcza BBWR

* rządy „pułkowników" z płk Kazimierzem Świtalskim (1929 r.) i WalerymSławkiem (1930 r.)

• tłumienie opozycji

• wprowadzenie do sejmu w czasie debaty budżetowej w 1929 r. wojska

• ograniczenie swobód obywatelskich

Wzrost zaufania do Polski ze strony obcego kapitału

• pożyczki stabilizacyjne USA i Wielkiej Brytanii• układy gospodarcze z Niemcami• lata 1926-1929 były najlepszym okresem w

dziejach gospodarczych IIRP• * Polska podpisała pakt Brianda-Kellogga o

wyrzeczeniu się wojny (1928 r. la w 1929 r. protokół Litwinowa o niestosowaniu przemocy w dochodzeniupretensji terytorialnych

Opozycja wobec sanacji* stronnictwa centrum i lewicy sejmowej

utworzyły 9 IX 1929 r. Centrolew(PSL „Piast", ChD, Narodowa Partia Robotnicza, Stronnictwo Chłopskie, PSL„Wyzwolenie", PPS)

• Centrolew zorganizował Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu i wszedłna drogę działalności pozaparlamentarnej

• w VI 1930 r. odbył się kongres w Krakowie – zakończony zamieszkami

• w VIII 1930 r. Józef Piłsudski został premierem

• prezydent Mościcki rozwiązał parlament

• na polecenie Józefa Piłsudskiego aresztowano przywódców Centrolewui uwięziono ich w Brześciu nad Bugiem

• w latach 1931-1933 przeprowadzono proces działaczy Centrolewu

• 16 XI 1930 r. odbyły się wybory do sejmu zwane „brzeskimi", w których BBWR uzyskał 55% głosów

• fałszowanie wyników

• unieważniono listy Centrolewu

Brama twierdzy w Brzesciu n/Bugiem

Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej – obóz dla więźniów politycznych działający w latach 1934-1939 w Berezie Kartuskiej

• w III 1931 r. powstało Stronnictwo Ludowe na czele z Wincentym Witosem przebywającym na emigracji i Maciejem Ratajem w kraju

• postulowało przeprowadzenie radykalnej reformy rolnej i powrót dorządów demokracji parlamentarnej

• z inicjatywy endecji w 1926 r. powstał Obóz Wielkiej Polski z Romanem Dmowskim• organizacja typu faszystowskiego, którą władze

rozwiązały w 1933 r.• członkowie utworzyli Obóz Narodowo-

Radykalny z hasłamifaszystowskimi

• ONR „Falanga" z Bolesławem Piaseckim na czele - program radykalny,antysemicki i nacjonalistyczny

• ONR „ABC" - dążący do ugody ze „starymi" z endecji