WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ BIULETYN INFORMACYJNY …Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w...
Transcript of WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ BIULETYN INFORMACYJNY …Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w...
WYDARZENIAStatek z plakatu 2Na Helu, w stylu PRL-u 4Izba Historii Kanału Elbląskiego 5
WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ2 statki – wspólne morze 7
AKTUALNOŚCIDoktor habilitowany Jerzy Litwin 8Nagroda Prezydenta Gdyni 9Iluminacja „Sołdka” i „Daru Pomorza” 10Makieta „Daru Pomorza” 11„Niebieskie berety” dla NMM 12
KONFERENCJE I WYKŁADYWOAM 2019 13Rocznica zakupu „Daru Pomorza” 14Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej 15Zapomniane bandery. Flotylle rzeczne II Rzeczypospolitej 16
ARCHEOLOGIA PODWODNAPodwodne prace archeologiczne na Litwie 17
EDUKACJAFestyn edukacyjny w Łebie 18Ostatni „Program dla Rodzin” przed wakacjami 19
NASI PRZYJACIELEWalne Zebranie Towarzystwa Przyjaciół NMM 20Polskie latarnie morskie na pocztówkach 21
ZAPRASZAMYWakacje w NMM 22Płynę na „Opty” 23
Nr 6 (195) czerwiec 2019
INFORMACYJNYBIULETYN
Teksty: Anna Ciemińska, Irena Jagielska, Monika Jankiewicz-Brzostowska, Maria Jaroszewska, Kamila Jezierewska, Jadwiga Klim, Elżbieta Kowalik, Krzysztof Kurzyk, Apoloniusz Łysejko, Maciej Maksymowicz, Marcin Pawelski, Radosław Paternoga, Aleksandra Pielechaty, Wojciech Ronowski, Marcin Westphal Zdjęcia: Archiwum Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, Archiwum NMM, Robert Domżał, Bernadeta Galus, Irena Jagielska, Paweł Jóźwiak, Przemek Konieczka, Dawid Linkowski, Apoloniusz Łysejko, Muzeum Światowego Oceanu, Marta Nicgorska, Maciej Nicgorski, Janusz Różycki, Cezary Spigarski, Leonid Teliga, Marek Twardowski, Przemysław Węgrzyn. Redakcja, projekt i skład biuletynu: Dział Wydawnictw NMM
Iluminacja „Sołdka” i „Daru Pomorza”
2
STATEK Z PLAKATU
28 czerwca w Muzeum Rybołówstwa w Helu otwarta została wy-
stawa „Statek z plakatu”, przygotowana przez Lilianę Giełdon
i Monikę Jankiewicz-Brzostowską z Działu Sztuki Marynistycznej
na podstawie zbiorów własnych NMM.
Wystawa prezentuje plakaty z czasów PRL, promujące przed-
siębiorstwa żeglugowe oraz wydarzenia kulturalne i sportowe
poświęcone morzu i żegludze. Jak wiadomo, znana i ceniona
na świecie Polska Szkoła Plakatu rozwinęła się przede wszystkim
w dziedzinie plakatu filmowego. Wyróżniała ją synteza intelektu-
alna i trafny skrót estetyczny. Na wystawie „Statek z plakatu” pró-
bujemy pokazać, w jaki sposób te tendencje realizowane były na
plakatach, które na co dzień współtworzyły estetyczne otoczenie
przeciętnego mieszkańca PRL.
Wśród autorów eksponowanych prac znaleźć można nazwiska
takich tuzów designu, jak Wiktor Górka, którego plakat zaprojek-
towany dla „Centromoru” znalazł się na planszy tytułowej wysta-
wy, czy Zbigniew Leon Kaja, twórca plakatu na wystawę etnogra-
ficzną w Muzeum Pomorza Środkowego. Autor operuje w nim wy-
razistymi, uproszczonymi znakami graficznymi, formą nawiązują-
cymi do motywów dekoracyjnych sztuki ludowej. Wśród autorów
prezentowanych prac jest też Karol Śliwka, autor m.in. logo banku
PKO w postaci skarbonki czy emblematu Instytutu Matki i Dziec-
ka. Wydźwięk nieco humorystyczny ma plakat Jerzego Kołacza
do wystawy „Rybacy dalekomorscy opowiadają”, przedstawiający
olbrzymią rybę połykającą statek.
WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Dr Monika Jankiewicz-Brzostowska wprowadziła gości wernisażu w problematykę wystawy.
Michał Warda z Muzeum Plakatu w Wilanowie wygłosił prelekcję na temat plakatu.
3
STATEK Z PLAKATU (ciąg dalszy)
Obok reprezentowana jest też twórczość grafików znanych głów-
nie na Wybrzeżu, współpracujących przede wszystkim z Polskimi
Liniami Oceanicznymi. Na wzmiankę zasługują tu Bolesław Sie-
mianowski, Elżbieta Zabielska, Walter Napieralski czy Beata Słusz-
kiewicz-Kaczorowska. Wielu zwiedzających zainteresują zapewne
pokazane na wystawie projekty plakatów tej ostatniej autorki –
zarówno wstępne, formatem nieprzekraczające rozmiarów karty
pocztowej, jak i jeden projekt pełnowymiarowy – plakatu Polskich
Linii Oceanicznych. Szczególnie bliską nam, muzealnikom, cie-
kawostką jest pierwszy plakat Muzeum Morskiego w Gdańsku,
zaprojektowany w 1968 roku przez Wiesława Matuszka, malarza
i grafika, który przez wiele lat współpracował z Muzeum.
Podczas wernisażu prelekcję wygłosił Michał Warda z Muzeum
Plakatu w Wilanowie – historyk designu, krytyk, autor wielu wystaw
przeglądowych (m.in. cyklu Salon Plakatu Polskiego), wydawnictw
albumowych i opracowań.
Tekst: Monika Jankiewicz-Brzostowska
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak
WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
4
NA HELU, W STYLU PRL-u
28 czerwca na dziedzińcu Muzeum Rybołówstwa w Helu odbył się muzealny piknik, towarzyszący wernisażowi wystawy „Statek z plakatu”. Impreza „Na Helu w stylu PRL-u” miała za zadanie przywołać wyłącznie dobre wspomnienia lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Udało się! Dopisała pogoda, a goście, którzy tego dnia tłumnie odwiedzili helski oddział NMM, chętnie brali udział w przygotowanych atrakcjach.
Szkoła plakatu polskiego, ten fenomen twórczości polskich artystów, nadal dostarcza wielu wrażeń estetycznych – nie mogło więc zabraknąć działań związanych z wykonywaniem plakatów własnych czy kopii dzieł eksponowanych na naszej wystawie czasowej. Stanowisko streetartu, na którym można było własnoręcznie, za pomocą farby w puszce, wykonać własny projekt plakatu, cieszyło się ogromną popularnością. Goście pikniku, zachęcani przez Kamilę Jezierewską i Barbarę Wojczuk-Krystek z Działu Edukacji NMM, chętnie dawali upust artystycznym wizjom, używając artystycznych szablonów, wykonując grafiki za pomocą prasy drukarskiej i projektując własne plakaty techniką kolażu. Tego dnia powstało kilkadziesiąt doskonałych i pomysłowych prac. Żaden gość festynu nie wyszedł ponadto bez okolicznościowej przypinki, promującej nową wystawę i Muzeum Rybołówstwa.
Atmosfera pikniku przywoływała też wspomnienia tamtych lat. Nasi goście: mieszkańcy Półwyspu Helskiego i turyści przypominali sobie młodzieńcze lata i tłumaczyli młodszym uczestnikom pikniku, jak pół wieku temu wyglądał prawdziwy saturator i dlaczego piło się ze szklanki, przyczepionej do łańcucha. Na helskim festynie zamiast szklanki były ekologiczne kubeczki, ale wata cukrowa smakowała tak samo jak 50 lat temu!
Tekst: Aleksandra Pielechaty, Kamila Jezierewska
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak
WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
5
IZBA HISTORII KANAŁU ELBLĄSKIEGO
8 czerwca w Izbie Historii Kanału Elbląskiego na pochylni w Bu-
czyńcu miała miejsce niecodzienna uroczystość, zorganizowana
dzięki współpracy Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego
„Navicula”, Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Pol-
skie” i Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Pierwszą
częścią wydarzenia było otwarcie wystawy czasowej, zatytuło-
wanej: „20 lat Izby Historii Kanału Elbląskiego. Ostatnie zadanie
Romana Klima”. Wystawa ta prezentuje zdjęcia i pamiątki po
pierwszej, znacznie skromniejszej od dzisiejszej Izbie Historii, zor-
ganizowanej w latach 1998–1999 dzięki współpracy Regionalne-
go Zarządu Dróg Wodnych w Gdańsku i Narodowego (wówczas
Centralnego) Muzeum Morskiego. Twórcami tamtej wystawy ze
strony Muzeum byli Roman Klim, zasłużony organizator i kierownik
Muzeum Wisły w Tczewie, a następnie wicedyrektor CMM oraz
Teresa Piwek, wieloletnia i niezwykle aktywna kierowniczka Dzia-
łu Edukacji. Otwarcie wystawy zgromadziło liczne grono gości:
władz samorządowych, przedstawicieli „Wód Polskich” i lokalnych
stowarzyszeń, osób zainteresowanych historią i teraźniejszością
Kanału Elbląskiego oraz przyjaciół i współpracowników Romana
Klima.
Po otwarciu wystawy goście przenieśli się do pobliskiego pa-
łacu w Drulitach, gdzie o godz. 13 rozpoczęła się debata pt. „Od
Izby Historii do Muzeum”. Rozpoczął ją główny organizator całego
wydarzenia, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego
WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
U góry: Na wystawie „20 lat Izby Historii Kanału Elbląskiego. Ostatnie zadanie Romana Klima”. Od lewej: Jadwiga Klim, Sławomir Dylewski – prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Kanału Elbląskiego „Navicula”, Ryszard Klim – młodszy brat Romana z żoną Elżbietą i Teresa Boguszewska
Poniżej: Wystąpienie Teresy Boguszewskiej podczas debaty „Od Izby Hi-storii do Muzeum”
6
IZBA HISTORII KANAŁU ELBLĄSKIEGO (ciąg dalszy)
WYDARZENIA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
„Navicula” Sławomir Dylewski, a moderował prof. Stanisław Janu-
szewski z Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu.
Pierwsza część debaty poświęcona była wspomnieniom rodziny
i przyjaciół o Romanie Klimie, a druga – przyszłości Izby Historii
Kanału Elbląskiego i samemu Kanałowi. Dyskusja była bardzo
żywa, zważywszy na spore różnice zdań i ocen dotyczących funk-
cjonowania i zarządzania Izbą i Kanałem. W jej trakcie padło wiele
propozycji dążących do poprawy obecnej, nieidealnej sytuacji.
Być może staną się one podstawą do wypracowania nowych, lep-
szych sposobów dbania o Kanał i jego Izbę Historii.
Zapis video debaty:http://www.navicula.org.pl/o-nas/kanal-elblaski/355-debata-od-izby-historii-do-muzeum-kanalu-elblaskiego.
Tekst: Jadwiga Klim
Zdjęcia: Apoloniusz Łysejko
U góry: Pochylnia w Buczyńcu. Z prawej widoczny budynek mieszczący
Izbę Historii Kanału Elbląskiego
Poniżej: Widok na Kanał Elbląski poniżej pochylni w Buczyńcu
7
2 STATKI – WSPÓLNE MORZE
WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ
Sześcioosobowa delegacja NMM wraz z dy-
rektorem Robertem Domżałem wzięła udział
w rocznym spotkaniu Programu Współpracy
Transgranicznej Polska-Rosja 2014–2020, w ra-
mach którego wraz z Muzeum Światowego
Oceanu i Bałtyckim Uniwersytetem im.
Emmanuela Kanta w Kaliningradzie realizujemy
projekt pn. „2 statki – wspólne morze. Sołdek i Vityaz: dziedzictwo mor-
skie Polski i Rosji”.
Spotkanie odbyło się 18–19 czerwca w Kaliningradzie. Drugiego dnia
delegacja NMM spotkała się z pracownikami Muzeum Światowego
Oceanu i jego dyrektor Svetlaną Sivkovą, by wypracować wspólne
zasady realizacji projektu, które zostaną ujęte w umowie partnerskiej
pomiędzy instytucjami. Po zakończonych obradach delegacja została
zaproszona do zwiedzenia muzeum oraz zapoznania się z historią stat-
ku-muzeum „Vityaz”.
Projekt realizowany będzie do 2021 roku. W jego ramach zosta-
ną przeprowadzone remonty statków-muzeów „Sołdek” w Gdańsku
i „Vityaz” w Kaliningradzie, a na wyremontowanych jednostkach – przy-
gotowane nowe ekspozycje stałe. Ponadto zaplanowano zorganizo-
wanie artystycznych warsztatów plenerowych o tematyce morskiej
w Gdańsku i Kaliningradzie, po zakończeniu których prace artystów zo-
staną zaprezentowane w formie wystawy czasowej. W ramach realizacji
projektu zaplanowano także kilka roboczych wizyt partnerskich.
Tekst: Elżbieta Kowalik
Zdjęcia: Muzeum Światowego Oceanu, Maciej Nicgorski
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
8
DOKTOR HABILITOWANY JERZY LITWIN
Wydział Nauk Historycznych
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w Toruniu uchwałą z dnia 9 kwiet-
nia 2019 roku nadał dr. Jerzemu
Litwinowi stopień naukowy dok-
tora habilitowanego w dziedzi-
nie nauk historycznych w dys-
cyplinie historia. Tym samym
Rada podzieliła opinię Komisji
Habilitacyjnej pod przewodnic-
twem prof. dr. hab. Tomasza
Jasińskiego, że dorobek nauko-
wy (w tym szczególnie prace
składające się na cykl „Studia
nad dziedzictwem szkutnictwa i okrętownictwa ziem polskich”),
dydaktyczny i organizacyjny emerytowanego dyrektora naszego
Muzeum spełnia kryteria konieczne do uzyskania tego stopnia.
Dr. hab. Jerzemu Litwinowi serdecznie gratulujemy i życzymy
wielu dalszych sukcesów na polu naukowym i popularyzatorskim.
Tekst: Anna Ciemińska
Zdjęcia: Bernadeta Galus, Paweł Jóźwiak
AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
9
NAGRODA PREZYDENTA GDYNI
W gronie osób wyróżnionych Na-
grodą Prezydenta Miasta Gdyni
z okazji Dnia Muzealnika 2019
znalazł się Marek Twardowski
– kustosz statku-muzeum „Dar
Pomorza”. Nagrodę odebrał na
uroczystości 10 czerwca w gdyń-
skim Konsulacie Kultury. Przy-
znano ją za czterdziestoletnią,
pełną oddania pracę na rzecz
statku-muzeum „Dar Pomorza”,
w szczególności za propagowa-
nie kultury morskiej w szkołach
i uczelniach w całej Polsce oraz
współtworzenie książek o tematyce morskiej. Nasz kolega jest au-
torem m.in. monografii „Fregata Dar Pomorza” oraz przewodnika
po statku-muzeum, współautorem czwartego tomu „Księgi stat-
ków polskich 1918–1945”, twórcą wielu wystaw czasowych i długo-
terminowych (np. „Polskie statki i okręty szkolne”, „30 lat muzeum
na Darze Pomorza”), a także zapalonym fotografem, dokumentu-
jącym codzienność morskiej Gdyni.
Tekst: Anna Ciemińska
Zdjęcia: Robert Domżał, Marta Nicgorska
AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
10
ILUMINACJA „SOŁDKA” I „DARU POMORZA”
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku wraz z firmą LBL Sp. z o. o.
testowały techniczne możliwości oświetlenia naszych dwóch stat-
ków-muzeów. Jako pierwszy – w nocy z 4 na 5 czerwca – iluminację
zyskał „Sołdek”, natomiast późnym wieczorem 17 czerwca podświe-
tlony został „Dar Pomorza”. Obie jednostki w blasku różnobarwnych
reflektorów prezentowały się bardzo efektownie. Niewykluczone, że
iluminacja zostanie zamontowana na stałe; będzie to zależało od
możliwości uzyskania środków finansowych na ten cel.
Tekst: Marcin Pawelski
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak, Archiwum NMM
AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
11
MAKIETA „DARU POMORZA”
W sobotę 29 czerwca o godzinie 13 na Skwerze Kościuszki w Gdyni od-
była się uroczystość odsłonięcia makiety „Daru Pomorza”. Model został
odlany z brązu w skali 1:40 i przedstawia Białą Fregatę podczas rejsu pod
pełnymi żaglami. Jego autorami są wrocławscy artyści Stanisław i Michał
Wysoccy. Makieta powstała z inicjatywy: Klubu Rotary Gdynia, Klubu
Rotary Gdynia Orłowo, Klubu Rotary Gdańsk Gdynia Sopot, Lions Club
Gdynia oraz OPEC Sp. z o.o. Wsparcia finansowego i organizacyjnego
w realizacji tego przedsięwzięcia udzieliły między innymi: Urząd Miasta
Gdyni, Port Gdynia, Uniwersytet Morski w Gdyni, Urząd Morski w Gdyni,
a także Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku. Sobotnią uroczystość
uświetnili swoją obecnością przedstawiciele władz i członkowie trójmiej-
skich klubów Rotary i Lions, prezydent Miasta Gdyni Wojciech Szczurek,
rektor Uniwersytetu Morskiego w Gdyni prof. dr hab. inż. Janusz Zarębski
oraz przedstawiciele Polskiego Związku Niewidomych.
Makieta „Daru Pomorza” powstała w ramach – zainicjowanego przez
Rotary Klub Gdańsk Gdynia Sopot – projektu „Zobaczyć świat rękoma”.
Dzięki niemu osoby niewidome i niedowidzące będą mogły poznać
wiernie odwzorowane szczegóły konstrukcji, wyposażenia, ożaglowania
i olinowania fregaty. Jest to kwestia bardzo istotna, gdyż ze względu na
specyfikę i wymogi bezpieczeństwa obowiązujące na naszym statku-
-muzeum, przystosowanie go do zwiedzania oraz samo zwiedzanie przez
osoby z dysfunkcjami wzroku jest bardzo trudne. Cieszymy się więc, że
dzięki tej wspaniałej inicjatywie kolejny, po Żurawiu, obiekt należący do
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku będzie mógł lepiej służyć
także osobom niewidomym i niedowidzącym.
Tekst: Marcin Westphal
Zdjęcia: Marek Twardowski, Przemek Konieczka
AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
12
„NIEBIESKIE BERETY” DLA NMM
Podczas Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Żołnierzy
i Sympatyków „Niebieskich Beretów”, które odbyło się 8 czerwca
w siedzibie głównej Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku,
prezes Stowarzyszenia płk dypl. Andrzej Morawiec wręczył dyrek-
torowi NMM dr. Robertowi Domżałowi Elitarny Pierścień Żołnierzy
„Niebieskich Beretów” nr 1963 oraz pochodzący z 1950 r. francuski,
elastyczny pokrowiec na aparaty fotograficzne umożliwiający wyko-
nywanie zdjęć podwodnych. Przekazane obiekty zostaną włączone
do muzealnych zbiorów. Pierścień ufundowała grupa żołnierzy z klu-
bu „7 Niebieskie Berety – Klub Wszystkich Żołnierzy Obrony Wybrze-
ża”, zabytkowy pokrowiec jest darem członka Stowarzyszenia, pana
Antoniego Palczewskiego.
Tekst: Wojciech Ronowski
Zdjęcia: Bernadeta Galus
AKTUALNOŚCI Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
13
WOAM 2019
KONFERENCJE I WYKŁADY
W dniach 20–25 maja odbyła się w Portsmouth kolejna konferen-
cja ICOM-CC WOAM (Wet Organic Archaeological Materials), po-
święcona badaniom i konserwacji zabytków archeologicznych po-
chodzenia organicznego. W konferencji brała udział dr inż. Irena
Jagielska z Działu Konserwacji NMM. Jej prezentacja, zatytułowana
„Iron removal from conserved objects and their re-conservation”,
dotyczyła usuwania z mokrego drewna soli żelaza, które w obec-
ności siarki katalizują powstawanie niszczącego kwasu siarkowego.
Był to jeden z najczęściej podejmowanych tematów, gdyż sole
żelaza stanowią problem, z którym od 20 lat borykają się konser-
watorzy na całym świecie. Omawiano też sposoby zabezpieczania
drewnianych wraków in situ oraz monitoringu zakonserwowanych
wraków pod kątem deformacji podczas ekspozycji. Prezentowano
nowe środki do konserwacji, takie jak bio-polimery czy pochodna
cukru – trehaloza. Przybliżono problematykę ratowania bezcen-
nych norweskich zabytków z Oseberg, rozpadających się po kon-
serwacji metodą ałunową. Wskazywano także na trudności kon-
serwacji zabytków złożonych z różnych materiałów; oprócz drewna,
skóry, tkaniny omawiane były tak rzadkie materiały, jak huba, wosk
czy kość słoniowa. Dopełnieniem sesji wykładowych była wizyta
w Muzeum „Mary Rose”, gdzie wystawiono w znakomity sposób
wrak XVI-wiecznego, konserwowanego przez kilkanaście lat, an-
gielskiego okrętu.
Tekst i zdjęcie: Irena Jagielska
„Mary Rose” na ekspozycji w Portsmouth
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
14
ROCZNICA ZAKUPU „DARU POMORZA”
KONFERENCJE I WYKŁADY
Z okazji 90-lecia zakupu przez Polskę „Daru Pomorza”, Narodowe Muzeum
Morskie w Gdańsku wraz z Towarzystwem Przyjaciół „Daru Pomorza” przygotowa-
ło 6 czerwca sesję popularnonaukową na pokładzie żaglowca. Rocznica ta była
okazją do przypomnienia historii pozyskania Białej Fregaty w 1929 roku na potrze-
by Szkoły Morskiej. Wygłoszono cztery referaty:
• Problematyka statków-muzeów i projekt europejskiej ścieżki tematycznej –
dr Robert Domżał, dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
• Zbiórka funduszy i zakup „Daru Pomorza” – Marek Twardowski, Narodowe
Muzeum Morskie w Gdańsku
• Społeczeństwo Torunia w akcji zbierania funduszy na zakup „Daru
Pomorza” – kpt. Benedykt Bohdan Grabowski, Toruńskie Towarzystwo
Tradycji Morskich
• Inne zbiórki funduszy na zakup statków i okrętów w Polsce – Aleksander
Gosk, zastępca dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.
Podczas spotkania otwarta została okolicznościowa wystawa posterowa, wy-
świetlono także archiwalne filmy, pozyskane specjalnie na tę okazję z zasobów
Filmoteki Narodowej, przedstawiające podniesienie na „Darze Pomorza” polskiej
bandery.
Rocznicowe wydarzenie miało na celu integrację środowiska skupionego wo-
kół naszego statku-muzeum oraz jego promocję wśród dziennikarzy, którzy także
przybyli na spotkanie.
Dla przypomnienia: żaglowiec został zakupiony przez Polski Komitet Floty
Narodowej od prywatnego właściciela, którym był obywatel brytyjski Maurice
August de Forest, za 7 tys. funtów szterlingów, co stanowiło ok. 8% ówczesnej
wartości statku. Transakcję umożliwiły składki i podatki, zebrane wśród społeczeń-
stwa Pomorza, a dla upamiętnienia tego wkładu żaglowiec ochrzczono imieniem,
pod którym znamy go do dziś – „Dar Pomorza”.
Tekst: Maciej Maksymowicz
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Na zdjęciach: wystąpienia dr. Roberta Domżała (u góry) i kpt. Benedykta Bohdana Grabowskiego
15
FORUM DZIEDZICTWA SZTUKI INŻYNIERYJNEJ
KONFERENCJE I WYKŁADY
W dniach 13-14 czerwca w Gdańsku i Rozewiu odbyło się IX Spotkanie Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej, poświęco-ne problemom i wyzwaniom, jakie stoją przed muzeami tech-niki funkcjonującymi w przestrzeni miejskiej. Organizatorami dwudniowego zjazdu były: Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku oraz Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Pierwszego dnia uczestnicy zebrali się w sali konferencyjnej Ośrodka Kultury Morskiej (Odział NMM w Gdańsku). Po po-
witaniu przez dr. Roberta Domżała, dyrektora NMM oraz dr. hab. Michała F. Woźniaka, prezesa Stowa-rzyszenia Muzeów Sztuki Inżynieryjnej, dyrektora Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy przedstawione zostały wystąpienia zgrupowane w dwóch sesjach tematycznych: „Pre-zentacja doświadczeń muzealnych związanych z zarządzaniem statkami-muzeami oraz ich funkcjono-waniem w przestrzeni publicznej” oraz „Problematyka pomorskiego dziedzictwa sztuki inżynieryjnej”. Po zakończeniu części referatowej goście zwiedzili statek-muzeum „Sołdek”, oprowadzani przez Jakuba Adamczaka – kierownika Działu Historii Budownictwa Okrętowego NMM.
Gospodarzem drugiego dnia był Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego, który podjął gości w tzw. Blizarium Rozewskim. W sali wystaw czasowych „Stodoła” uczestników powi-tali: prezes TPNMM dr Fryderyk Tomala oraz dyrektor NMM dr Robert Domżał. Zwiedzając wspólnie latarnie morskie Rozewie I i II, maszynownię, piekarnię-wędzarnię oraz syrenownię, goście zapoznali się z historią obiektów, zakresem przeprowadzonych i planowanych prac konserwatorskich oraz planami
na przyszłość.
Dr. hab. Michał F. Woźniak i dr Robert Domżał witają uczestników IX Spotkania Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej.
Wystąpienie Tomasza Miegonia, dyrektora Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, poświęcone zostało wyzwaniom i per-spektywom związanym z „Sokołem” – pierwszym w Polsce okrętem podwodnym-muzeum.
W dawnej maszynowni rozewskiej latarni mieści się ekspozycja muzealna, obejmująca m.in. lokomobilę stałą z kotłem Wolfa.
Uczestnicy sesji w Rozewiu pozują na tle zabytkowej latarni morskiej.
Tekst: Wojciech Ronowski
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
16
ZAPOMNIANE BANDERY. FLOTYLLE RZECZNE II RZECZYPOSPOLITEJ
KONFERENCJE I WYKŁADY
24 i 25 maja na zabytkowych statkach Muzeum Odry Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocławiu
zorganizowano międzynarodową konferencję, poświęconą historii polskich flotylli rzecznych II RP – rówieśnic
niepodległej Polski. Wśród jej organizatorów znalazły się m.in. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki we
Wrocławiu, Zakład Historii Wojskowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu,
Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Jarosławiu, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku,
Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni.
Konferencja miała na celu przypomnienie, że Polska Marynarka Wojenna rodziła się nie na morzu, ale na
wodach śródlądowych Polski, na Wiśle i „morzu Pińskim”. W latach 1919–1920 stawała w obronie odrodzonej
Polski, opóźniając marsz bolszewickich armii na Zachód. Wniosła wkład w zatrzymanie ich na linii Wisły i od-
rzuceniu ku Rosji. Heroiczne karty zapisała także w dniach kampanii polskiej w 1939 r., a wielu jej marynarzy
służyło później na okrętach Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii, dając świadectwo Polski niezłom-
nej, nieustępującej najeźdźcom.
Dwudniowy program konferencji zawierał niemal 40 referatów, przygotowanych przez reprezentantów
licznych polskich ośrodków naukowych oraz badaczy m.in. z Austrii, Niemiec, Czech, Ukrainy i Rosji. Zapre-
zentowano je w 4 panelach: „Flotylle rzeczne świata i Europy”, „Kadry polskich flotyll rzecznych”, „Okręty
rzeczne / Infrastruktura” i „Polskie flotylle rzeczne w działaniach wojennych i innych”. Przygotowane na konfe-
rencję referaty stanowią rekapitulację stanu badań nad dziejami polskich flotylli rzecznych. Odsłaniają różne
aspekty służby w czasie wojny i pokoju, kariery oficerów i marynarzy, przemiany na polu organizacji i zadań
stawianych flotyllom, infrastrukturę i materialną bazę ich działania, konstrukcję rzecznych okrętów wojennych
i ich uzbrojenie, sięgając również ku doświadczeniom i działaniom flotylli innych państw.
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku na konferencji reprezentowała Jadwiga Klim, a jej wystąpie-
nie nosiło tytuł: „Wystawa czasowa Uzbrojone rzeki. Flotylle Niepodległej w Narodowym Muzeum Morskim
w Gdańsku”.
W tekście wykorzystano materiały opublikowane na stronie Fundacji Otwartego Muzeum Techniki we Wrocła-
wiu: http://www.fomt.pl/index.php/kup-ksiazke/299-zapomniane-bandery-flotylle-rzeczne-ii-rzeczypospolitej
Tekst: Jadwiga Klim
Zdjęcia: Archiwum Fundacji Otwartego Muzeum Techniki
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
17
PODWODNE PRACE ARCHEOLOGICZNE NA LITWIE
ARCHEOLOGIA PODWODNA
Pracownicy Działu Badań Podwodnych (Krzysztof Kurzyk, Janusz Różycki, Paweł Litwi-
nienko) w ramach współpracy międzynarodowej z prof. dr. hab. Vladasem Žulkusem
i mgr. Rokasem Kraniauskasem z Uniwersytetu w Kłajpedzie (Centrum Badań Pod-
wodnych, Instytut Historii i Archeologii Regionu Bałtyckiego) uczestniczyli w dniach
10-13 czerwca w badaniach podwodnych na stanowiskach położonych w Bałtyku
w okolicy Juodkrantė (okręg kłajpedzki).
Prace odbywały się z pokładu szkunera „Brabander” – jednostki należącej do
Uniwersytetu w Kłajpedzie, wykorzystywanej do rejsów szkoleniowych dla studentów
oraz badań podwodnych.
W trakcie trzydniowych badań wykonano dokumentację podwodną na dwóch
stanowiskach na obszarze RF-I. W trakcie wcześniejszych prac (skanowanie dna, nur-
kowania) odkryto tam pozostałości zatopionych lasów z epoki kamienia, które wy-
datowano za pomocą metody 14C na okres ok. 9000–8000 p.n.e. Pnie z korzeniami,
w tym kilkumetrowej wysokości, częściowo z zachowaną warstwą torfu kopalnego,
zalegają obecnie na głębokości do ok. 26 m i stanowią unikalne świadectwo zmian
zachodzących w paleokrajobrazie Morza Bałtyckiego w trakcie ustępowania lądolo-
du i zalewania dawnego lądu przez wody morskie.
W trakcie prac podwodnych wykonano fotogrametrię wymienionych obiektów
(3138 zdjęć cyfrowych) oraz nakręcono 4 filmy. Materiał ten zostanie poddany dal-
szej obróbce w programie Agisoft, co umożliwi wykonanie trójwymiarowych modeli
obiektów. Przetestowano także wykonane w Dziale Badań Podwodnych metalowe
krzyżaki, umieszczane na dnie i umożliwiające precyzyjniejsze wymiarowanie oraz
lokalizację fotografowanych obiektów.
Wyjazd był okazją do wymiany doświadczeń z kolegami z Litwy, którzy od kilku
lat prowadzą badania podwodne i lokalizują w Bałtyku zatopione lądy i lasy z epoki
kamienia. Jest to o tyle istotne, iż aktualnie prowadzimy tego typu prace na Zatoce
Puckiej w ramach projektu BalticRim. Mamy nadzieję, że nawiązana współpraca za-
owocuje w przyszłości kolejnymi wspólnymi badaniami.
Tekst: Krzysztof Kurzyk
Zdjęcia: Janusz Różycki
Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Na pokładzie „Brabandera”, z testowanymi metalowymi krzyżakami
Pnie sosny zalegające na dnie Bałtyku
Model 3D jednego z drzew
18
FESTYN EDUKACYJNY W ŁEBIE
Edukatorzy Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku zapro-
szeni zostali do udziału w festynie edukacyjnym, który odbył się
8 czerwca, a zorganizowany został przez Szkołę Podstawową w Łe-
bie w ramach programu Edukacja Morska. Impreza skierowana
była do uczniów okolicznych szkół. Podzieleni na grupy, mieli za za-
danie odwiedzać poszczególne stoiska, wykonując zadania zwią-
zane z tematyką morską. Nasi edukatorzy przygotowali stanowisko,
przy którym można było samodzielnie skręcać liny za pomocą
urządzenia powroźniczego, sterować zdalnie pojazdem podwod-
nym typu ROV oraz własnoręcznie wykonać przypinki – jako pa-
miątkę tego wydarzenia.
Tekst: Maria Jaroszewska
Zdjęcia: Przemysław Węgrzyn
EDUKACJA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Warsztaty powroźnicze w Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich – podobne odbyły się podczas festynu edukacyjnego w Łebie
19
OSTATNI „PROGRAM DLA RODZIN” PRZED WAKACJAMI
Rok szkolny zakończyliśmy rodzinnym pobytem na statku-muzeum
„Sołdek”. Przekonaliśmy się, że nie tylko warto znać różne urządzenia
pokładowe, ale też – jak ważna jest ekologia i zachowanie piękna
przyrody, w czym pomogła nam wystawa czasowa „Plastikowe mo-
rze”. Nasi goście wcielili się także w rolę celników, przeszukujących
zakamarki statku w poszukiwaniu nielegalnie przewożonego ładun-
ku, takiego jak muszle czy... pomarańcze. Zajęcia odbywały się tuż
u progu wakacji, a więc przy okazji poznaliśmy także kilka zasad bez-
pieczeństwa na wodzie i wypróbowaliśmy nasze siły podczas ratowa-
nia „tonącego”.
Tekst: Kamila Jezierewska
Zdjęcia: Dawid Linkowski
EDUKACJA Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Na statku-muzeum „Sołdek” odbywa się wiele zajęć edukacyjnych; na zdję-ciach: „Mali odkrywcy wielkiego statku” i „Inspektorzy na starym parowcu”
20
WALNE ZEBRANIE TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NMM
19 czerwca w Spichlerzach na Ołowiance odbyło się Walne Zebranie
Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Rozpoczęło
się ono prelekcją redaktora Waldemara Borzestowskiego, zatytułowaną
„Ignacy Jan Paderewski i tajna konferencja w Gdańsku – grudzień 1918”,
przybliżającą mało znany epizod z historii Polski tuż po odzyskaniu nie-
podległości.
W części sprawozdawczej prezes TP NMM dr Fryderyk Tomala przed-
stawił sprawozdania merytoryczne i finansowe z działalności Towarzystwa
za rok 2018 oraz zamierzenia na rok 2019, m.in. zapowiadając wycieczki do
Rozewia i Stilo oraz Wrocławia i Drezna. Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej
przedstawił jej przewodniczący Wojciech Ronowski, kończąc wystąpienie
wnioskiem o udzielenie Zarządowi absolutorium, co też obecni uczynili.
Kolejnym punktem zebrania było nadanie godności honorowego
członka Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego panu
dr. hab. inż. Jerzemu Litwinowi. Laudację wygłosiła wiceprezes TP NMM
Teresa Boguszewska, która też wspólnie z prezesem Fryderykiem Tomalą
wręczyła dr. Jerzemu Litwinowi dyplom członka honorowego.
Na zakończenie wiceprezes TP NMM Apoloniusz Łysejko złożył spra-
wozdanie z wodowania albumu „Polskie latarnie morskie na pocztów-
kach”, wydanego wspólnie przez Towarzystwo i Fundację Przemysłu
Okrętowego i Gospodarki Morskiej. Aktu chrztu dokonała córka autora
Adrianna Myślicka na uroczystości zakończenia Wojewódzkiego Konkursu
Form Modelarskich LATARNIE MORSKIE BAŁTYCKIEGO WYBRZEŻA, która
odbyła się w Muzeum Marynarki Wojennej 31 maja.
Tekst: Apoloniusz Łysejko
Zdjęcia: Cezary Spigarski
NASI PRZYJACIELE Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
21
POLSKIE LATARNIE MORSKIE NA POCZTÓWKACH
Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego wspólnie
z Fundacją Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej
opublikowało książkę Apoloniusza Łysejki, zatytułowaną „Polskie la-
tarnie morskie na pocztówkach”.
Album formatu A4 na 192 stronach zawiera nie tylko historię 17
latarń polskiego wybrzeża, ale również tabele chronologicznych
zmian, jakie miały miejsce na każdej z nich, od momentu zbudo-
wania. Wydawnictwo jest ilustrowane 222 reprodukcjami pocztówek
latarń morskich, wydanych w latach 1888–2017, z kolekcji autora. Wy-
klejki ukazują polskie wybrzeże z zaznaczonymi latarniami – zarówno
już nieistniejącymi, jak i będącymi nadal w eksploatacji. Wydawnic-
two uzupełnia płyta DVD, na której zmieściła się cała kolekcja auto-
ra: ponad 3330 pocztówek latarń morskich od Krynicy Morskiej do
Świnoujścia.
NASI PRZYJACIELE Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
22
WAKACJE W NMM
Kolejny rok szkolny za nami.
A działo się dużo! Nie osiada-
my jednak na laurach. Wakacje
zaczęły się wyjątkowo wcześnie
i już w czerwcu witaliśmy pierw-
szych wakacyjnych gości pod-
czas zajęć zorganizowanych
przez Dział Edukacji NMM.
W tym roku na letnie za-
jęcia w Gdańsku zapraszamy
do Ośrodka Kultury Morskiej, Żurawia, Spichlerzy i na statek-muzeum
„Sołdek”. W Spichlerzach na Ołowiance na odkrycie czekają ciekawostki
podwodnej archeologii, świat zatopionych statków, okrętów i łodzi oraz
gra muzealna o przygodach marynarzy rzecznych flotylli. Żuraw będzie
„bazą wypadową” podróżników po gdańskich zaułkach, na statku-mu-
zeum „Sołdek” nasi goście poszukają tajemniczych urządzeń i wykonają
ekologiczny plakat, a w Ośrodku Kultury Morskiej przygotowaliśmy zajęcia
z geografii i ekologii.
W tczewskim Muzeum Wisły na gości czeka gra poświęcona najwięk-
szej polskiej rzece, a w Centrum Konserwacji Wraków Statków – kolorowe
eksperymenty.
Goście Muzeum Zalewu Wiślanego w pięknych Kątach Rybackich do-
wiedzą się, czym zajmowali się mieszkańcy tych terenów, czyli jak łowiło
się ryby i budowało łodzie na początku XX wieku.
Tekst: Kamila Jezierewska
Zdjęcia: Dawid Linkowski
ZAPRASZAMY Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
23
PŁYNĘ NA „OPTY”
4 lipca w Muzeum Wisły
w Tczewie nastąpi otwarcie
wystawy czasowej poświęco-
nej Leonidowi Telidze i jego
samotnemu wokółziemskie-
mu rejsowi. Jacht kapitana
Teligi – „Opty” – od 2016 roku
eksponowany jest w Centrum
Konserwacji Wraków Statków,
jednak w magazynach muze-
alnych znajduje się duża licz-
ba zabytków związanych z rejsem, które dotychczas nie były eksponowane.
Przypadająca w tym roku 50. rocznica zakończenia wyprawy stanowi dosko-
nałą okazję, by przypomnieć to historyczne wydarzenie.
Dotychczas historia pionierskiego rejsu Leonida Teligi została opowie-
dziana na wiele sposobów: przedstawiono ją m.in. w książkach, artykułach
prasowych, filmach oraz w formie internetowych galerii zdjęć. Nigdy jednak
do jej zilustrowania nie posłużyły oryginalne zabytki. Na wystawie będzie
można zapoznać się z przedmiotami i dokumentami z czasów, kiedy jacht
powstawał. Wśród nich zobaczymy przyrządy kreślarskie, plany konstrukcyj-
ne i dokumenty dopuszczające „Opty” do żeglugi. W głównej części wysta-
wy znajdą się eksponaty związane bezpośrednio z rejsem, wśród nich: ża-
gle, dryfkotwa, reflektor radarowy oraz ławka bosmańska. Wyeksponowane
zostaną również – nigdy niepokazywane na zdjęciach, z racji występowania
pod pokładem – koce oraz wyposażenie kambuza. Na wystawie znajdą się
też przedmioty dokumentujące popularność żeglarza, jaką zdobył w czasie
rejsu i która utrzymywał się długo po jego śmierci. Pokazany zostanie nie-
wielki wycinek korespondencji, zarówno tej oficjalnej, jak i prywatnej, która
uświadamia, jak ważną postacią dla Polaków był Leonid Teliga.
Tekst: Radosław Paternoga
Zdjęcia: Paweł Jóźwiak, Leonid Teliga
ZAPRASZAMY Biuletyn NMM • 6 (195) 06.2019
Ciekawym eksponatem na wystawie będzie płetwa statecznika wiatrowego samoste-ru z napisem „Opty”.
Na wystawie znajdzie się też jednostka pływająca, lecz nie będzie nią „Opty”, a „Bajbus” czyli mały bączek używany przez Leonida Teligę do komunikacji pomiędzy lądem a jachtem stojącym na kotwicy. Na zdjęciu: „Bajbus” na Santa Fe – wyspie w archipelagu Galapagos.
Jedną z pamiątek związanych z okresem po zakończeniu rejsu jest kilofek sztygarski – prezent od żeglarzy z kopalni Makoszowy.