PRZEDSIĘBIORSTWO I REGION nr 1/2009 Konkurencyjność a innowacyjność

85

II. EKONOMIKA I ZARZĄDZANIE REGIONEM

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowa-cyjności wschodniej Słowacji oraz woje-

wództwa podkarpackiego

Martin Mizla∗, Patrycja Pudło*

Wstęp

Na przestrzeni historycznej sąsiedztwo Polski i Słowacji, przyczyniło się do wytworzenia wielu podobieństw chociażby pod względem językowym, przyrodni-czym, krajobrazowym czy kulturalnym. Wzajemne bezpośrednie oddziaływanie obydwóch kultur spowodowało powstanie wspólnego dziedzictwa. Polsko-słowackie pogranicze to obszar, który charakteryzuje się występowaniem unikal-nych zasobów naturalnych. Typowym elementem krajobrazu są tereny górskie i leśne. Ponadto wspominany teren jest bogaty w złoża wód mineralnych i termal-nych, które wykorzystywane są w celach zdrowotnych oraz wypoczynkowych (termalne baseny kąpielowe baseny wodne). Szereg podobieństw obydwu krajów wpłynęło i dalej wpływa na rozwój współpracy transgranicznej. Ponadto członkow-stwo w Unii Europejskiej daje wiele możliwości uzyskania środków finansowych na projekty, których celem może być w przyszłości podpora i rozwijanie współpra-cy transgranicznej, czy rozwoju klasterów, które mają bardzo duży wpływ na roz-wój innowacyjności i wzrost konkurencyjności regionów. Niniejszy artykuł jest próba zaprezentowania walorów województwa podkarpackiego oraz koszycko - preszowskiego regionu, z ukazaniem na obszary współpracy miedzy wymienionymi regionami, prezentuje niektóre z przeszłych i obecnych form współpracy oraz obec-ne możliwości finansowania dalszej kooperacji. Podobieństwa oraz możliwości rozwoju województwa podkarpackiego i

koszycko - preszowskiego regionu

∗ Doc Ing. Martin Mizla Phd, Katedra Ekonomiki i Zarządzania, Wydział Ekonomii, Uni-wersytet Rzeszowski. * Mgr Patrycja Pudło, Ekonomická univerzita v Bratislave, Podnikovohospodárska fakulta v Košiciach.

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

86

System podziału terytorialnego krajów UE tzw. NUTS wyróżnia trzy główne poziomy klasyfikacji regionalnej (NUTS 1, NUTS 2, NUTS 3) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS 4, NUTS 5). Województwo podkarpackie oraz koszycko – prze-szowski region jest według tej klasyfikacji zaliczany do NUTS II. Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo obu regionów cechuje ich wiele podobieństw niektóre z nich zaprezentowane są w tabeli.

Tabela 1. Województwo podkarpackie na tle koszycko- preszowskiego regionu

Polska Słowacja Województwo podkarpackie

Okręg preszowski

Okręg koszycki

Kategorie j.m

2005 2005 Powierzchnia km² 17 844 8 975 6 752 Ludność os 2 098 263 798 596 771 947

Gęstość zaludnie-nia

Na km² 118 88,7 114,1

Stopa bezrobocia % 18,5 21,5 24,7 PKB mln SK 389237,2 129103 179077

PKB/osobę Stopień urbaniza-

cji % 40,4% 49,13 56,17

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Opracowanie…, (http)]22 Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że od 2005 do 2008 roku nastąpiła pozytywna zmiana niektórych wskaźników m.in. stopy bezrobocia, która wynosiła odpowied-nio 14,4% w województwie podkarpackim [Informacja…, (http)], 11,96 % w okrę-gu preszowski i 13,15 % i w okręgu koszyckim [Miera…, (http)]. Spadek stopy bezrobocia tych regionów może się przekładać na obserwowane w ostatnich latach zwiększenie emigracji ludności głównie w celach zarobkowych. Ponadto może to być związane ze wzrostem liczby podmiotów gospodarczych na omawianych tere-nach23.

Oprócz niektórych podobieństw natury społeczno - gospodarczej wyrażonych liczbowo (prezentowanych w tabeli 1), na uwagę zasługuje fakt występowania wie-lu podobieństw głównie środowiska przyrodniczego. Polsko - słowackie pogranicze to typowe tereny górskie i leśne, ponadto charakteryzujące się występowaniem unikalnych zasobów naturalnych, co prowadzi do możliwości wykorzystania tych terenów w kierunkach tj. turystyka czy agroturystyka, a w przyszłości do wytwo-rzenia klasterów, których występowanie przyczyniłoby się w znacznym stopniu do wzrostu konkurencyjności omawianych terenów. Wschodnia część słowacko pol-skiego pogranicza to występowanie wielu różnych rodzajów źródeł wód mineral-nych, wykorzystywanych do celów leczniczych (uzdrowiska) i konsumpcyjnych (rozlewnie wód mineralnych). Korzystne warunki klimatyczne i geologiczne stymu-

22 kurs słowackiej korony 0,1043 http://www.nbp.pl/kursy/archiwum/2005.xls 23 zauważalnym według danych urzędów statystycznych Polski Słowacji do 2006 roku.

Mar t in Miz la , P a t r yc j a Pud ło

87

lują powstanie uzdrowisk, a także specjalistycznych zakładów opieki medycznej. Omawiany teren jest również bardzo bogaty w wody geotermalne, które z powo-dzeniem mogą być wykorzystywane w ramach odnawialnych źródeł energii. Ponad-to niedawne badania geologiczne stwierdzają, że złoża termalnych wód występuje na terenie całego Podkarpacia [Energia…,(http)]. Obecnie po słowackiej stronie pogranicza istnieje kilkadziesiąt uzdrowisk czy basenów wodnych wykorzystują-cych termalna wodę. Największe kompleksy tego regionu to np. Aquaparki w Po-pradzie i Liptowskim Mikulaszu słynące z wysokiej jakości oferowanych usług i przyciągają na ten teren turystów z różnych krajów.

Dobrym przykładem możliwości energetyki geotermalnej mogą być odkryte w okolicach Rzeszowa w 1991 złoża ciepłych wód. Badania solanki z Wiśniowej były rewelacyjne. Okazało się, że z głębokości blisko 3800 metrów wydobywa się ciecz o temperaturze 85 stopni Celsjusza i wydajności źródła 180 metrów sześciennych na godzinę. Solanka z Wiśniowej pod względem chemicznym jest wodą typu wę-glanowo-sodowego, a jej mineralizacja jest znacznie wyższa niż wód na Podhalu. W ocenie prof. Juliana Sokołowskiego z Polskiej Akademii Nauk to istny skarb. Odkryte źródła w Wiśniowej zaliczył on do najlepszych i największych w Polsce, które można będzie eksploatować przez setki lat. Pojawienie się wysokotemperatu-rowej wody termalnej obudziło nadzieje na nowoczesną, tanią i ekologiczną lokalną energetykę oraz wykorzystanie jej do celów turystycznych i leczniczych. Gorące wody mogłyby posłużyć do ogrzania domostw setek tysięcy mieszkańców, a koszt produkcji prądu byłby niższy nawet o połowę [Matusz, 2004].

Omawiane regiony charakteryzują się wysoką jakością środowiska naturalnego oraz niedużym stopniem jego przekształcenia przede wszystkim z uwagi na górski charakter terenu i niską gęstością zaludnienia po stronie słowackiej. Na terenie omawianego pogranicza znajdują się obszary chronione - parki narodowe np. Bieszczadzki park narodowy, część Magurskiego Parku Narodowego, Tatrzański Narodny Park, część Narodnego Parku Nizke Tatry, cześć Narodnego Parku Slovensky Raj, Pieniński Park Narodowy, Narodowy Park Połoniny, oraz liczne parki krajobrazowe. Oprócz parków narodowych występują liczne ściśle chronione rezerwaty przyrody. Można zatem wnioskować, że pogranicze polsko-słowackie ma wszelkie predyspozycje do rozwoju i wykorzystania nowych tendencji związanych w wypoczynkiem, turystyką ekoturystyką i agroturystyką.

Reasumując - bogate środowisko naturalne, dziedzictwo kulturowe, pozytywny wizerunek obszaru i baza turystyczna otwierają nowe możliwości dla rozwoju całorocznej turystyki i rekreacji (w obszarze tym znajdują się liczne środki sportów zimowych). Trzeba jednak podkreślić, że oprócz miejsc dobrze przygotowanych do turystyki i wypoczynku, głównie w zachodniej części analizowanego obsza-ru, są też takie tereny, gdzie infrastruktura turystyczna jest słabo rozwinięta. Na ob-szarze przygranicznym dalej spotykamy miejsca, gdzie występuje duży, lecz niewy-korzystany potencjał rozwoju turystyki. Dotyczy to w szczególności wschodniej części pogranicza polsko-słowackiego, są to tereny, gdzie warunki naturalne, obiekty historyczne i inne atrakcje turystyczne nie są w pełni wykorzystywane, czasami wręcz zaniedbane. Może to być związane brakiem rozwoju i podpory inicja-tyw lokalnych lub niewiedzą mieszkańców o możliwościach wykorzystania kapitału oferowanych chociażby przez UE na promocje swojego regionu i zwiększenie jego konkurencyjności na tle pozostałych powiatów. Na analizowanym obszarze zlokali-zowane są liczne renomowane uzdrowiska, jednak trzeba zaznaczyć, że ich stan-

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

88

dard nie zawsze jest dostosowany do poziomu unijnego. Bardzo ważną rolę w roz-woju współpracy transgranicznej spełniają wydarzenia kulturalne i sportowe. Festi-wale, konkursy, wystawy, imprezy folklorystyczne przyczyniają się do tworzenia bezpośrednich kontaktów między społecznościami lokalnymi i samorządami Polski i Słowacji. Turystyka jako gałąź lokalnej gospodarki jest bardzo ważna po obu stro-nach granicy. Potencjalnie pogranicze polsko-słowackie jest idealnym miejscem dla rozwoju turystyki transgranicznej. Z badań [Program…, (http)] wynika, że (licząc każde przekroczenie granicy osobno) rocznie granice przekracza 4 mln Sło-waków i ponad 5 mln Polaków. Jednak dla Polaków Słowacja jest często etapem w podróży na południe Europy. Z kolei, mimo że aż 95% turystów słowackich prze-kraczając granicę pozostaje w strefie przygranicznej, 99,5% Słowaków spędza tu mniej niż 24 godziny. Słowacka część obszaru wsparcia jest, w porównaniu do polskiej, lepiej wyposażona w infrastrukturę turystyczną. Jednak infrastruktura turystyczna po polskiej stronie granicy jest wykorzystywana bardziej intensywnie. Ważnym elementem wpływającym na rozwój wschodniej części pogranicza pol-sko-słowackiego jest bogactwo obiektów historycznych i kulturowych oraz insty-tucji kultury. Na omawianym terenie występują liczne zabytkowe obiekty rzym-skokatolickie, greckokatolickie, żydowskie, a także obiekty związane z prawosła-wiem i protestantyzmem, często wpisane do rejestru zabytków, ale będące w złym stanie technicznym lub zdewastowane. Wiele obiektów historycznych z tego obszaru znajduje się na światowej Liście Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Istotna rolę odgrywają tu liczne miejsca kultu religijnego i pielgrzy-mek (np. sanktuaria, kościoły, cerkwie, kapliczki). W wielu częściach obszaru znaj-dują się tradycyjne osady wiejskie z dobrze zachowaną tradycyjną architekturą i ele-mentami folkloru danego regionu. Sztukę ludową spotyka się na obszarze wsparcia w budownictwie, wyposażeniu wnętrz, przedmiotach codziennego użytku i narzędziach pracy. Zwyczaje i obrzędy, folklor muzyczny i taneczny kultywowane są przez licz-nych śpiewaków, kapele i zespoły pieśni i tańca. Także koronki, haftowane dzieła, bibułkarstwo, malarstwo na szkle, rzeźby w drewnie i inne są przedmiotami sztuki ludowego rękodzieła.

Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że aby w pełni zostały wykorzystane walory przyrodnicze czy kulturowe omawianych terenów, niezbędne są inwestycje infra-struktury transportowej i komunikacyjnej. Podkreślenia wymaga fakt, że obecny stan dróg jest niedostosowany do potrzeb obszaru, zwłaszcza z punktu widzenia pod-miotów gospodarczych. Infrastruktura transportowa ma szczególne znaczenie dla rozwoju obszarów przygranicznych m.in. z uwagi na dynamiczny rozwój przemy-słu turystycznego (usług turystycznych, rekreacyjnych, sportowych itp.), koniecz-ność obsługi granicznego ruchu tranzytowego oraz zapewnienia spójności prze-strzennej obszaru przygranicznego, co stanowi szczególne wyzwanie w obsza-rach górskich. Z uwagi na łańcuch Karpat pogranicze polsko-słowackie charaktery-zuje się bardzo zróżnicowaną gęstością sieci drogowej. Na pograniczu polskim ja-kość dróg (zwłaszcza lokalnych) jest bardzo niska. Ponadto w polskiej części obszaru wsparcia niewielki jest udział dróg dwujezdniowych, przystosowanych do ruchu towarowego (115 kN na oś). Na Słowacji stan dróg jest lepszy, większy jest również odsetek dróg dwujezdniowych, w tym autostrad. Po obu stronach grani-cy niski jest poziom bezpieczeństwa związanego z infrastrukturą transportową. Na

Mar t in Miz la , P a t r yc j a Pud ło

89

terenach górskich rozproszonego osadnictwa wysokie są koszty budowy i utrzymania sieci infrastruktury. Główne szlaki drogowe i kolejowe położone są w dolinach, w wielu przypadkach bardzo wąskich. Na pograniczu polsko-słowackim zlokalizowane są renomowane firmy IT. Jednakże obszar pogranicza cechuje niski poziom informatyzacji i dostępu do usług teleinfor-matycznych. Ponadto trzeba dodać, że dostępność Internetu jest znacznie większa w miastach niż na terenach wiejskich. Powoduje to, że osoby zainteresowane prowa-dzeniem agroturystyki albo już ja prowadzące mają w erze komputeryzacji zmniej-szone pole oddziaływania na potencjalnego klienta, który bardzo często szuka oferty przez Internet.

Wzajemne doświadczenia z współpracy transgranicznej - obecne programy

oraz możliwości finansowania tego typu projektów

Biorąc po uwagę warunki środowiska naturalnego, wspólna historie i dziedzic-two kulturowe omawianych terenów pogranicza polsko – słowackiego, budowanie wzajemnej współpracy było i jest jednym z priorytetów programów operacyjnych. Najnowszy dokument prezentujący kierunki współpracy obu krajów to „Program operacyjny współpracy transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowac-ka 2007-2013. Omawiany program w ramach czterech priorytetów nakierowany jest głównie na rozwój infrastruktury transgranicznej, prowadzącej do integracji przestrzennej obszaru oraz zwiększenia jego dostępności i atrakcyjności dla miesz-kańców, inwestorów i turystów nawiązywanie kontaktów transgranicznych poprzez realizację mikroprojektów opartych na działaniach typu „ludzie dla ludzi”. Ponadto w projekcie uwzględnia się wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Sło-wacka 2007-2013 jest finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regional-nego (EFRR) oraz współfinansowany przez partnerów i uczestników krajowych. Środki EFRR przeznaczone na omawiany projekt wynoszą 157,407 763 Euro. Wy-sokość alokacji polskiej środków EFRR wynosi 85,9 mln EUR. W ramach progra-mu przewidywane jest tworzenie projektów sieciowych polegających na sieci współpracy nawiązywanej pomiędzy współpracującymi ze sobą instytucjami, za-równo po stronie polskiej, jak i słowackiej. Sieci te będą konkretyzacją dotychcza-sowej współpracy instytucji, która prowadzona jest już od dłuższego czasu, jednak formalnie nie istniały dotychczas instrumenty finansowe wspierające kooperację w takiej formie. Sieci zawiązywane w ramach priorytetu 2-rozwój społeczno-gospodarczy będą sieciami tematycznymi, które dotyczyć będą m.in. współpracy gospodarczej, edukacyjnej, kulturalnej, a także współpracy dotyczącej bezpieczeń-stwa po obu stronach granicy. Sieci umożliwiały będą wymianę informacji, lepszą współpracę i tworzenie nowych instytucjonalnych struktur współpracy transgra-nicznej. Rezultatem podejmowanych działań powinno być tworzenie nowych roz-wiązań, strategii i polityk. Sieć mogą zawiązać co najmniej trzy podmioty (w tym jeden partner zagraniczny), z których jeden będzie partnerem wiodącym odpowie-dzialnym za zarządzanie projektem oraz realizowaną w jego ramach siecią współ-pracy [Program…, (http)]. Spełnienie priorytetów omawianego programu mogą mieć bezpośredni wpływ na rozwój klastra turystyczno - hotelarsko – uzdrowisko-wego na pograniczu polsko-słowackim. Obecnie w literaturze spotykamy wiele definicji i rodzajów klastrów. Koncepcja klastra przemysłowego została sformuło-

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

90

wana przez amerykańskiego ekonomistę Michaela Portera, a za jej prekursora nale-ży uznać brytyjskiego ekonomistę Alfreda Marshalla. Według Portera- klastry przemysłowe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, tech-nologię i infrastrukturę. W klastrze, wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie więcej niż gdyby miały pracować same, dzięki sieci związanych przedsię-biorstw, dostawców, usług, instytucji akademickich oraz producentów skoncentro-wanych na tym samym obszarze. Koncentracja wspomaga tworzenie nowych przedsiębiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowa-nych, dobrze opłacanych pracowników [Porter, 1990] .

Literatura wyróżnia wiele form klastrów (technologiczne, tradycyjne, satelitar-ne, instytucjonalne, sieciowe czy koncentryczne) [Pluciński M., Hundert M., Skwe-res-Kuchta 2008, s 17.]. Jednak z punktu widzenia znaczenia drobnej przedsiębior-czości, w ekonomice każdego kraju należy bardziej szczegółowo wspomnieć o kla-strach sieciowych, które mogłyby rozwinąć się na terach transgranicznych. Klaster sieciowy składa się z sieci małych firm w tym samym lub podobnym sektorze pro-dukcji, charakteryzujących się możliwością szybkiej adaptacji do zmieniającego się rynku i zróżnicowanych wymagań poprzez współpracę i używanie nowych techno-logii. Firmy w klastrze wykorzystują zalety nieosiągalne dla firm gdzie indziej, na przykład dostęp do lokalnej wiedzy i rynku pracy, niskich kosztów transportu i kosztów transakcyjnych, pokładów elastyczności, zaufania i współpracy oraz lokal-nej infrastruktury, która wspomaga specjalizowaną sprzedaż, usługi i sieci dostaw-ców. Ważną cechą wyróżniającą klastry typu sieciowego jest brak jednego central-nego punktu, wokół którego skupiają się przedsiębiorstwa – istnieje raczej zróżni-cowana baza firm. Przykładem klastrów występujących na omawianym terenie pogranicza jest np. „Dolina Lotnicza”- Rzeszów, Tarnowski Klaster Przemysłowy „Plastikowa Dolina”. Ponadto w wyniku odbytego spotkania w siedzibie WSIiZ w Rzeszowie dnia 24 kwietnia 2006 roku zostało powołane do życia Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka, którego misją jest tworzenie i rozwój Podkarpackiego Klastra Informatycznego [Podkarpacki…, (http)].

W celu promocji i rozwoju polskich klastrów Polska Agencja Rozwoju Przed-siębiorczości zleciła projekt „Program szkoleń promujących clustering. Przedsię-wzięcie współfinansowane jest ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Realizowany projekt dąży do wyłonienia grup zadaniowych zlokali-zowanych na obszarze całej Polski przy czym każda z nich będzie funkcjonować w ramach jednotliwych obszarów geograficznych w branżach tzw. produktów regio-nalnych, tradycyjnych i lokalnych. Grupa zadaniowa z województwa podkarpac-kiego, która dotychczas wyraziła chęć uczestnictwa w projekcie to tzw. Podkarpac-kie smaki” [Podkarpackie…, (http)]. Ponadto biorąc po uwagę problemy energe-tyczne na świecie wzrasta znaczenie odnawialnych źródeł energii. Ta kwesta zosta-ła zawarta w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego na lata 2005-2013 oraz Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005 – 2013. Zgodnie z założeniami obu strategii powstał małopolsko-podkarpacki klaster czystej energii, którego głównymi celami są [Prezentacja…, (http)]:

Mar t in Miz la , P a t r yc j a Pud ło

91

� Zwiększenie pozyskania i wykorzystania czystej energii w regionie południo-wo-wschodniej Polski dla ochrony środowiska przyrodniczego

� Koncentracja badań naukowych w obszarze czystej energii � Integracja działań przedsiębiorców, agencji, stowarzyszeń i władz regionalnych

w obszarze energetyki Ponadto ponad dziesięcioletnia współpraca Polski i Słowacji widoczna jest w

działalności Euroregionu Tatry, którego członkiem jest m.in. gminy przeszowskie-go kraju. Hasło przygranicznej współpracy brzmi „ dwa państwa, dwa języki, jeden region, jeden cel”, Euroregion Tatry jest obszarem typowo górskim posiada wyjąt-kowe walory przyrodnicze, krajoznawcze i kulturowe. Na jego obszarze znajduje się pięć parków narodowych: Tatrzański, Pieniński, Babiogórski, Gorczański i Sło-wacki Raj. Głównymi atrakcjami turystycznymi tego regionu są Tatry i Zakopane. Wielkie walory turystyczne posiadają również Pieniny z przełomem Dunajca, Za-lew Czorsztyński, Babia Góra, Gorce. Naturalne wody mineralne i doskonałe wa-runki klimatyczne są podstawą uzdrowisk. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Euroregionu Tatry sponsorowane są m.in. ze składek członkowskich płaconych przez uczestników porozumienia euroregionalnego, z subwencji jednostek admini-stracyjnych wyższego szczebla, w tym środki regionalne i centralne, czy progra-mów pomocowych Unii Europejskiej. Podkreślić należy także powszechną dostęp-ność tych środków pomocy dla gmin, powiatów, szkół, instytucji pozarządowych i innych organizacji publicznych. Wszystkie organizacje niedochodowe, których siedziba znajduje się na obszarze danego Euroregionu, mogą ubiegać się o wspar-cie, pod warunkiem spełnienia kilku kryteriów, z których najważniejsze stanowi poświadczone poparcie partnera z drugiej strony granicy i jego planowany bezpo-średni udział w realizacji projektu. Bezstronny Panel Ekspertów oraz współdecydu-jące o wyborze projektów regionalne Komitety Sterujące zapewniają przejrzystość funkcjonowania Funduszu, jak również podejmowanie fachowych decyzji, z uwzględnieniem priorytetów danego Euroregionu. Działalność Euroregionu przy-czynia się do powstawania imprez kulturalnych aranżujące spotkania mieszkańców sąsiadujących państw, wymiany młodzieży, podczas targów gospodarczych, konfe-rencji i seminariów naukowych, festiwali piosenki czy zawodów sportowych, jak również nauka języka sąsiada oraz publikacji poświęconych problemom daleko wykraczającym poza granice jednego kraju przełamują wieloletnie bariery kulturo-we i historyczne, uświadamiając lokalnej społeczności wzajemne związki i podo-bieństwa oraz wspólną odpowiedzialność za kształtowanie rzeczywistości w naj-bliższej okolicy. Niewielkie projekty, których średnie dofinansowanie w ramach Funduszu wynosi kilka tysięcy ero, przyczyniają się do tworzenia trwałych więzów kulturalnych, gospodarczych i - co szczególnie istotne - nawiązywania zwyczajnych kontaktów towarzyskich [Fundusz…, (http)].

Ponadto koszycko-preszowski region oraz znaczna część województwa pod-karpackiego)24 należą do jednego z największych euroregionów do Euroregionu Karpackiego (pozostałe kraje wchodzące w jego skład to Węgry, Ukraina oraz Ru-munia). Główną przesłanką utworzenia Euroregionu „Karpackiego" było ini-cjowanie i koordynowanie działań w zakresie promocji współpracy gospo-darczej, naukowej, kulturalnej, oświatowej, turystycznej i ekologicznej. Więk-

24 Lista członków po stronie polskiej dostępna na stronie http://www.karpacki.pl/euroregion-fundusze_unijne-czlonkowie-41.html

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

92

szość wpływów do budżetu Euroregionu pochodzi ze składek członków Euroregio-nu, Stowarzyszenie Euroregion Karpacki [Euroregion…, (http)] tworzy dyna-miczną płaszczyzna współdziałania krajów zrzeszonych w zakresie rozwoju obsza-rów przygranicznych, jest to także instytucja, która aktywnie stymuluje i wspiera rozwój współpracy terytorialnej (transgranicznej i międzyregionalnej). Na podsta-wie obowiązujących w Polsce przepisów i stosowanych od lat rozwiązań Stowarzy-szenie pełni funkcje instytucji wdrażającej i zarządzającej dla wybranych kompo-nentów programów Unii Europejskiej wspierających rozwój współpracy transgra-nicznej. W okresie przedakcesyjnym Stowarzyszenie zarządzało Wspólnym Fundu-szem Małych Projektów w ramach Programu Współpracy Przygranicznej Polska - Słowacja (PHARE CBC). Ponadto realizowała Mikroprojekty w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG IIIA Polska - Republika Słowacka 2004-2006. Obecnie Stowarzyszenia jest przygotowane do pełnienia istotnych funkcji w obecnym okresie budżetowym Unii Europejskiej 2007 – 2013. Projekty finansowa-ne z programów UE to ( INTERREG IIIA, EWT 2007-2013, EISIP 2007-2013).

W ciągu siedmiu lat na pograniczu polsko-słowackim będzie realizowany pro-gram współpracy transgranicznej w ramach Celu 3 polityki strukturalnej Wspólnot: Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Ustanowienie tego celu świadczy o tym, jak bardzo ważną rolę odgrywa w polityce Unii Europejskiej wsparcie obszarów nad-granicznych, rozwój współpracy instytucjonalnej między podmiotami działającymi na tych terenach, podejmowanie wspólnych wysiłków na rzecz podniesienia ich rangi i znaczenia w polityce regionalnej na poziomie krajowym. Ambicją Stowa-rzyszenia Euroregionu Karpackiego jest stworzenie z programów unijnych efek-tywnego narzędzia dla dynamicznego rozwoju społeczności, połączonych pasmem Północnych Karpat. Jest instytucją, która wykorzystuje zdobyte przez lata doświad-czenia, znajomość specyfiki obszarów przygranicznych, ich problemów, ale też ogromnych możliwości, które tkwią w ich kulturze, historii, bogactwie przyrody, atrakcyjności inwestycyjnej i potencjale gospodarczym.

Mar t in Miz la , P a t r yc j a Pud ło

93

Obecne możliwości finansowania współpracy transgranicznej wojewódz-

twa podkarpackiego i wschodniej Słowacji

Możliwości finansowania projektów opartych na współpracy transgranicznej województwa podkarpackiego i koszycko - preszowskiego regionu jest możliwa miedzy innymi dzięki korzystaniu z funduszy UE. Wsparcie Wspólnoty jest dostęp-ne w ramach „Współpracy Terytorialnej na lata 2007-2013”. W ustalonym interwa-le czasowym w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT), wsparcie finansowe jest przewidziane na projekty dotyczące współpracy w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym. Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmo-wanych przez partnerów unijnych. O rosnącym znaczeniu tego typu współpracy świadczy również zwiększenie wysokości środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach 2007-2013 na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) [Współpraca…, (http)]. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (Europe-an Territorial Cooperation) oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partner-stwa (European Neighbourhood and Partnership Instrument) zastąpią przedsięwzię-cia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004-2006. Komponentom INTERREG-u III będą odpowiadały trzy typy programów Europej-skiej Współpracy Terytorialnej: � programy współpracy transgranicznej zastąpią INTERREG III A [Program…,

(http)], w ramach tego programu powstał Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007-2013 ( wsparcie dotyczy mi.n preszowskiego kraju po stronie słowackiej oraz po stro-nie polskiej m.in. podregion krośnieńsko-przemyski, oraz podregion rzeszow-sko-tarnobrzeski)

� programy współpracy transnarodowej zastąpią INTERREG III B (współpraca Polski i Słowacji jest możliwa w ramach Programu dla Europy Środkowej) [Współpraca…, (http)],

� programy współpracy międzyregionalnej (INTERREG IV C) zastąpią INTERREG III C [Współpraca…, (http)] (w porównaniu z okresem 2004-2006 obecnie jest dostępny tylko jeden Program Operacyjny Współpracy Międzyre-gionalnej - INTERREG IV C, który swoim zasięgiem obejmie całe terytorium Unii Europejskiej. Będą w nim uczestniczyli partnerzy z 27 państw członkow-skich Unii Europejskiej oraz z Norwegii i Szwajcarii. Wsparcia inicjatyw transgranicznych jest możliwe również dzięki Wyszeh-

radzkiemu Funduszowi (International Visegrad Fund (IVF), który powstał w 2000r. W skład funduszu wchodzą: Słowacja, Polska, Czechy oraz Węgry. Głównym jego celem jest prowadzenie działalności wspierającej współpracę zrzeszonych krajów. Fundusz oferuje wsparcie inicjatyw w czterech grantach:

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

94

� Małe granty - ogólna suma przeznaczona na małe granty w roku 2008 wynosi 512.000 EUR. Terminy składania wniosków: 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia. Kwota wsparcia projektów w ramach programu Małych Grantów wynosi do 4.000 EUR. Fundusz wspiera projekty z następujących dziedzin: współpraca kulturalna (n.p. festiwale , publikacje), współpraca naukowa i bada-nia naukowe (n.p. konferencje, publikacje, badania), edukacja (n.p. seminaria, szkoły letnie), wymiana młodzieży (n.p. sport, imprezy edukacyjne i kulturalne dla młodzieży i dzieci), współpraca transgraniczna (n.p. projekty 2 państw, które znajdują się na granicy, w odległości 50 km od granicy) promocja tury-styki (n.p. przewodniki, prezentacje, targi)

� Standardowe granty (ogólna suma przeznaczona na Standardowe granty w roku 2008 wynosi 2.200.000 EUR. Terminy składania wniosków: 15 marca i 15 września. Kwota wsparcia projektów w ramach programu Standardowych Grantów wynosi od 4.001 EUR w górę. Fundusz wspiera projekty w takich sa-mych dziedzinach jak w przypadku małych grantów,

� Granty Strategiczne)- ogólna suma przeznaczona na Strategiczne Granty w roku 2008 wynosi 400.000 EUR. Termin składania wniosków: 15 lutego i 15 maja. Fundusz w roku 2008 wesprze jeden lub więcej projektów. Kwota wsparcia jednego projektu w ramach tego programu wynosi od 40.000 do 200.000 EUR. W roku 2008 Fundusz wspiera projekty zgodne z następującymi priorytetami: stworzenie lepszych warunków do badań naukowych, proces in-tegracji europejskiej: dzielenie się "Wyszehradzkim know-how" z państwami sąsiadującymi z Grupą, dobre zarządzanie (Good Governance) sektorem pu-blicznym, promocja Grupy Wyszehradzkiej: współczesne podejście do posze-rzania wiedzy na temat współpracy krajów Grupy Wyszehradzkiej

� Granty dla uczelni wyższych termin składania wniosków był do 15 lutego 2008. Program wpiera rozwój uczelni wyższych ich programów nauczania, uniwersy-teckie kursy związanych z krajami należącymi do omawianego Funduszu. Bu-dżet grantu wynosi EUR 100,000.

Uwagi końcowe

Wspólne dziedzictwo kulturowe oraz sympatia polsko-słowacka przyczyniała

się i nadal przyczynia do powstawania inicjatyw, które mają na celu wzrost konku-rencyjności i innowacyjności wymienionych krajów. Warunki przyrodnicze oraz obecne sytuacja ekonomiczna na świecie wskazuje na nowe trendy budowania wza-jemne współpracy między regionami. Województwem podkarpackim oraz pro-szowsko-koszycki region posiada bardzo wysokie walory turystyczne, które dają podstawę do wytworzenia na tym terenie turystyczno - hotelarsko - uzdrowiskowe-go klastera, w którego skład wchodziłyby firmy z pogranicza polsko-słowackiego. Ponadto wysoka zasobność regionów w geotermalne źródła stwarza możliwości wykorzystania ich nie tylko na cele energetyczne, ale również leczniczo - uzdrowi-skowe. Wszystkie te działania mogą przyczynić się o rozwoju regionu i wzrostu jego konkurencyjności na tle pozostałych, zarówno w Polsce jak i Słowacji.

Mar t in Miz la , P a t r yc j a Pud ło

95

Cooperation between South-East Poland and East Slovakia the Road to In-

crease Competitiveness these Regions

Summary

Poland and Slovakia as a border countries have many natural, cultural and eco-nomical similarities, which can be a foundation of further cooperation these two countries. This article shows area of cooperation and possibilities of financing this collaboration.

Literatura

Energia odnawialna jako alternatywa utrzymania suwerenności energetycznej Pol-ski http://www.sm.fki.pl/Slawomir_Jablonski/Slawek.php?nr=Energia_odnawialna Euroregion Podkarpacki http://www.karpacki.pl/euroregion-fundusze_unijne-czlonkowie-41.html Fundusz Małych Projektów http://www.euroregion-tatry.pl/?id=przedsiewziecia,http://www.euroregion-tatry.pl/?id=historia Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w województwie podkarpackim w styczniu 2008 r. http://www.stat.gov.pl/bdr_s/app/dane_cechter.wymiary?p_nts=9&p_szuk=radom&p_tery=9&p_dane=0&p_kate=4&p_wyjscie=1 Matusz J. 28.05.2004, Geotermalny skarb, Rzeczpospolita. Miera nezamestnanosti koncom januára vzrástla na 8,06 % http://www.e-katalog.sk/spravodajstvo/4894/ Podkarpacki klaster informatyczny http://www.informatykapodkarpacka.pl/artykuly,o_nas,1.html Podkarpackie Smaki http://www.klastry-efs.pl/index.php?option=content&task=view&id=95 Pluciński M., Hundert M., Skweres-Kuchta 2008“ Potrzeby sektora MSP w zakre-sie wsparcia innowacyjności i budowy struktur klastrowych branży TSL (Raport z badań w województwie zachodnio-pomorskim), Szczecin. Porter M. E., 1990. The Competitive Advantage of Nations, Macmillan Press, Hampshire and London Prezentacja klastra http://www.klaster.agh.edu.pl/index.php?m=dokumenty Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republi-ka Słowacka 2007-2013. http://www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/transgraniczne/Pl-sl/dokumenty/ Współpraca międzyregionalna http://www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/miedzyregionalne/ Programy współpracy transgranicznej http://www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/transgraniczne/ Współpraca Terytorialna w latach 2007-2013 http://www.interreg.gov.pl/2007/2013.

Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego

96

Współpraca transnarodowa, http://www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/transnarodowe/