Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (24) nr 1, 2009

Mjr mgr inż. Michał LUDAS – Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej, Wrocław

Michał LUDAS

WSPÓŁCZESNE TECHNIKI, ŚRODKI I SPRZĘT DO MINOWANIA

Streszczenie: W artykule omówiono nowe trendy w technice wojsk inżynieryjnych związane z

procesem minowania oraz nowoczesne konstrukcje i systemy minowania wykorzystywane na świecie, ze

szczególnym uwzględnieniem polskich rozwiązań.

Słowa kluczowe: mina, minowanie, środki minowania, środki bojowe

1. WSTĘP

Minowanie jest to zespół czynności związanych z określeniem miejsc do

zaminowania, przygotowaniem urządzeń minujących oraz min (uzbrojenie min, umieszczenie

min w magazynach minowych), jak również szereg czynności związanych bezpośrednio

z ustawieniem zapory minowej (np. podawanie min na przenośnik urządzenia minującego,

regulowanie grubości warstwy maskującej miny itp.).

Współczesne sposoby minowania terenu, ze względu na metody ich realizacji, można

podzielić na:

a) minowanie ręczne;

b) minowanie zmechanizowane;

- klasyczne (mechaniczne, ręczno – mechaniczne);

- narzutowe

c) minowanie zdalne (lotnicze, rakietowe, artyleryjskie).

Minowanie ręczne wykonywane jest przez pododdziały wojsk (szczególnie

inżynieryjnych) zazwyczaj bez styczności z przeciwnikiem.

Minowanie zdalne oraz zmechanizowane umożliwia znacznie szybsze – w

porównaniu z ręcznym – ustawianie min.

Minowanie zmechanizowane realizowane jest przez różnego rodzaju sprzęt

wykorzystujący pojazdy lub środki przenośne. Urządzenia służące do zmechanizowanego

sposobu minowania stosowane są najczęściej wówczas, gdy zachodzi konieczność szybkiego

ustawienia pola minowego w terenie (w styczności lub bez styczności z przeciwnikiem).

Natomiast systemy minowania zdalnego, zwłaszcza artyleryjskie

i rakietowe, umożliwiają ustawienie narzutowego pola minowego w dowolnym miejscu

i w dowolnym czasie, w tym również w terenie zajętym przez przeciwnika oraz podczas

prowadzenia działań. Systemy te wykorzystywane są również do „narzucenia” min na wojska

dokonujące manewru (np. nacierające).

2. ŚRODKI MINOWANIA

Środkiem bojowym, który służyć może do niszczenia środków transportowych, wozów

bojowych oraz siły żywej przeciwnika są miny. Definicja miny według „Konwencji o zakazie

lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za

powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki” (tzw. Konwencji

Genewskiej) brzmi:

Michał LUDAS

"Mina oznacza dowolny środek wybuchowy umieszczony w ziemi, na lub w pobliżu

ziemi albo innej powierzchni i przeznaczony do wybuchu lub odpalenia wskutek obecności,

bliskości lub zetknięcia się z nim osoby albo pojazdu, a "zdalnie ustawiona mina" oznacza tak

zdefiniowaną minę ustawianą za pomocą działa, rakiety, moździerza lub podobnego środka

albo też zrzucaną ze statku powietrznego.”

W skrócie oznacza to, że mina to ładunek materiału wybuchowego wraz z

urządzeniem pobudzającym i zabezpieczającym (zapalnikiem), umieszczony w odpowiedniej

obudowie. Rozważając kryterium podziału, miny można podzielić:

w zależności od przeznaczenia na:

- przeciwpiechotne;

- przeciwpancerne;

- przeciwtransportowe (kolejowe, drogowe);

- przeciwdesantowe;

- przeciwśmigłowcowe;

- specjalne (miny-pułapki);

w zależności od skutku działania:

- przeciwgąsienicowe;

- przeciwdenne;

- przeciwburtowe;

- o działaniu odłamkowym;

- o działaniu fugasowym;

w zależności od rodzaju konstrukcji zapalnika:

- naciskowe;

- naciągowe;

- ciśnieniowe;

- magnetyczne;

w zależności od zasady działania:

- niekierowane (o działaniu natychmiastowym, o działaniu ze zwłoką);

- kierowane (przez operatora).

Do zmniejszającej się, dzięki wprowadzanym w życie umowom międzynarodowym,

grupy min należą różnego typu miny przeciwpiechotne (Rys.1). Służą one do

unieszkodliwienia (zranienia, zabicia) żołnierzy przeciwnika przez oddziaływanie fugasowe

lub odłamkowe (kierunkowe lub dookólne). Posiadają ładunek materiału wybuchowego

o niewielkiej masie (do kilkuset gram).

Rys. 1. Przykłady min przeciwpiechotnych

Największe ilościowe grupy min pozostających na wyposażeniu wszystkich armii

świata stanowią klasyczne miny przeciwpancerne (przeciwgąsienicowe lub przeciwdenne,

Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania

fugasowe lub kumulacyjne, z zapalnikami mechanicznymi lub niekontaktowymi). Służą one

do niszczenia wozów bojowych oraz pojazdów transportowych. Są to miny zawierające około

6÷10 kg materiału wybuchowego, których oddziaływanie związane jest bezpośrednio

z niszczącą siłą ładunku materiału wybuchowego (temperatury, fali uderzeniowej, ciśnienia)

lub oddziaływaniem powstającego w wyniku wybuchu miny strumienia kumulacyjnego.

Do min tego typu należą m.in. miny TM-62M, MPP-61, MPP-B, MKU (Rys.2).

Rys. 2. Klasyczne miny przeciwpancerne a) mina TM-62M, b) mina MPP-61, c) mina MPP-B, d) mina MKU

Inną grupę inżynieryjnych środków bojowych stanowią miny przeciwburtowe (Rys.3).

Rażą one boczne powierzchnie wozów bojowych. Rozwój tego typu min rozpoczął się od

adaptowania niekierowanych rakietowych pocisków przeciwpancernych (Rys. 3a), zaś

obecnie stosowane są konstrukcje wykorzystujące ładunki EFP (pociski formowane

wybuchowo).

Rys. 3. Miny przeciwburtowe a) MINOS, b) TM-83, c) MIACAF F-1, d) FFV 018, e) ATM-7, f) IHM, g) MPB

Miny przeciwburtowe ustawiane są ręcznie w pobliżu przewidywanych dróg przejazdu

przeciwnika. Mogą być nadzorowane przez operatora, posiadać zapalniki kontaktowe

(np. naciskowe), jak i niekontaktowe (oparte zazwyczaj o czujniki podczerwieni, sejsmiczne

a) b) c)

d) e) f) g)

a) d) b) c)

Michał LUDAS

oraz akustyczne). Umożliwiają zniszczenie celu poruszającego się z prędkością do około

60 km/h w odległości do około 50 m. W zależności od średnicy ładunku (zazwyczaj około

150 ÷ 200 mm) i jego masy (w granicach 10 ÷ 20 kg) możliwe jest uzyskanie przebicia do

120 mm stali pancernej (Rys.4). Do min tego typu należy znajdująca się na wyposażeniu Sił

Zbrojnych RP mina MPB.

Rys.4. Efekt działania miny przeciwburtowej MPB

Jedną z obecnie rozwijanych dróg ewolucji min przeciwpancernych są „inteligentne”

miny przeciwburtowe, które po ustawieniu w terenie są w stanie za pomocą zestawu

pasywnych czujników wykryć poruszający się w pobliżu obiekt, zidentyfikować go jako

potencjalny cel, namierzyć, śledzić i w korzystnym momencie zniszczyć z dużej odległości.

W Polsce trwają obecnie prace nad tego typu miną, której pierwowzorem jest opracowany

w WITI w ramach projektu badawczego dofinansowanego z Ministerstwa Nauki

i Szkolnictwa Wyższego „Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów

rażenia środków alternatywnych dla min lądowych” (Rys.5).

Rys.5. Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów rażenia środków

alternatywnych dla min lądowych

Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania

Kolejną grupą min są miny narzutowe przenoszone i ustawiane za pomocą różnego

rodzaju środków (pojazdów, artylerii, lotnictwa). Służą do rażenia dennych części kadłuba

i układu jezdnego. Są one zazwyczaj stosunkowo niewielkich rozmiarów, wykorzystujące

ładunki kumulacyjne lub EFP, wyposażone w zapalnik niekontaktowy reagujący na zmianę

natężenia pola magnetycznego. Należą do nich opracowane w Polsce miny MN-111, MN-121

i MN-123 (Rys.6).

Rys.6. Miny narzutowe a) MN-121, b) Zabezpieczone MN-121 i MN-111 , c) MN-111, d) MN-123

Nowym rodzajem min są miny rażące dotychczas najmniej chroniony obszar wozów

bojowych – górną część nadwozia. Są to tzw. miny rażące cel z górnej półsfery. Mogą być

ustawiane ręcznie lub zdalnie. Wykorzystują ładunki EFP, które po wykryciu, zlokalizowaniu

i zidentyfikowaniu celu, wyrzucane są na pewną wysokość i tam, po ponownym namierzeniu

celu, odpalane. Przykładem miny tego typu jest WAM M-93 HORNET (Rys.7).

Rys.7. Mina WAM M-93 a) mina M-93 w położeniu transportowym, b) ustawiona M-93, c) zadziałanie M-93

a) c) b)

d)

a) c) b)

Michał LUDAS

Odmiennym typem środków bojowych zaliczanych do min są miny służące do

niszczenia śmigłowców poruszających się na wysokościach do 200 m z prędkościami

dochodzącymi do 300 km/h (Rys.8). Wyposażone są w zestawy czujników akustycznych,

sejsmicznych i podczerwieni służących do wykrycia i namierzenia celu oraz głowice rażące

(ładunki EFP lub moduły odłamkowe kierunkowego działania) umożliwiające przebicie

kadłuba lub zniszczenie istotnych elementów śmigłowca, takich jak np. wirnik.

Rys. 8. Miny przeciwśmigłowcowe a) TEMP-20, b) AHM-200-1, c) AHM-200-2, d) AHM-100.SSG

Przykładem polskiej konstrukcji miny przeciwśmigłowcowej jest Inteligentna Mina

Zdalnego Rażenia IMZR-11 (Rys.9).

Rys. 9. Mina przeciwśmigłowcowa IMZR-11

3. SPRZĘT DO MINOWANIA

Ze względu na wybraną metodę minowania (ręczna, zmechanizowana, zdalna)

wykorzystuje się różne rodzaje sprzętu.

Podczas minowania ręcznego cała praca związana z ustawianiem min (ich donoszenie,

ustawianie, maskowanie) wykonywana jest przez żołnierzy przy wykorzystaniu takich

prostych narzędzi jak: łopaty, taśmy do wyznaczania kierunku i odległości, paliki. Przy

minowaniu ręczno – mechanicznym dodatkowo wykorzystuje się pojazd rozwożący miny

oraz różnego typu pochylnie mocowane do burt pojazdu, służące do bezpośredniej dystrybucji

min na minowanym terenie.

W przypadku stosowania metod w pełni zmechanizowanych, w których w samym

procesie ustawiania min nie ma potrzeby ingerencji człowieka, rozróżnić można trzy typy

ustawiaczy:

a) ustawiacze ciągnione;

a) b) c) d)

Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania

b) ustawiacze samobieżne;

c) ustawiacze narzutowe;

Pierwszą grupę stanowią urządzenia zabudowane na przyczepie jedno lub

dwuosiowej, ciągnionej w czasie pracy i transportu przez pojazd gąsienicowy lub samochód

ciężarowo – terenowy. Inne stosowane rozwiązanie to urządzenie minujące zamontowane

bezpośrednio do tylniej burty pojazdu gąsienicowego lub zawieszone na tylnej burcie

samochodu terenowo – ciężarowego. Miny przechowywane są bezpośrednio na skrzyni

ładunkowej pojazdu lub w specjalnych magazynach minowych i są przenoszone do

ustawiacza przez obsługę. Ustawiacze umożliwiają ustawianie min klasycznych

z prędkościami do 10-20 km/h i wydajnością rzędu kilkuset min na godzinę. Są to najczęściej

konstrukcje będące modyfikacjami rozwiązań z okresu II Wojny Światowej. Na wyposażeniu

Wojska Polskiego znajdują się dwa rodzaje tego typu ustawiaczy – PMR-3 oraz jego głęboko

zmodernizowana wersja – UMP-03 (Rys.10).

Rys. 10. Ciągnione ustawiacze min a) FFV-5821, b) Barmine Layer, c) Matenin Mine-Layer, d) PMR-3, e) UMP-03

Ustawiacze samobieżne stanowią połączenie ustawiacza ciągnionego z wozem

bojowym posiadającym automatyczne magazyny minowe. Ze względu na opancerzenie,

umożliwiają minowanie w warunkach bezpośredniego oddziaływania przeciwnika przy

zachowaniu parametrów minowania ustawiaczy ciągnionych (Rys.11).

Polską konstrukcją tego typu jest Samobieżny Ustawiacz Min SUM.

Rys. 11. Samobieżne ustawiacze min a) GMZ-3, b) SUM

a) b)

c)

d) e)

a) b)

Michał LUDAS

Trzecią grupę ustawiaczy min stanowią tzw. ustawiacze narzutowe. Są to urządzenia

samobieżne (np. polski ISM KROTON) lub zamontowane na przyczepach (np. niemiecki

SKORPION) rozrzucające miny na boki lub do tyłu sposobem pirotechnicznym (Rys.12).

Ustawiacze wyposażone są w zestawy miotaczy (do 200 luf), które mogą przenosić

skasetowane miny (do 500 sztuk). Sterowanie wyrzucaniem (pirotechnicznym miotaniem)

min odbywa się z kabiny pojazdu. Umożliwiają szybkie ustawienie pól minowych o różnej

gęstości i długości, w zależności od ustawień sterownicy. Miny przeznaczone do minowania

za pomocą tych ustawiaczy są bardziej zaawansowane technicznie od min klasycznych – są to

miny powierzchniowe, kumulacyjne (EFP), ze zintegrowanymi zapalnikami

niekontaktowymi. Służą do minowania na szczeblu taktycznym.

Rys. 12. Narzutowe ustawiacze min a) Volcano, b) Shielder, c) UMZ, d) Minotaur, e) ISM KROTON, f) modyfikacja ISM KROTON

Wykorzystując pojedyncze miotacze systemów narzutowych, opracowano na świecie

kilka konstrukcji miotaczy przenośnych, które umożliwiają ustawienie pojedynczych min,

grup min lub odcinków pola minowego przez pojedynczego żołnierza (np. podczas

uzupełniania luki w polu minowym lub blokowaniu wąskiego przejścia). Do rozwiązań tego

typu należy rosyjski miotacz PKM oraz polski Przenośny Miotacz Min PMM (Rys.13)

Rys. 13. Przenośny Miotacz Min PMM

a) b) c)

d) e) f)

Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania

Stosowane na świecie systemy minowania zdalnego służą do przenoszenia min

i tworzenia pól minowych w głębi ugrupowań przeciwnika. Wykorzystują specjalne pociski

artyleryjskie lub rakietowe zawierające skasetowane miny wystrzeliwane ze standardowych

dział i wyrzutni (Rys. 14). Wykorzystywana w Polsce wyrzutnia rakietowa BM-21

(w przyszłości WR-40 Langusta) umożliwia wystrzeliwanie rakiet Feniks-Z zawierających

miny przeciwpancerne MN-111 lub MN-121.

Rys. 14. Systemy zdalnego minowania a) pocisk artyleryjski 155 mm Remote Antiarmor Mine System, b) wyrzutnia rakiet 122 mm RM-70, c) zasobnik

minowy rakiety Feniks-Z

Do tworzenia pól minowych mogą być również stosowane śmigłowce i samoloty

(Rys.15). Miny są przenoszone w podwieszanych zasobnikach, zasobnikach montowanych do

pylonów lub podwieszanych magazynach minowych. W polskim systemie tego typu

(PLATAN) wykorzystuje się wyrzutnie z zasobnikami min MN-121 zamontowanymi do burt

bocznych śmigłowca.

Rys. 15. Systemy zdalnego minowania a) CBU-78/89 Gator System wystrzelony z F-16, b) system TECNOVAR DAT, c) system PLATAN

4. PODSUMOWANIE

Mimo, że klasyczne miny stanowią wciąż duży potencjał obronny i będą nadal służyły

do wspierania operacji obronnych, również przy wykorzystaniu zmechanizowanych

sposobów ustawiania, w czasie prowadzenia działań bojowych coraz częściej przewiduje się

duży udział min nowych generacji (przeciwburtowych, narzutowych). Wynika to z faktu, że

umożliwiają one zmniejszenie ilości potrzebnych środków (w tym ludzkich) podczas procesu

minowania, przyspieszają prowadzenie działań oraz spełniają wymagania konwencji

międzynarodowych związanych między innymi z bezpieczeństwem ludności cywilnej oraz

pozostałości pokonfliktowych.

a) b) c)

a) b) c)

Michał LUDAS

MODERN MINE-LAYING TECHNIQUES, MEANS AND EQUIPMENT

Abstract: The paper presents new trends in technology of engineer troops connected with mine-laying and

modern structures and mine laying systems used world-wide, with particular attention being paid to solutions

employed in the Polish Army.

Recenzent: dr inż. Zbigniew RACZYŃSKI