Historia myśli ekonomicznej

Wykład wprowadzający

Plan wykładu

Zagadnienia wstępne: metodologiczny status ekonomii i znaczenie HME

Prezentacja programu 30 godzinnego wykładu: główne nurty

w rozwoju myśli ekonomicznej

Przedmiot historii myśli ekonomicznej

HME bada rozwój poglądów ekonomicznych na tle dziejów gospodarczo-społecznych i politycznych.

HME jest historią ekonomii.

Związana jest nie tylko z ekonomią, także z historią gospodarczą, historią doktryn politycznych, prawem, filozofią.

Jaką nauką jest ekonomia?

Dwa stanowiska

Ekonomia jako nauka teoretyczna

formułuje prawa dotyczące gospodarowania wyjaśnia rzeczywistość, jest wolna od sądów oceniających, istota badania ekonomicznego jest podobna do

badania wyjaśniającego w naukach przyrodniczych.

Ekonomia jako nauka społeczna i normatywna

analizuje zachowania ludzi w procesie gospodarowania.

ekonomiczne zachowania mają uwarunkowania etyczne, religijne, polityczne.

światopoglądowo uwarunkowany jest także proces wyjaśniania zjawisk ekonomicznych

Pierwsze podejście silnie zaznacza się w głównym nurcie ekonomii, najsilniejszy wyraz znalazło w rozwoju ekonomii matematycznej.

Drugie dominowało w niemieckiej szkole historycznej, amerykańskim instytucjonalizmie, ekonomii marksistowskiej.

Ekonomia klasyczna nosi ślady obu podejść

Jaka jest współczesna ekonomia?

Dominuje podejście teoretyczne (formalistyczno-matematyczne).

Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych,

wolna od ideologii.

Stosowanie matematyki wywiera wrażenie nie tylko na innych, ale również na tych, którzy to robią”. Podnosi status ekonomistów i ich szacunek dla samych siebie.

(T. Mayer, Prawda kontra precyzja w

ekonomii, Warszawa 1996)

George Stigler Nobel 1982

W przodujących ośrodkach teorii ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze?

(George Stigler)

Nowy nurt: nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla

James Buchanan 1986 Ronald Coase, 1991

Douglass North, 1993 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009

Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego

Dwa poglądy

Błędny kierunek rozwoju ekonomii

• Założenie racjonalności • Brak analizy interakcji podmiotów

gospodarczych i współzależności rynków

• Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji

• Nowy rodzaj inżynierii społecznej• Idea ekonomii „postautystycznej”

Drugi pogląd

• Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej

Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej

W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych we Francji (Grandes

Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do profesorów i osób odpowiedzialnych za

nauczanie ekonomii. W petycji sformułowano następujące hasła:

• Chcemy uciec od

wyimaginowanych światów!

• Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu wykorzystywaniu

matematyki!

• Jesteśmy zwolennikami pluralizmu podejść w ekonomii!

• Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się zanim będzie za

późno!

Jedno z ostatnich zdań brzmiało: „Nie chcemy, aby nadal narzucano nam tę autystyczną

naukę”. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz „postautystycznej” ekonomii.

http://www.paecon.net/HistoryPAE.htm

List otwarty studentów• W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie

z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w dziedzinie ekonomii.

W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych:

1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego ekonomicznych zachowań

2. Znaczenie kultury

3. Znaczenie historii

4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii pozytywnej i normatywnej wiedzy

5. Empiryczne podstawy teorii

6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii.

http://www.btinternet.com/~pae_news/KC.htm

Początki myśli ekonomicznej

Starożytność i średniowiecze

Początki myśli ekonomicznej Ksenofont (ok. 435 -

355r. p.n.e) OIKONOMIKOS

Platon (427 - 347 p.n.e)

Arystoteles (384 - 322 p.n. e)

Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274)

Geneza terminu: ekonomia

Ekonomia czy ekonomia polityczna

Ksenofont, Oikonomikos

Ksenofont (ok. 430 p.n.e. - ok. 355 p.n.e.).

Ateński pisarz, historyk, filozof i dowódca wojskowy, uczeń Sokratesa

Oikonomikos – dzieło poświęcone zasadom zarządzania gospodarstwem domowym

Oikos – dom, nomos – prawo, zasada

A. Montchretien, Traktat o ekonomii politycznej, 1615

1890

Początek ekonomii jako nauki Ekonomia klasyczna

Prekursorzy

W. Petty, J. Locke, D. Hume, P. Boisgullebert, fizjokraci

Adam Smith,

Bogactwo narodów

1776

Ekonomia klasyczna i liberalizm

Indywidualizm metodologiczny i światopoglądowy

Interes osobisty jako motyw działania

Rynkowy mechanizm alokacji zasobów

Podział pracy i wolny handel

Funkcje państwa

Szkoły krytyczne wobec ekonomii klasycznej

Niemiecka szkoła narodowa i historyczna

Socjalizm i Karol Marks

Instytucjonalizm amerykański

Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji

Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o tym, jak maksymalizowana jest użyteczność

Nowa teoria wartości Koncepcja równowagi Trzy szkoły: austriacka,

matematyczna i neoklasyczna

Szkoła austriacka – F. A. Hayek

Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii, metod ilościowych i formalizmu

Przeciwstawienie się tendencji do centralnej regulacji

Libertarianizm – zwrot ku anarchistycznej koncepcji wolnego rynku

Rewolucja keynesowska

Makroekonomiczne podejście

Znaczenie popytu

Interwencjonizm państwowy

Epoka Keynesa

1950 - 1973

Stopa wzrostu PKB per capita1000-1500

1500-1820

1820-70 1870-1913

1913-50 1950-73 1973-98

EuropaZachodnia

0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78

Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94

Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34

Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54

Europa Wsch i ZSRR

0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10

Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01

Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita

1820 - 1989 1870 - 1989

Francja 1,5 1,8

Niemcy 1,6 2,0

w. Brytania 1,7 1,8

Japonia 1,9 2,7

Stany Zjednoczone

1,7 1,8

OECD 1,6 1,9

Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach 1950 - 1973

PKB per capita

PKB / 1 zatr Stopabezrobocia

Stopainflacji

Francja 4,1 5,0 2,00 5,00

Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7

Wielka Brytania

2,4 3,1 2,8 4,6

EuropaZachodnia (12)

3,9 4,8 2,6 4,3

Stany Zjednoczone

2,5 2,8 4,6 2,7

Kontrrewolucja konserwatywno-liberalna

Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej

Ceny są giętkie – tendencja do równowagi przy bezrobociu na poziomie naturalnym

Polityka wg zasad

Spór o neutralność pieniądza

Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa makroekonomia klasyczna – R. Lucas – Nobel 1995

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego – Finn Kydland i Edward Prescott – Nobel 2004

Stary i nowy instytucjonalizm

Krytyka ekonomii ortodoksyjnej

Thorstein Veblen (1857 – 1929)

Pojęcie i znaczenie instytucji

Znaczenie kultury, historii, polityki

Nowa ekonomia instytucjonalna – pomost między instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną

R. Coase i D. North

Ronald Coase i ekonomia kosztów transakcji

Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji

Teoremat Coase’a Negatywne efekty

zewnętrzne i interwencjonizm państwowy

O. Williamson i efektywnościowa interpretacja korporacji

• Nagroda Nobla 1991

Douglass North i nowa teoria rozwoju

PolitykaKulturaPrawoHistoriaIdeologiaMentalnośćWiedzaTechnologia

Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926

Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.

The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004

The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

Paradygmat, ortodoksja- heterodoksja

Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna, Struktura rewolucji naukowych, 1962) to

powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dyscyplinie naukowej.

Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na panującym paradygmacie.

Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy nie podzielają obowiązującego paradygmatu.

Zmiana paradygmatu – „rewolucja”

Rewolucja marginalistyczna

Rewolucja keynesowska

Rewolucja liberalno- konserwatywna (monetarystyczna)

Tradycje intelektualne w ekonomii

Klasyczna wywodzące się od Adama Smitha

Keynesowska

Historyczno-instytucjonalna

Różnią się na gruncie metodologicznym, teoretycznym i politycznym.

Podejście klasyczne

Rynkowa alokacja zasobów zapewnia optimum ekonomiczne („niewidzialna ręka rynku)

Rola państwa powinna być ograniczona do funkcji instytucjonalno-prawnej

Stanowisko keynesowskie

Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu

Konieczna jest interwencja państwa skierowana na regulację popytu

Podejście instytucjonalne

ZmianaKulturaProblem koordynacjiSpecyfika ekonomii jako nauki

społecznej

Przyczyny różnorodności poglądów ekonomicznych

Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza

Światopoglądowe uwarunkowanie

Trudność testowania teorii ekonomicznych

Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu

Teorie ekonomiczne skażone są często przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy.

„Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami”.

Literatura Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa

Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Snowdon B., Vane H., Wynarczyk P. (1998), Współczesne nurty teorii makroekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

Słownik historii myśli ekonomicznej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004. Snowdon B., Vane H., Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, Dom

Wydawniczy Bellona, Warszawa 2003.

J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia,. Ku nowemu paradygmatowi?, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2010.