Finanse – 05T. Polski system bankowyW dokumentach UE określenie banku następuje przez wyszczególnienie jego czynności; banki depozytowo-kredytowe to instytucje, które przyjmują wkłady klientów i udzielają kredytów na własne ryzyko, banki inwestycyjne zajmują się obsługa papierów wartościowych, a banki uniwersalne łączą czynności obu grup;Bank (art. 2 prawa bankowego – Dz.U. nr 140 z 1997 r., poz. 939) jest osoba prawną, utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym;Czynności bankowe określone w art. 5 ust. 1 prawa bankowego:1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz

prowadzenie rachunków tych wkładów,2) prowadzenie innych rachunków bankowych,3) udzielanie kredytów,4) udzielanie gwarancji bankowych,5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,7) wykonywanie innych czynności, przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach;System bankowy – różnorodność banków i instytucji finansowych działających w danym kraju; system bankowy ma powszechnie charakter dwustopniowy: bank centralny i banki komercyjne;Funkcje systemu bankowego:1) stworzenie mechanizmów gromadzenia i inwestowania środków w różne przedsięwzięcia,2) zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami, zapewnienie informacji

cenowej, co umożliwia podejmowanie decyzji przez podmioty gospodarcze,3) stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania;Bank centralny jest głównym podmiotem rynku pieniężnego, odpowiedzialnym za emisję pieniądza gotówkowego oraz politykę pieniężną państwa; bank centralny pełni rolę banku emisyjnego, banku banków oraz banku państwa;Z punktu widzenia stopnia płynności pieniądza bank centralny w swojej polityce pieniężnej dzieli środki płatnicze na trzy zasadnicze grupy: grupa M1 - obejmuje gotówkę w obiegu, grupa M2 - to co wchodzi w skład grupy M1, a ponadto depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy, grupa M3 - to co wchodzi w skład grupy M2, a ponadto z przyrzeczeniem odkupu oraz dłużne papiery wartościowe.Narodowy Bank Polski - jest bankiem centralnym; jego działalność reguluje ustawa z 29.08.1997 r. o NBP (Dz.U. nr 140, poz. 938); posiada osobowość prawną, prawo do używania pieczęci z godłem, nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw, nie można ogłosić jego upadłości;Do zadań NBP wg obowiązujących ustaw (o NBP i Prawo Bankowe) należy:- jest bankiem centralnym państwa, prowadzi rachunki budżetu i jednostek budżetowych,- ma monopol na emisję pieniądza,- oddziałuje na płynność i na politykę kredytową innych banków,- dba o właściwe kształtowanie kursu złotego do innych walut;Wg kryterium celu istnienia rozpatrywanego z punktu widzenia ich właścicieli, wyróżnia się: banki komercyjne (uniwersalne i wyspecjalizowane), banki spółdzielcze i samopomocowe, banki komunalne oraz kasy oszczędnościowo-pożyczkowe (uniwersalne i wyspecjalizowane);Kolejne kryterium: bank centralny – NBP, banki operacyjne (depozytowo-kredytowe i uniwersalne), banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne, towarzystwa kredytowe), kasy oszczędnościowe, spółdzielczość kredytowa;Funkcje banków komercyjnych: a) kredytowa, b) płatnicza, c) depozytowa.Banki specjalistyczne - finansują one działalność wymagającą szczególnej obsługi bankowej; wyróżnia się banki hipoteczne, samochodowe, komunalne i banki internetowe; Banki spółdzielcze tworzone zgodnie z przepisami ustawy Prawo spółdzielcze i Prawo bankowe na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, uzgodnionego z ministrem finansów; jest on tworzony na wniosek założycieli banku;Rada Polityki Pieniężnej: ustalanie rocznych założeń polityki pieniężnej, składanie Sejmowi sprawozdania z wykonania tych założeń, ustalanie wysokości stóp procentowych NBP, ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków, Bank państwowy może być tworzony przez Radę Ministrów na wniosek ministra skarbu; nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw;

1

Banki w formie spółek akcyjnych mogą być tworzone na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego uzgodnionego z ministrem finansów;Wg kryterium zakres działalności: a) bank centralny – NBP, b) banki operacyjne, c) banki specjalne, d) kasy oszczędnościowe, spółdzielczość kredytowa;Holdingi bankowe – korporacje, które są właścicielem co najmniej jednego banku; tworzone są przez instytucje bankowe lub niebankowe;Konglomeraty finansowe – rodzaj holdingów finansowych; świadczą pod jednym dachem usługi bankowe, leasingowe, ubezpieczeniowe i maklerskie;Fundusze własne banku obejmują:- fundusze podstawowe (KI): kapitał akcyjny, zapasowy, rezerwowy oraz niepodzielony zysk z roku

ubiegłego,- fundusze uzupełniające (KII) – inwestycyjny, postępu naukowo-technicznego, rezerwy na ryzyko i

wydatki oraz fundusze z aktualizacji wyceny,- zasoby stałe III kategorii (KIII) – pożyczki tzw. partycypacyjne i depozyty długoterminowe,

kwalifikowane tylko za zgodą prezesa NBP;Kapitały własne - relacje:

KI ≥ KII + KIII

KIII ≤ 50% KI

FWŁ = KI + KII + KIII

Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnegoPolityka pieniężna - całokształt rozwiązań i działań podejmowanych w gospodarce narodowej w celu regulowania wielkości podaży pieniądza, a także zaopatrzenia podmiotów gospodarujących w pieniądze i kredyt;Instrumenty: a) instrumenty o charakterze obligatoryjnym, b) instrumenty ekonomicznego oddziaływania.Rezerwa obowiązkowa to określony procent środków pieniężnych, zgromadzonych w PLN i walutach obcych na rachunkach bankowych pochodzących ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych lokat przyjętych przez banki i podlegających zwrotowi;Ilościowe ograniczenie podaży pieniądza polega na ustalaniu przez bank centralny limitów (plafonów), czyli pułapów akcji kredytowej poszczególnych banków;Stopa lombardowa dotyczy oprocentowania kredytu lombardowego udzielanego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (baony skarbowe, weksle, obligacje) składanych przez te banki do 75% ich wartości nominalnej;Stopa redyskontowa jest związana z udzielaniem przez bank centralny kredytów redyskontowych bankom komercyjnym, w sytuacji gdy te wyczerpią swoje możliwości kredytowe, pod wykup zdyskontowanych przez banki weksli jednostek gospodarczych; operacja dyskonta polega na zakupie weksli przed upływem terminu jego płatności, z potrąceniem przez bank oprocentowania (dyskonta);Potrącona kwota to dyskonto handlowe obliczane według formuły:

DH=W∗t *%

100∗365gdzie: DH – dyskonto handlowe,

W – kwota wekslowa,t – termin wykupu weksla,% - oprocentowanie kredytu dyskontowego,

Funkcje weksla: płatnicza, kredytowa, gwarancyjna.Oprócz stopy procentowej bank centralny może stosować inne instrumenty, jak np. kontygenty redyskontowe, warunki przyjęcia określonych weksli do redyskonta, terminy płatności weksla, odpowiedzialność majątkową danego banku, preferowanie weksli związanych z określoną działalnością, np. skupem produktów rolnych;Operacje depozytowe, które oznaczają, że w NBP pozostałe banki mogą otwierać lokaty krótkoterminowe (jednodniowe);Operacje otwartego rynku - polegają na zakupie i sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych przede wszystkim bankom, ale również innym jednostkom gospodarczym i ludności;Bony skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Ministerstwo Finansów celem sfinansowania deficytu budżetowego lub okresowo występujących rozbieżności między dochodami i wydatkami budżetu centralnego;

2

Bony pieniężne – krótkoterminowe zobowiązania banku centralnego emitowane na okaziciela co ułatwia obracanie nimi; wprowadzenie do obrotu odbywa się w formie przetargu wybranym bankom posiadającym status dealera rynku pieniężnego.Operacje otwartego rynku - jedno z narzędzi banku centralnego służących kontrolowaniu podaży pieniądza; polega na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych, na otwartym rynku.Przetarg ilościowy oznacza, że bank centralny określa stopę procentową przy jakiej jest skłonny zakupić papiery wartościowe, a bank komercyjny podaje kwoty, za jakie chciałby sprzedać papiery przy danej stawce;Przetarg procentowy – banki komercyjne podają stopę procentową, przy jakiej byłyby skłonne przeprowadzić transakcje;Operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny może kupić lub sprzedać papiery wartościowe;Operacje warunkowe: operacje zwrotnego zakupu papierów wartościowych (repo), operacje zwrotnej sprzedaży papierów wartościowych (reverse repo);Operacje repo – umowa odkupu; kontrakt polegający na tym, że strona sprzedająca zobowiązuje się odkupić papiery po określonej cenie i w określonym czasie;Operacje reverse repo to odwrotna strona odkupu, gdy strona kupująca zobowiązuje się odsprzedać ten sam instrument w określonym terminie i po ustalonej cenie;Obliczanie cen sprzedaży i zakupu bonów skarbowych; formuły:

CZ=100(1−%100

∗ t365 )

gdzie: CZ – cena zakupu bonu skarbowego,% - stopa dyskontowa z jaką nabywamy papier wartościowy,

t – termin wykupu bonu skarbowego

CS=CZ (1+%¿

100∗ t ¿

365 )gdzie: CS – cena sprzedaży bonów skarbowych,

%* - oprocentowanie kredytów krótkoterminowych na rynku międzybankowym,t* - czas trwania transakcji;

Stopę procentową oblicza się według formuły:

ie=WO−W A

W A∗365t

100 %

gdzie: ie – efektywność lokat w bony skarbowe,WO – wartość transakcji terminowej,WA – Wartość transakcji natychmiastowej,t – czas trwania transakcji

Cena graniczna zakupu bonu skarbowego:

Cg=100

(1+%* t100∗365 )

gdzie: Cg – cena bonu, przy której opłacalność jest niższa od lokaty alternatywnej,% - oprocentowanie lokaty bankowej,t – czas trwania lokaty

Transakcje kredytowo-depozytowe - instrumentem polityki pieniężnej za pośrednictwem którego banki komercyjne mogą pożyczać pieniądze w banku centralnym; Kredyt lombardowy - krótkoterminowa pożyczka pod zastaw papierów wartościowych, oprocentowany stopą lombardową ustalaną przez Radę Polityki Pieniężnej;Kredyt redyskontowy – forma refinansowania banków komercyjnych; bank centralny oddziałuje za pomocą stopy redyskonta, i kontygentów oraz warunków przyjmowania weksli do redyskonta;

3

Stopa redyskontowa weksli - cena jaką banki komercyjne muszą zapłacić przy zaciąganiu w banku centralnym pożyczki przez sprzedanie mu wykupionych od klientów weksli handlowych;Stopa dyskontowa - wysokość oprocentowania , o które pomniejsza się wartość nominalną weksla przy udzielaniu pod jego równowartość kredytu;Kredyt refinansowy – kredyt udzielany w rachunku kredytowym na finansowanie inwestycji centralnych oraz programów naprawczych banków komercyjnych, zagrożonych upadłością;

4