Strona | 1

Kamil Pakuła

WPŁYW HIPOTEZY KOŚCIELNO-ZABOROWEJ NA WYNIKI WYBORÓW

SAMORZĄDOWYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Wprowadzenie

Hipoteza zaborowa jest jedną z teorii wyjaśniania zachowań wyborczych w Polsce.

Do jej popularyzacji niewątpliwie przyczynili się Tomasz Żukowski oraz Andrzej Florczyk.

Znaczenie czynników historycznych w kształtowaniu się regionalnych postaw wyborczych

scharakteryzowane zostało już pod koniec lat 50. XX wieku, za sprawą badań

przeprowadzonych przez Jerzego Wiatra. Hipoteza ta dotyczy ziem polskich, będących

pod jurysdykcją państw zaborczych, czyli Prus, Rosji i Austro-Węgier w latach 1795-1918.

Polityka prowadzona przez wymienione wcześniej mocarstwa miała wytworzyć różne wzorce

kultury politycznej oraz odmienne orientacje światopoglądowe. Proces kreowania się tych

wszystkich standardów determinowany był przede wszystkim przez stosunek zaborców

do ludności polskiej i Kościoła katolickiego oraz poziom rozwoju, zarówno ekonomicznego

jak i kulturalnego. Wzorce te, usystematyzowane w całość za pomocą tradycji, przekazywanej

z pokolenia na pokolenie, utrwaliły się na niektórych terenach i mają swoje ujście

w postawach wyborczych, prezentowanych przez elektorat [Raciborski 1997: 158].

Uzupełnieniem hipotezy zaborowej lub jedną z jej części składowych może być

wpływ Kościoła katolickiego oraz religii na zachowania wyborcze. Kościół właściwie

od zawsze miał ogromny wpływ na życie Polaków, a jego szczególna rola została

uwydatniona właśnie podczas zaborów, gdy Polska zniknęła z mapy Europy. Wiara i Kościół

katolicki odgrywają niebagatelną rolę w życiu lokalnych zbiorowości. Parafia często pełni

funkcję lokalnego ośrodka skupienia zachęcającego do wspólnych działań, a siła religijności

tożsama jest z utrzymywaniem się regionalnej tradycji. Wyznanie, dla niektórych

grup regionalnych, stało się jednym z podstawowych czynników ich tożsamości

[Bartkowski 2003: 249]. Dodatkowo zostało udowodnione, że poziom intensywności praktyk

religijnych wpływa na samo postrzeganie wyborów, a uczestnictwo religijne jest ściśle

powiązane z większym zainteresowaniem lokalnymi sprawami [Turska-Kawa 2011: 34].

Strona | 2

Województwo śląskie jest bardzo dobrym materiałem badawczym dla hipotezy

kościelno-zaborowej. Wchodzące w skład tego województwa ziemie: Górny Śląsk

Śląsk Cieszyński i Zagłębie Dąbrowskie podlegały trzem różnym zaborcom. Warto jednak

zaznaczyć, że dwie pierwsze wymienione wcześniej krainy nie były elementem zaborczej gry

albowiem Górny Śląsk wchodził w skład państwa pruskiego, a Śląsk Cieszyński należał

do Austro-Węgier. Zagłębie Dąbrowskie z kolei, po wielu historycznych zmianach

ostatecznie najdłużej zarządzane było przez Rosję. Analizując te trzy regiony będzie można

zweryfikować, czy hipoteza kościelno-zaborowa jest wciąż dobrym punktem odniesienia

dla wyjaśniania zachowań wyborczych.

Hipoteza zaborowa była już weryfikowana w przeszłości, jednak badania oparte

na niej przeprowadzane były głównie w oparciu o elekcje prezydenckie i parlamentarne.

Nałożenie hipotezy zaborowej, z ujęciem determinant religijnych, na wybory samorządowe

może być swego rodzaju nowością oraz wyzwaniem. Mając na uwadze trwającą od ośmiu lat

dominację Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości w polskich wyborach

w ramach systemu wielopartyjnego, wyciąganie wniosków w tych warunkach może być

trudne, a hipoteza zaborowa może okazać niemożliwa do pełnego zweryfikowania.

Dodatkowo, w wyborach samorządowych uczestniczą komitety lokalne, których pozycja

jest stosunkowo silna, a profil ideowy trudny do określenia, przez co niemożliwym jest

charakteryzowanie ich w oparciu o kontinuum lewica-prawica, będące główną osią

weryfikacji hipotezy kościelno-zaborowej.

Artykuł ten poświęcony jest wyborom samorządowym w województwie śląskim

z lat 2010 i 2014. Analizowanymi regionami będą: Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński

oraz Zagłębie Dąbrowskie. Wielu historyków uważa, że Śląsk Cieszyński wchodzi w skład

Górnego Śląska i byłoby to może słuszne założenie, gdyby nie wojny śląskie (1740-1763)

na skutek których doszło do podziału Śląska na Śląsk Pruski (dzisiejsze tereny Górnego

Śląska) i Śląsk Austriacki (dzisiejsze tereny Śląska Cieszyńskiego) [Wąs 2007: 218]

przez co obydwa te regiony rozwijały się w osobnych państwach i w odmienny sposób

kształtowały swój klimat polityczny [Gawrecká 2011: 171].

Motywem przewodnim całej analizy będą wybory do rad miast, wchodzących w skład

poszczególnych regionów, gdyż są one najbardziej reprezentatywne dla zbadania

wiarygodności hipotezy kościelno-zaborowej, przede wszystkim ze względu na bezpośredni

związek tego organu z wyborcą. Oprócz wyborów do wymienionej wcześniej struktury uwaga

skupiona zostanie równie na wyborach burmistrzów i prezydentów miast, a także nad

wyborami do Sejmiku Województwa Śląskiego w skali ogólnowojewódzkiej.

Strona | 3

Charakterystyka miast poddanych badaniu

Źródłem danych, dotyczących liczby mieszkańców analizowanych miejscowości jest

Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014, podlegające Głównemu Urzędowi

Statystycznemu.

Na Górnym Śląsku analizowane będą miasta na prawach powiatu: Ruda Śląska

Chorzów i Świętochłowice. W tym wypadku kryterium wyboru był spis powszechny

Głównego Urzędu Statystycznego z 2011 roku, przedstawiający miasta, w których żyje

najwięcej osób deklarujących narodowość śląską. W 2010 roku w Rudzie Śląskiej mieszkało

143 566 osób, z czego 50 971 określało się jako Ślązacy (35,8% ogólnej liczby

mieszkańców). Chorzów w tym samym roku zamieszkiwało 111 843 mieszkańców

(37 782 Ślązaków - 33,8%). Świętochłowice są najmniejszym badanym miastem tego regionu

- 53 304 mieszkańców w 2010 roku, z czego 17 119 deklarowało narodowość śląską

(32,2% ogółu populacji miasta). Teoretycznie, zamiast Świętochłowic, badaniu powinny

zostać poddane Piekary Śląskie, ponieważ jest to miasto, w którym procentowo żyje

najwięcej Ślązaków, jednak w wyborach samorządowych do rady miasta nie brał udziału

Komitet Wyborczy Platformy Obywatelskiej co mogłoby nieco utrudnić wyciąganie

szczegółowych wniosków. W przypadku Zagłębia Dąbrowskiego, charakterystyce poddane

zostaną Będzin, Dąbrowę Górniczą i Sosnowiec, czyli ośrodki największe oraz powszechnie

uznawane za najbardziej lewicowe w tym regionie. Będzin to miasto powiatowe, w 2013 roku

mieszkało w nim 58 425 ludzi. Dąbrowa Górnicza oraz Sosnowiec to z kolei miasta

na prawach powiatu. W tym pierwszym, w 2013 roku żyło 123 994 osób, natomiast w drugim

211 275 (jest to największe miasto regionu Zagłębia Dąbrowskiego).

Przedmiotem analizy w trzecim z badanych regionów stał się Cieszyn, który to jest

najbardziej reprezentatywnym miastem tej krainy historycznej. Jest to miasto powiatowe

w którym w 2013 roku mieszkało 35 918 osób - najmniej spośród wszystkich miast

poddanych analizie.

Główną oś badań stanowić będą wyniki osiągane przez Platformę Obywatelską, Prawo

i Sprawiedliwość oraz Sojusz Lewicy Demokratycznej. Ugrupowania te wystawiły swoich

kandydatów w większości poddanych badaniu miast oraz w najlepszy sposób odzwierciedlają

główne profile ideologiczne, albowiem każde z nich, umownie zakładając, reprezentuje inny

nurt polityczny.

Strona | 4

Na płaszczyźnie medialnej, ale również społecznej przyjęło się

że PO jest partią centrową, PiS prawicową, a SLD lewicową. Tego typu podział w najlepszy

sposób oddaje społeczne preferencje polityczne i pozwala określić, czy hipoteza kościelno-

zaborowa może być jeszcze punktem odniesienia w dzisiejszej przestrzeni politycznej Polski.

Źródłem procentowych rezultatów każdego z ugrupowań w wyborach są dane zawarte

na oficjalnej stronie Państwowej Komisji Wyborczej.

Wybory do Sejmiku Województwa Śląskiego 2010-2014

Rozważania dotyczące przedmiotu niniejszego artykułu winny zostać poprzedzone

analizą wyników wyborów do Sejmiku Województwa Śląskiego z 2014 roku.

Pokażą one bowiem, czy rezultaty wyborcze w skali ogólnowojewódzkiej są tożsame z tymi

do organu stanowiącego analizowanych miast.

Spośród trzech badanych komitetów partyjnych w 2010 roku sukces wyborczy

niewątpliwie osiągnęła Platforma Obywatelska, która uzyskała 35% głosów.

Sojusz Lewicy Demokratycznej zdobył poparcie 27,6% mieszkańców województwa.

Najgorzej spośród tej trójki wypadło Prawo i Sprawiedliwość, zdobywając jedynie 16,4%

głosów.

W 2014 sytuacja w pewnym zakresie uległa zmianie. PO kolejny raz zwyciężyła,

jednak rezultat był już o wiele niższy od tego sprzed czterech lat - wyniósł jedynie 26,4%

co stanowi zmniejszenie się poziomu poparcia o ponad osiem punktów procentowych.

PiS uzyskał 20,9% głosów i w porównaniu z poprzednią elekcją wynik ten wzrósł o ponad

cztery punkty procentowe. Nieznacznie niższym poparciem cieszyło się SLD - 19,8% z tym

że w ciągu czterech lat poparcie dla formacji lewicowej uległo zmniejszeniu, do poziomu

12% . W 2010 roku największym wygranym był Sojusz Lewicy Demokratycznej. Rezultat

formacji, na tle Platformy Obywatelskiej, uznać należy za bardzo dobry.

Oczywiście, dominująca pozycja PO została podkreślona. Największym przegranym było

z kolei Prawo i Sprawiedliwość. W tych kategoriach na pewno trudniej jest ocenić wybory

z 2014 roku. Znaczny spadek zanotowały zarówno PO jak i SLD, znowu istotny przyrost

poparcia odnotowało PiS. Dominacja politycznego centrum w województwie śląskim jest

widoczna, aczkolwiek momentami mniej wyrazista niż w przeszłości. Pozycja lewicy uległa

zmniejszeniu, jednak jest to nadal znacząca siła w skali całego województwa.

Strona | 5

Zauważalny wzrost poparcia dla Prawa i Sprawiedliwości pokazuje

że być może rozpoczął się czas renesansu prawicy w województwie śląskim.

Z pewnością bardziej klarowne wnioski będzie można wyciągnąć po ogłoszeniu rezultatów

najbliższej elekcji parlamentarnej.

Charakterystyka Górnego Śląska oraz wyniki wyborów samorządowych w

badanych miastach

Górny Śląsk w okresie zaborów należał do państwa pruskiego. Mocarstwo

to w negatywny sposób odnosiło się do mieszkańców regionu. Atak na silny w tamtym

okresie Kościół katolicki rozbudził w Górnoślązakach poczucie własnej odrębności, a

wyznanie stało się czynnikiem jednoczącym w walce z zaborcą. Tożsamość regionu

definiowana była przez takie wartości jak: rodzina, wiara, sąsiedztwo i praca. W ogólnej

świadomości istnieje tak zwany ,,stereotyp Ślązaka’’, który zwraca szczególną uwagę na takie

wartości jak: pracowitość, uczciwość i religijność. Najistotniejszym czynnikiem określającym

Ślązaków jest wysoki poziom religijności oraz wpływ samej wiary na życie

[Bartkowski 2003: 146-150]. Sumując te wszystkie wartości w całość, można założyć

że Ślązacy będą tworzyć elektorat bardziej prawicowy, zorientowany w stronę partii

odwołujących się do tradycji, religii i istotnej roli rodziny. Wszystko to miało swój początek

podczas zaborów i wpisuje się w ramy wyjaśniające hipotezę zaborową. Pytaniem jest

czy te wartości wciąż składają się na górnośląski klimat polityczny i czy mają obecnie

przełożenie na wyniki wyborów, w tym wypadku samorządowych.

W skład Górnego Śląska wchodzą dwie diecezje: katowicka oraz gliwicka.

By ukazać w miarę aktualny obraz życia religijnego wyznawców wiary katolickiej

w tym regionie konieczne jest przedstawienie wskaźników dominicantes

(ilość wiernych uczestniczących w niedzielnej mszy świętej) oraz communicantes

(ilość wiernych uczestniczących w niedzielnej komunii świętej). W 2013 roku dla diecezji

katowickiej dominicantes wyniósł 40,6%, znowu communicantes 18,7%.

W przypadku diecezji gliwickiej, pierwszy wskaźnik wyniósł 39%, a drugi 17%.

Rezultaty te zbliżone są do średnich wyników w skali kraju.

W Rudzie Śląskiej, wybory do rady miasta w 2010 roku wygrała

Platforma Obywatelska, uzyskując 28,17% głosów. Na drugim miejscu znalazł się lokalny

komitet wyborczy KWW „Porozumienie dla Rudy Śląskiej”, notując poparcie na poziomie

20,45%.

Strona | 6

Trzecie miejsce zajęło Prawo i Sprawiedliwość z wynikiem 15,98%

a na czwartym uplasował się Sojusz Lewicy Demokratycznej, który zdobył 14,81% głosów.

KW Ruch Autonomii Śląska uzyskał poparcie 8,18% mieszkańców Rudy Śląskiej

co było przedostatnim spośród najniższych rezultatów w wyborach.

W elekcji prezydenckiej wzięło udział sześciu kandydatów. Spośród przedstawicieli

partii ogólnopolskich, kandydat PSL uzyskał mniej niż 2% głosów

przedstawiciel SLD zdobył 10,24% głosów, a poparcie działacza PO osiągnęło poziom

37,02%, co było najwyższym wynikiem w pierwszej turze głosowania. Drugie miejsce

uzyskała kandydatka bezpartyjna z KW „Porozumienie dla Rudy Śląskiej”, która zdobyła

30,89% głosów i wygrała w drugiej turze minimalną różnicą, 0,9 punktu procentowego

nad swoim rywalem.

Najwyższe poparcie w wyborach do rady miasta 2014 roku uzyskała

Platforma Obywatelska - 20,64% głosów. Na drugim miejscu uplasowało się

Prawo i Sprawiedliwość notując niewiele gorszy wynik - 19,44%. Zaraz za partią

Jarosława Kaczyńskiego znalazł się lokalny komitet wyborczy KWW Grażyny Dziedzic

zdobywając 18,84% głosów. Na uwagę zasługuje z pewnością wynik

Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który uzyskał poparcie 8,54% mieszkańców Rudy Śląskiej

oraz rezultat lokalnego komitetu wyborczego ze słowem „lewica” w nazwie

KWW Nowa Lewica Miastu - Pokolenie Zmian, która uzyskała 0,64% głosów i zajęła

ostatnie miejsce. Ruch Autonomii Śląska natomiast zdobył 6,99% głosów.

W wyborach prezydenta Rudy Śląskiej najwyższe poparcie w pierwszej turze zdobyła

urzędująca dotychczas Grażyna Dziedzic, 37,06% głosów. Drugie miejsce zajęła kandydatka

PO - Aleksandra Skowronek, która zdobyła 24,91% głosów. Pomiędzy tymi dwiema

kandydatkami odbyła się rywalizacja w drugiej turze. Wygrała ją, z przewagą ponad

16 punktów procentowych, Grażyna Dziedzic.

W wyborach do rady miasta Chorzowa w 2010 roku zwyciężył lokalny komitet

wyborczy - KWW Koalicja Wspólny Chorzów, uzyskując poparcie 40,48% głosujących.

Platforma Obywatelska uplasowała się na drugim miejscu zdobywając 26,46% głosów.

Na trzecim miejscu znalazło się z kolei Prawo i Sprawiedliwość z poparciem 13,45%

chorzowian, a na czwartym Sojusz Lewicy Demokratycznej, którego poparł co dziesiąty

głosujący.

Strona | 7

Do drugiej tury wyborów prezydenckich zakwalifikował się Andrzej Kotala, reprezentant PO

który uzyskał 21,45% głosów oraz Marek Kopel, kandydat bezpartyjny, urzędujący wieloletni

prezydent miasta (od 1991 roku), który zdobył 45,14% głosów.

W drugiej turze, z minimalną przewagą, zwyciężył kandydat PO.

W ostatnich wyborach organu uchwałodawczego najwyższy odsetek głosów uzyskała

Platforma Obywatelska - 33,5%. Na drugim miejscu uplasował się lokalny komitet wyborczy

„Wspólnie dla Chorzowa”, zdobywając 25,14% głosów. 18,87% głosów uzyskało

Prawo i Sprawiedliwość, natomiast Sojusz Lewicy Demokratycznej jedynie 4,96%.

Ruch Autonomii Śląska zdobył 10,77% głosów.

Jedna tura wystarczyła, by wyłonić zwycięzcę wyborów prezydenckich, którym został

Andrzej Kotala, ubiegający się o reelekcję reprezentant PO. Uzyskał on 50,79% głosów

ponownie pokonując swojego głównego kontrkandydata, startującego z ramienia

KW „Wspólnie dla Chorzowa”. Tym razem jednak przewaga kandydata

Platformy Obywatelskiej wyniosła ponad dwadzieścia trzy punkty procentowe.

W przypadku Świętochłowic, największą liczbę głosów w wyborach do rady miasta

uzyskał KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice - 24,61%. Drugie miejsce przypadło

Prawu i Sprawiedliwości, które zdobyło 14,55% głosów. Trzecie, czwarte i piąte miejsce

zajęły lokalne komitety: KW Aktywni dla Świętochłowic, KWW Platforma Świętochłowicka

oraz KWW Porozumienie Świętochłowickie, które zdobyły kolejno 13,37%, 13,19%

oraz 11,90% głosów. Platforma Obywatelska zanotowała poparcie jedynie 10,54%

głosujących, a Sojusz Lewicy Demokratycznej 3,45%, co jest najsłabszym wynikiem w tym

mieście.

Walka o fotel prezydencki toczyła się pomiędzy Dawidem Kostempskim (PO)

który w pierwszej turze uzyskał 26,46% głosów oraz Rafałem Świerkiem

(KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice), który zdobył 20,38% głosów. Rozstrzygnięciem

drugiej tury było zwycięstwo Dawida Kostempskiego.

Zwycięzcą w wyborach do rady miasta był KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice

z wynikiem 28,69%. Drugi najwyższy rezultat zdobył inny lokalny komitet - KW Razem dla

Świętochłowic z D. Kostempskim - 22,89%. 17,26% głosów uzyskała Platforma

Obywatelska, a 14,8% - Prawo i Sprawiedliwość. Ruch Autonomii Śląska zdobył 7,10%

głosów.

Wybory prezydenckie rozstrzygnęły się już w pierwszej turze.

Wygrał je reprezentujący PO Dawid Kostempski. Uzyskał on 51,72% głosów. Rafał Świerk,

startujący z KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice, zdobył 27,29% głosów.

Strona | 8

W elekcji wziął udział również kandydat KW Ruch Autonomii Śląska oraz PiS. Obydwaj

uzyskali około 10% poparcia.

Wybory w Rudzie Śląskiej w latach 2010 i 2014 zostały zdominowane

przez Platformę Obywatelską, aczkolwiek należy mieć na uwadze minimalną różnicę

(1,2 punktu procentowego), występującą pomiędzy PO a PiS w ostatnich wyborach do rady

miasta. Może być ona zwiastunem nadchodzących zmian w Rudzie Śląskiej, objawiających

się zmniejszonym poparciem dla Platformy Obywatelskiej. Z trzech startujących w wyborach

komitetów partyjnych, zarówno w wyborach z 2010, jak i 2014 roku, najsłabszy wynik

uzyskał Sojusz Lewicy Demokratycznej, jednak w 2010 roku różnica pomiędzy nimi

a Prawem i Sprawiedliwością była minimalna, wynosiła tylko niewiele ponad punkt

procentowy. Rezultat ten pokazuje, że ugrupowanie to nie cieszy się w Rudzie Śląskiej zbyt

dużym zaufaniem. Słabość lewicy ukazuje również rezultat wyborczy KWW Nowa Lewica

Miastu - Pokolenie Zmian w wyborach z 2014 roku. Wynik 0,64% był najgorszym w całym

wyścigu wyborczym. Wybory prezydenckie w 2010 i 2014 roku wygrała bezpartyjna

kandydatka Grażyna Dziedzic, dwukrotnie pokonując kandydatów Platformy Obywatelskiej.

Może to być pośrednim dowodem, że w wyborach do rady miasta mieszkańcy Rudy Śląskiej

kierują się bardziej partyjnymi preferencjami, a w elekcji prezydenckiej korzystają

z kryterium zadowolenia i uznania sprawowanymi przez prezydenta rządami.

W 2010 r. zwycięzcą w wyborach do Rady Miasta Chorzowa był lokalny komitet

KWW Koalicja Wspólny Chorzów. Uzyskał on istotną przewagę nad drugą

Platformą Obywatelską. Podobnie jak w Rudzie Śląskiej, trzecie i czwarte miejsce przypadło

Prawu i Sprawiedliwości oraz Sojuszowi Lewicy Demokratycznej. Jest to sytuacja tożsama

z wyborami miejskimi w Rudzie Śląskiej, gdzie w 2010 roku przewaga PiS nad SLD była

minimalna i znacznie zwiększyła się w kolejnych wyborach. Wybory z 2014 roku przyniosły

ze sobą pewną wygraną Platformy Obywatelskiej. Prawo i Sprawiedliwość uzyskało trzeci

wynik, który był o ponad pięć punktów procentowych wyższy od uzyskanego w 2010 roku.

Wybory te zakończyły się także blamażem Sojuszu Lewicy Demokratycznej, czego dowodem

był słaby wynik - 4,96%. Lewica nie może liczyć na poparcie w Chorzowie. Widoczne jest

za to zwiększenie zaufania do Prawa i Sprawiedliwości, które podobnie jak w Rudzie Śląskiej

w 2014 roku, zauważalnie poprawiło swój wynik. W wyborach prezydenckich, zarówno

w 2010 jak i 2014 roku, zwyciężył kandydat Platformy Obywatelskiej. W tych pierwszych

udało się to dopiero w drugiej turze, ale w drugich już w pierwszej - uzyskał on 23,38 punkty

procentowe przewagi nad swoim bezpartyjnym kontrkandydatem.

Strona | 9

PO jest w Chorzowie silne, jednak zauważalna jest poprawa w wynikach PiS. Poparcie dla

SLD z kolei po raz kolejny diametralnie spadło.

W Świętochłowicach w 2010 i 2014 roku Platforma Obywatelska nie mogła liczyć

na znaczące poparcie. W obydwu elekcjach zwyciężył lokalny komitet - KW Ruch Ślązaków-

Świętochłowice.

PO w 2010 roku osiągnęła wynik 10,54% głosów - cztery punkty procentowe niższy

od Prawa i Sprawiedliwości, ale dopiero szósty z kolei ze względu na wyższe poparcie

uzyskane przez trzy lokalne komitety wyborcze. Sojusz Lewicy Demokratycznej zanotował

w tych wyborach rekordowo niskie poparcie - 3,45% i nie wystawił swoich kandydatów

w kolejnych wyborach w 2014 roku. Platforma Obywatelska w 2014 roku uzyskała wyższe

poparcie, zdobywając 17,26% głosów, uplasowała się tym samym na trzecim miejscu, zaraz

po wspomnianym wcześniej KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice

i KW Razem Dla Świętochłowic z D. Kostempskim1. Za PO uplasował się PiS z rezultatem

14,8%, porównywalnym do tego sprzed czterech lat. Wybory prezydenckie, zarówno w 2010

i 2014 roku, wygrał reprezentant PO - Dawid Kostempski.

Podsumowując sytuację na Górnym Śląsku, można stwierdzić, że z analizowanych

miast, pod kątem poparcia dla PO, najbardziej wyłamują się Świętochłowice. W porównaniu

z Rudą Śląska i Chorzowem, Platforma Obywatelska uzyskiwała tam stosunkowo niskie

rezultaty. Przegrywała znacznie z lokalnymi komitetami wyborczymi, a w 2010 roku nawet

z Prawem i Sprawiedliwością. Warto jednak mieć na uwadze fakt, że umiarkowane poparcie

dla PO w 2014 roku pozwoliło temu ugrupowaniu na koalicję

z KW Razem dla Świętochłowic, któremu przewodniczy Dawid Kostempski, osoba związana

z Platformą Obywatelską. Sumując rezultaty tych dwóch ugrupowań otrzymujemy wynik

40,15%. Tak duże poparcie dla tych komitetów nadaje Świętochłowicom charakter miasta

zwróconego bardziej w stronę centrum.

Nieco odmienna sytuacja występuje w Rudzie Śląskiej i Chorzowie. Ugrupowanie

Ewy Kopacz jest w tych miastach silne, jednak na pewno warto przy okazji zwrócić uwagę

na rosnące poparcie dla Prawa i Sprawiedliwości. Obydwa te miasta za sprawą dużego

poparcia dla PO można umieścić w politycznym centrum. Zwiększone poparcie dla PiS może

znowu zwiastować powolne przesuwanie się tych miast w kierunku prawicy. Na koniec warto

wspomnieć o porażce SLD we wszystkich analizowanych miastach Górnego Śląska.

1 Warto zaznaczyć, że jest to komitet wyborczy blisko związany z Platformą Obywatelską, powstały na bazie

poparcia dla Dawida Kostempskiego w celu uzyskania dodatkowych głosów, aby móc w radzie miasta stworzyć

koalicję przeciwko Ruchowi Ślązaków.

Strona | 10

Pokazuje to niejako brak zaufania mieszkańców tych miast do lewicy, który wpisuje się w

kryteria wyjaśniające hipotezę kościelno-zaborową. Na przykładzie Górnego Śląska można

stwierdzić, że region ten zwrócił się bardziej ku centrum z jednoczesnym nastawieniem anty-

lewicowym.

Charakterystyka Zagłębia Dąbrowskiego oraz wyniki wyborów

samorządowych w badanych miastach

Historia Zagłębia Dąbrowskiego jest dość zawiła, szczególnie w okresie zaborów.

Przez krótki okres czasu region ten był pod jurysdykcją państwa pruskiego, później wchodził

w skład Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie na blisko sto lat Zagłębie trafiło w ręce Rosji

i to właśnie ten zaborca wywarł na tę krainę największy wpływ [Bielecki 2011: 119]. Obszar

ten często określany jest mianem „czerwonego” ze względu na dominowanie w nim

lewicowych orientacji politycznych [Barański 2001: 361-362]. Zostało to udowodnione

głównie za pomocą badań socjologicznych oraz analizy wyborów, przede wszystkim

parlamentarnych i prezydenckich. Rzekomych przyczyn tego lewicowego trendu jest

podawanych kilka, między innymi: społeczno-ekonomiczne zacofanie rosyjskiego państwa

- długotrwałe istnienie systemu feudalnego i w konsekwencji późne wprowadzanie

kapitalistycznych rozwiązań, duży analfabetyzm, brak zainteresowania sprawami publicznymi

oraz polityką, a także niski poziom cywilizacyjny - szczególnie na wsi

[Wanatowicz 2001: 118-119].

Konflikty klasowe spowodowane bezrobociem oraz złe warunki pracy radykalizowały

postawy robotników. Nasilało się działanie ruchów komunistycznych oraz antyklerykalnych.

Poza tym kościół katolicki nigdy nie był w Zagłębiu Dąbrowskim silny, nie odegrał istotnej

roli w życiu społecznym tego regionu [Ibid.: 123-125]. Lewicowe tendencje umacniały się

szczególnie w okresie PRL. Edward Gierek, który wywodził się z Zagłębia Dąbrowskiego

w oczach wielu mieszkańców tego obszaru uchodzi za symbol modernizacji kraju, mającej

miejsce w latach 70. XX wieku [Bielecki 2011: 125].

Badając kwestie wiary katolickiej na terenie Zagłębia Dąbrowskiego trzeba również

wspomnieć o diecezji sosnowieckiej, która w porównaniu z diecezjami gliwicką, katowicką

i bielsko-żywiecką charakteryzuje się zdecydowanie niższym wskaźnikiem dominicantes oraz

communicantes [Mielewczyk 2013: 179]. W 2013 roku pierwszy wskaźnik dla diecezji

sosnowieckiej wyniósł 27,5%, a drugi 10,9%. Był to czwarty, najniższy wynik w kraju.

Strona | 11

Rezultaty te tłumaczone są niezbyt dobrą strukturą wyznaniową i słabym kontaktem

duchowieństwa z wiernymi, spowodowanym mało okazałą gęstością sieci parafialnych

[Ibid.: 2013: 179].

W wyborach do Rady Miasta Będzina w 2010 roku, najwięcej głosów zdobyła

Platforma Obywatelska - 27,95%, niewiele mniej Sojusz Lewicy Demokratycznej - 25,43%.

Trzecie i czwarte miejsce przypadło dwóm lokalnym komitetom wyborczym.

Następne z kolei jest Prawo i Sprawiedliwość, które uzyskało poparcie 10,84% będzinian.

Ostatnie miejsca przypadają lokalnemu komitetowi wyborczemu oraz Polskiemu Stronnictwu

Ludowemu, na które zagłosowało jedynie 0,18% mieszkańców. Warto jednak dodać

że dwa ostatnie komitety wystawiły tylko po pięciu kandydatów. O fotel prezydenta miasta

Będzin walczyło trzech kandydatów: dwóch bezpartyjnych oraz członek

SLD - Łukasz Komoniewski. By rozstrzygnąć wybory potrzebna była druga tura, którą

wygrał kandydat SLD - jego przewaga nad rywalem wyniosła 13,2 punktu procentowego.

W rywalizacji wyborczej do rady miasta cztery lata później największą liczbę głosów -

29,35%, uzyskał komitet KWW Łukasza Komoniewskiego2. Drugą najwyższą liczbę głosów

zdobyła Platforma Obywatelska - 15,85%. Nieznacznie niższe poparcie, na poziomie 11,90%

zanotowało Prawo i Sprawiedliwość. Kolejne miejsca przypadły lokalnym komitetom

wyborczym, przy czym warto zwrócić uwagę na rezultat KW Prawica, najniższy w całej

stawce - 0,33%. Wybory prezydenckie zostały rozstrzygnięte już w pierwszej turze.

Wygrał je, ubiegający się o reelekcję, Łukasz Komoniewski, startujący pod szyldem własnego

komitetu wyborczego, który uzyskał 64,68% głosów.

W Dąbrowie Górniczej wybory w 2010 roku wygrała Platforma Obywatelska

zdobywając 26,61% głosów. Drugą najwyższą liczbę głosów uzyskał lokalny komitet

- KW Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej - 23,76% głosów.

Minimalnie niższe poparcie zanotował Sojusz Lewicy Demokratycznej - 23,74%.

Zaraz za nim znalazło się Prawo i Sprawiedliwość z wynikiem 11,40% głosów.

W wyborach prezydenckich walka o to stanowisko rozegrała się tylko pomiędzy dwoma

osobami - reprezentantem PO - Krzysztofem Stachowiczem i działaczem SLD - Zbigniewem

Podrazą. Pierwszą jak i drugą turę głosowania wygrał członek Sojuszu, przy czym w drugiej

turze uzyskał on 27,2 punktów procentowych przewagi nad swoim rywalem.

2 Warto zaznaczyć, że Łukasz Komoniewski nadal, choć nieformalnie, związany był z Sojuszem Lewicy

Demokratycznej.

Strona | 12

Najwyższą liczbę głosów w wyborach samorządowych 2014 roku uzyskał

Sojusz Lewicy Demokratycznej - 29,57%. Za nim znalazł się komitet - KW Towarzystwo

Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, 19,64% głosów. Kolejne miejsce należy do Prawa i

Sprawiedliwości - 18,48% oraz KWW DWS Niezależni Tomasza Paska - 16,93%. Platforma

Obywatelska uzyskała jedynie 13,02% poparcia. Wybory prezydenckie w pierwszej turze, z

wynikiem 61,39% głosów, wygrał urzędujący prezydent, Zbigniew Podraza (SLD).

Jego przewaga nad drugim z kolei Tomaszem Paskiem (KWW DWS - Niezależni Tomasza

Paska) wyniosła 46,63 punktów procentowych.

Kandydat Platformy Obywatelskiej uzyskał 6,87% głosów.

Wybory do Rady Miasta Sosnowca 2010 roku wygrał Sojusz Lewicy Demokratycznej

z rezultatem 33,91%. Na drugim miejscu znalazła się Platforma Obywatelska,

zdobywając 30,09% głosów. Poparcie 19,33% sosnowiczan zanotował trzeci z kolei

lokalny komitet KWW Niezależni Macieja Adamca, a 15,36% Prawo i Sprawiedliwość.

Wybory prezydenckie rozstrzygnęły się w drugiej turze, do której przeszli kandydaci

SLD - Kazimierz Górski (39,66%) oraz PO - Jarosław Pięta (24,45%). Drugą turę wygrał

Kazimierz Górski uzyskując 53,31% poparcia.

W 2014 roku najwyższy wynik w wyborach do rady miasta uzyskała

Platforma Obywatelska - 27,05%. Na drugim miejscu znalazł się

Sojusz Lewicy Demokratycznej z rezultatem 23,50%. Największa partia prawicowa zdobyła

z kolei 21,35% głosów. Dalsze miejsca zajęły komitety lokalne. Pierwszą turę wyborów

prezydenckich minimalnie wygrał kandydat PO - Arkadiusz Chęciński (26,21%), pokonując

Kazimierza Górskiego (26,05%). W drugiej turze także zwyciężył Chęciński, który uzyskał

poparcie 63,16% sosnowiczan. Podsumowując wyniki wyborów samorządowych

w Zagłębiu Dąbrowskim należy stwierdzić, iż lewica wciąż jest w tym regionie silna.

Jest to najważniejszy wniosek, nasuwający się po analizie wyników w wyborach

samorządowych na tym terenie. Kandydaci Sojuszu Lewicy Demokratycznej osiągali bardzo

dobre wyniki w każdym z trzech badanych miasta zawsze przekraczając pułap 20% głosów.

Szczególnie wysokie poparcie lewica odnotowała w wyborach prezydenckich.

Kandydaci SLD rządzili w Będzinie, Dąbrowie Górniczej oraz Sosnowcu, zarówno w 2010

jak i 2014 roku (wyjątek to ostatnie wybory w Sosnowcu i porażka kandydata Sojuszu

z politykiem Platformy). Szczególnie silne SLD wydaje się być w Będzinie i Dąbrowie

Górniczej.

Strona | 13

W 2010 r. w wyborach do Rady Miasta Będzina SLD minimalnie przegrało z PO - różnicą

2,52 punktu procentowego, znowu w roku 2014 to KWW Łukasza Komoniewskiego okazał

się najlepszy.3 W Dąbrowie Górniczej, w wyborach do organu uchwałodawczego, wygrała

również Platforma Obywatelska, jednak różnica pomiędzy

Sojuszem Lewicy Demokratycznej była niewielka i wynosiła tylko 2,87 punktu

procentowego. Cztery lata później zwyciężyła lewica z rezultatem 29,57% głosów.

Na pewno warty odnotowania jest wynik PO - 13,02%. Ewidentnie widać, że ugrupowanie to

straciło poparcie kosztem PiS, który otrzymał w 2014 r. 18,48% głosów, czyli 7,08 punktu

procentowego więcej w porównaniu z poprzednimi wyborami.

Wysokie poparcie dla SLD w Dąbrowie Górniczej jest również widoczne na polu

prezydenckim, gdzie zarówno w 2010, jak i 2014 roku wybory wygrywał Zbigniew Podraza.

Ewidentnym paradoksem jest sytuacja w Sosnowcu, gdzie w 2010 roku wybory zarówno

do rady miasta, jak i prezydenckie zdominował Sojusz Lewicy Demokratycznej

(aż 33,91% w pierwszej spośród podanych elekcji). W 2014 pozycja SLD uległa zmniejszeniu

kosztem PO, które minimalną przewagą wygrało wybory do organu uchwałodawczego.

Przedstawiciel partii, Kazimierz Górski, stracił stanowisko prezydenta miasta na rzecz

reprezentanta Platformy Obywatelskiej. Pozycja lewicy w Sosnowcu nadal jest znacząca

ale sukces wyborczy PO na tak trudnym terenie pokazuje, że mieszkańcy nie byli zadowoleni

z działalności Sojuszu w okresie 2010-2014.

Zagłębie Dąbrowskie bardzo dobrze wpisuje się w schemat koncepcji

kościelno-zaborowej. Lewica ma tutaj mocną pozycję, aczkolwiek silna jest tutaj również

pozycja PO. Jest to zgoła oczywiste, zważając na ogólnopolskie znaczenie tego ugrupowania.

Sojusz Lewicy Demokratycznej jest dla Platformy Obywatelskiej w wyborach

samorządowych równorzędnym rywalem, momentami uzyskując wyższe poparcie.

Zauważalne jest również umiarkowane poparcie dla prawicy - Prawo i Sprawiedliwość

nie odgrywa znaczącej roli w tym regionie, jednak na pewno odnotować należy tendencję

zwyżkową, jeżeli chodzi o ilość głosów w porównaniu z wyborami z 2010 r.

Przykład Sosnowca pokazuje, że dominujące poparcie dla lewicy może niebawem ulec

zakończeniu, jednak na pewno nie zmniejszy się poniżej poziomu relewancji.

Wyniki wyborów samorządowych udowadniają, że w klimacie Zagłębia wciąż unosi się

„lewicowy duch” a opisywane wcześniej wpływy przeszłości nadal kształtują ten region

i wpływają na decyzje wyborcze jego mieszkańców.

3 Łukasz Komoniewski startował i zwyciężył w 2010 r. w wyborach prezydenckich z ramienia SLD, więc jest

on uznany za kandydata lewicowego.

Strona | 14

Charakterystyka Śląska Cieszyńskiego i wyniki wyborów samorządowych w

Cieszynie

Śląsk Cieszyński to kraina wchodząca w skład województwa śląskiego. Z pewnością

decydującym czynnikiem, wyróżniającym ten obszar jest kwestia struktury wyznaniowej.

Jest ona ewenementem na skalę ogólnopolską. W regionie tym występuje największe

skupisko luteranów (członkowie Kościoła Ewangelickiego-Augsburskiego) w Polsce

[Glajcar 2013: 51]. Stanowią oni 30% ludności całego Śląska Cieszyńskiego, a w Wiśle

i Goleszowie mają przewagę liczebną nad katolikami [Kowalski 2000: 66]. Luteranizm został

zaimplementowany na tym terenie w 1545 roku przez ówczesnego władcę

Księstwa Cieszyńskiego - księcia Wacława III Adama [Wąs 2007: 152].

W literaturze przedmiotu stawiane są tezy, że wiara ewangelicka ma duży wpływ

na preferencje wyborcze mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Wiąże się to również z grupą

cech definiujących egzystencję cieszyniaków. Rafał Glajcar [2013: 58-61]. zwraca szczególną

uwagę na takie wartości jak: etyka pracy, obowiązkowość, rodzina, wiara, pragmatyzm

polityczny, legalizm oraz dystans wobec spraw wielkiej polityki. Z tego wynika również:

brak radykalizacji działań, wartość przetrwania oraz zdolność do dynamicznego

dostosowywania się do nowych warunków. Sam Kościół ewangelicki w przeszłości

nie zachęcał do nadmiernego radykalizmu i przeciwstawiania się władzy w okresie

komunizmu. Co ważne, najliczniejsza organizacja opozycji demokratycznej tamtego okresu

- „Solidarność” kojarzona była raczej z Kościołem katolickim, a jej przywódca - Lech Wałęsa

jawnie manifestował swoje katolickie wyznanie, co wzbudzało w luteranach dystans

do działalności opozycyjnej. Analiza elekcji parlamentarnych i prezydenckich pokazuje

że mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego nie mają skłonności do głosowania na kandydatów

jawnie powiązanych z Kościołem katolickim, zauważalna jest również tendencja

do sprzyjania kandydatom lewicowym i centrowym z odnotowanymi pewnymi odstępstwami

od tej reguły.

W tym wypadku, badania samorządowe nad obszarem Śląska Cieszyńskiego będą

swego rodzaju nowością i bardzo ciekawym jest, czy pokryją się one z analizami wyborów

parlamentarnych i prezydenckich, gdzie centrolewica uzyskiwała z reguły wyższe poparcie

niż kandydaci prawicowi. Jeżeli chodzi o samą koncepcję kościelno-zaborową, to czynnik

kościelny powinien być tutaj dominujący.

Strona | 15

Ogólnie sama hipoteza zaborowa będzie w tym regionie najprawdopodobniej najmniej

znacząca i wyrazista ze względu na sam kontekst religijny i jego dłuższe istnienie w tym

regionie (przyjście luteranizmu na Śląsk Cieszyński zdecydowanie wyprzedziło okres

zaborów). Czynnik czysto kościelny będzie prawdopodobnie najmocniej kształtującym

decyzje wyborcze mieszkańców regionu.

W wyborach samorządowych 2010 roku najwyższy rezultat uzyskał lokalny komitet

wyborczy - KWW Wspólnota dla Cieszyna, zdobywając 27,67% głosów.

Drugie miejsce zajęła Platforma Obywatelska z poparciem 19,23% mieszkańców. Nieco

mniej głosów uzyskał komitet KWW Porozumienie Przyjazne Miasto - 17,88%.

Za nimi uplasowało się Prawo i Sprawiedliwość, które zdobyło 13,12% głosów. Kolejne

miejsca zajęły KWW Lewica Ziemi Cieszyńskiej (9,67%) oraz KWW Cieszyński Ruch

Samorządowy (8,97%). Pierwsza turę wyborów na burmistrza wygrał Mieczysław Szczurek

kandydat bezpartyjny, uzyskując 20,83% głosów. Do drugiej tury zakwalifikował się również

inny bezpartyjny kandydat - Włodzimierz Cybulski z rezultatem jedynie o dziesiątą część

punktu procentowego niższym od swojego rywala. Trzecie miejsce zdobył Kazimierz

Kawulok (kandydat bezpartyjny) - 19,84%, a czwarte reprezentant PO - Adam Swakoń

z poparciem na poziomie 17,64%. Najniższy wynik uzyskał Jan Szwarc (SLD) - 9,42%.

W drugiej turze zdecydowanie zwyciężył Mieczysław Szczurek, który uzyskał prawie

trzydzieści punktów procentowych przewagi nad swoim przeciwnikiem.

Zwycięzcą wyborów do rady miasta w 2014 roku został lokalny komitet - KWW

Mariusza Andrukiewicza, z wynikiem 26,29%. Drugie miejsce zajął inny lokalny komitet -

KWW Cieszyńska Inicjatywa Samorządowa CIS, który zdobył 18,84% głosów. Następna

była Platforma Obywatelska z poparciem 17,70% cieszyniaków. Kolejne trzy miejsca zajęły

komitety lokalne, w tym KWW Lewica Ziemi Cieszyńskiej (0,84%). Porażkę wyborczą

zanotowało Prawo i Sprawiedliwość (0,23%) oraz Nowa Prawica (0,15%).

Pierwsza tura wyborów prezydenckich to walka pomiędzy pięciorgiem kandydatów

z czego tylko jeden startował z ramienia komitetu partyjnego - PO. Najwięcej głosów zdobył

Ryszard Macura (KWW Cieszyńska Inicjatywa Samorządowa CIS - 22,61%).

Niewiele mniej, bo 20,71% uzyskał Mieczysław Szczurek. Kandydatka PO uzyskała

najniższe poparcie z wszystkich rywalizujących o fotel burmistrza - 18,02%. Drugą turę

z przewagą 26,54 punktów procentowych wygrał Ryszard Macura.

Wybory samorządowe w Cieszynie zostały zdominowane przez komitety lokalne.

Przyczyną tego zjawiska może być kwestia liczby mieszkańców tego miasta i jego lokalny

charakter.

Strona | 16

W porównaniu z innymi badanymi miejscowościami, liczba osób żyjących

w Cieszynie jest najniższa. Osłabiony jest w ten sposób czynnik ideologiczny i partyjny

w głosowaniu. W ten sposób wyższe poparcie uzyskują kandydaci niezależni.

Przechodząc z poziomu lokalnego na regionalny, czynnik ideologiczny zostaje wzmocniony

a wyborca popiera kandydata należącego do formacji pierwszego wyboru

[Turska-Kawa 2012: 27]. Platforma Obywatelska nie zdołała skutecznie rywalizować

z komitetami lokalnymi. Zarówno w 2010, jak i 2014 roku ugrupowanie to uzyskało podobny

procent oddanych głosów, jednak wyniki te były zbyt niskie, by można było mówić

o sukcesie wyborczym w tym mieście. Jest to obraz trochę inny w porównaniu z wyborami

parlamentarnymi. Cieszyniacy w wyborach samorządowych ufają lokalnym komitetom.

Na pewno warto odnotować umiarkowany wynik PiS w 2010 i bardzo słaby w 2014 roku.

W tym roku niskie poparcie uzyskała również Nowa Prawica, partia kojarzona głównie

z postacią jej lidera - Janusza Korwin-Mikkego. Jest to niejako dowód na to

że cieszyniacy faktycznie nie popierają skrajności i nie ufają partiom prawicowym

które w swych postulatach odnoszą się do wartości katolickich. PiS oraz KNP od strony

światopoglądowej są konserwatywne - cenią wartości chrześcijańskie w życiu społecznym.

Dodatkowo postać Janusza Korwin-Mikkego jest kojarzona bardziej z radykalnymi

i bezkompromisowymi hasłami niż umiarkowaniem. Trudnym jest jednoznaczne

stwierdzenie, czy w tym wypadku hipoteza kościelno-zaborowa pokrywa się z regionem

Śląska Cieszyńskiego. Wynika to głównie z jego niełatwej specyfiki. Na pewno jest kilka

elementów, które można wpisać w schemat tej koncepcji, jak chociażby wspomniane

wcześniej niskie poparcie dla partii prawicowych. Cieszyn na pewno utrzymuje swój

centrowy klimat polityczny. Platforma Obywatelska może tutaj liczyć na przyzwoite

poparcie, ale mimo wszystko niższe w stosunku do lokalnych komitetów. W tegorocznych

wyborach parlamentarnych zwycięstwo Platformy w tym regionie jest bardzo

prawdopodobne.

Podsumowanie

W świetle hipotezy kościelno-zaborowej, spośród analizowanych regionów

Zagłębie Dąbrowskie jest obszarem najbardziej wyrazistym z punktu widzenia wyborów

samorządowych.

Strona | 17

Rezultaty wyborcze we wszystkich trzech badanych miastach pokrywają się z wnioskami

wyciąganymi na podstawie decyzji wyborczych mieszkańców Zagłębia

w innych elekcjach - parlamentarnych i prezydenckich. Czynnik kościelny, jak i zaborowy

jest tutaj najdobitniej ukazany. Objawia się on nie tylko w wysokim poparciu

dla Sojuszu Lewicy Demokratycznej, czyli partii lewicowej, ale i w słabych wynikach partii

prawicowych - w tym wypadku Prawa i Sprawiedliwości. Oczywiście

wyniki SLD nie wpisują się w znamiona dominacji, są jednak konkurencyjne dla aktualnie

największego w kontekście ogólnopolskim ugrupowania - Platformy Obywatelskiej.

Znaczące poparcie dla Sojuszu nie jest wyłącznie powiązane z wyborami do rady miasta

również w wyborach prezydenckich kandydaci tego ugrupowania osiągali sukcesy.

Mowa tutaj chociażby o Łukaszu Komoniewskim (Będzin) oraz Zbigniewie Podrazie

(Dąbrowa Górnicza). Zbliżone do siebie rezultaty wyborcze PO i SLD dobitnie pokazują

że to drugie ugrupowanie ma silną pozycję w Zagłębiu Dąbrowskim.

Wniosek ten ma szczególnie mocny wydźwięk, gdy weźmiemy pod uwagę, jakie znaczenie

w kontekście ogólnopolskim posiada Platforma Obywatelska.

Ważne jest również wspomniane wcześniej niskie poparcie dla PiS, chociaż trzeba

przyznać, że w 2014 roku ugrupowanie to poprawiło swój rezultat wyborczy w stosunku

do wyborów z 2010 roku. Jest to szczególnie widoczne na przykładzie Dąbrowy Górniczej

oraz Sosnowca, gdzie różnica wynosi nawet 5-7 punktów procentowych. Nawiązując jeszcze

do samego Sosnowca, to właśnie w tym mieście odnotowany został znaczący spadek poparcia

dla SLD, dotyczy to zarówno wyborów do rady (strata 8,41 punktów procentowych kosztem

PO), jak i prezydenckich (kandydat PO zastępuje reprezentanta SLD na stanowisku).

Możliwe, iż jest to zwiastun przesunięcia poparcia w inną stronę, jednak na pewno bardziej

klarowne wnioski będzie można wyciągać przy następnej elekcji samorządowej.

Niskie poparcie dla Prawa i Sprawiedliwości to nie tylko domena Zagłębia

Dąbrowskiego. Ugrupowanie to umiarkowane poparcie uzyskiwało zarówno na Śląsku

Cieszyńskim, jak i Górnym Śląsku. W przypadku Śląska Cieszyńskiego sytuacja ta nakłada

się na charakteryzowaną w artykule hipotezę kościelno-zaborową. Odmiennie

prezentuje się sytuacja na Górnym Śląsku. W Rudzie Śląskiej i Chorzowie, spośród

komitetów partyjnych, najsilniejszą pozycję posiada Platforma Obywatelska.

W Rudzie Śląskiej wygrywała konsekwentnie w 2010 i 2014 roku. W Chorzowie w 2010

roku uległa komitetowi lokalnemu, natomiast cztery lata później zwycięstwo PO było

już zdecydowane.

Strona | 18

Warto również dodać, że w Chorzowie podczas obydwu elekcji na urząd prezydenta wybrany

został kandydat PO, podobna sytuacja miała miejsce

w Świętochłowicach. W 2010 i 2014 roku w Świętochłowicach wygrywał lokalny komitet -

KW Ruch Ślązaków-Świętochłowice. 2010 rok to również niskie poparcie dla PO - tylko

10,54%. Rehabilitacja Platformy nastąpiła cztery lata później, kiedy ugrupowanie

to poprawiło swój wynik o 6,72 punktu procentowego i utworzyło koalicję z lokalnym

komitetem wyborczym KW Razem dla Świętochłowic z D. Kostempskim (22,89% głosów).

Rezultaty wyborów w Rudzie Śląskiej, Chorzowie oraz Świętochłowicach pokazują że

miasta te przeniosły swój wyborczy punkt ciężkości w stronę centrum. Należy również dodać,

że we wszystkich trzech wymienionych wcześniej ośrodkach miejskich

w wyścigu wyborczym SLD jest praktycznie niezauważalne. Tak jak w wypadku Zagłębia

Dąbrowskiego, na Górnym Śląsku (Ruda Śląska i Chorzów) można odnotować zwiększone

poparcie dla PiS - o około pięć punktów procentowych. W Świętochłowicach

jest ono bez zmian, utrzymuje się w granicach 14%.

Nie można powiedzieć, że Górny Śląsk jest regionem prawicowym.

Tendencje anty-lewicowe się utrzymały, jednak silna pozycja centrum z całą pewnością jest

zauważalna i definiuje cały ten region właśnie w ten sposób.

Wybory samorządowe na Śląsku Cieszyńskim pokazują dwie rzeczy: wysokie

zaufanie do lokalnych komitetów oraz słabość partii prawicowych na tym terenie. Lokalne

komitety wyborcze wygrywały wybory w Cieszynie zarówno w 2010, jak i 2014 roku.

Dotyczy to wyborów do rady miasta oraz prezydenckich. Platforma Obywatelska może liczyć

w tym regionie na stałe poparcie, w granicach 17-19%. Jest ono zbyt niskie, aby pokonać

posiadające silną pozycję, komitety lokalne, ale wystarczająco stabilne, by odgrywać

znaczącą rolę na lokalnej scenie politycznej. Na pewno jest to przejaw silnej pozycji partii

gdyż wykluczając czynnik lokalny, mogłaby ona liczyć na zdecydowanie wyższe wyniki

czego dowodem są chociażby rezultaty parlamentarne z 2011 roku (50,49%).

Charakterystyczne dla tego regionu jest niskie poparcie dla partii prawicowych

w 2010 roku wynik PiS był umiarkowany (13,12%), jednak w 2014 był już zdecydowanie

niższy (0,23%). Podobnie wypadała Nowa Prawica notując tylko 0,15% poparcia.

Jest to niejako dowód na to, że mieszkańcy Cieszyna nie ufają radykalizmom głoszonym

przez partie prawicowe. Obydwa te ugrupowania prezentują konserwatywny światopogląd

powiązany z Kościołem katolickim, który nie zyskuje w tym regionie zbytniej popularności.

Strona | 19

Jeżeli upatrywać kwestie Śląska Cieszyńskiego w kontekście kościelno-zaborowym

to na pewno czynnik kościelny będzie w tym wypadku dominujący.

Świadczą o tym wymienione wcześniej cechy określające cieszyniaków, ich motywy

postępowania oraz sam wpływ wiary ewangelickiej, który utrwalił się w czasach Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej. Wysokie poparcie dla lokalnych komitetów, dobre wyniki

Platformy Obywatelskiej oraz słabe partii prawicowych pokazują, że cieszyniacy

kierują się chłodną kalkulacją, racjonalizmem.

Lokalne komitety najlepiej zaopiekują się regionem, gdyż są z nim w jakiś sposób

związane.)oraz umiarkowaniem (wysokie poparcie PO, partii uznawanej za centrową oraz

brak zaufania dla ugrupowań prawicowych, często radykalnych w swych postulatach).

Porównując wybory miejskie z elekcją do Sejmiku Województwa Śląskiego

z pewnością można stwierdzić, że klimat lokalny nie jest w pełni tożsamy z regionalnym.

Przede wszystkim widoczna jest pewna nieregularność rezultatów wyborczych

- nie wszystkie wyniki wyborów z poszczególnych miejscowości pokrywają się

z tymi ogólnowojewódzkimi. W wyborach regionalnych w 2010 roku sukces wyborczy

osiągnęło PO i SLD, z kolei porażkę PiS. Role nieznacznie odwróciły się cztery lata później.

Prawo i Sprawiedliwość poprawiło swój rezultat wyborczy, znowu pozycja

Platformy Obywatelskiej oraz Sojuszu Lewicy Demokratycznej uległa niewielkiemu

osłabieniu.

W schemat ten wpisują się wybory do rady miasta w Rudzie Śląskiej.

W ciągu czterech lat poparcie dla PO i SLD uległo zmniejszeniu, natomiast rezultaty PiS

poprawie. W Chorzowie tylko Sojusz Lewicy Demokratycznej i Prawo i Sprawiedliwość

wpisały się w ogólnowojewódzki schemat. Platforma osiągnęła w tym mieście znaczący

sukces wyborczy, zdecydowanie poprawiając swój wynik. Pod tym względem odmiennie

kształtuje się sytuacja w Świętochłowicach. Wynik PO uległ poprawie, a rezultat PiS

właściwie w ogóle się nie zmienił. Kwestia SLD jest niemożliwa do zbadania

gdyż ugrupowanie to w 2014 roku nie wystawiło w tym mieście swoich kandydatów.

Przechodząc do Zagłębia Dąbrowskiego, w Będzinie jedynie poparcie dla PO uległo

znaczącej zmianie i obniżyło się zauważalnie. Poprawił się rezultat wyborczy partii Jarosława

Kaczyńskiego, jednak nie w tak istotny sposób, jak w Dąbrowie Górniczej

gdzie ugrupowanie to w przeciągu czterech lat zyskało aż ponad siedem punktów

procentowych. Poparcie dla Platformy Obywatelskiej w tym mieście zmniejszyło się z kolei

o ponad trzynaście punktów procentowych.

Strona | 20

W Sosnowcu na przestrzeni lat 2010 i 2014 zmniejszyło się poparcie PO (rezultat wyborczy

pozwolił temu ugrupowaniu jednakże wygrać w tym mieście w 2014 roku) oraz SLD. Zyskał

za to PiS, zatem można stwierdzić

że rezultaty Sosnowca w kontekście strata-zysk danego ugrupowania są tożsame z tymi

ogólnowojewódzkimi. W Cieszynie straciło zarówno PO jak i PiS, jednak zmniejszenie się

poziomu poparcia tego drugiego ugrupowania w porównaniu do pierwszego jest ogromne

i wynosi aż 12,89 punktów procentowych.

Generalizując, można stwierdzić, że w większości przypadków wybory do rady miasta

pokrywają się z trendem wyborczym elekcji do Sejmiku Województwa Śląskiego.

Stopniowo odbudowuje się pozycja Prawa i Sprawiedliwości, które w większości miast

poprawiało swoje rezultaty wyborcze, podobnie jak w skali całego województwa. Odwrotnie

znowu ma się kwestia Platformy Obywatelskiej, której poziom poparcia zmniejsza się, czy to

regionalnie, czy lokalnie. Oczywiście, tutaj sprawa przedstawia się zupełnie inaczej niż w

przypadku PiS albowiem mimo tendencji spadkowej pozycja PO w województwie wciąż jest

silna. O wyniku Sojuszu Lewicy Demokratycznej w skali całego województwa z pewnością

najbardziej decyduje Zagłębie Dąbrowskie, jednak i w tym regionie pozycja lewicy ulega

stopniowemu osłabieniu. Podobnie jak w regionie Górnego Śląska, gdzie w każdym z

analizowanych miast rezultat lewicy uległ zmniejszeniu. Pokrywa się to z kwestią wyborów

do Sejmiku gdzie w przeciągu czterech lat Sojusz stracił prawie osiem punktów

procentowych poparcia.

Podsumowując całą analizę nasuwa się kilka finalnych wniosków. Pierwszy to kwestia

Zagłębia Dąbrowskiego, które tak jak wcześniej wspomniałem, jest najbardziej wyrazistym

z badanych regionów, najsilniej wpisującym się w badaną hipotezę. Wciąż widoczne

jest zróżnicowanie pomiędzy Zagłębiem, a Górnym Śląskiem, które udowodniono

już wcześniej. Tyczy się to lewicy, która w Zagłębiu Dąbrowskim wciąż posiada silną

pozycję, a na Górnym Śląsku nie odgrywa istotnej roli. Poza tym, adekwatnym

wyznacznikiem zróżnicowania tych dwóch regionów jest kwestia dominicantes

i communicantes diecezji katowickiej, gliwickiej oraz sosnowieckiej.

Różnica we wskaźnikach pomiędzy diecezją katowicką a sosnowiecką wynosi odpowiednio

13,1 i 7,8 punktu procentowego, a pomiędzy gliwicką a sosnowiecką 11,5 i 6,1.

Wskaźniki dla wszystkich trzech diecezji są umiarkowanie wysokie, jednak zróżnicowanie

pomiędzy diecezjami górnośląskimi a sosnowiecką jest zauważalne i może być elementem

wyjaśniania kwestii lewicowych tendencji w Zagłębiu Dąbrowskim oraz anty-lewicowych

na Górnym Śląsku.

Strona | 21

Górnośląska ziemia zbliżyła się w swym politycznym charakterze

do Śląska Cieszyńskiego, szczególnie pod kątem dość wysokiego poparcia dla

Platformy Obywatelskiej. Można założyć, że obydwa te regiony uległy wpływom centrum i w

tym aspekcie stały się wobec siebie tożsame. Nawiązując jeszcze do kwestii dominicantes

i communicantes zauważalny jest długoletni już, ogólnopolski trend spadkowy obydwóch

tych wskaźników. Jest on również zauważalny w diecezjach górnośląskich i

diecezji sosnowieckiej. Dla przykładu, na przestrzeni 2000 i 2013 roku, wskaźnik

dominicantes dla diecezji katowickiej i gliwickiej zmniejszył się o 10,5 punktu procentowego.

Można zaryzykować stwierdzenie, że spadek tego wskaźnika na górnośląskiej ziemi nakłada

się w czasie ze zwiększającym się stopniowo poparciem dla partii centrum, czyli

Platformy Obywatelskiej. Niski poziom dominicantes w diecezji sosnowieckiej może być

czynnikiem wpływającym na wysokie poparcie dla Sojuszu Lewicy Demokratycznej

czyli lewicy. Wniosek ten wzmacnia jeszcze fakt słabej pozycji prawicy na Górnym Śląsku

która od dłuższego czasu nie potrafi skutecznie rywalizować z komitetami lokalnymi

i Platformą Obywatelską. To pokazuje, jak silnie kwestia wyznania i Kościoła, szczególnie

katolickiego, wpływa na zachowania wyborcze mieszkańców regionu.

Nadal widoczne są różnice, które pokazują odrębność w kontekście hipotezy

czy to kościelnej, czy zaborowej pomiędzy analizowanymi regionami. Zróżnicowanie

Górny Śląsk-Zagłębie Dąbrowskie jest wciąż silne, jednak nie we wszystkich aspektach.

Zatarła się również granica pomiędzy tymi regionami a Śląskiem Cieszyńskim.

Można więc przyjąć, że hipoteza kościelno-zaborowa została w istotny sposób

zweryfikowana, jednak jej założenia nie wpisują się w pełni w wyniki wyborów

samorządowych na Górnym Śląsku, Zagłębiu Dąbrowskim i Śląsku Cieszyńskim.

Nic w tym dziwnego, gdyż wybory samorządowe rządzą się swoimi prawami a ważny głos

w całej rywalizacji wyborczej mają niewątpliwie komitety lokalne, których obecność

uniemożliwia wyciąganie klarownych wniosków. Odpowiedzią na wszystkie wątpliwości

będą najprawdopodobniej zbliżające się wybory prezydenckie i parlamentarne, które pokażą,

czy hipoteza kościelno-zaborowa ma jeszcze pokrycie w tego typu elekcjach oraz czy jest

tożsama z wynikami wyborów samorządowych.

Strona | 22

Bibliografia:

Barański Marek (2001), Kultura polityczna mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego, [w:] M.

Barański (red.), Zagłębie Dąbrowskie: w poszukiwaniu tożsamości regionalnej,

Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Bartkowski Jerzy (2003), Tradycja i polityka: wpływ tradycji kulturowych polskich regionów

na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Warszawa: Wydawnictwo

Akademickie „Żak”.

Bielecki Piotr (2011), Zachowania wyborcze mieszkańców Zagłębia i Górnego Śląska jako

wyraz różnicy obu regionów, [w:] M. Kaczmarczyk, W. Wojtasik (red.), Zagłębie

Dąbrowskie: tożsamość – samorządność – polityka, Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza

„Humanitas”.

Gawrecká Marie (2011), Od podziału Śląska do Wiosny Ludów (1740-1848), [w:] J. Bahlcke,

D. Gawrecki, R. Kaczmarek (red.), Historia Górnego Śląska: polityka, gospodarka i

kultura europejskiego regionu, Gliwice: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Glajcar Rafał (2013), Specyfika Śląska Cieszyńskiego – struktura wyznaniowa i

autoidentyfikacja mieszkańców a ich postawy polityczne (na przykładzie powiatu

cieszyńskiego), [w:] J. Podgórska-Rykała, K. Stelmach, J. Wichura (red.), Vademecum

Śląsk: badania śląskoznawcze, Katowice: Wydawnictwo Remar.

Kowalski Mariusz (2000), Geografia wyborcza Polski: przestrzenne zróżnicowanie zachowań

wyborczych Polaków w latach 1989 – 1998, Warszawa: PAN, Institute of Geography and

Spatial Organization.

Mielewczyk Jakub (2013), Czy Górny Śląsk jest zwyczajową nazwą województwa śląskiego?,

[w:] J. Podgórska-Rykała, K. Stelmach, J. Wichura (red.), Vademecum Śląsk: badania

śląskoznawcze, Katowice: Wydawnictwo Remar.

Raciborski Jacek (1997), Polskie wybory: zachowania wyborcze społeczeństwa polskiego w

latach 1989 – 1995, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.

Turska-Kawa Agnieszka (2012), Rywalizacja w wyborach prezydenckich miast „po ślunsku”.

Przykład Katowic i Chorzowa. [w:] Ł. Tomczak (red.), Prezydenci miast: analiza

rywalizacji w wyborach samorządowych, Wrocław: Wydawnictwo MARINA.

Turska-Kawa Agnieszka (2011), Wybory samorządowe w świadomości społecznej – postawy,

zaangażowanie, percepcja. [w:] M. Kolczyński, W. Wojtasik (red.), Wybory

samorządowe 2010, Katowice: Wydawnictwo Remar.

Strona | 23

Wanatowicz Maria (2001), Zagłębie i Zagłębiacy w opiniach Ślązaków w XIX i XX wieku,

[w:] M. Barański (red.), Zagłębie Dąbrowskie: w poszukiwaniu tożsamości regionalnej,

Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Wąs Gabriela (2007), Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku, [w:] M. Czapliński (red.), Historia

Śląska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Źródła internetowe:

Spis Powszechny 2011: Gdzie mieszka najwięcej Ślązaków? Dane o narodowości śląskiej w

powiatach, http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/953891,spis-powszechny-2011-

gdzie-mieszka-najwiecej-slazakow-dane-o-narodowosci-slaskiej-w

powiatach,id,t.html?cookie=1 (13.03.2015).

http://katowice.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorzadowca/ (13.03-20.03.2015).

http://wybory2010.pkw.gov.pl/geo/pl/240000/240000.html (13.03-20.03.2015).

http://wybory2014.pkw.gov.pl/pl/wyniki/wojewodztwo/view/24 (13.03-20.03.2015).

http://wybory2011.pkw.gov.pl/rfl/pl/f2679bee30e2e91e71a4f82fc614db2e.html#

(22.03.2015).

http://www.iskk.pl/kosciolnaswiecie.html (29.04.2015).