1

WOJEWÓDZKI PROGRAM

WSPIERANIA RODZINY

I SYSTEMU PIECZY

ZASTĘPCZEJ

NA LATA 2016-2022

PROJEKT

WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE

2

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE ………………………………………………………………………………… 3

RAMY PRAWNE PROGRAMU ………………………………………………………………. 4

ORGANIZACJA SYSTEMU WSPARCIA RODZINY I PIECZY ZASTĘPCZEJ ……. 5

DIAGNOZA ZJAWISK I PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

MAJĄCYCH WPŁYW NA KONDYCJĘ RODZINY DOLNOŚLĄSKIEJ.

DIAGNOZA SYSTEMU WSPARCIA I PIECZY ZASTĘPCZEJ ………………………… 16

CELE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU WSPIERANIA RODZINY

I SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ NA LATA 2016-2022 ……………………………. 39

PODMIOTY REALIZUJĄCE DZIAŁANIA NA RZECZ

WSPARCIA RODZINY I SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ OKREŚLONE

W WOJEWÓDZKIM PROGRAMIE WSPIERANIA RODZINY

I SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ NA LATA 2016-2022 …………………………….. 44

FINANSOWANIE PROGRAMU ……………………………………………………………….. 45

ZASADY, FORMY MONITORINGU I EWALUACJI …………………………………….. 45

3

WPROWADZENIE

Rodzina uznawana jest za podstawową instytucję społeczną, naturalną grupę społeczną,

która skupia się na spełnianiu szeregu doniosłych zadań, istotnych zarówno w perspektywie

jednostkowej skupiającej się na jej członkach, jak i społecznej. Wśród najważniejszych funkcji

pełnionych przez rodzinę wskazać należy funkcję prokreacyjną, opiekuńczo-zabezpieczającą,

socjalizacyjną, materialno-ekonomiczną, kulturotwórczą, emocjonalno-ekspresyjną i wzorotwórczą.

Owa doniosła rola rodziny sprawia, że dbałość o jej dobrą kondycję, rozwój i prawidłowe

funkcjonowanie staje się jednym z istotnych obszarów działalności państwa. Wyrazem troski o

tworzenie optymalnych warunków do powstawania i rozwoju rodziny w ramach usystematyzowanej

polityki prorodzinnej jest wprowadzenie i realizacja ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu

rodziny i systemu pieczy zastępczej (j.t. Dz.U. z 2016r., poz. 575)

Rozwiązania systemowe w obszarze wsparcia rodziny uwzględniają komplementarność i

kompleksowość działań podejmowanych przez poszczególne podmioty zaangażowane w proces

dbałości o dobrą kondycję rodziny. Wśród narzędzi służących realizacji tego celu na poziomie

lokalnym są gminne programy wspierania rodziny i powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej, a

na poziomie regionalnym – wojewódzki program wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

Niniejszy dokument – Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej

na lata 2016-2022, określa i wytycza kierunki działań strategicznych Samorządu Województwa

Dolnośląskiego w obszarze wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej na terenie województwa

dolnośląskiego, uzupełniając i wspierając działania podejmowane na poziomie gminnym i

powiatowym.

Celem głównym Wojewódzkiego Programu Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata

2016-2022 jest: Wzmocnienie potencjału rodziny dolnośląskiej poprzez budowę i udoskonalanie

rozwiązań systemowych na rzecz wsparcia rodziny i pieczy zastępczej.

W ramach Programu wyodrębniono cztery obszary problemowe które stanowić będą

przedmiot działań Samorządu Województwa Dolnośląskiego.

Są to obszary:

1. KSZTAŁTOWANIE ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ. INFORMACJA

2. ROZWÓJ

3. WSPARCIE

4. WZMACNIANIE SYSTEMUWSPARCIA RODZINY I PIECZY ZASTĘPCZEJ

W każdym z powyższych obszarów wskazano szczegółowe cele operacyjne, służące realizacji celu

głównego. Ponadto Program zawiera informację o systemie wsparcia rodziny i pieczy zastępczej,

uregulowania prawne odnoszące się do tej kwestii, diagnozę istotnych zjawisk i problemów

społecznych, mających wpływ na kondycję rodziny dolnośląskiej oraz diagnozę systemu wsparcia

rodziny i pieczy zastępczej na Dolnym Śląsku, informację o realizatorach programu, jego

finansowaniu, monitorowaniu i ewaluacji.

Zapisy zawarte w Wojewódzkim Programie Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej

na lata 2016-2022 uwzględniają ustawodawstwo krajowe oraz zapisy strategicznych dokumentów

regionalnych, szczególnie zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 oraz

Dolnośląskiej Strategii Integracji Społecznej na lata 2014-2020.

4

RAMY PRAWNE PROGRAMU

Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata 2016 – 2022 został

opracowany w oparciu o aktualnie obowiązujące akty prawne, jest spójny z ustawodawstwem

krajowym oraz strategicznymi dokumentami obowiązującymi w województwie dolnośląskim.

Wśród głównych aktów prawnych, których zapisy służą bezpośrednio lub pośrednio

wspieraniu rodziny w różnych aspektach jej funkcjonowania i systemu pieczy zastępczej wskazać

można następujące dokumenty:

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. 1997r. Nr 78, poz. 483)

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (j.t. Dz.U.

2016r., poz. 575),

Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015r., poz. 2082 ze

zm.),

Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych

dnia 20 listopada 1989r. (Dz.U. z 1991r., Nr 120, poz. 526),

Ustawa z dnia 5 czerwca o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2016r., poz. 486),

Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015r., poz. 163 ze zm.),

Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (j.t. Dz.U. z 2015 r.,

poz. 1390),

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U z

2016r., poz. 239 ze zm.).

Ustawa z dnia 11 lutego 2016r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2016r.,

poz. 195)

Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020. Załącznik do uchwały nr XXXII/932/13

Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 lutego 2013r.

Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020. Załącznik do uchwały nr

XLIV/1470/13 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 19 grudnia 2013r.

Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2015-2020. Załącznik do

Uchwały nr 710/V/15 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 16 czerwca 2015r.

5

ORGANIZACJA SYSTEMU WSPARCIA RODZINY

I PIECZY ZASTĘPCZEJ

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemu pieczy zastępczej definiuje wsparcie rodziny jako

zespół planowych działań, których celem jest przywrócenie rodzinie przeżywającej trudności w

wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych zdolności do ich pełnienia, a system pieczy

zastępczej jako zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i

wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców.

Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-

wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej spoczywa na jednostkach samorządu

terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Podmioty te realizują zadania z zakresu

wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej w szczególności we współpracy ze środowiskiem

lokalnym, sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami

leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi.

W celu ochrony autonomii rodziny przed nieuprawnioną i nadmierną ingerencją struktur państwa

ustawodawca wskazał szereg zasad, jakimi powinny się kierować podmioty odpowiedzialne za

realizację zadań z zakresu wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej. Stosując ustawę powinny

mieć one na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do:

wychowania w rodzinie, a w razie konieczności wychowywania dziecka poza rodziną – do

opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, jeśli jest to zgodne z dobrem

dziecka;

powrotu do rodziny;

utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków, w których sąd

zakazał takich kontaktów;

stabilnego środowiska wychowawczego;

kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i przekonań oraz zabawy i wypoczynku;

pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia;

ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie dziecka;

informacji i wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą, odpowiednio do jego wieku i

stopnia dojrzałości;

ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem;

poszanowania tożsamości religijnej i kulturowej;

dostępu do informacji dotyczących jego pochodzenia.

Zakres zadań ustawowych z obszaru wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej określonych dla

samorządu terytorialnego szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego posiada odmienny

charakter, jest wobec siebie komplementarny i uwzględnia zasadę pomocniczości. Zadania

uwzględniające zaspokajanie codziennych potrzeb obywateli realizowane są na poziomie gminy,

która w przeważającej mierze pracuje z rodziną biologiczną w celu przywrócenia jej wydolności

opiekuńczo-wychowawczej – tu mamy głównie do czynienia z profilaktyką i wsparciem. Zadania o

charakterze interwencyjnym i osłonowym, w sytuacji, gdy rodzina biologiczna nie jest w stanie pełnić

funkcji opiekuńczo-wychowawczej i konieczne jest czasowe lub stałe umieszczenie dziecka w pieczy

zastępczej spoczywają na powiecie, zaś samorząd województwa odpowiedzialny jest za zadania o

charakterze rozwojowym – promowaniu i upowszechnianiu innowacji w pracy z dzieckiem i rodziną,

wzmacnianie potencjału kadr pracujących w obszarze wsparcia rodziny i systemie pieczy zastępczej

6

poprzez organizowanie kształcenia i doskonalenia zawodowego kadr gmin i powiatów, budowaniu

planów strategicznych, opartych o diagnozę potrzeb w zakresie wsparcia rodziny i systemu pieczy

zastępczej, prowadzeniu specjalistycznych placówek dla dzieci o specyficznych potrzebach oraz

organizowanie i prowadzenie postępowania adopcyjnego.

Jednostki administracji rządowej szczebla wojewódzkiego i centralnego wykonują zadania o

charakterze planistycznym, diagnostycznym, monitorującym i kontrolnym.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej precyzuje zadania spoczywające na

poszczególnych jednostkach administracji publicznej. I tak do zadań własnych gminy wynikających z

ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej należy

opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny;

tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny;

tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego,

oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-

wychowawczych przez:

o zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny

oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa,

o organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających,

o prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla

dzieci;

finansowanie:

o podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny,

o kosztów związanych z udzielaniem pomocy rodzinom mającym trudności w

wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych, ponoszonych przez rodziny

wspierające;

współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce

opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub

interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym;

sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz

przekazywanie ich właściwemu wojewodzie

prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej

trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy.

Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy wykonywanie

zadań wynikających z rządowych programów z zakresu wspierania rodziny oraz rządowego programu

wsparcia rodzin z dziećmi. Gmina realizuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej zgodnie z

wytycznymi przekazanymi przez wojewodę.

Rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych gmina zapewnia

wsparcie polegające w szczególności na:

analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie;

wzmocnieniu roli i funkcji rodziny;

rozwijaniu umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny;

podniesieniu świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny;

pomocy w integracji rodziny;

7

przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny;

dążeniu do reintegracji rodziny.

Podstawowe formy wspierania rodziny na poziomie gminnym to praca z rodziną oraz pomoc w

opiece i wychowaniu dziecka. Rodzina może otrzymać wsparcie poprzez działania prowadzone przez

instytucje i podmioty działające na rzecz dziecka i rodziny, placówki wsparcia dziennego oraz rodziny

wspierające.

Formy pracy z rodziną są zróżnicowane, dopasowane do jej potrzeb i posiadanych zasobów oraz

uwzględniają podmiotowość rodziny i jej członków. Wśród głównych form pracy z rodziną wymienić

można:

konsultacje i poradnictwo specjalistyczne;

terapię i mediację;

usługi dla rodzin z dziećmi, w tym usługi opiekuńcze i specjalistyczne;

pomoc prawną, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego;

organizowanie dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz

zapobieganie izolacji – grup wsparcia i/lub grup samopomocowych.

Praca z rodziną prowadzona jest również w sytuacji czasowego umieszczenia dziecka w pieczy

zastępczej, w celu przywrócenia jej funkcjonalności opiekuńczo-wychowawczej, umożliwiającej

powrót dziecka do rodziny.

Ponadto w ramach wspierania rodziny gmina może objąć dziecko opieką i wychowaniem w placówce

wsparcia dziennego lub objąć rodzinę pomocą rodziny wspierającej.

Placówka wsparcia dziennego może być prowadzona w formie:

1) opiekuńczej, w tym kół zainteresowań, świetlic, klubów i ognisk wychowawczych;

2) specjalistycznej;

3) pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę.

Placówka wsparcia dziennego prowadzona w formie opiekuńczej zapewnia dziecku opiekę i

wychowanie, pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, zabawę i zajęcia sportowe oraz rozwój

zainteresowań. Natomiast placówka wsparcia dziennego prowadzona w formie specjalistycznej

organizuje w szczególności zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne i

logopedyczne oraz realizuje indywidualne programy korekcyjne, programy psychokorekcyjne lub

psychoprofilaktyczne, w szczególności terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię. Placówka

wsparcia dziennego prowadzona w formie pracy podwórkowej realizuje działania animacyjne

i socjoterapeutyczne. W jednej placówce wsparcia dziennego można łączyć różne typy działań

opiekuńczo-wychowawczych kierowanych do dzieci.

Pobyt dziecka w tego typu placówce jest nieodpłatny i dobrowolny, wyjątkiem jest sytuacja, gdy

dziecko kierowane jest do niej decyzją sądu. Placówka wsparcia dziennego współpracuje z rodzicami

lub opiekunami dziecka, a także z placówkami oświatowymi i podmiotami leczniczymi.

Działania na rzecz wsparcia rodziny o zasięgu ponadgminnym realizowane są przez powiat.

Do jego głównych zadań własnych wynikających z zapisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie

pieczy zastępczej należy:

opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy

zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych;

zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach

dziecka oraz w placówkach opiekuńczo – wychowawczych;

8

organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze,

rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo – wychowawcze i regionalne placówki

opiekuńczo – terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielnienia;

tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów

dziecka i rodzin pomocowych;

prowadzenie placówek opiekuńczo – wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego

o zasięgu ponadgminnym;

organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka i

dyrektorów placówek opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów

do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub

pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo – wychowawczej typu rodzinnego;

organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności poprzez

tworzenie warunków do powstawania grup wsparcia oraz specjalistycznego poradnictwa;

powoływanie centrów administracyjnych do obsługi placówek opiekuńczo –

wychowawczych;

wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej;

zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych

badań lekarskich;

prowadzenie rejestru danych o osobach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny

zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub do prowadzenia rodzinnego

domu dziecka oraz osobach, pełniących funkcję rodziny zastępczej zawodowej lub

rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzących rodzinny domu dziecka;

kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej dokumentacji

związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo

rodzinnym domu dziecka;

finansowanie:

o świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w

rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo –

wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych,

interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego

terenie lub na terenie innego powiatu;

o pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny

zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo – wychowawcze lub

regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne;

o szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia

rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-

wychowawczej typu rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych,

prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dla dyrektorów placówek opiekuńczo-

wychowawczych typu rodzinnego;

sporządzanie sprawozdawczości;

przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji o powstaniu zaległości z tytułu

nieponoszenia opłaty za pobyt dziecka w pieczy zastępczej.

9

Natomiast do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy:

realizacja zadań wynikających z rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy

zastępczej oraz rządowego programu wsparcia rodzin z dziećmi;

finansowanie pobytu w pieczy zastępczej cudzoziemców mających miejsca zamieszkania na

terenie Polski na podstawie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot

Europejskich oraz uzyskania w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony

uzupełniającej

finansowanie dodatku wychowawczego i dodatku do zryczałtowanej kwoty przeznaczonej na

utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego.

Powiat odpowiedzialny jest za zorganizowanie pieczy zastępczej i zapewnienie dziecku opieki i

wychowania w przypadku, gdy rodzina nie jest w stanie wypełniać tych funkcji.

Piecza zastępcza zapewnia:

pracę z rodziną umożliwiającą powrót dziecka do rodziny lub gdy jest to niemożliwe –

dążenie do przysposobienia dziecka, a w przypadku braku możliwości przysposobienia

dziecka – opiekę i wychowanie w środowisku zastępczym;

przygotowanie dziecka do:

o godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia,

o pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki,

o nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych

kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty

i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych;

zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb

bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.

Piecza zastępcza sprawowana jest w formie rodzinnej i instytucjonalnej.

Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:

rodzina zastępcza

o spokrewniona,

o niespokrewniona,

o zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa

specjalistyczna

rodzinny dom dziecka.

Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie,

w szczególności:

traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;

zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;

zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;

zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań;

zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;

zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;

umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.

Organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej jest jednostka organizacyjna powiatu lub inny podmiot,

któremu powiat zlecił realizację tego zadania.

10

Do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:

prowadzenie naboru kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny

zastępczej niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka;

kwalifikowanie osób kandydujących do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia

rodzinnego domu dziecka oraz wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych zawierających

potwierdzenie ukończenia szkolenia, opinię o spełnianiu warunków i ocenę predyspozycji do

sprawowania pieczy zastępczej;

organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka;

zapewnienie badań psychologicznych kandydatom do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz rodzinom zastępczym i osobom prowadzącym

rodzinne domy dziecka;

organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-

wychowawczej typu rodzinnego, wydawanie świadectw ukończenia tych szkoleń oraz opinii

dotyczącej predyspozycji do pełnienia funkcji dyrektora i wychowawcy w placówce

opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego;

zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka szkoleń

mających na celu podnoszenie ich kwalifikacji, biorąc pod uwagę ich potrzeby;

zapewnianie pomocy i wsparcia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą, w

szczególności w ramach grup wsparcia oraz rodzin pomocowych;

organizowanie dla rodzin zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka pomocy

wolontariuszy;

współpraca ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z powiatowym centrum pomocy

rodzinie, ośrodkiem pomocy społecznej, sądami i ich organami pomocniczymi, instytucjami

oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz z

organizacjami społecznymi;

prowadzenie poradnictwa i terapii dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą i ich

dzieci oraz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej;

zapewnianie pomocy prawnej osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą, w

szczególności w zakresie prawa rodzinnego;

dokonywanie okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej;

prowadzenie działalności diagnostyczno-konsultacyjnej, której celem jest pozyskiwanie,

szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodziny

zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzenia rodzinnego domu

dziecka, a także szkolenie i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób sprawujących

rodzinną pieczę zastępczą oraz rodziców dzieci objętych tą pieczą;

przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych oraz analizy sytuacji osobistej,

rodzinnej i majątkowej kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia

rodzinnego domu dziecka;

zapewnianie rodzinom zastępczym zawodowym i niezawodowym oraz prowadzącym

rodzinne domy dziecka poradnictwa, które ma na celu zachowanie i wzmocnienie ich

kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia zawodowego;

zapewnianie koordynatorom rodzinnej pieczy zastępczej szkoleń mających na celu

podnoszenie ich kwalifikacji;

11

przedstawianie staroście i radzie powiatu corocznego sprawozdania z efektów pracy;

zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną,

w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;

organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina zastępcza albo prowadzący

rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów

zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku.

Rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka w prawidłowym pełnieniu swych funkcji wspomagane są

przez koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Do zadań koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:

udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji

zadań wynikających z pieczy zastępczej;

przygotowanie, we współpracy z odpowiednio rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny

dom dziecka oraz asystentem rodziny, a w przypadku gdy rodzinie dziecka nie został

przydzielony asystent rodziny – we współpracy z podmiotem organizującym pracę z rodziną,

planu pomocy dziecku;

pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu

wzajemnego kontaktu;

zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do

specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej;

zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną,

w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;

udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej;

przedstawianie corocznego sprawozdania z efektów pracy organizatorowi rodzinnej pieczy

zastępczej.

Jeden koordynator rodzinnej pieczy zastępczej może sprawować opiekę łącznie nad nie więcej niż 15

rodzinami zastępczymi lub rodzinnymi domami dziecka.

Głównym podmiotem instytucjonalnej pieczy zastępczej jest placówka opiekuńczo-wychowawcza.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza:

zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby,

w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe, społeczne i religijne;

realizuje przygotowany we współpracy z asystentem rodziny plan pomocy dziecku;

umożliwia kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi

inaczej;

podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny;

zapewnia dziecku dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości

rozwojowych;

obejmuje dziecko działaniami terapeutycznymi;

zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdrowotnych.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza jest prowadzona jako placówka opiekuńczo-wychowawcza typu:

socjalizacyjnego;

interwencyjnego;

specjalistyczno-terapeutycznego;

rodzinnego.

12

Placówka opiekuńczo-wychowawcza typu rodzinnego wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym

dorastające i usamodzielniające się, umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu.

W swej bieżącej pracy współpracuje z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i asystentem

rodziny.

Zadaniem placówki opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego jest doraźna opieka nad

dzieckiem w czasie trwania sytuacji kryzysowej, w szczególności placówka jest obowiązana przyjąć

dziecko w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza typu socjalizacyjnego:

zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby;

zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne,

rekompensujące brak wychowania w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a

dzieciom niepełnosprawnym – odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne;

zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;

podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny

przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej;

pracuje z rodziną dziecka;

organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku, grupy

usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi.

Natomiast placówka opiekuńczo-wychowawcza typu specjalistyczno-terapeutycznego sprawuje

opiekę nad dzieckiem o indywidualnych potrzebach, w szczególności:

legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub

znacznym stopniu niepełnosprawności;

wymagającym stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii;

wymagającym wyrównywania opóźnień rozwojowych i edukacyjnych.

Placówka tego typu zapewnia dzieciom w niej umieszczonym zajęcia wychowawcze,

socjoterapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące

braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom

niepełnosprawnym także odpowiednią rehabilitację i zajęcia rewalidacyjne.

Osobie opuszczającej, po osiągnięciu pełnoletniości, rodzinę zastępczą, rodzinny dom

dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, w

przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu przyznaje

się pomoc na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie, zagospodarowanie, udziela się pomocy w

uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych i zatrudnienia oraz zapewnia się pomoc prawną

i psychologiczną.

Zadania z zakresu wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej realizowane są również przez

samorząd województwa. I tak do zadań własnych samorządu województwa należy:

prowadzenie interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych i regionalnych placówek

opiekuńczo-terapeutycznych;

opracowywanie programów dotyczących wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,

będących integralną częścią strategii rozwoju województwa;

promowanie nowych rozwiązań w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

13

szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr jednostek organizacyjnych samorządu gminnego i

powiatowego;

sporządzanie sprawozdawczości.

Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez samorząd województwa

należy organizowane i prowadzenie ośrodków adopcyjnych oraz realizacja zadań wynikających z

rządowego programu wsparcia rodzin z dziećmi.

Regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna jest to placówka, w której są umieszczane

dzieci wymagające szczególnej opieki, które ze względu na stan zdrowia wymagający stosowania

specjalistycznej opieki i rehabilitacji nie mogą zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej lub w

placówce opiekuńczo-wychowawczej. W regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej można

umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 30 dzieci, chyba że wojewoda, uwzględniając

specyfikę i zadania tego typu placówki, zezwoli na umieszczenie większej liczby dzieci, nie więcej

jednak niż 45.

Natomiast w interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym umieszcza się dzieci, które wymagają

specjalistycznej opieki i w okresie oczekiwania na przysposobienie nie mogą zostać umieszczone w

rodzinnej pieczy zastępczej. Pobyt dziecka w interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym nie może

trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. W placówce tego typu, w tym

samym czasie, można umieścić nie więcej niż 20 dzieci.

Regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne oraz interwencyjne ośrodki preadopcyjne zapewniają

specjalistyczną opiekę medyczną i rehabilitację dzieciom umieszczonym w tych placówkach i

ośrodkach.

Do zadań ośrodka adopcyjnego należy, w szczególności:

kwalifikacja dzieci zgłoszonych do przysposobienia oraz sporządzanie dla dziecka

zakwalifikowanego do przysposobienia diagnozy psychologicznej i pedagogicznej oraz

gromadzenie aktualnych informacji o stanie zdrowia dziecka;

promowanie idei adopcji, w tym poszukiwanie kandydatów do przysposobienia dziecka;

dobór rodziny przysposabiającej właściwej ze względu na potrzeby dziecka;

współpraca z sądem opiekuńczym, polegająca w szczególności na powiadamianiu o

okolicznościach uzasadniających wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego;

udzielanie pomocy w przygotowaniu wniosków o przysposobienie i zgromadzeniu

niezbędnych dokumentów;

gromadzenie i aktualizowanie informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione;

przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych kandydatów do przysposobienia

dziecka;

przeprowadzanie analizy sytuacji osobistej, zdrowotnej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej

kandydatów do przysposobienia dziecka, zwanej dalej „wywiadem adopcyjnym”;

prowadzenie działalności diagnostyczno-konsultacyjnej dla kandydatów do przysposobienia

dziecka;

wspieranie psychologiczno-pedagogiczne kandydatów do przysposobienia dziecka oraz osób,

które przysposobiły dziecko;

organizowanie szkoleń dla kandydatów do przysposobienia dziecka;

14

wydawanie świadectw ukończenia szkolenia dla kandydatów do przysposobienia dziecka,

dokonywanie wstępnej oceny kandydatów do przysposobienia dziecka, sporządzanie opinii

kwalifikacyjnej o kandydatach do przysposobienia dziecka oraz opinii dla sądu opiekuńczego

w związku z prowadzeniem postępowania w sprawie przysposobienia ;

prowadzenie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka oraz wydawanie świadectw ukończenia tych szkoleń;

prowadzenie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-

wychowawczej typu rodzinnego oraz wydawanie świadectw ukończenia tych szkoleń;

zapewnienie pomocy psychologicznej kobietom w ciąży oraz pacjentkom oddziałów

ginekologiczno-położniczych, które sygnalizują zamiar pozostawienia dziecka bezpośrednio

po urodzeniu;

prowadzenie dokumentacji z zakresu wykonywanych zadań.

Ośrodki adopcyjne wykonują swoje zadania nieodpłatnie.

Ośrodek adopcyjny współpracuje z kandydatami do przysposobienia dziecka w zakresie

opieki nad dzieckiem i jego wychowania, w szczególności w następujących dziedzinach: diagnoza

pedagogiczna i psychologiczna dzieci i rodzin; problemy wychowawcze w rodzinie; problemy

związane z rozwojem dziecka.

Zadaniem ośrodka adopcyjnego jest również wspieranie osób, które przysposobiły dziecko, w

wykonywaniu przez nie funkcji opiekuńczo-wychowawczych, poprzez pomoc w rozwiązywaniu

problemów wychowawczych i opiekuńczych, poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną, pomoc

pedagogiczną i psychologiczną oraz pomoc prawną w zakresie prawa rodzinnego.

Także administracja rządowa szczebla wojewódzkiego i centralnego realizuje szereg zadań na rzecz

wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

I tak, do zadań wojewody należy:

prowadzenie rejestrów:

o placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-

terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych,

o wolnych miejsc w placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych

placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków

preadopcyjnych na terenie województwa;

wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych,

regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych;

kontrola nad:

o realizacją zadań z zakresu wspierania rodziny, pieczy zastępczej, usamodzielnień

pełnoletnich wychowanków i adopcji wykonywanych przez jednostki samorządu

terytorialnego oraz jednostki organizacyjne wspierania rodziny i systemu pieczy

zastępczej

o zgodnością zatrudnienia pracowników jednostek organizacyjnych wspierania

rodziny i systemu pieczy zastępczej z wymaganymi kwalifikacjami;

zasięganie informacji o sposobie realizacji zadań wynikających z niniejszej ustawy przez

samorząd gminny, powiatowy i województwa;

gromadzenie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu

pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich ministrowi właściwemu do spraw rodziny;

15

współdziałanie z ministrem właściwym do spraw rodziny przy opracowywaniu, realizacji i

finansowaniu programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

Natomiast do zadań ministra właściwego do spraw rodziny należy

monitorowanie realizacji zadań wynikających z ustawy;

finansowe wsparcie gminnych programów wspierania rodziny i powiatowych programów

dotyczących rozwoju systemu pieczy zastępczej;

zatwierdzanie programów szkoleń dla asystentów rodziny, kandydatów do pełnienia funkcji

rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub do prowadzenia

rodzinnego domu dziecka oraz dla kandydatów do przysposobienia dziecka;

zlecanie i finansowanie badań, ekspertyz i analiz w obszarze działań na rzecz wspierania

rodziny i systemu pieczy zastępczej;

opracowywanie i finansowanie rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy

zastępczej;

określanie zadań administracji publicznej w zakresie utrzymania i rozwoju systemu

informatycznego w jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy

zastępczej oraz sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem tego systemu;

współdziałanie z organizacjami pozarządowymi w zakresie wspierania rodziny i systemu

pieczy zastępczej;

gromadzenie danych ze sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i

systemu pieczy zastępczej przekazywanych przez wojewodę;

wykonywanie zadań organu centralnego, wyznaczonego zgodnie z art. 6 Konwencji z dnia 29

maja 1993 r. o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia

międzynarodowego;

zlecanie części zadań instytucjom upoważnionym na podstawie art. 9 Konwencji z dnia 29

maja 1993 r. o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia

międzynarodowego.

System wsparcia rodziny uzupełniany jest także poprzez realizacje zadań wynikających z

przepisów prawa określonych w innych aktach prawnych, w tym w szczególności w ustawie o pomocy

społecznej (wsparcie rodzin w trudnej sytuacji życiowej i materialnej, interwencja kryzysowa,

poradnictwo specjalistyczne), ustawie o przeciwdziałaniu przemocy (pomoc osobom

doświadczającym przemocy, oddziaływania wobec osób stosujących przemoc) czy w ustawie o

pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (świadczenie wychowawcze).

16

DIAGNOZA ZJAWISK I PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MAJĄCYCH WPŁYW NA

KONDYCJĘ RODZINY DOLNOŚLĄSKIEJ.

DIAGNOZA SYSTEMU WSPARCIA I PIECZY ZASTĘPCZEJ

Ludność

Według stanu w dniu 31 XII 2014 r. województwo dolnośląskie obejmowało obszar 19,9 tys.

km2, czyli 6,4% terytorium kraju (7. miejsce wśród województw).

Na obszarze województwa dolnośląskiego w końcu 2014 r. mieszkało 2 908,5 tys. osób, co

stanowiło 7,6% populacji Polski. Pod względem liczby ludności województwo dolnośląskie plasowało

się nadal na 5. miejscu w kraju, po województwach: mazowieckim (13,9% ogółu ludności w Polsce),

śląskim (11,9%), wielkopolskim (9,0%) i małopolskim (8,8%).1

Najliczniejszymi powiatami (poza miastami na prawach powiatu) województwa były dwa

powiaty: kłodzki i świdnicki liczące odpowiednio 163 672 i 160 438 mieszkańców. Najmniej osób

zamieszkiwało powiaty: górowski (36 235 osób) i milicki (37 266 osób).

Tab. 1. Ludność w woj. dolnośląskim na podstawie bilansów w latach 2000-2014

Lata

Ogółem Miasta Wieś Ludność

ogółem mężczyźni kobiety razem w tym

kobiety razem

w tym

kobiety

w miastach

w %

ogółem

na 1 km2

Stan w dniu 31 XII

2000 2 912 195 1 400 784 1 511 411 2 083 253 1 093 171 828 942 418 240 71,5 146,0

2005 2 888 232 1 386 247 1 501 985 2 052 094 1 080 552 836 138 421 433 71,1 145,0

2010 2 917 242 1 403 342 1 513 900 2 040 412 1 073 446 876 830 440 454 69,9 146,0

2013 2 909 997 1 399 490 1 510 507 2 019 978 1 063 874 890 019 446 633 69,4 145,9

2014 2 908 457 1 398 554 1 509 903 2 014 847 1 061 454 893 610 448 449 69,3 145,8

Dolny Śląsk jest regionem silnie zurbanizowanym o czym świadczy fakt, iż na przestrzeni

ostatnich 14 lat więcej ludzi zamieszkuje miasta województwa. W roku 2000 mieszkańcy miast

stanowili ponad 71% mieszkańców województwa (tabela nr 1 powyżej ). Tendencja nieco zmieniła się

w ostatnim pięcioleciu, ale wciąż odsetek mieszkańców województwa zamieszkujących miasta jest

bardzo wysoki i oscyluje wokół 70%.

Jak zostało nadmienione powyżej, w ostatnich latach w województwie odnotowuje się zmianę

preferencji zamieszkiwania na korzyść wsi. Systematycznemu zwiększaniu ulega liczba mieszkańców

wsi, a zmniejszanie liczby mieszkańców miast. Zjawisko to wiąże się z rozwojem stref podmiejskich, a

więc z coraz częstszym napływem ludności do gmin o charakterze wiejskim i/lub miejsko-wiejskim

położonych w sąsiedztwie dużych miast regionu: Wrocławia, Legnicy, Lubina, Głogowa, czy Polkowic.

Ta suburbanizacja2 spowodowała (jak podaje Urząd Statystyczny we Wrocławiu – WUS) w 2014 r.

1 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w 2014 r. Urząd Statystyczny we Wrocławiu,

Wrocław 2015, s. 22. 2 Suburbanizacja – zjawisko polegające na przenoszeniu się mieszkańców miast na ich bliższe lub dalsze

obrzeża, co w konsekwencji prowadzi do wyludniania się centrum miast i rozwoju stref peryferyjnych i podmiejskich.

17

szczególnie znaczący wzrost ludności w gminach: Siechnice (o 4,7%), Długołęka (o 3,8%), Czernica (o

2,5%).

W związku ze zjawiskiem suburbanizacji prognozuje się, iż tendencja wyludniania się miast w

kolejnych dekadach będzie się pogłębiać. Podając za GUS, do 2050 r. udział ludności miast w

strukturze ludności ogółem na terenie województwa dolnośląskiego zmniejszy się do 63,2% (w Polsce

z poziomu 60,3% w 2014 r. do poziomu 55,5% w 2050 r.).

Depopulacja

Depopulacja regionu (jak również i kraju) następuje w związku z obserwowanym od lat ujemnym

saldem przyrostu naturalnego (wykres nr 1 poniżej).

Wykres 1. Ruch naturalny ludności w województwie dolnośląskim w latach 2000-2014

Źródło: Urząd Statystyczny we Wrocławiu

http://wroclaw.stat.gov.pl/files/gfx/wroclaw/pl/defaultstronaopisowa/2448/1/3/graf04_woj_15.pdf

Utrzymująca się od lat nadwyżka zgonów nad urodzeniami spowodowała, iż w 2014 r. w

województwie przyrost naturalny na 1000 ludności był ujemny i wyniósł minus 2,7 tys. osób (w 2013

r. – minus 4,7 tys. osób). Współczynnik przyrostu naturalnego osiągnął wartość minus 0,94‰ i wzrósł

w skali roku o prawie 0,7 pkt.

Współczynnik przyrostu naturalnego w miastach kształtował się na poziomie minus 1,51‰

(wobec minus 2,11‰ w 2013 r.), a na wsi – 0,34‰ (wobec minus 0,48‰).

W 2014 r. w przekroju terytorialnym ujemny przyrost naturalny na 1000 ludności wystąpił w

18 powiatach, w granicach od minus 0,84 w powiecie wołowskim do minus 5,60 w Wałbrzychu.

Dodatni współczynnik przyrostu naturalnego zanotowano w 12 powiatach, a najwyższy dotyczył

powiatu wrocławskiego (4,28).3

Do grupy o znacznym ubytku ludności na przestrzeni 2013 i 2014 r. należały gminy

przygraniczne (sąsiadujące z Czechami), położone w południowej części województwa o charakterze

3 Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa dolnośląskiego w 2014 r. Urząd Statystyczny we

Wrocławiu: Wrocław, 2015 r., s. 29.

18

miejsko-wiejskim: Bogatynia (powiat zgorzelecki) i Lubawka (powiat kamiennogórski), w których

liczba ludności zmniejszyła się o 1,2%.

Ponadto, spadkiem liczby ludności odznaczały się gminy miejskie położone również w południowej

części województwa, takie jak Duszniki-Zdrój (powiat kłodzki) i Wojcieszów (powiat złotoryjski) – o

1,3%.

Ludność wg ekonomicznych grup wieku

W strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku szczególne znaczenie na rynku

pracy ma grupa ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-

59 lat), która tworzy tzw. potencjalne zasoby ludności zdolnej do pracy oraz grupa ludności w wieku

przedprodukcyjnym (tj. osób w wieku 0-17 lat), charakteryzująca przyszłościowy potencjał

demograficzny – źródło potencjalnych, przyszłych zasobów pracy.

Na terenie województwa dolnośląskiego od 2000 r. nieprzerwalnie spada udział ludności

młodej w strukturze społeczeństwa. W 2000 r. ludność do 17 roku życia stanowiła 22,8% ludności

regionu, pod koniec 2014 r. odsetek ten zmniejszył się o 6 p. proc. do poziomu 16,8% (wykres nr 2

poniżej).

Począwszy od 2011 r., w przeciwieństwie do lat wcześniejszych, w ogólnej liczbie ludności

oraz w liczbach rzeczywistych stwierdza się więcej osób w wieku poprodukcyjnym niż osób w wieku

przedprodukcyjnym. W końcu 2014 r. w województwie więcej było osób starszych niż dzieci i

młodzieży do 17 roku życia. Osoby w wieku poprodukcyjnym (573,3 tys.) stanowiły 19,7% ogółu

mieszkańców województwa (przeciętnie w kraju 19,0%) podczas gdy ludzi młodych było 488,4 tys. (w

odsetkach stanowili 16,8% ogółu społeczeństwa) – tj. mniej o 84,9 tys. (2,9 p. proc.).

Wykres 2. Ludność wg ekonomicznych grup wieku w wybranych latach 2000-2014 w województwie

dolnośląskim (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w

2014 r., Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2015.

W odniesieniu do miejsca zamieszkania, w końcu 2014 r. najwięcej ludzi starszych mieszkało w

miastach 21,4% (na wsi 15,8%) a młodych ludzi – do 17 roku życia na obszarach wiejskich

województwa 19,2% (w miastach 15,7%).

W województwie dolnośląskim w końcu 2014 r. zbiorowość osób w wieku produkcyjnym liczyła 1 846

755 i stanowiła 63,5% ogółu ludności. Na obszarach wiejskich wskaźnik ten był nieco wyższy niż w

19

miastach regionu. Obszary wiejskie zamieszkiwało ponad 581 tys. osób w wieku produkcyjnym,

stanowili oni 65% ogółu mieszkańców wsi.

Powiatami o najwyższym odsetku osób w wieku produkcyjnym były powiat złotoryjski –

65,6% oraz średzki – 65,1%

W podziale na powiaty w 2014 r. najniższy odsetek dzieci i młodzieży w ludności ogółem

zanotowano w trzech miastach na prawach powiatu: Jeleniej Górze i Wałbrzychu. W miastach tych

wskaźnik nie przekraczał 15% i wynosił, dla Jeleniej Góry 14,4%, dla Wałbrzycha 14,6%.

Najwyższy odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym odnotowano natomiast w dwóch

powiatach subregionu/podregionu wrocławskiego tj. w powiecie wrocławskim – 20,9% i milickim

20,1%.

Obszarami, które demograficznie były najstarsze, tzn. gdzie odsetek osób w wieku

poprodukcyjnym przewyższał 20%, czyli średnią dla województwa były miasta: Legnica – 20,5%,

Jelenia Góra – 24,1%, Wałbrzych 20,7% oraz Wrocław – 22,1% oraz powiaty: dzierżoniowski 21,3%,

kłodzki – 21% i wałbrzyski – 20,2%.

Migracje

Migracje są tym czynnikiem, który silnie wpływa na rozwój ludności regionu – przyczynia się

do zwiększenia bądź zmniejszenia liczebności populacji, a także wpływającym na jej rozmieszczenie.

Podając za Urzędem statystycznym we Wrocławiu (WUS) na terenie Dolnego Śląska w ostatnich

latach zaobserwować można było kilka ważnych trendów:

1) Na przestrzeni lat 2009-2014 występowało dodatnie saldo migracji na pobyt stały. Oznacza

to, iż liczba zameldowanych na pobyt stały w ciągu roku – napływ ludności – przekraczała

liczbę osób wymeldowanych z pobytu stałego w tym okresie – odpływ

2) W 2014 r. liczba ludności województwa w wyniku migracji stałych (wewnętrznych i

zagranicznych) zwiększyła się o 556 osób.

3) Na skutek migracji stałych w 2014 r. w miastach ubyło 3,3 tys. osób, natomiast na wsi liczba

ludności zwiększyła się o 3,8 tys.

Największy przyrost ludności z tytułu migracji na pobyt stały wystąpił w powiecie

wrocławskim (21 osób na 1000 ludności) i średzkim (5,4).

Największy ubytek z tytułu migracji odnotowano w powiecie górowskim (5,8 osób na 1000

ludności), w mieście Wałbrzychu (5,2) oraz powiatach złotoryjskim (4,7) i zgorzeleckim (4,6).

4) Saldo migracji zagranicznych w 2014 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, przyjęło

wartość ujemną; ubytek ludności z tytułu migracji zagranicznych wyniósł 1,9 tys. osób (2,4

tys. osób w 2013 r.).

5) Migracje zagraniczne – w 2014 r. odnotowano, podobnie jak w latach wcześniejszych,

ujemne saldo migracji zagranicznych (minus 1870 osób, w 2013 r. minus 2364 osoby), na

skutek większego odpływu niż napływu ludności z zagranicy do województwa:

a) w latach 2005-2014 z województwa dolnośląskiego wyemigrowało na pobyt stały 29,5

tys. osób (w 2014 r. – 3,1 tys. osób),

b) z zagranicy w latach 2005-2014 przybyło łącznie 15,0 tys. imigrantów (w tym 1,2 tys.

osób w 2014 r.),

c) największą grupę emigrantów w 2014 r. stanowiły osoby w wieku 25-39 lat. W tym

przedziale wiekowym wyemigrowało z regionu 1180 osób (tj. 37,9% ogółu

emigrantów), częściej były to kobiety (637 osób),

20

d) do głównych kierunków emigracji Dolnoślązaków na podstawie zgłoszenia

wymeldowania z miejsca stałego zamieszkania w 2014 r. zaliczono wyjazdy do takich

krajów europejskich jak:

Republika Federalna Niemiec – 1209 osób tj. 38,8% emigrantów

Wielka Brytania – 790 osób (25,4% emigrantów),

Irlandia – 153 osób, tj. 4,9% osób emigrujących.

Starzenie się populacji Dolnego Śląska

Zgodnie z definicją starzenie się populacji oznacza zwiększanie się odsetka osób starszych

przy jednoczesnym zmniejszaniu odsetka dzieci. W literaturze przedmiotu spotykamy różne podejścia

do progu starości. Posłużymy się dwoma przyjętymi przez międzynarodowe organizacje takie jak ONZ

i Eurostat oraz WHO (Światowa Organizacja Zdrowia).

WHO za początek starości uznaje 60 rok życia (r. ż.). Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy: a)

od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły ( tzw. wczesna starość); b) od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy ( tzw. późna

starość); c) 90 r. ż. i powyżej - wiek sędziwy ( tzw. długowieczność).

Zgodnie z przyjęta definicja WHO na ternie Dolnego Śląska w końcu 2014 r. niemal co

czwarty mieszkaniec miał ukończone 60 lat (23,3%). W roku 2000 wartość odsetka osób powyżej 60

roku życia na terenie województwa wynosiła poniżej 20% tj. 16,89% i była nieco wyższa niż w Polsce

w tym samym roku – 16,79%. W ciągu blisko 15 lat nastąpił wzrost o ponad 6 p. proc. tej grupy

wiekowej.

Nieco wyższe wartości w odniesieniu do progu starości przyjmuje ONZ i Eurostat. Wg

klasyfikacji tych instytucji za próg starości obrano 65 r. ż. Według stanu w dniu 31.XII.2014 r. w woj.

dolnośląskim mieszkało 451,5 tys. osób w wieku 65 lat i więcej, tj. 15,52% ogólnej liczby ludności

(12,5% w 2000 r.). Większość seniorów stanowiły kobiety (62,1%) i mieszkańcy miast (75,4%).

Biorąc pod uwagę udział osób w wieku 65 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności –

współczynniki starości demograficznej danej populacji – według powiatów, najwyższe wartości tego

wskaźnika, przekraczające dane dla województwa, odnotowywano w końcu 2014 r. w niemal

wszystkich powiatach podregionu wałbrzyskiego, szczególnie w powiatach: a) dzierżoniowskim –

16,84%; b) kłodzkim – 16,70%; c) wałbrzyskim 16,20%; d) mieście Wałbrzychu – 17,99%.

W świetle prognoz do roku 2050, ludność województwa zmniejszy się o 409,6 tys. osób W

2050 roku liczba osób w wieku 65 lat i więcej będzie wyższa o ponad 195 tysięcy (wzrost o 35,6%) w

odniesieniu do stanu z 2014 roku. Do końcu horyzontu prognozy spodziewany jest znaczny przyrost

odsetka osób starszych, do 33,5% (wzrost o 17,98 p. proc.). Udział osób starszych przekroczy 30% na

obszarach wiejskich, a na terenach miejskich województwa będzie wyższy niż wskaźnik dla miast w

Polsce – 35,3%.

Dodatkowo intensywniejszy stanie się proces tzw. „podwójnego starzenia się” regionu

(wykres nr 3 poniżej), a więc wzrost odsetka osób dożywających starości sędziwej (powyżej 90 roku

życia). Wg szacunków liczba osób w wieku 90 lat i więcej wzrośnie ponad pięciokrotnie (z poziomu 14

400 osób w 2014 r. do 78 866 w 2050 r.).

21

Wykres 3. Proces „podwójnego starzenia się” społeczeństwa Dolnego Śląska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS: Prognoza ludności na lata 2014-2050. Warszawa: GUS

2014.

W regionie (podobnie jak w całym kraju) rokrocznie zrasta również liczba osób, które

przekroczyły 100 lat. Wg szacunków WUS w końcu 2014 r. w województwie mieszkało 298 osób w

wieku 100 lat i więcej. Wśród nich 82% (243 osób) stanowiły kobiety. W stolicy Dolnego Śląska

mieszkało ponad 100 stulatków – 105 osób4.

Na przyspieszenie tempa starzenia się ludności wpływa również systematyczne wydłużanie

trwania życia odnotowywane od lat 90-tych ubiegłego wieku. W 2014 roku przeciętne trwanie życia

mieszkańca Dolnego Śląska płci męskiej wynosiło 73,1 lat, a dla kobiet – 81,1 lat. W porównaniu do

2000 r. trwanie życia wydłużyło się o ponad 3,9 roku dla mężczyzn oraz o 3,6 roku dla kobiet. Osoby,

które skończyły 60 lat w 2014 r. mają przed sobą 18,8 lat życia w przypadku mężczyzn i 23,9 lat w

przypadku kobiet.

Wg prognoz GUS oczekiwana długość życia będzie nadal systematycznie rosła. Po 2045 r.

trwanie życia dla mężczyzn (ogółem w kraju i na terenie Dolnego Śląska) przekroczy barierę 80 lat.

Dolnoślązaczki barierę te przekroczyły w 2010 r. (przeciętne dalsze trwanie życia kobiet z

województwa dolnośląskiego wyniosło 80,2 lata). Do 2050 r. mężczyźni na terenie województwa

dolnośląskiego przeciętnie będą żyli 81,8 lat, a kobiety blisko 90 lat – 87,3 lat.

Na przestrzeni ostatnich lat wzrosła również mediana wieku Dolnoślązaków. W 2005 r. nie

przekraczała ona 40 lat, wynosiła 38 lat. Oznacza to, iż w 2005 r statystyczny mieszkaniec

województwa dolnośląskiego miał przeciętnie 38 lat. Uwzględniając płeć, starsze były kobiety –

mediana dla mężczyzn wynosiła 35,5 roku, dla kobiet 40,5 roku. W 2014 r. wartość tego wskaźnika

wynosiła 38,5 lat dla mężczyzn o 42,1 lat dla kobiet, przy czym starsza demograficznie była ludność

zamieszkała w miastach regionu.

Prognoza ludności do 2050 r.

Zgodnie z założeniami najnowszej prognozy ludności na lata 2014-2050 w województwie

dolnośląskim w najbliższych latach należy oczekiwać systematycznego, z roku na rok, spadku liczby

urodzeń żywych – z poziomu 27,2 tys. urodzeń w 2014 r. do 17,9 tys. w 2050 r. (wykres nr 4 poniżej),

co stanowić będzie spadek o blisko 35%.

4 Międzynarodowy Dzień Osób starszych. Infografiki 2015 r. Urząd Statystyczny we Wrocławiu.

http://wroclaw.stat.gov.pl/files/gfx/wroclaw/pl/defaultstronaopisowa/2753/1/2/miedzynarodowy_dzien_osob_starszych_2015.pdf

14 400 10 971 10 224 4 176

78 866

57 233 57 304

21 562

0

20000

40000

60000

80000

100000

ludność 90+ ogółem kobiety miasta wieś

2014 2050

22

Wykres 4. Ruch naturalny w latach 2000-2050 (lata 2000-2014 – dane rzeczywiste, lata 2015-2050 –

prognoza)

Źródło: Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w 2014 r. Urząd Statystyczny we

Wrocławiu, Wrocław 2015, s.39.

Jednocześnie, przewiduje się dalszy, stopniowy wzrost liczby zgonów – z poziomu 29,9 tys. w 2014 r.

do 32,7 tys. w 2050 r. (wzrost o 9,36% tj. 2,8 tys. osób). W konsekwencji należy spodziewać się

dalszego ujemnego przyrostu naturalnego.

Konsekwencją zakładanego utrzymania się ujemnego przyrostu naturalnego, a w tym zmian

w poziomie umieralności, mających wpływ na wydłużanie się przeciętnego trwania życia, przewiduje

się znaczące zmiany w strukturze wieku ludności. W 2050 r. w województwie dolnośląskim zmniejszy

się liczba dzieci w wieku 0-14 lat i wyniesie 291,8 tys. osób, tj. tylko 71,6% tej populacji z 2014 r. (tj.

407,3 tys.). Z kolei liczba osób dorosłych (15-64 lata) zmniejszy się w perspektywie do 2050 r. o 682,4

tys. osób, czyli o 33,3%.

Znacznemu zwiększeniu do 2050 r. w liczbach bezwzględnych – o 384,9 tys. osób oraz jako

udział w ogólnej liczbie ludności - 33,5% - ulegnie zbiorowość osób w wieku 65 lat i więcej.

Bezrobocie

Liczba osób bezrobotnych w województwie dolnośląskim rokrocznie maleje. W 2000 r. liczba

zarejesrtowanych bezrobotnych wynosiła 231,7 tys., a w końcu 2014 r. odnotowano spadek o ponad

47%, do poziomu 121,6 tys. osób. Wśród zarejestrowanych bezrobotnych w całym okresie analizy

więcej było kobiet, w 2000 r. stanowiły 56% bezrobotnych, w 2014 r. 51,4%.

W końcu 2014 r. stopa bezrobocia w województwie dolnośląskim wynosiła 10,6% (rys. nr 1

poniżej). W grupie powiatów o niskiej stopie bezrobocia znalazły się powiaty wrocławski (4,2%),

polkowicki (7,9%), lubiński (8,8%), oławski oraz bolesławiecki (po 9,1%), jak również miasta na

prawach powiatu: Wrocław (4,3%), Jelenia Góra (7,3%) oraz Legnica (8,3%).

Do powiatów o najwyższej stopie bezrobocia należały powiaty: wałbrzyski (25,9%), złotoryjski

(24,7%), górowski (23,8%), kłodzki (23,5%) i lwówecki (22,6%).

W końcu grudnia 2014 r. w województwie dolnośląskim 84,6% bezrobotnych nie posiadało

prawa do zasiłku (w 2010 r. odsetek ten był niższy i wynosił 81,1%).

23

Rys. 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie dolnośląskim według podregionów i powiatów w

2014 r.

Źródło: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa dolnośląskiego w 2014 r. Urząd Statystyczny we

Wrocławiu, Wrocław 2015 r., s. 37.

Struktura bezrobotnych

Bezrobocie od blisko dekady najbardziej dotkliwe było dla osób młodych w wieku 25-34 lata.

W końcu grudnia ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosił 25,8% (wykres nr 5 poniżej). W

niemal całym analizowanym okresie (poza 2000 rokiem) ta kategoria wiekowa stanowiła największy

odsetek bezrobotnych w regionie. Bezrobocie osób młodych i mobilnych niekorzystnie wpływa nie

tylko na kondycję gospodarki (osoby te nie tworzą produktu narodowego), ale również na rozwój

społeczny danego regionu. Młode osoby, które po zakończeniu edukacji nie podejmują pracy

zawodowej tracą możliwość zbudowania silnej pozycji zawodowej i społecznej, a długotrwałe

pozostawanie bez pracy przyczynia się do powstania negatywnych skutków również w wymiarze

jednostkowym (np. obniżenie samooceny, pogorszenie się sprawności psychofizycznej, uzależnienie

od pomocy innych w tym państwa, wykluczenie społeczne, dezaktualizowanie nabytej wiedzy itd.).

W skali ostatnich piętnastu lat największe zmiany w strukturze bezrobotnych zanotowano w

grupie osób w wieku 55 lat i więcej. W końcu 2014 r. stanowili oni 21% bezrobotnych, podczas gdy w

2000 r. niecałe 2%. Tak duże bezrobocie wobec osób starszych wynika głównie z powodu

realizowanej w latach 90-tych ubiegłego wieku polityki państwa zmierzającej do wygaszania

aktywności zawodowej tych osób, z uwagi na rosnące bezrobocie oraz brak nowych miejsc pracy

generowanych przez gospodarkę. To swoiste „wypychanie” z rynku pracy osób po 50 roku życia

realizowano poprzez m.in. umożliwianie pobierania świadczeń przedemerytalne, zasiłku

przedemerytalnego, renty lub wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Choć polityka ta została

zmodyfikowana na rzecz pozostawiania starszych pracowników na rynku pracy, to sytuacja starszych

pracowników nie uległa w dłuższym okresie poprawie. Współczynnik aktywności zawodowej osób w

24

wieku 55 lat i więcej na dolnośląskim rynku pracy wynosił w 2014 r. 22,2%. Najwyższą wartość 88,7%

osiągnął w odniesieniu do osób w wieku 35-44 lata.

Wykres 5. Struktura bezrobotnych zarejesrtowanych według wieku w województwie dolnośląskim

w latach 200-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z banku danych lokalnych i Rocznika statystycznego

województwa dolnośląskiego 2015. Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2015 r.

W odniesieniu do wykształcenia zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy osób

bezrobotnych większość stanowiły osoby o relatywnie niskim poziomie wykształcenia. Przeważały

osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym oraz zasadniczym zawodowym (wykres nr 6 poniżej).

Udział osób o najniższym poziomie wykształcenia lub/i bez wykształcenia minimum podstawowego w

ogólnej liczbie bezrobotnych województwa dolnośląskiego w całym analizowanym okresie wynosił

powyżej 30%. W 2000 r. wskaźnik ten wyniósł 35%, a pod koniec 2014 r. 30,5%.

Coraz większe problemy ze znalezieniem pracy mają osoby z wykształceniem wyższym. W

2000 r. stanowiły one zaledwie 2,1% podczas gdy w końcu 2014 r. ich udział w ogólnej liczbie

bezrobotnych wynosił 11,1%.

W strukturze bezrobotnych odsetek bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy

przedstawiał się następująco. W końcu 2014 r. 31,4% zarejestrowanych bezrobotnych nie posiadało

kwalifikacji zawodowych. 55,3% było osobami długotrwale bezrobotnymi. Samotne wychowujący

przynajmniej jedno dziecko do 18 roku życia rodzice stanowili 13,% zarejestrowanych bezrobotnych.

Ponad 8% bezrobotnych stanowiły osoby niepełnosprawne (8,2%).

25

*w 2000 r. dotyczyło osób z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia

Wykres 6. Struktura bezrobotnych zarejestrowanych według poziomu wykształcenia w województwie

dolnośląskim w latach 200-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z banku danych lokalnych oraz Rocznika statystycznego

województwa dolnośląskiego 2015. Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2015 r., s. 149.

Małżeństwa

W latach 2000-2014 w województwie dolnośląskim odnotowujemy malejącą tendencję

zawierania związków małżeńskich zarówno w liczbach bezwzględnych, jaki w odsetku na 1000

mieszkańców (wykres nr 7 poniżej). Podobna tendencja przebiega w całym kraju.

W okresie ostatnich czternastu lat liczba zawartych związków małżeńskich w województwie

dolnośląskim spadła o prawie 14%. Wyższy spadek zanotowano na obszarach miejskich regionu

16,8% (na wsi spadek o 6,6%). Ta niekorzystna tendencja dotycząca spadku liczby nowo zawieranych

małżeństw posiada silny wpływ na zmniejszenie liczby urodzeń w kolejnych latach.

W 2014 r. w województwie zawarto 13,6 tys. nowych związków małżeńskich, tj. o 0,7 tys.

więcej niż rok wcześniej (czyli o 5,5% więcej), podczas gdy w 2013 r. w porównaniu do 2012 r.

zawarto o 14,5% mniej małżeństw. W miastach województwa w związek małżeński wstąpiło 9 348

osób, na wsiach 4 251 osób. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców wskaźnik dla obszarów wiejskich

był nieco wyższy niż w miastach, odpowiednio 4,8 i 4,6. W przekroju powiatów w 2014 r. w

przeliczeniu na 1000 ludności liczba zawartych małżeństw była najmniejsza w powiecie wałbrzyskim

(4,1) oraz w powiatach jeleniogórskim i ząbkowicki (po 4,3), a największa w powiecie strzelińskim,

górowskim i głogowskim (po 5,3).

26

Wykres 7. Małżeństwa zawarte w województwie dolnośląskim w latach 2000-2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w

2014 r. Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2015.

Według stanu w dniu 31 XII 2014 r. w województwie zasoby istniejących małżeństw

obejmowały 656,9 tys. małżeństw (wobec 660,3 tys. małżeństw w 2013 r.). Podobnie, jak w latach

wcześniejszych liczba nowo zawartych małżeństw (13,6 tys.) była niższa niż liczba małżeństw

rozwiązanych (17,4 tys.), tj. przez śmierć (męża lub żony – razem 11,6 tys.) albo przez rozwód (5,8

tys.). Bilans małżeństw był jak w poprzednich latach nadal ujemny i w konsekwencji zmniejszały się

zasoby istniejących małżeństw. W odniesieniu do miejsca zamieszkania, w miastach regionu również

odnotowano ujemny bilans małżeństw (zawartych małżeństw było mniej niż rozwiązanych),

natomiast na wsi – dodatni (zawartych małżeństw było więcej niż rozwiązanych). Na 1000

istniejących małżeństw przypadało 26 małżeństw rozwiązanych (w 2013 r. – 27), w tym w miastach

29 małżeństw (w 2013 r. również 29), a na wsi – 21 małżeństw (w 2013 r. również – 21).5

Na przestrzeni ostatniej dekady odnotowuje się (zarówno w województwie, jak i w kraju)

inne ważne zjawisko, które nie pozostaje bez wpływu na przyrost naturalny oraz kształtowanie się

liczebności rodzin, mianowicie odnotowywany jest wzrost mediany wieku kobiet i mężczyzn

wstępujących po raz pierwszy w związek małżeński. Obecnie w Polsce mężczyźni wstępują po raz

pierwszy w związek małżeński tuż przed osiągnięciem 30 roku życia, kobiety w 27 roku życia. Jak

podaje GUS6, w 1990 r. prawie połowa mężczyzn zawierających małżeństwo nie przekroczyła 25 lat,

odsetek ten dla kobiet wynosił 74%.

Mediana wieku kawalerów w województwie dolnośląskim zawierających związek małżeński

w 2014 r. wynosiła 29,1 lat (w 2013 r. – 28,9 lat; w 2005 r. – 26,8 lat), a mediana wieku panien – 27,0

lat (w 2013 r. – 26,9 lat; w 2005 r. – 24,9 lat). W dolnośląskich miastach mediana wieku osób

zawierających związek małżeński po raz pierwszy była nieznacznie wyższa niż na wsi. W 2014 r. dla

5Zob. Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w 2014 r. Urząd Statystyczny we

Wrocławiu, Wrocław 2015, s. 28. 6 Spadek liczby małżeństw i urodzeń żywych w Polsce, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/Marriages_and_births_in_Poland/pl

27

mężczyzn wynosiła 29,5 lat, a dla kobiet 27,5 lat (na wsi odpowiednio dla mężczyzn 28,2 lat i dla

kobiet 25,8 lat).

Rozwody i separacje

Rozpad małżeństwa poprzez rozwód jest zjawiskiem, które w przeciwieństwie do zawierania

związków małżeńskich w ostatnich dekadach wzrasta. W ostatnich latach rozpada się w Polsce ponad

200 tys. małżeństw rocznie, w tym około 30% w wyniku rozwodu, a pozostałe prawie 70% w wyniku

śmierci współmałżonka. W latach 90. ub. wieku oraz na początku bieżącego stulecia proporcje

wynosiły: niespełna 20% do ponad 80%.

W województwie dolnośląskim liczba rozwodów orzeczonych przez sądy w latach 2000-2005

charakteryzowała się tendencją rosnącą. W 2000 r. orzeczono 4,9 tys. rozwodów, a w 2005 r. blisko

7,4 tys. (tj. 50,7% więcej).

Począwszy od 2006 r. notowano spadek liczby orzeczonych rozwodów. W 2014 r. w regionie

rozwiodło się 5,8 tys. par małżeńskich i było to o 2,6% mniej niż rok wcześniej.

Zdecydowaną większość rozwodów orzeczono w miastach województwa – 4,6 tys., co stanowiło

79,9% ogółu orzeczonych rozwodów (tabela nr 2 poniżej).

Tab. 2. Rozwody w województwie dolnośląskim w latach 2005-2014

WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem

Z

powództwa

męża

Z

powództwa

żony

Współczynniki rozwodów

na 1000

ludności

na 1000 nowo

zawartych

małżeństw

OGÓŁEM

2005 7368 1846 5522 2,6 487,3

2013 5939 1892 4047 2,0 460,6

2014 5786 1939 3847 2,0 425,5

Miasta

2005 6155 1592 4563 3,0 567,1

2013 4802 1523 3279 2,4 542,8

2014 4622 1552 3070 2,3 494,4

Wieś

2005 1213 254 959 1,4 284,3

2013 1137 369 768 1,3 280,8

2014 1164 387 777 1,3 273,8

Źródło: Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie dolnośląskim w 2014 r. Urząd Statystyczny we

Wrocławiu, Wrocław 2015.

Z zestawienia liczby rozwodów z liczbą nowo zawartych małżeństw w analizowanych latach

wynika, że współczynnik rozwodów w przeliczeniu na 1000 nowo zawartych małżeństw w latach

2005-2014 malał. W 2014 r. osiągnął poziom 425,5. W miastach współczynnik rozwodów kształtował

się na poziomie 494 rozwodów, a na wsi prawie dwukrotnie mniej – 274.

Niezmiennie w ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnoszone było przez kobiety. W

2014 r. pozwy rozwodowe wniosło 3,9 tys. mężatek i 1,9 tys. mężczyzn pozostających w związku

małżeńskim. Jak podaje WUS do najczęstszych przyczyn rozwodów zaliczamy: niezgodność

charakterów – 40,2% ogółu rozwodów oraz niedochowanie wierności małżeńskiej – 22,1%.

Z danych WUS dotyczących rozwodów oraz posiadania nieletnich dzieci na utrzymaniu (tj. do 18 roku

życia) wynika, iż równie często w poprzednich latach rozwodziły się osoby bezdzietne, jak i te

posiadające dzieci (wykres nr 8 poniżej). Wyjątkowo w 2005 r. wśród osób rozwiedzionych

28

dominowały te, które posiadały dzieci – 66,6%. Liczba rozwodzących się bezdzietnych par w

analizowanym okresie kształtowała się na podobnym poziomie.

Wykres 8. Rozwody w odniesieniu do posiadania dzieci małoletnich na utrzymaniu

Źródło: opracowanie własne

W województwie dolnośląskim, analogicznie do rozwodów, liczba orzeczonych prawomocnie

separacji od 2000 do 2005 r. rosła – od 138 do 752 przypadków. Począwszy od 2006 r. nastąpił

spadek orzeczonych separacji. W 2014 r. odnotowano 141 separacji (nieznacznie więcej niż w roku

2010 – 175 przepadków i 122 separacji w 2013 r.). Zdecydowana większość separacji dotyczyła par

małżeńskich mieszkających w miastach. W 2014 r. – 116 separacji orzeczono w miastach, tj. 82,3%

ogółu w województwie, na wsi – 25, tj. 17,7%.

Rodziny

Podstawowe informacje dotyczące rodzin i gospodarstw domowych takie jak m.in.: wielkość i

skład gospodarstwa domowego i rodziny; rodzin według typów: rodziny biologiczne i

zrekonstruowane, rodziny niepełne; pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie itp. zbierane

są podczas spisów narodowych. Ostatni spis odbył się w 2011 r. i na podstawie jego wyników7 w

końcu marca 2011 r. w województwie dolnośląskim liczba rodzin wynosiła 845,2 tys.

W miastach zamieszkiwało 597,0 tys. rodzin (tj. 70,6%), a na wsi 248,2 tys. (tj. 29,4%). Dominującym

typem rodziny, również w miastach i na wsi, były małżeństwa (wykres nr 9 poniżej), które stanowiły

70,0% rodzin ogółem, w miastach – 68,2%, na wsi – 74,1% (w kraju odpowiednio 74,3%, 71,9% i

78,2%).

Drugim pod względem liczebności typem rodziny były matki z dziećmi, które stanowiły 22,2%

wszystkich rodzin w województwie; w miastach – 23,3%, na wsi – 19,7% (w kraju odpowiednio:

19,8%, 21,3%, 17,5%).

7 Zob. Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie dolnośląskim. Charakterystyka demograficzna.

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Urząd statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2014.

29

Wykres 9. Rodziny w gospodarstwach domowych według typów w województwie dolnośląskim w 2011 r. (w

odsetkach)

Źródło: opracowanie własne

Wśród wszystkich typów rodzin najmniej było samotnych ojców – 29,8 tys. (tj. 3,5% ogólnej liczby

rodzin), w tym 21,8 tys. (tj. 73,1%) w miastach.

Wg spisu ludności z 2011 r. w województwie dolnośląskim było 36,1 tys. par tworzących tzw.

związek partnerskie. Stanowili oni 4,3% rodzin dolnośląskich (więcej niż w kraju – 2,9%). Blisko 80%

rodzin o charakterze partnerskim mieszkało na obszarach miejskich województwa (28,7 tys.). Ponad

połowa tych par (51,8%) nie posiadała potomstwa.

Najwięcej związków partnerskich zanotowano w powiecie: kłodzkim – 2009 przypadków (tj.

5,6% dla województwa) i wałbrzyskim 2 950 (tj. 8,3%)oraz z mieście Wrocławiu 10 977 przypadków,

co stanowiło 30,4% wszystkich zarejestrowanych podczas spisu związków partnerskich. Co ważne

67,9% partnerów mieszkający we Wrocławiu nie posiadało dzieci, w wymienionych powiatach

tendencja była odmienna i większość partnerów posiadała potomstwo.

Najmniej związków partnerskich zanotowano w powiecie milickim, zaledwie 240 przypadków.

Rodziny z dziećmi

Wśród ogółu rodzin w województwie 615,8 tys. (tj. 72,9%) stanowiły rodziny z dziećmi, w tym

396,5 tys. (tj. 64,4%) z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu. Przeciętnie w województwie

na jedną rodzinę przypadało 1,53 dzieci na utrzymaniu do lat 24.

Najwięcej rodzin z dziećmi mieszkało na terenach miejskich – 68,7% (432,2 tys.). W odniesieniu do

powiatów, największa liczba rodzin mieszkała we Wrocławiu 179,4 tys. (tj. 22,2% rodzin w

województwie), gdzie na 1 rodzinę przypadało 1,43 dzieci na utrzymaniu. Najmniej rodzin mieszkało

w powiecie górowskim 10,4 tys. przy czym, w tym powiecie zanotowano najwyższą przeciętną liczbę

dzieci do 24 lat na utrzymaniu – 1,76.

W dolnośląskich rodzinach ogółem było 947,82 tys. dzieci.

Z ogólnej liczby rodzin z dziećmi na utrzymaniu, najliczniejszą grupę stanowiły rodziny z

jednym dzieckiem – 58,5% i z dwojgiem dzieci – 33,1%.

Poszczególne rodziny w powiatach województwa dolnośląskiego były silnie zróżnicowanie

pod względem liczby dzieci na utrzymaniu. Największy udział rodzin z jednym dzieckiem na

utrzymaniu zanotowano w Jeleniej Górze – 66,7%, we Wrocławiu – 63,8% oraz w powiecie

30

wałbrzyskim – 61,6%. Największy udział rodzin posiadających dwójkę dzieci do 24 lat na utrzymaniu

odnotowano natomiast w powiatach: wrocławskim – 38,1%, polkowickim – 36,3% oraz lubińskim –

35,6%.

Rodziny wielodzietne (posiadające 3 i więcej dzieci na utrzymaniu) w strukturze rodzin

ogółem z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu w województwie stanowiły 8,5%. W powiecie górowskim

odsetek ten był najwyższy i wynosił 16,0%, natomiast najmniejszy zanotowano we Wrocławiu –

zaledwie 5,2%.

Sytuacja materialna rodzin dolnośląskich

Wg danych BDL GUS w 2014r. przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny8 na 1 osobę w

gospodarstwie domowym na Dolnym Śląsku wynosił 1366,33 zł i był o 25,89 zł wyższy niż przeciętny

miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę dla Polski. Kwota ta plasowała województwo

dolnośląskie na 4. miejscu spośród ogółu województw pod względem osiąganego dochodu, za

województwem mazowieckim, śląskim i pomorskim. Wśród subiektywnych ocen kondycji materialnej

rodziny dominowały oceny umiarkowane i pozytywne. Ponad połowa (55%) Dolnoślązaków oceniało

swoją sytuację materialną jako przeciętną, 27,2 uważało ją za bardzo dobrą i raczej dobrą, zaś 17,8%

– za raczej złą i złą.

Wykres 10. Dolnoślązaków ocena sytuacji materialnej – w %

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.bdl.stat.gov.pl

W 2014r. kwota przeznaczana na wydatki na 1 osobę w gospodarstwie domowym w

województwie dolnośląskim wynosiła 1130,57 zł i była wyższa o 51,83 zł od kwoty wydatków dla

kraju. Wśród wydatków Dolnoślązaków związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego

dominowały nakłady na żywność i napoje bezalkoholowe oraz na użytkowanie mieszkania/domu i

nośniki energii, stanowiąc niemal połowę ogółu wydatków (44,3%). Istotną pozycję w budżecie

domowym stanowiły również koszty transportu (8,8%), wydatki na odzież i obuwie, łączność i na

zaspokojenie potrzeb zdrowotnych były zbliżone i wynosił po około 5% budżetu. Wydatki na

8 Suma bieżących dochodów gospodarstw domowych z poszczególnych źródeł, pomniejszona o zaliczki na

podatek dochodowy od osób fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika, o podatki od dochodów z własności, podatki płacone przez osoby pracujące na własny rachunek, w tym przedstawicieli wolnych zawodów i osób użytkujących gospodarstwo indywidualne w rolnictwie oraz o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

b.dobra 7%

raczej dobra 20%

przeciętna 55%

raczej zła 12%

zła 6%

31

rekreację stanowiły 6,5% ogółu budżetu. Najmniej, bo jedynie 0,85% budżetu rodziny dolnośląskie

przeznaczały na edukację.

Jednym ze wskaźników kondycji materialnej jest wskaźnik zagrożenia ubóstwem, czyli

odsetek populacji osiągającej dochód plasujący ją poniżej pewnej granicy. Jednym z takich

wskaźników jest minimum egzystencji, czyli dochód zapewniający zaspokojenie tylko tych potrzeb,

które zapewniają fizyczne przetrwanie, co oznacza, że osoby, żyjące poniżej granicy minimum

egzystencji mają problemy z zaspokojeniem potrzeb podstawowych i zagrożona jest ich biologiczna

egzystencja. W 2014 roku na terenie województwa dolnośląskiego 5,6% jego mieszkańców żyło

poniżej minimum egzystencji, co oznacza, że co 20. osoba miała problemy z zaspokojeniem potrzeb

podstawowych. Odsetek ten w porównaniu z innymi województwami w Polsce nie jest wysoki i

dawał województwu dolnośląskiemu 4. pozycję na tle ogółu województw, za województwem śląskim,

mazowieckim i łódzkim.

Tab. 3. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem

Nazwa

minimum

egzystencji

relatywna granica

ubóstwa

ustawowa

granica ubóstwa

2014 rok

[%]

POLSKA 7,4 16,2 12,2

DOLNOŚLĄSKIE 5,6 12,0 8,8

KUJAWSKO-POMORSKIE 9,5 20,2 15,6

LUBELSKIE 8,2 17,1 12,8

LUBUSKIE 7,8 17,4 13,3

ŁÓDZKIE 5,4 13,1 9,4

MAŁOPOLSKIE 6,6 16,9 12,1

MAZOWIECKIE 5,2 11,4 8,1

OPOLSKIE 8,0 14,0 10,5

PODKARPACKIE 8,7 21,1 15,3

PODLASKIE 10,9 23,9 18,0

POMORSKIE 6,5 14,8 11,6

ŚLĄSKIE 4,7 11,9 8,9

ŚWIĘTOKRZYSKIE 12,2 22,6 17,2

WARMIŃSKO-MAZURSKIE 14,8 26,0 21,0

WIELKOPOLSKIE 10,1 21,7 16,4

ZACHODNIOPOMORSKIE 7,2 15,3 12,0

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, www.bdl.stat.gov.pl

Odnosząc się do innych wskaźników zagrożenia ubóstwem, 8,8% mieszkańców Dolnego

Śląska żyło poniżej granicy ubóstwa ustawowego, wyznaczanego przez kwotę kryterium

dochodowego uprawniającego, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, do ubiegania się o

świadczenie pieniężne w ramach systemu pomocy społecznej. Pod tym względem województwo

dolnośląskie znajdowało się na 2. pozycji wśród ogółu województw, jedynie województwo

mazowieckie odnotowało niższy odsetek osób zagrożonych ubóstwem ustawowym.

Również, jeśli weźmiemy pod uwagę odsetek osób w gospodarstwach domowych, których

poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie i wartość

32

spożycia naturalnego) był niższy niż 50% średnich miesięcznych wydatków ustalonych na poziomie

wszystkich gospodarstw domowych z uwzględnieniem tzw. oryginalnej skali ekwiwalentności OECD –

granica ubóstwa relatywnego – sytuacja mieszkańców województwa dolnośląskiego na tle innych

województw w Polsce jest stosunkowo dobra. Poniżej granicy ubóstwa relatywnego w 2014r. żyło na

terenie Dolnego Śląska 12% osób, co dawało województwu dolnośląskiemu 3. pozycję wśród ogółu

województw. Szczegółowe informacje na temat wartości wskaźników ubóstwa w różnych

województwach Polski prezentuje tabela nr 3 powyżej.

Stosunkowo dobra sytuacja materialna gospodarstw domowych w województwie

dolnośląskim nie oznacza, iż można bagatelizować trudną sytuację materialną rodzin, które

zagrożone są ubóstwem i nie są w stanie zaspokajać ważnych potrzeb życiowych. Zadaniem instytucji

publicznych jest stworzenie możliwości, które te potrzeby pomogą zaspokoić.

Korzystanie z pomocy społecznej przez dolnośląskie rodziny

Wg sprawozdania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej za 2014 r. dotyczącego pomocy

społecznej9 na terenie województwa dolnośląskiego w 2014 r. wsparciem pomocy społecznej objęto

78 289 rodzin w tym 26 157 na wsi. Była to pomoc zarówno pieniężna jak i niepieniężna - świadczenia

przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych jednostek pomocy społecznej (bez względu

na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania). Więcej rodzin korzystało ze wsparcia

finansowego – 84,24%.

Z różnych typów świadczeń pieniężnych skorzystało 65 955 rodzin, natomiast pomoc i

wsparcie w postaci niepieniężnej np. w ramach usług, wsparcia rzeczowego objętych zostało 34 139

rodzin (10 422 rodzin na wsi).

Najwięcej świadczeń przewidzianych w ustawie o pomocy społecznej z 2004 r. w 2014 r.

otrzymały rodziny z powiatów: kłodzkiego (5 803 rodziny), świdnickiego (5 355 rodzin) i miasta

Wrocławia (9 035 rodzin, tj. 11,5% rodzin które otrzymały wsparcie). Najmniej rodzin skorzystało ze

wsparcia w powiecie średzkim – 882 rodziny.

W odniesieniu do typów rodzin, po wsparcie do instytucji pomocy społecznej wnioskowały

osoby/rodziny posiadające dzieci na utrzymaniu. W 2014 r. pomoc społeczna wsparła 28 315 rodzin z

dziećmi (na wsi 11 651). Największą grupę stanowiły rodziny z jednym dzieckiem – było ich blisko 11

tys. (10 831, w tym 3 931 na wsi).

Wg zapisów art. 7 ustawy o pomocy społecznej10 pomocy tej udziela się z powodu m.in.:

1) ubóstwa;

2) sieroctwa;

3) bezdomności;

4) bezrobocia;

5) niepełnosprawności;

6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7) przemocy w rodzinie;

8) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;

9) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

9 Sprawozdanie MPiPS-03 za 2014 r., www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/raporty-i-statystyki/statystyki-

pomocy-spolecznej/statystyka-za-rok-2014-a/#akapit1 (odczyt z dnia 04-04-2016). 10

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U.2015.163).

33

10) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa

domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;

11) trudności w integracji cudzoziemców;

12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13) alkoholizmu lub narkomanii;

14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Wg wskazanych powyżej przesłanek ubiegania się o różne świadczenia z pomocy społecznej,

najwięcej dolnośląskich rodzin skorzystało ze wsparcia z powodu:

a) ubóstwa – 50 020 rodzin (15,8 tys. na wsi);

b) bezrobocia – 44 859 rodzin (15,9 tys. na wsi);

c) długotrwałej lub ciężkiej choroby – 28 853 rodziny (8 tys. na wsi);

d) niepełnosprawności – 26 910 rodzin (8,2 tys. na wsi).

W ramach świadczeń wypłacanych przez gminy wsparciem objętych zostało ponad 78 tys. rodzin na

łączną kwotę ponad 253 mln złotych.

Opieka nad dzieckiem w środowisku lokalnym

Z danych Oceny Zasobów Pomocy Społecznej (OZPS) dla gmin i powiatów województwa

dolnośląskiego za rok 2014 wynika, że w 2014r. funkcjonowało na Dolnym Śląsku 241 placówek

opieki nad małym dzieckiem – żłobków, klubów dziecięcych, oddziałów żłobkowych w przedszkolach

– zapewniających łącznie 8756 miejsc. Istniejąca infrastruktura nie zaspokajała jednak wszystkich

potrzeb w zakresie opieki, 1111 dzieci nie przyznano miejsca w żłobku, zaś głównym powodem

odmowy był brak wolnych miejsc. Warto przy tym odnotować systematycznie rosnącą liczbę

placówek oferujących opiekę nad najmłodszymi dziećmi oraz liczbę miejsc w tych placówkach – dla

porównania w 2012r. w województwie funkcjonowało 120 żłobków z 5264 miejscami. Wzrasta

również popularność alternatywnych wobec żłobków form opieki nad małymi dziećmi, np. liczba

opiekunów dziennych do dzieci zwiększyła się znacząco – z 13 w 2012r. do 91 w 2014r.

W 2014r. w województwie dolnośląskim działało 1227 placówek przedszkolnych,

obejmujących przedszkola oraz oddziały przedszkolne przy szkołach (2012 – 951 placówek), które

oferowały 87.337 miejsc (2012 – 68.593). Pomimo odnotowywanego wzrostu zarówno liczby

placówek wychowania przedszkolnego, jak i liczby oferowanych w nich miejsc, 1542 dzieciom nie

przyznano miejsca w przedszkolu, i podobnie jak w przypadku żłobków, głównym powodem odmowy

był brak wolnych miejsc w placówce.

Ponadto w 2014r. na terenie Dolnego Śląska funkcjonowało 1235 świetlic i klubów dla dzieci i

młodzieży, w tym 499 placówek przyszkolnych i 736 pozaszkolnych. Podobnie jak w przypadku innych

form opieki dla dzieci, również w odniesieniu do świetlic i klubów odnotowano wzrost ich liczby w

perspektywie ostatnich lat.

Wspieranie rodziny. Piecza zastępcza

Wsparcie rodziny przeżywającej trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w

społeczności lokalnej stanowi zadanie własne gminy. Z danych OZPS za 2014r. wynika, że w 2014 roku

2780 rodzin z terenu województwa dolnośląskiego zostało objętych wsparciem w postaci pracy z

asystentem rodziny (wzrost o ponad 1000 rodzin w porównaniu z rokiem 2012). W ciągu tych lat

zwiększyła się także liczba asystentów rodziny – z 154 w 2012 roku do 227 w roku 2014. Natomiast

forma pracy z rodziną w społeczności lokalnej jaką jest „rodzina wspierająca” nie jest zbyt popularna,

34

w 2014r. na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonowały 2 takie rodziny. Rośnie także kwota,

jaką gminy ponoszą jako odpłatność za pobyt dziecka z terenu gminy w pieczy zastępczej

prowadzonej przez samorząd powiatowy – w 2014r. było to 20.833.859 zł (721.316 zł w 2012r.), co

oznacza, że praca z rodziną biologiczną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej przynosi, póki co,

ograniczone efekty związane z przywróceniem wydolności opiekuńczo-wychowawczej rodziców, przy

czym przyczyny takiego stanu rzeczy są złożone, a ich podłożem są uwarunkowania samych rodzin,

jak i systemu wsparcia.

Ponadto w 2014r. w województwie dolnośląskim funkcjonowało 86 placówek wsparcia dziennego dla

dzieci i młodzieży, w tym 37 prowadzonych przez JST oraz 49 prowadzonych przez inny podmiot,

najczęściej organizację pozarządową. Ogółem placówki te oferowały 2813 miejsc, z których

skorzystało 3358 osób. Roczny koszt prowadzenia tych placówek zamknął się kwotą 11.914.109 zł.

Piecza zastępcza organizowana jest i realizowana na poziomie powiatu, w formie rodzinnej i

instytucjonalnej pieczy zastępczej. W województwie dolnośląskim w 2014r. rodzinna piecza zastępcza

obejmowała 4134 rodziny, w których umieszczonych było łącznie 5984 dzieci. Najwyższy odsetek

rodzinnych form pieczy zastępczej stanowią rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem – w 2014r.

było ich 2838, a swą opieką obejmowały 3572 dzieci. Ponadto w ramach rodzinnej pieczy zastępczej

w 2014r. funkcjonowały 1074 rodziny zastępcze niezawodowe, opiekujące się 1419 dzieci, 160 rodzin

zastępczych zawodowych, w tym 19 rodzin specjalistycznych oraz 47 rodzin pełniących funkcję

pogotowia rodzinnego oraz 46 rodzinnych domów dziecka. Rodziny zawodowe obejmowały opieką

łącznie 703 dzieci, a rodzinne domy dziecka – 290 dzieci.

W 2014r. przygotowano indywidualny program usamodzielnienia dla 1373 wychowanków

pieczy zastępczej. Pomoc w usamodzielnieniu uzyskało 1176 pełnoletnich osób opuszczających pieczę

rodzinną, 627 osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze oraz 173 osoby opuszczające

placówki funkcjonujące w ramach systemu pomocy społecznej – domy pomocy społecznej dla dzieci i

młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,

schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne

ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii zapewniające całodobową opiekę,

młodzieżowe ośrodki wychowawcze. Łącznie w 2014r. pomocą na rzecz usamodzielnienia objętych

zostało 1976 pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej. Pomoc przyznawana była głównie na

kontynuowanie nauki, w mniejszym stopniu na usamodzielnienie i zagospodarowanie.

Szczegółowe dane na ten temat prezentuje tabela nr 4 poniżej.

Tab. 4. Rodzinna piecza zastępcza w województwie dolnośląskim

Wyszczególnienie rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 – prognoza

RODZINNA PIECZA ZASTĘPCZA – OGÓŁEM

Liczba rodzin 1 4 250 4 202 4 134 4 267

Liczba dzieci

umieszczonych w

rodzinach

2 6 077 6 116 5 984 6 346

Kwota świadczeń w

złotych 3 41 870 481 54 835 108 56 746 458 60 801 380

RODZINY SPOKREWNIONE Z DZIECKIEM

Liczba rodzin 4 2 936 2 911 2 838 2 916

35

Liczba dzieci

umieszczonych w

rodzinach

5 3 797 3 745 3 572 3 679

Kwota świadczeń w

złotych 6 26 567 318 28 144 600 28 745 653 29 872 059

RODZINY ZASTĘPCZE NIEZAWODOWE

Liczba rodzin 7 1 120 1 099 1 074 1 114

Liczba dzieci

umieszczonych w

rodzinach

8 1 464 1 464 1 419 1 469

Kwota świadczeń w

złotych 9 7 778 018 16 226 032 17 203 222 17 772 245

RODZINY ZASTĘPCZE ZAWODOWE

Liczba rodzin 10 155 161 160 191

Liczba dzieci

umieszczonych w

rodzinach

11 644 691 703 830

Kwota świadczeń w

złotych 12 6 255 578 7 976 233 7 519 616 8 671 861

RODZINNY DOM DZIECKA

Liczba rodzin 13 25 32 46 55

Liczba dzieci

umieszczonych w

rodzinach

14 172 216 290 368

Kwota świadczeń w

złotych 15 1 269 567 2 488 243 3 277 967 4 485 215

USAMODZIELNIENIE

INDYWIDUALNY PROGRAM USAMODZIELNIENIA

Liczba osób 16 1 069 1 394 1 373 1 381

PEŁNOLETNIE OSOBY OPUSZCZAJĄCE RODZINNE FORMY PIECZY ZASTĘPCZEJ

Liczba osób 17 1 275 1 195 1 176 1 197

Kwota świadczeń w

złotych 18 6 284 584 6 317 408 6 765 056 7 173 277

PEŁNOLETNIE OSOBY OPUSZCZAJĄCE PLACÓWKI OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE

Liczba osób 19 570 657 627 659

Kwota świadczeń w

złotych 20 3 338 710 2 930 406 3 120 805 3 832 530

36

PEŁNOLETNIE OSOBY OPUSZCZAJĄCE INSTYTUCJE O KTÓRYCH MOWA W ART. 88 UST.1 USTAWY O POMOCY

SPOŁECZNEJ11

Liczba osób 21 183 190 173 201

Kwota świadczeń w

złotych 22 674 263 650 945 686 440 1 154 767

Źródło: Ocena zasobów pomocy społecznej w gminach i powiatach województwa dolnośląskiego w roku 2014.

Powiaty w 2014r. zatrudniały 100 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, a wzrost ich

liczby wskazuje na rosnące potrzeby w zakresie podejmowanych przez nich działań.

W 2014r. przygotowano plan pomocy dziecku dla 4356 wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej,

sporządzono 9002 oceny sytuacji dziecka w rodzinie zastępczej w odniesieniu do 5425 dzieci oraz 520

ocen sytuacji dziecka w rodzinnym domu dziecka w odniesieniu do 325 dzieci. Oceną funkcjonowania

objęto także 3794 rodziny zastępcze (3609 ocen) oraz 42 rodzinne domy dziecka (94 oceny).

Przygotowano również 585 opinii w zakresie kwalifikacji kandydatów na rodziny zastępcze i rodzinne

domy dziecka, w tym 507 pozytywnych.

W ramach instytucjonalnej pieczy zastępczej w 2014r. na terenie województwa

dolnośląskiego funkcjonowały 142 placówki opiekuńczo-wychowawcze, w tym 32 placówki typu

rodzinnego. Zdecydowana większość tych jednostek prowadzona była przez JST – 104 placówki

opiekuńczo-wychowawcze, w tym 31 typu rodzinnego. Ogółem placówki te oferowały 2227 miejsc, z

których w ciągu roku skorzystało 2422 dzieci. Szczegółowe informacje na ten temat prezentuje tabela

nr 5 poniżej.

Tab. 5. Instytucjonalna piecza zastępcza w województwie dolnośląskim

INSTYTUCJONALNA PIECZA ZASTĘPCZA

WYSZCZEGÓLNIENIE Lata poprzednie

2014 Potrzeby

Rok 2012 Rok 2013 2015 2016

PLACÓWKI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZE OGÓŁEM

Liczba placówek 1 83 107 142 147 152

Z tego: według organu prowadzącego (wiersze 2 i 3)

Liczba placówek prowadzonych

przez JST 2 60 74 104 108 110

Liczba placówek prowadzonych

przez inny podmiot 3 23 33 38 39 42

Liczba miejsc w placówkach

ogółem 4 2 058 2 117 2 227 2 279 2 235

Liczba osób korzystających 5 2 647 2 743 2 422 2 465 2 413

Kadra placówek - liczba osób

zatrudnionych ogółem (wg stanu

na 31 grudnia danego roku)

6 1 322 1 380 1 385 1 403 1 363

Roczny koszt prowadzenia

i utrzymania placówek (w 7 78 049 294

87 521

570

90 649

396

95 835

369

95 399

171

11

Instytucjami tymi są: dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, specjalny ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniający całodobową opiekę, młodzieżowy ośrodek wychowawczy.

37

złotych)

W tym: PLACÓWKI TYPU RODZINNEGO

Liczba placówek 8 34 32 32 35 38

Z tego: według organu prowadzącego (wiersze 9 i 10)

Liczba placówek prowadzonych

przez JST 9 33 32 31 35 38

Liczba placówek prowadzonych

przez inny podmiot 10 1 0 1 0 0

Liczba miejsc w placówkach

ogółem 11 225 205 206 221 241

Liczba osób korzystających 12 262 224 218 236 257

Kadra placówek - liczba osób

zatrudnionych ogółem (wg stanu

na 31 grudnia danego roku)

13 51 46 54 58 64

Roczny koszt prowadzenia

i utrzymania placówek (w

złotych)

14 5 828 819 7 608

384 8 066 321

8 084

102

8 133

688

Źródło: Ocena zasobów pomocy społecznej w gminach i powiatach województwa dolnośląskiego w roku 2014.

Na przestrzeni ostatnich lat obserwowany jest systematyczny i stały wzrost liczby placówek

instytucjonalnej pieczy zastępczej, przy czym główne źródło tej tendencji leży w konieczności

przeprowadzenia swoistej „deinstytucjonalizacji” polegającej w tym przypadku na zmniejszeniu

liczebności placówek. Pewien niepokój może budzić utrzymująca się na stałym poziomie liczba dzieci

umieszczanych w instytucjonalnej pieczy zastępczej, co w sytuacji, gdy preferowaną formą wsparcia

dziecka poza rodziną biologiczną jest rodzinna piecza zastępcza, wymaga dodatkowych diagnoz i

poszukiwania rozwiązań służących realizacji zdiagnozowanych w tym obszarze potrzeb.

Adopcja

Na koniec 2015 roku na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonowały 3 ośrodki

adopcyjne, 1 we Wrocławiu prowadzony przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego w

strukturach Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej (DOPS) oraz 2 prowadzone przez podmioty

niepubliczne na zlecenie Samorządu Województwa Dolnośląskiego – we Wrocławiu i Jeleniej Górze.

W 2015r. poradnictwem prowadzonym przez dolnośląskie ośrodki adopcyjne objęto 3524 rodzin

przysposabiających, 78 osób przysposabiających niepozostających w związku małżeńskim oraz 114

rodzin naturalnych. W porównaniu z latami poprzednimi następuje systematyczny wzrost liczby osób

korzystających z poradnictwa świadczonego w ramach działalności ośrodków adopcyjnych, dla

porównania w 2014r. skorzystało z niego 2170 rodzin przysposabiających, 56 osób

przysposabiających niebędących w związku małżeńskim oraz 158 rodzin naturalnych. Przeszkolono

również 271 kandydatów na rodziny przysposabiające, o 90 osób więcej w porównaniu z rokiem

2014. Wsparciem i poradnictwem objęte są również rodziny, które przysposobiły dziecko – w 2015r.

udzielono 490 różnych form postadopcyjnego wsparcia psychologiczno-pedagogicznego rodzicom

adopcyjnym. Prowadzona jest również grupa wsparcia dla rodziców adopcyjnych, a w przypadku

zwiększonych potrzeb w tym zakresie istnieje możliwość stworzenia dodatkowych grup wsparcia.

W 2015r. w wyniku działań prowadzonych przez ośrodki adopcyjne przysposobionych zostało

228 dzieci, w tym 59 dzieci poniżej 1 roku, 117 dzieci w wieku od 1 roku do 4 lat, 47 dzieci w wieku 5-

9 lat oraz 5 dzieci w wieku 10 lat lub starszych. Tendencją obserwowaną w perspektywie działalności

38

regionalnych ośrodków adopcyjnych zarówno na Dolnym Śląsku jak i w innych województwach jest

przysposabianie głównie dzieci małych, w wieku do 4 lat (w 2015 roku było to niemal 80% wszystkich

adopcji), trudniej znaleźć rodziców adopcyjnych dla dzieci starszych, a jedynie sporadycznie dla

nastolatków. Barierą w przysposobieniu dziecka jest także często zły stan zdrowia, a

niepełnosprawność redukuje niemal do zera szanse dziecka na adopcję.

Wykres 11. Wiek dzieci przysposobionych w 2015r. – województwo dolnośląskie (w %)

Źródło: Opracowanie własne.

W 2015r. dzieci przed przysposobieniem najczęściej przebywały w rodzinnej pieczy zastępczej

– 117 dzieci oraz pieczy instytucjonalnej – 102 dzieci, 9 dzieci przed przysposobieniem przebywało w

rodzinie biologicznej.

Budowanie skutecznego systemu wspierania rodziny to również systematyczna współpraca

struktur adopcyjnych z jednostkami organizacyjnymi samorządu powiatowego odpowiedzialnymi za

organizowanie i zarządzanie systemem pieczy zastępczej oraz sądów rodzinnych w celu usprawnienia

działań służących uruchomieniu procedury adopcyjnej, wobec dzieci, których sytuacja prawna i

rodzinna sprawia, że mogą zostać objęte tą procedurą, zaś nadrzędnym celem tej współpracy jest jak

najszybsze znalezienie dla dziecka osieroconego odpowiedniej rodziny, w której będzie mogło się

wychowywać i rozwijać.

W ramach budowania systemu wsparcia rodziny organizowane są cykliczne spotkania

specjalistów z obszaru pracy z rodziną, jak również szkolenia dla kandydatów do sprawowania pieczy

zastępczej – w 2015 roku przeprowadzono 5 edycji szkolenia, którym objęto 66 osób, a w latach

kolejnych planowane są kolejne edycje szkolenia. W tym celu pracownicy Ośrodka Adopcyjnego

DOPS stworzyli autorski program szkoleniowy dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej

KOCHANIA GODNE – piecza zastępcza.

poniżej 1 roku 26%

od 1 do 4 lat 51%

od 5 do 9 lat 21%

10 i więcej lat 2%

39

CELE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU

WSPIERANIA RODZINY I SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ

NA LATA 2016-2022

CEL GŁÓWNY

Wzmocnienie potencjału rodziny dolnośląskiej poprzez budowę i udoskonalanie rozwiązań systemowych na rzecz wsparcia rodziny i pieczy zastępczej

Cele szczegółowe:

Kształtowanie świadomości społecznej. Informacja

1. Promowanie rodziny jako istotnej wartości w wymiarze jednostkowym i społecznym

Wskaźniki: 1. Liczba konferencji, warsztatów,

seminariów 2. Liczba kampanii społecznych o zasięgu

lokalnym i ponadlokalnym 3. Liczba inicjatyw na rzecz/ z udziałem

rodzin

2. Budowanie pozytywnego wizerunku „dużej rodziny”, wolnego od stereotypów i uprzedzeń, promocja wielodzietności

Wskaźniki: 1. Liczba konferencji, warsztatów,

seminariów 2. Liczba kampanii społecznych o zasięgu

lokalnym i ponadlokalnym 3. Liczba inicjatyw na rzecz/ z udziałem

„dużych rodzin”

3. Diagnoza kondycji życiowej rodziny dolnośląskiej w różnych aspektach funkcjonowania, rozpoznawanie głównych problemów i potrzeb współczesnej rodziny dolnośląskiej, w tym rodziny wielodzietnej

Wskaźniki: 1. Liczba przeprowadzonych diagnoz 2. Liczba raportów z badań 3. Liczba upowszechnionych informacji

dotyczących diagnozy zjawiska

4. Diagnoza systemu wsparcia rodziny i pieczy zastępczej w kontekście realizowanych zadań, potrzeb i problemów związanych z realizacją zadań oraz zwiększenia efektywności i skuteczności systemu

Wskaźniki: 1. Liczba przeprowadzonych diagnoz 2. Liczba raportów z badań 3. Liczba upowszechnionych informacji i

rekomendacji dotyczących diagnozy zjawiska

4. Liczba wdrożonych rekomendacji

Rozwój

1. Upowszechnianie wiedzy na temat istotnych kwestii związanych z funkcjonowaniem współczesnej rodziny,

Wskaźniki: 1. Liczba konferencji, seminariów,

warsztatów

40

w tym rodziny wielodzietnej, popularyzacja rozwiązań służących prawidłowemu pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez rodziców oraz umacniania więzi wewnątrzrodzinnych

2. Liczba publikacji tematycznych 3. Liczba warsztatów kompetencji

rodzicielskich 4. Liczba uczestników konferencji 5. Liczba uczestników form warsztatowych 6. Liczba innych form przekazu wiedzy

2. Promocja i rozwój działań mających na celu prawidłowy psychofizyczny i psychospołeczny rozwój dzieci i młodzieży oraz służących nabywaniu kompetencji społecznych przydatnych w dorosłym życiu.

Wskaźniki: 1. Liczba konferencji, seminariów,

warsztatów 2. Liczba publikacji tematycznych 3. Liczba warsztatów kompetencji

społecznych 4. Liczba uczestników konferencji 5. Liczba uczestników form warsztatowych 6. Liczba innych form przekazu wiedzy

3. Upowszechnianie i rozwój nowatorskich metod i narzędzi pracy z rodziną

Wskaźniki: 1. Liczba informacji na temat nowatorskich

metod i narzędzi pracy z rodziną przekazanych podmiotom realizującym zadania z zakresu wsparcia rodziny na terenie województwa dolnośląskiego

2. Liczba paneli dyskusyjnych, konferencji, warsztatów poświęconych problematyce pracy z rodziną

3. Liczba publikacji tematycznych 4. Liczba upowszechnionych nowatorskich

form pracy z rodziną

4. Profilaktyka zachowań ryzykownych wśród dzieci i młodzieży

Wskaźniki: 1. Liczba konferencji 2. Liczba kampanii społecznych o zasięgu

lokalnym i ponadlokalnym 3. Liczba publikacji tematycznych 4. Liczba warsztatów kompetencji

społecznych 5. Liczba uczestników konferencji 6. Liczba uczestników form warsztatowych 7. Liczba inicjatyw profilaktycznych

skierowanych do dzieci i młodzieży

Wsparcie

1. Upowszechnianie wiedzy o dostępnych formach wsparcia rodziny przeżywającej trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych

Wskaźniki: 1. Baza podmiotów świadczących na

terenie województwa dolnośląskiego pomoc i wsparcie na rzecz rodziny oraz dostępnych form pomocy i wsparcia

2. Liczba uaktualnień bazy

41

2. Upowszechnianie, wsparcie i rozwój rozwiązań ułatwiających rodzinie, w tym rodzinie wielodzietnej, zaspokajanie potrzeb materialnych, opiekuńczych, wychowawczych, godzenie obowiązków rodzinnych z zawodowymi

Wskaźniki: 1. Liczba inicjatyw ukierunkowanych na

wsparcie i rozwój rozwiązań skierowanych do/ na rzecz rodziny

2. Liczba szkoleń, warsztatów, seminariów 3. Liczba publikacji tematycznych 4. Liczba szkoleń kierowanych do

nieformalnych opiekunów osób niesamodzielnych

5. Liczba uczestników szkoleń kierowanych do nieformalnych opiekunów osób niesamodzielnych

3. Wsparcie i rozwój działań służących wzmacnianiu rodziny w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w tym m.in. asysty rodzinnej, konsultacji i poradnictwa specjalistycznego, mediacji i terapii oraz działań samopomocowych

Wskaźniki: 1. Liczba inicjatyw ukierunkowanych na

wsparcie i rozwój działań skierowanych do/ na rzecz rodziny

2. Liczba szkoleń, warsztatów, seminariów 3. Liczba publikacji tematycznych

4. Wsparcie i rozwój systemu pieczy zastępczej poprzez promowanie idei rodzicielstwa zastępczego, upowszechnianie wiedzy nt form wsparcia dzieci i młodzieży dotkniętej sieroctwem, form wsparcia osób usamodzielnianych oraz wsparcia i rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej

Wskaźniki: 1. Liczba kampanii społecznych o zasięgu

lokalnym i ponadlokalnym 2. Liczba konferencji, seminariów,

warsztatów 3. Liczba spotkań tematycznych 4. Liczba rodzin zastępczych 5. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinnej

pieczy zastępczej 6. Liczba dzieci umieszczonych w

instytucjonalnych formach pieczy zastępczej

7. Liczba inicjatyw kierowanych do rodzinnej pieczy zastępczej

5. Rozwój i wsparcie systemu adopcji poprzez organizowanie systemu adopcji, tworzenie rozwiązań na rzecz wspierania rodzicielstwa adopcyjnego, upowszechnianie informacji nt warunków i możliwości przysposobienia dziecka osieroconego, tworzenie i doskonalenie narzędzi pracy z rodziną adopcyjną, doskonalenie narzędzi diagnostycznych w odniesieniu do dziecka zakwalifikowanego do adopcji oraz rodzica adopcyjnego, wspieranie innych instytucji w regulowaniu sytuacji

Wskaźniki: 1. Liczba dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia 2. Liczba szkoleń kandydatów na rodziców adopcyjnych 3. Liczba adopcji 4. Liczba rodzin adopcyjnych objętych wsparciem 5. Liczba form wsparcia kierowanych do rodzin adopcyjnych 6. Liczba kampanii społecznych o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym 7. Liczba konferencji, szkoleń, seminariów,

42

prawnej i życiowej dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej

warsztatów poświęconych problematyce przysposobienia i pieczy zastępczej 8. Liczba narzędzi wykorzystywanych w pracy z rodziną zastępczą i adopcyjną

Wzmacnianie systemu wsparcia rodziny i pieczy zastępczej

1. Wymiana doświadczeń, wiedzy, inicjowanie wspólnych przedsięwzięć z instytucjami, służbami działającymi w obszarze wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej na szczeblu wojewódzkim i krajowym

Wskaźniki: 1. Liczba spotkań, paneli, konferencji

poświęconych wymianie wiedzy, doświadczeń oraz umacnianiu współpracy w kontekście pracy z rodziną

2. Liczba uczestników spotkań, paneli, konferencji

3. Liczba wspólnych przedsięwzięć

2. Pomoc merytoryczna o charakterze interdyscyplinarnym zapewniana poprzez dostarczanie i upowszechnianie materiałów edukacyjnych, diagnoz i rekomendacji w zakresie wsparcia i rozwoju rodziny oraz systemu pieczy zastępczej

Wskaźniki: 1. Liczba przygotowanych materiałów

edukacyjnych 2. Liczba diagnoz i rekomendacji

w zakresie pracy z rodziną 3. Liczba odbiorców materiałów

edukacyjnych, diagnoz i rekomendacji

3. Podnoszenie poziomu wiedzy i doskonalenie umiejętności osób pracujących w obszarze wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej

Wskaźniki: 1. Liczba pozaszkolnych form podnoszenia

kwalifikacji i umiejętności w obszarze pracy z rodziną i pieczy zastępczej (w tym szkolenia specjalistyczne, warsztaty, wykłady i panele eksperckie)

2. Liczba przeszkolonych osób

4. Monitorowanie rozwoju infrastruktury na rzecz wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz tworzenie rekomendacji służących spójności terytorialnej infrastruktury pomocowej

Wskaźniki: 1. Liczba podmiotów prowadzących

działania na rzecz wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej w ujęciu terytorialnym

2. Liczba rekomendacji mających na celu zwiększenie spójności terytorialnej form wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej

5. Monitorowanie potrzeb w zakresie specjalistycznej opieki nad dzieckiem w ramach pieczy zastępczej i tworzenie rozwiązań adekwatnych do zdiagnozowanych potrzeb

Wskaźniki: 1. Liczba diagnoz 2. Liczba wdrożonych rozwiązań 3. Liczba placówek zapewniających

specjalistyczną opiekę dziecku w ramach pieczy zastępczej

6. Promowanie i wspieranie inicjatyw oddziałujących na postawy społeczności lokalnych i zwiększających ich gotowość do angażowania własnych zasobów w

Wskaźniki: 1. Liczba inicjatyw i przedsięwzięć 2. Liczba osób objętych oddziaływaniem

43

proces wspierania rodziny i rozwój systemu pieczy zastępczej

7. Upowszechnianie „dobrych praktyk” w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej

Wskaźniki: 1. Liczba upowszechnionych „dobrych

praktyk” 2. Liczba odbiorców informacji dotyczących

„dobrych praktyk” 3. Liczba wdrożonych „dobrych praktyk”

44

PODMIOTY REALIZUJĄCE DZIAŁANIA NA RZECZ WSPARCIA RODZINY I

SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ OKREŚLONE

W WOJEWÓDZKIM PROGRAMIE WSPIERANIA RODZINY I SYSTEMU PIECZY

ZASTĘPCZEJ NA LATA 2016-2022

Podmioty uczestniczące w realizacji działań określonych w Wojewódzkim Programie Wspierania

Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata 2016-2022:

a) jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego działające na rzecz wsparcia rodziny w

pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz realizujące zadania z zakresu pieczy

zastępczej, w tym głównie:

ośrodki pomocy społecznej

powiatowe centra pomocy rodzinie

jednostki organizacyjne samorządu województwa, w tym Dolnośląski Ośrodek Polityki

Społecznej

placówki wsparcia dziennego

placówki opiekuńczo-wychowawcze

ośrodki adopcyjne

ośrodki interwencji kryzysowej

placówki specjalistycznego poradnictwa

b) placówki oświaty mające bezpośredni kontakt z dziećmi i młodzieżą oraz ich opiekunami, w

tym:

przedszkola

szkoły

poradnie psychologiczno –pedagogiczne

młodzieżowe ośrodki socjoterapii

młodzieżowe ośrodki wychowawcze

c) inne podmioty działające na rzecz wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, m.in.:

sądy

poradnie rodzinne

komisje rozwiązywania problemów alkoholowych

zespoły interdyscyplinarne ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie

poradnie zdrowia psychicznego

podmioty rodzinnej pieczy zastępczej

organizacje pozarządowe

kościoły i związki wyznaniowe.

45

FINANSOWANIE PROGRAMU

Źródłem finansowania działań własnych Samorządu Województwa Dolnośląskiego ujętych w

Wojewódzkim Programie Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata 2016-2022 jest

budżet Województwa Dolnośląskiego, ze szczególnym uwzględnieniem kwot ujętych w Wieloletniej

Prognozie Finansowej Województwa Dolnośląskiego.

Wśród innych źródeł finansowania wskazać można m.in.:

środki krajowe pochodzące z budżetu państwa (np. w ramach realizacji zadań zleconych z

zakresu administracji rządowej, środki programów krajowych)

środki finansowe pochodzące z funduszy europejskich dostępne w ramach nowej

perspektywy finansowej 2014-2020

środki finansowe będące w dyspozycji międzynarodowych instytucji finansowych

udział finansowy/ rzeczowy partnerów lokalnych i ponadlokalnych, krajowych i zagranicznych

we wspólnie podejmowanych inicjatywach – adekwatny do posiadanych możliwości oraz

korzyści osiągniętych dzięki współdziałaniu.

Wśród preferowanych form współpracy wskazać można partnerstwa publiczno-publiczne, publiczno-

społeczne oraz publiczno-prywatne.

ZASADY, FORMY MONITORINGU I EWALUACJI

Monitoring ma na celu zapewnienie zgodności realizacji Programu z założeniami i celami

wcześniej zatwierdzonymi w dokumentach programowych.

Monitoring i ewaluacja realizacji Wojewódzkiego Programu Wspierania Rodziny i Systemu

Pieczy Zastępczej na lata 2016-2022 pozwoli na skuteczne wdrażanie założeń programowych,

uzupełnianie treści Programu o bieżące i nowe kierunki działań, dostosowujące go do wymogów

odbiorców oraz zmian zachodzących w otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym realizowanych celów.

Ocena realizacji programu dokonywana będzie przede wszystkim w oparciu

o określone mierniki/wskaźniki, związane ze zbieraniem i analizą odpowiednich danych statycznych

przez realizatorów programu. Program będzie na bieżąco poddawany przeglądowi oraz aktualizacji.

W celu zapewnienia wysokiej jakości monitoringu i ewaluacji postuluje się powołanie Zespołu

Monitorująco-Ewaluacyjnego, którego zadaniem będzie przygotowanie metodologii prowadzenia

monitoringu i ewaluacji, odpowiednich narzędzi służących tym celom, cykliczne prowadzenie

monitoringu i ewaluacji, analiza danych i przygotowanie raportu zawierającego rekomendacje

służące zwiększeniu skuteczności i efektywności działań realizowanych w ramach Programu.

Monitoring będzie dotyczył:

celów i rezultatów Programu

określenia stopnia zgodności realizacji celów i rezultatów Programu

sygnalizowania pojawiających się problemów,

doskonalenia realizacji Programu, poprzez dostarczanie informacji służących

zwiększeniu jego efektywności.

46

Formy monitoringu:

Monitoring będzie prowadzony w oparciu o narzędzia monitoringu przygotowane przez

Zespół Monitorująco-Ewaluacyjny, który określi jego szczegółowe zasady.

Narzędzia monitoringu:

cząstkowe sprawozdania z realizacji Programu

analizy danych statystycznych, badania empiryczne, ankiety

raporty finansowe określające stopień wykorzystania budżetu.

Ewaluacja Programu

„Ewaluacja jest wartościowaniem, oceną, szacowaniem zalet i wartości, procesem zbierania

danych i ich interpretacji w celu podejmowania decyzji, dotyczących doboru środków do osiągnięcia

określonych celów”12.

W celu dokonania ewaluacji zostanie powołany Zespół Monitorująco-Ewaluacyjny.

Przewiduje się dokonanie monitoringu i ewaluacji po trzech i siedmiu latach realizacji Programu.

Zakłada się, że monitoring i ewaluacja realizacji Programu prowadzone będą we współpracy ze

podmiotami z obszaru województwa dolnośląskiego, które w ramach swoich kompetencji realizują

zadania związane ze wsparciem rodziny i systemem pieczy zastępczej oraz podmiotami i

organizacjami, którym takie zadania zlecono do realizacji na podstawie stosownych umów lub

porozumień.

12

General and Professional Education 1/20