Wojny narkotykowe

Wojny narkotykoweDoniesienia z pola walki

W Y D A W N I C T W O K R Y T Y K I P O L I T Y C Z N E J

KP_Wojny narkotykowe-srodek-do druku-cs3.indd 3 5/14/11 2:43:38 PM

A M E R Y K A !A C I"S K A ! "#$%&%& '()*"%& +%",*,-%)%& ".!&*/0* 1*".20,* W*23'01

Oddzielmy narkotyki od broni i przemocy : ! '4*"2%) $./-%,, &.225 &.22.5

Kto stoi za 25 tysi!cami zabitych w Meksyku? : "#! *"6#"%& -.&.)7*/)10& ".!&*/0* 8*, )&.2%9)10

Polityka wojen narkotykowych : $%

A Z J A ! 6.&%& 1"*&%"%& ".!&*/0* 8*, )&.2%9)10

Oficjalne straszaki : &! ".$%"6 )6%+*,0'10

Narkotykowe j!dro ciemno"ci : '( /.8'0%'4 8*:0%2)10

Afga#skie opium : )!

A F R Y K A ! 8.*,,% ')%6% ".!&*/0* &0'4*7 )#6./)10

Bez dobrej polityki spo$ecznej nie ma mowy o poprawie : #%& *-*& 2%)!'!59)10

Afryka i narkotyki, czyli uboczne skutki nowoczesno"ci : ##(:"*,6 +%""%6, %- ;#220*&5

Jak malutki kraj afryka#ski sta$ si% pierwszym narkopa#stwem "wiata : #"!

SPIS RZECZY


W S C H Ó D ! *2%1)*,-"%& '0%'4*,./0'!%& ".!&*/0*&0'4*7 )#6./)10

Niekompetencja wzbudza strach i ch%& rozwi!zywania problemów represj! : #*#

1*6%"5,* &0)!'!%,1. Polityka narkoprojekcji : #&$

-&56". 4*8-#1 Bajka o ministrach : #(%

)%"408 <*-*, Politycy jak grzyby : #(&

P O L S K A 8*, )&.2%9)10

Penalny populizm na ziemiach Piastów : #'$ ! /016."%& .)0*659)10& ".!&*/0* &0'4*7 )#6./)10

Po jednej stronie postawili"my ofiar% i drapie'nika : #!* 6.&*)! =#71*

Bia$e serduszka : !"#

A U T O R Z Y : !!$

#R Ó D!A T E K S T Ó W : !!#


105

BEZ DOBREJ POLITYKI SPO!ECZNEJ NIE MA MOWY O POPRAWIE

Z J O A N N E C S E T E R O Z M A W I A M I C H A ! S U T O W S K I

M!"#$% S&'()*+!: Czy po,udniowa Afryka, w tym RPA, ró-ni si. zasadniczo od reszty /wiata, je/li chodzi o problem narkomanii i o szkody z narkotykami zwi0zane? Czy uza-sadnione jest nazwanie tego obszaru – jak czyni0 to niektó-rzy komentatorzy – narkotykowym j0drem ciemno/ci?

J!"##$ C%$&$ : Nie s'dz(. To z pewno)ci' nie jest )wiatowe „j'dro ciemno)ci”. Sytuacja wygl'da o wiele gorzej w Rosji, Chinach i wielu innych miejscach. Jak dot'd nie s*yszeli-)my o tym, by policja w RPA )ciga*a pacjentów o)rodków terapeutycznych. Pa+stwo dopuszcza stosowanie metado-nu i buprenorfiny do u,ytku medycznego (nawet je)li fak-tycznie ich dost(pno)- jest mocno niewystarczaj'ca). RPA daleko wyprzedza równie, pozosta*e kraje afryka+skie, je)li chodzi o próby prowadzenia bada+ nad rozmiarem spo,ycia


106

narkotyków i nad ich wp*ywem na ró,ne grupy spo*eczne. Oczywi)cie RPA grz(.nie w nierealistycznej i przeciwsku-tecznej retoryce „spo*ecze+stwa wolnego od narkotyków”. Ale akurat pod tym wzgl(dem ma liczne towarzystwo.

Jak – na poziomie ogólnym – opisa,aby pani problem nar-kotykowy w RPA? Jakie substancje s0 najpopularniejsze?

Patrz'c na bezwzgl(dne liczby u,ytkowników, widzimy oczywi)cie, ,e najcz()ciej stosowanym narkotykiem jest al-kohol. On te, stanowi obszar priorytetowy dla rz'du. Moje badania obejmowa*y jednak g*ównie substancje nielegalne. W)ród nich nale,y wymieni- przede wszystkim heroin( i metaamfetamin( (tzw. tik). Rz'd intensywnie zajmuje si( te, konsumpcj' marihuany, zw*aszcza w)ród m*odych ludzi. Spory jest równie, rynek metakwalonu i kokainy, podobnie jak niektórych nowszych narkotyków „imprezowych”. Warto jeszcze wymieni- tzw. bia*' fajk(, czyli mieszank( tytoniu, metakwalonu i marihuany.

Czy stoj0 za tym jakie/ charakterystyczne dla Po,udniowej Afryki tradycje, zadawnione kulturowe wzory spo-ycia? Czy narkotyki to cz./1 narodowej kultury RPA?

Cho- nie bada*am szczegó*owo historycznych praktyk kon-sumpcji narkotyków, to wielokrotnie s*ysza*am na przyk*ad o d*ugiej „tradycji” palenia marihuany. Raczej jednak przez ludzi starszych, a nie, jak mo,na by si( spodziewa-, przez m*odzie,. Wi(kszo)- ze spo,ywanych nielegalnie substancji to stosunkowo nowy problem. Podobnie jak w innych krajach afryka+skich mniej wi(cej 10, 15 lat temu lotniska i porty


107

RPA zosta*y wa,nymi w(z*ami handlu narkotykami. G*ów-nie z racji zaostrzenia kontroli w innych cz()ciach )wiata. Dlatego te, heroina i kokaina sta*y si( ostatnimi czasy du,o ta+sze i *atwiej dost(pne. Ro)nie te, na nie popyt. Coraz wi(kszy problem stanowi metaamfetamina, zarówno produ-kowana na miejscu, jak i importowana. W dobie apartheidu u,ytkowników narkotyków )cigano do)- surowo, lecz nieza-le,nie od ówczesnej polityki. RPA sta*o si( wa,nym kana*em przerzutowym dopiero po 1989 roku. Nie ma w'tpliwo)ci, ,e wysoki poziom konsumpcji nale,y wi'za- mi(dzy innymi ze zjawiskiem wysokiego bezrobocia w)ród m*odych, jakie wyst'pi*o w pierwszych latach po zniesieniu apartheidu.

Czy mo-na wyró-ni1 w RPA grupy spo,eczne szczegól-nie mocno dotkni.te problemem narkotykowym? Da si. stwierdzi1 w tym obszarze zale-no/ci etniczne lub klasowe?

Jaki) poziom spo,ycia narkotyków dotyczy wszystkich ras i klas, mo,na jednak wskaza- na pewne wzorce, w tym geograficzne. Marihuany u,ywaj' grupy na wszystkich po-ziomach dochodów. Metaamfetamina stosowana jest w naj-wi(kszym stopniu w Prowincji Zachodniego Przyl'dka obej-muj'cej Kapsztad. Wi(kszo)- bada+ wskazuje, ,e w pewnym stopniu „niedoreprezentowani”, je)li chodzi o za,ywanie nielegalnych substancji (prawdopodobnie z wyj'tkiem ma-rihuany), s' czarni. Wi(cej jest bia*ych i kolorowych. W)ród czarnych jedynie w Johannesburgu ro)nie spo,ycie koka-iny. Oprócz tego do,ylne wstrzykiwanie heroiny szczegól-nie popularne jest w)ród bia*ych m(,czyzn, i to raczej tych zamo,nych. Ni,sze wska.niki odno)nie do czarnych bior'


108

si( prawdopodobnie st'd, ,e dane rz'dowe opieraj' si( na ankietach zebranych w)ród pacjentów o)rodków terapeu-tycznych. A z przyczyn spo*eczno-ekonomicznych czarni s' najcz()ciej nieubezpieczeni albo nie maj' )rodków na tera-pi(. Tym samym rzadziej trafiaj' do o)rodków. Ogólnie rzecz bior'c, liczby podawane przez rz'd (prawdopodobnie nie-co zani,one) sugeruj', ,e ogólne spo,ycie jest mniejsze ni, w podobnej wielko)ci miastach Australii czy USA.

Wiadomo, -e w ca,ej Afryce Subsaharyjskiej szkody spo-wodowane spo-yciem narkotyków w nieproporcjonalnie wielkim stopniu dotykaj0 wi.2niów. Ponad 40 procent jest nosicielami wirusa HIV. Jakie przyczyny za tym stoj0? Ryzy-kowne zachowania w wi.zieniu (np. stosowanie brudnych strzykawek)? Czy po prostu represje policji dotykaj0 nad-miernej liczby uzale-nionych i cz,onków tzw. grup ryzyka?

Na poziom zaka,onych HIV w wi(zieniach RPA sk*ada si( raczej kombinacja trzech czynników. Po pierwsze, wysoki poziom wyst(powania wirusa w ca*ej populacji. Po drugie, uprawianie w wi(zieniach seksu bez zabezpiecze+ (prezer-watywy s' tam dost(pne, lecz wiele zas*yszanych historii wskazuje na to, ,e w niewystarczaj'cej ilo)ci). Po trzecie wreszcie – pewna ilo)- niebezpiecznych praktyk przy wstrzy-kiwaniu narkotyków (zw*aszcza stosowanie wspólnych igie* i strzykawek). Ten ostatni czynnik jest jednak stosunkowo ma*o istotny w porównaniu z innymi cz()ciami )wiata.Je)li chodzi o policyjne represje, nikt nie by* mi w stanie po-da- konkretnych danych na temat osadzonych w aresztach i wi(zieniach za przest(pstwa narkotykowe. Wszyscy jednak byli zdania, ,e jest ich bardzo ma*o. W RPA mnóstwo ludzi


109

siedzi w aresztach za drobne przest(pstwa po prostu dlatego, ,e ich nie sta- na kaucj(. I z tym problemem w*adze powinny si( zmierzy-, niezale,nie od kwestii polityki narkotykowej.

Jakie zachowania zwi0zane z narkotykami s0 karane?

Posiadanie, za,ywanie, sprzeda, i przewo,enie. To wszystko przest(pstwa kryminalne. Warto jednak podkre)li-, ,e po-licja w RPA koncentruje si( przede wszystkim na grubych rybach: producentach i handlarzach na wielk' skal(. S*ysza-*am stosunkowo niewiele historii o )ciganiu drobnych u,yt-kowników. Z jednym nieszcz()liwym wyj'tkiem: otó, poli-cja cz(sto stosuje paragrafy „narkotykowe” w stosunku do prostytutek, niejako z góry zak*adaj'c, ,e s' pod wp*ywem ró,nych nielegalnych substancji.

Poza wi.2niami mo-na wi.c wymieni1 inne grupy szczegól-nie poszkodowane w zwi0zku z za-ywaniem narkotyków?

Kontrole stanu zapotrzebowania na terapi( wykazuj', ,e w)ród poszukuj'cych pomocy zdecydowanie przewa,aj' m(,czy.ni. Nie ma w'tpliwo)ci, ,e dzieje si( tak dlatego, i, kobiety za,ywaj'ce narkotyki s' wyj'tkowo silnie napi(tno-wane. Podobnie jak w wielu innych krajach przepa)- w do-st(pie do pomocy pog*(bia brak programów skierowanych specjalnie do kobiet. Takich, które nie przysparza*yby kobie-tom dodatkowych upokorze+. Jak to zwykle bywa, prosty-tutki s' naj*atwiejszym celem dla policji. Stosuje si( wobec nich zarówno przepisy prawa narkotykowego, jak i te o upra-wianiu nierz'du, nie wspominaj'c o represyjnych przepisach porz'dkowych.


110

W jednym z raportów eksperckich znalaz,em opini., -e w RPA podej/cie pa3stwa do „redukcji szkód” jest raczej oboj.tne. Co to w praktyce oznacza? Rz0d nie przeszka-dza, ale i nie pomaga?

Poj(cie „redukcji szkód” pojawia si( zarówno w Narodo-wym Planie Polityki Narkotykowej z 2008 roku, jak równie, w ustawach reguluj'cych kwesti( terapii uzale,nie+. Odno-sz( jednak wra,enie, ,e niewielu spo)ród decydentów fak-tycznie je rozumie. Wiele praktyk kojarzonych tradycyjnie z redukcj' szkód jest przez wi(kszo)- z nich odrzucanych. Rz'd neguje na przyk*ad potrzeb( wprowadzenia progra-mów wymiany igie* i strzykawek. Po pierwsze dlatego, ,e mia*oby to rzekomo sprzyja- rozprzestrzenianiu si( na*ogu. Po drugie za) decydenci nie maj' )wiadomo)ci, jak wielka jest skala problemu i w zwi'zku z tym s'dz', ,e szkoda pie-ni(dzy na takie inwestycje. Urz(dnicy, z którymi rozmawia-*am, twierdzili, ,e liczba uzale,nionych wstrzykuj'cych nar-kotyki z pewno)ci' nie wzro)nie w najbli,szej przysz*o)ci na tyle, by w ogóle my)le- o wymianie igie* i strzykawek. Trudno oprze- si( wra,eniu, ,e przyda*aby si( im solidna edukacja. W Kapsztadzie istnieje wprawdzie jedna organi-zacja pozarz'dowa, która rozdaje strzykawki m(,czyznom z grup wysokiego ryzyka, ale czyni to na ma*' skal(.

To zatem problem prostej niewiedzy o stanie rzeczy?

Nie do ko+ca. Nawet je)li rz'd uwa,a, ,e wstrzykiwanie nar-kotyków nie stanowi obecnie wielkiego problemu, to przy-najmniej powinien zorganizowa- programy zapobiegaj'ce przechodzeniu narkomanów pal'cych czy wdychaj'cych na


111

substancje wstrzykiwane. Ale takich dzia*a+ równie, nie wi-dz(. Podobnie ma si( rzecz z przedawkowaniami. Nie ma ani programów monitoruj'cych problem, ani mu zapobiegaj'-cych. I wreszcie najwi(kszy problem, o który rz'd powinien si( zatroszczy-, czyli HIV: zaka,ona jest wielka cz()- popu-lacji, a poza tym narkotyki (nawet je)li nie s' wstrzykiwane) przyt(piaj' nasz os'd rzeczywisto)ci i przez to sprzyjaj' ry-zykownym zachowaniom. Szokowa- musi to, w jak niewiel-kim stopniu po*udniowoafryka+skie instytucje kontroli nar-kotyków orientuj' si( na problem HIV. Powiedziano mi, ,e w czasie kiedy utworzono Centralny Urz'd ds. Narkotyków, rz'd prezydenta /abo Mbekiego oficjalnie ten problem negowa*. Tak czy inaczej, w RPA nie wida- zwi'zku pomi(-dzy polityk' narkotykow' a polityk' w sprawie HIV i AIDS. Rozmawia*am te, z lud.mi z Po*udniowoafryka+skiej Naro-dowej Rady AIDS. Twierdzili, ,e nigdy nie rozwa,ali w swej pracy problemu narkotyków. Kluczowym resortem w RPA, który zajmuje si( kwesti' ich konsumpcji, jest Ministerstwo Rozwoju Spo*ecznego, które nie reguluje ,adnych kwestii medycznych. Mi(dzy innymi st'd bierze si( gigantyczny problem niedostatku mo,liwo)ci technicznych w obszarze us*ug medycznych dla u,ytkowników.

Czy dost.p do terapii substytucyjnych jest równie s,aby jak w poprzednich latach?

Zarówno metadon, jak i buprenorfina s' w tym kraju oficjal-nie zarejestrowane jako substancje do u,ytku medycznego. Mog' by- w zwi'zku z tym stosowane na ró,ne sposoby. W tym do terapii substytucyjnych oferowanych jednak przez kliniki dost(pne jedynie dla zamo,nych osób. Je)li chodzi


112

o placówki publiczne, które s' darmowe b'd. przynajmniej dost(pne cenowo dla wi(kszo)ci, metadon mo,na otrzy-ma- tylko w jednym specjalistycznym o)rodku terapii opia-tów (w Zachodnim Przyl'dku). W dodatku tylko na okres detoksykacji, a nie na sta*e. Toczy si( tam nawet dyskusja o mo,liwych zmianach, ale generalnie rzecz bior'c, sytuacja jest koszmarna. Badania wskazuj', ,e konsumpcja opiatów gwa*townie wzrasta. Brak racjonalnych naukowo i przy tym dost(pnych szeroko rodzajów terapii b(dzie wi(c stanowi- powa,ny problem zdrowia publicznego.

Jak ocenia pani stan dyskursu publicznego w RPA w kwe-stii narkotyków? Czy stygmatyzuje on uzale-nionych? A mo-e o niektórych tematach w ogóle si. nie mówi?

Dyskurs oficjalny w RPA kr',y ci'gle wokó* celu spo*ecze+-stwa „wolnego od narkotyków”. Wspomina si( równie, o redukcji szkód. Ludzie boj' si( jednak wszystkiego, co wy-kracza poza ramy dzia*a+ prohibicyjnych. I cho- oficjalne do-kumenty nakazuj' traktowa- uzale,nionych i przygodnych u,ytkowników po ludzku i z szacunkiem, to brak dost(p-no)ci odpowiednich us*ug terapeutycznych mówi sam za siebie. Redukcja szkód jest de facto tematem tabu. Ludzie rzadko rozumiej' sens tego podej)cia i boj' si( wszystkich instrumentów, które nie mia*yby prowadzi- do pe*nej abs-tynencji. Najbardziej ze wszystkiego stabuizowany jest jed-nak problem u,ywania narkotyków przez kobiety. Podobnie jak w wielu innych krajach pot(pia si( jako wyrodne matki, wzgl(dnie spo*eczne wyrzutki, nie tylko uzale,nione, ale tak,e przygodne u,ytkowniczki.


113

Czy sami u-ytkownicy organizuj0 si. w jaki/ sposób? S0 w stanie skutecznie walczy1 o swoje prawa?

Nie znam osobi)cie ,adnej organizacji u,ytkowników narko-tyków w RPA. Ma*o kto w ogóle wypowiada si( publicznie w ich interesie. Na papierze polityka jest bardzo humanitar-na, ustawodawstwo k*adzie wielki nacisk na popraw( jako)ci terapii uzale,nie+. Te us*ugi pozostaj' jednak niedost(pne dla wi(kszo)ci z racji kosztów. Koniec ko+ców polityka oka-zuje si( nieludzka i dobrze by by*o, gdyby g*os uzale,nionych sta* si( naprawd( s*yszalny. Tymczasem Centralny Urz'd ds. Narkotyków reprezentuje 14 resortów i organizacje po-zarz'dowe, nikt jednak nie domaga si( w*'czenia samych uzale,nionych.

Co w pani przekonaniu najmocniej decyduje o obecnym – powa-nym – stanie problemu narkotykowego w RPA?

Republika Po*udniowej Afryki to kraj, który od czasu schy*ku apartheidu przeszed* radykalne zmiany. Obietnica bardziej sprawiedliwego rozwoju „nowej” Afryki Po*udniowej nie zo-sta*a jednak w pe*ni zrealizowana. Wielu ludzi znajduje si( na marginesie gospodarki i spo*ecze+stwa, mnóstwo m*o-dych pozostaje bezrobotnych. Pewna grupa o)miela si( mó-wi- g*o)no, ,e spo*ecze+stwo „wolne od narkotyków” to mit, ale decydenci sk*onni s' wci', trwa- przy modelu prohibi-cyjnym, co oczywi)cie skazuje ich polityk( na nieskutecz-no)-. Spo*ecze+stwo nie jest poinformowane o podej)ciach innych ni, prohibicyjne, a oficjele zdaj' si( ich ba-. Wyj't-kiem jest Prowincja Zachodniego Przyl'dka, w której (jako jedynej) nie rz'dzi Afryka+ski Kongres Narodowy. Tamtejsi


114

urz(dnicy rozumiej' u,yteczno)- redukcji szkód. To jednak wci', nie przek*ada si( zasadniczo na dost(pno)- odpowied-nich programów. Nie ma jasno zdefiniowanego elektoratu ani nawet rzeczników podej)- nieprohibicyjnych. Nawet le-karze maj' niewielkie mo,liwo)ci i kompetencje do pomaga-nia uzale,nionym.

Co pani zdaniem mog,oby poprawi1 wydatnie sytuacj. w takim kraju jak RPA? I czego inne kraje mog,yby si. nauczy1 z ich do/wiadcze3?

Przede wszystkim zarówno urz(dnicy w RPA, jak i obywate-le mogliby si( przyjrze- – z wi(ksz' otwarto)ci' – do)wiad-czeniom krajów o bardziej zrównowa,onej polityce narko-tykowej. Mogliby si( wtedy przekona-, ,e redukcja szkód i rozwi'zania inne ni, prohibicja niekoniecznie prowadz' do rozpadu spo*ecze+stwa. Konieczna jest intensyfikacja i zwi(kszenie liczby szkole+ dla personelu medycznego – le-karzy, piel(gniarek, terapeutów. I silniejsze zaanga,owanie Ministerstwa Zdrowia w zapewnienie wysokiej jako)ci tera-pii uzale,nie+, które warto powi'za- z programami zwalcza-nia zaka,e+ HIV. Powinno by- ich du,o wi(cej, i to faktycz-nie dost(pnych dla przeci(tnego obywatela. Nie obejdzie si( równie, bez inwestycji w publiczn' edukacj(. Na temat HIV i narkotyków, ale tak,e ró,nych mo,liwych wariantów poli-tyki narkotykowej.

Czy mo-na w ogóle mówi1 o lepszej polityce narkotyko-wej, omijaj0c jej szeroki kontekst spo,eczny? Mo-e najlep-sz0 polityk0 narkotykow0 jest po prostu dobra polityka spo,eczna?


115

Nie ma w'tpliwo)ci, ,e trudno b(dzie o rozwi'zanie b'd. cho-by z*agodzenie problemu narkotykowego w RPA do-póty, dopóki nie polepszy si( siatka zabezpieczenia spo-*ecznego dla ubogich. Póki nie poprawi si( ich dost(p do us*ug zdrowotnych i nie przeznaczy si( wi(cej pieni(dzy na tworzenie miejsc pracy oraz szkolenia dla pracowników. Do narkotyków nale,y podchodzi- praktycznie, a nie tylko re-torycznie. Jak do zjawiska permanentnego, chronicznie wy-st(puj'cego w spo*ecze+stwie. A za szerokim dost(pem do terapii i)- musi szerokie wsparcie socjalne.


Wojny narkotykowe. Doniesienia z pola walkiWarszawa 2011

© Copyright for this edition by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2011

Wydanie pierwsze

Printed in Poland

ISBN 978-83-61006-79-4

Redakcja merytoryczna: Maciej Kropiwnicki, Jan Smole!ski, Micha" Sutowski, Karolina Wal#cikRedakcja stylistyczna: Marta KonarzewskaKorekta: Joanna Dzik

Zdj#cie na ok"adce: fot. John Moore / Getty Images News / Flash Press Media

Projekt ok"adki, projekt typograficzny i sk"ad: rzeczyobrazkowe.pl

Druk i oprawa: www.opolgraf.com.pl

Wydawnictwo Krytyki Politycznejul. Nowy $wiat 6300-042 [email protected]

Publikacja ukaza"a si# przy wsparciu Open Society Institute w ramach programu Global Drug Policy.

www.narkopolityka.pl

Ksi%&ki Wydawnictwa Krytyki Politycznej dost#pne s% w promocyjnej cenie w CK Nowy Wspania"y $wiat (ul. Nowy $wiat 63, Warszawa), $wietlicy KP w Trójmie'cie (ul. Nowe Ogrody 35, Gda!sk) oraz ksi#garni internetowej KP (www.sklep.krytykapolityczna.pl), a tak&e w sieci Empik i dobrych ksi#garniach na terenie ca"ej Polski.


Wojny narkotykowe

Documents

Transcript of Wojny narkotykowe