Dr. Caterina Sganga, LLM (Yale)Dr. Caterina Sganga, LLM (Yale)

Lider-Lab, Scuola Superiore Sant’Anna - PisaLider-Lab, Scuola Superiore Sant’Anna - Pisa

Włoski system Włoski system zadośćuczynień za utratę zadośćuczynień za utratę

osoby bliskiejosoby bliskiej

Krótki zarysKrótki zarys• Historia włoskiego prawa deliktowego w skrócieHistoria włoskiego prawa deliktowego w skrócie

– „„Dwubiegunowy schemat” Kodeksu CywilnegoDwubiegunowy schemat” Kodeksu Cywilnego (1942) (1942)– Włoskie sądy między konserwatyzmem a innowacjąWłoskie sądy między konserwatyzmem a innowacją (1942- (1942-

1986)1986)– Nowa era w zakresie szkód osobowych: pojawienie się pojęcia Nowa era w zakresie szkód osobowych: pojawienie się pojęcia

„szkody biologicznej” („danno biologico”)i jego rozwój„szkody biologicznej” („danno biologico”)i jego rozwój (1986- (1986-2003)2003)

– Poza kodeksem, do Konstytucji: zadośćuczynienie za szkody Poza kodeksem, do Konstytucji: zadośćuczynienie za szkody niepieniężne (NPD), a Włoski Sąd Najwyższyniepieniężne (NPD), a Włoski Sąd Najwyższy (2003-2008) (2003-2008)

Zadośćuczynienie za utratę bliskiej osoby we włoskim prawie Zadośćuczynienie za utratę bliskiej osoby we włoskim prawie precedensowymprecedensowym Uzasadnienie uprawnienia a szkody kompensowane przed i po Uzasadnienie uprawnienia a szkody kompensowane przed i po

przełomowym orzeczeniu Sądu Najwyższegoprzełomowym orzeczeniu Sądu Najwyższego (2003) (2003) Zadośćuczynienie za stratę osoby bliskiej, a NPD po rokuZadośćuczynienie za stratę osoby bliskiej, a NPD po roku 2008 2008 Od teorii do praktyki: kryteria ocenyOd teorii do praktyki: kryteria oceny

Historia włoskiego prawa Historia włoskiego prawa deliktowego w skróciedeliktowego w skrócie

„„Dwubiegunowy” schemat Dwubiegunowy” schemat włoskiego kodeksu cywilnegowłoskiego kodeksu cywilnego

(1942)(1942)• Klauzula generalna dla odpowiedzialności Klauzula generalna dla odpowiedzialności

pozakontraktowejpozakontraktowej (art. 2043 c.c.) (art. 2043 c.c.)““Każde działanie umyślne lub nieumyślne, które powoduje Każde działanie umyślne lub nieumyślne, które powoduje

szkody innym osobom, musi zostać naprawione przez szkody innym osobom, musi zostać naprawione przez sprawcęsprawcę””

• Specjalna zasada naprawiania szkód Specjalna zasada naprawiania szkód niematerialnych (NPD)niematerialnych (NPD) (art.2059 c.c.) (art.2059 c.c.)

““Szkody niematerialne podlegają naprawie tylko w Szkody niematerialne podlegają naprawie tylko w przypadkach przewidzianych prawemprzypadkach przewidzianych prawem” ”

(c(c.d.d.) .) Dwubiegunowy” schemat Dwubiegunowy” schemat włoskiego kodeksu cywilnegowłoskiego kodeksu cywilnego

(1942) (1942) • ArtArtykułykuł 2043 2043 kk.c..c.

– Lucrum cessansLucrum cessans (utracone korzyści) (utracone korzyści)– Damnum emergensDamnum emergens (szkoda rzeczywista) (szkoda rzeczywista)

• ArtArtykułykuł 2059 2059 kk.c..c.– W związku z artykułem 185 kodeksu karnegoW związku z artykułem 185 kodeksu karnego::

““sprawca zobowiązany jest do naprawienia szkód sprawca zobowiązany jest do naprawienia szkód materialnych i niematerialnych wynikających z materialnych i niematerialnych wynikających z przestępstwaprzestępstwa””

Sądownictwo włoskie między Sądownictwo włoskie między konserwatyzmem a innowacjąkonserwatyzmem a innowacją (1942- (1942-

1986)1986)• Sądy zasądzały zadośćuczynienie z tytułu NPD Sądy zasądzały zadośćuczynienie z tytułu NPD

(szkód niematerialnych) tylko wówczas gdy te (szkód niematerialnych) tylko wówczas gdy te wynikały z przestępstwwynikały z przestępstw– Uzasadnienie: ograniczenie roszczeńUzasadnienie: ograniczenie roszczeń

• Do lat 70-tych szkody osobowe rozpatrywane były Do lat 70-tych szkody osobowe rozpatrywane były tylko w świetle ich konsekwencji ekonomicznychtylko w świetle ich konsekwencji ekonomicznych– Przypadki osób „bez wartości”Przypadki osób „bez wartości”

• Czy art.Czy art.2043-2059 2043-2059 kk.c. .c. są niekonstytucyjnesą niekonstytucyjne??– Równość traktowania/ pogwałcenie praw Równość traktowania/ pogwałcenie praw

fundamentalnychfundamentalnych

Nowa era dla szkód osobowychNowa era dla szkód osobowych: : pojawienie się pojęcia pojawienie się pojęcia danno biologicodanno biologico ( (tzn. tzn.

rozstrój zdrowia) oraz jego rozwój rozstrój zdrowia) oraz jego rozwój (1986-(1986-2003)2003)• Trybunał KonstytucyjnyTrybunał Konstytucyjny, n.184/1986, n.184/1986

– Art.2043 Art.2043 kk.c.: .c.: zadośćuczynienie za szkody „bezprawne”zadośćuczynienie za szkody „bezprawne”

– Skutki pogwałcenia prawa do zdrowia, chronionego Skutki pogwałcenia prawa do zdrowia, chronionego Konstytucją (art.32) są szkodami bezprawnymi i wymagają Konstytucją (art.32) są szkodami bezprawnymi i wymagają zadośćuczynieniazadośćuczynienia

– tertium genus danno biologico: tertium genus danno biologico: dlaczego poddlaczego pod art.2043 art.2043 kk.c. .c. a a nie podnie pod art.2059 art.2059 kk.c..c.

• Szkody wynikające z pogwałcenia Szkody wynikające z pogwałcenia fundamentalnego prawa do zdrowiafundamentalnego prawa do zdrowia– Danno biologicoDanno biologico

– Danno morale Danno morale ((ból i cierpienieból i cierpienie, art.2059 , art.2059 kk.c.).c.)

– Szkody ekonomiczne i kosztySzkody ekonomiczne i koszty

(c(c.d.d. ) . ) Nowa era dla szkód osobowychNowa era dla szkód osobowych……

• Nowe kryteria oceny: obiektywność i personalizacjaNowe kryteria oceny: obiektywność i personalizacja– Orzeczenie lekarzy specjalistów o tymczasowym bądź trwałym Orzeczenie lekarzy specjalistów o tymczasowym bądź trwałym

inwalidztwieinwalidztwie– Przeczenia sądów:Przeczenia sądów: stałe kwoty dziennestałe kwoty dzienne, , “calcul au point” “calcul au point” oraz oraz

godziwa wycenagodziwa wycena– Danno moraleDanno morale (szkoda moralna) jako procent „uszczerbku na (szkoda moralna) jako procent „uszczerbku na

zdrowiu (danno biologico)zdrowiu (danno biologico)

• ....leczlecz art.2059 art.2059 kk.c. .c. pozostał nadalpozostał nadal. . Co z ochroną Co z ochroną innych praw fundamentalnychinnych praw fundamentalnych??– Bariera „monetaryzacji” i jej konsekwencjeBariera „monetaryzacji” i jej konsekwencje– Zasadnicza rola odszkodowań za stratę osoby bliskiejZasadnicza rola odszkodowań za stratę osoby bliskiej– Konieczność ponownego przemyślenia schematu Konieczność ponownego przemyślenia schematu

„dwubiegunowego„dwubiegunowego” ”

Ponad kodeks, do Konstytucji:Ponad kodeks, do Konstytucji: zadośćuczynienia za zadośćuczynienia za szkody niematerialne (NPD) a Włoski Sąd najwyższyszkody niematerialne (NPD) a Włoski Sąd najwyższy

(2003-2008)(2003-2008)

• Cass. Cass. 31 maja31 maja 2003, n 2003, nr r 8827/88288827/8828

– Potwierdzenie schematu „dwubiegunowego”Potwierdzenie schematu „dwubiegunowego”

– Art.2059 Art.2059 kk.c. .c. a nowa interpretacja „przypadków a nowa interpretacja „przypadków przewidzianych prawemprzewidzianych prawem” ”

– Nowa 3-stopniowa kategoria szkód niematerialnych Nowa 3-stopniowa kategoria szkód niematerialnych (NPD)(NPD)::

• Danno biologicoDanno biologico (uszczerbek na zdrowiu) (uszczerbek na zdrowiu)

• Szkoda moralnaSzkoda moralna ((nowa interpretacjanowa interpretacja “ “przestępstwaprzestępstwa” - art.185 ” - art.185 k.k.k.k.))

• Szkoda- konsekwencja pogwałcenia praw fundamentalnych Szkoda- konsekwencja pogwałcenia praw fundamentalnych chronionych przez Konstytucjęchronionych przez Konstytucję

• Orzeczenie nr Orzeczenie nr 209/2006: 209/2006: danno biologico danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) (uszczerbek na zdrowiu) uznany przez prawodawcęuznany przez prawodawcę

(c(c.d.d.) .) Ponad kodeks, do KonstytucjiPonad kodeks, do Konstytucji....

• Sądy i środowiska akademickie różniły się w Sądy i środowiska akademickie różniły się w interpretacji art. 2059 k.c. wraz z jego rozwinięciami interpretacji art. 2059 k.c. wraz z jego rozwinięciami przez ponad 6 latprzez ponad 6 lat– Kontrowersyjne pojęcie „szkody egzystencjalnejKontrowersyjne pojęcie „szkody egzystencjalnej””– Znaczenie pojęcia „konstytucyjnie chronionyZnaczenie pojęcia „konstytucyjnie chroniony””– Wzajemne oddziaływanie między 3 rodzajami szkód Wzajemne oddziaływanie między 3 rodzajami szkód

niematerialnych (NPD)niematerialnych (NPD)

• Orzeczenie ostateczneOrzeczenie ostateczne: Cass. SSUU 11/11/2008, : Cass. SSUU 11/11/2008, nn.26972-3-4-5nn.26972-3-4-5– Wyłączna uniwersalna kategoria szkód niematerialnych Wyłączna uniwersalna kategoria szkód niematerialnych

(NPD) oraz jej konstytucyjne granice(NPD) oraz jej konstytucyjne granice– Konsekwencje oceny i zadośćuczynieniaKonsekwencje oceny i zadośćuczynienia

Włoski system Włoski system zadośćuczynień za zadośćuczynień za utratę bliskiej osobyutratę bliskiej osoby

Uzasadnienie uprawnienia i szkody kompensowane Uzasadnienie uprawnienia i szkody kompensowane przed rokiem przed rokiem 2003…2003…

• Przed rokiemPrzed rokiem 1986, 1986, tylko szkody ekonomicznetylko szkody ekonomiczne• Po rokuPo roku 1986, 1986, dwa rodzaje roszczeńdwa rodzaje roszczeń::

– Prawo spadkowe (Prawo spadkowe (Iure hereditatisIure hereditatis))• Szkody poniesione przez zmarłego i dziedziczoneSzkody poniesione przez zmarłego i dziedziczone• Stosowny przedział czasowy pomiędzy urazem a Stosowny przedział czasowy pomiędzy urazem a

zgonemzgonem

– Prawo własności (Prawo własności (Iure proprioIure proprio))• Danno biologico Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) w (uszczerbek na zdrowiu) w

przypadku medycznie poświadczonej patologii przypadku medycznie poświadczonej patologii (uraz psychiczny)(uraz psychiczny)

• Szkoda moralna (Szkoda moralna (Danno moraleDanno morale)) za ból i cierpienieza ból i cierpienie

……..międzymiędzy 2003 a 2008…. 2003 a 2008….

• Cass. n. 8827/03 Cass. n. 8827/03 w sprawie zadośćuczynienia za w sprawie zadośćuczynienia za stratę bliskiej osobystratę bliskiej osoby– Art. 29-30 Art. 29-30 Konstytucji zapewniają ochronę nienaruszalności Konstytucji zapewniają ochronę nienaruszalności

rodziny oraz jej więzów solidarnościrodziny oraz jej więzów solidarności– Szkoda wynikająca z pogwałcenia takiego fundamentalnego Szkoda wynikająca z pogwałcenia takiego fundamentalnego

prawa musi zostać naprawiona z mocyprawa musi zostać naprawiona z mocy art.2059 c.c. art.2059 c.c.– Szkody kompensowaneSzkody kompensowane::

• Iure hereditatisIure hereditatis – – jak poprzedniojak poprzednio• Iure proprioIure proprio::

– Uszczerbek na zdrowiu (Uszczerbek na zdrowiu (Danno biologicoDanno biologico)), , jeżeli występujejeżeli występuje– Szkoda moralna (Szkoda moralna (Danno moraleDanno morale)), , za ból i cierpienieza ból i cierpienie– Nawet gdy nie występuje uszczerbek na zdrowiu, podlegają naprawieniu Nawet gdy nie występuje uszczerbek na zdrowiu, podlegają naprawieniu

szkody niematerialne (NPD) wynikające z pogwałcenia szkody niematerialne (NPD) wynikające z pogwałcenia art. 29-30 art. 29-30 KonstytucjiKonstytucji

.... .... Oraz dzisiajOraz dzisiaj

• Uniwersalna kategoria NPD w ramach artUniwersalna kategoria NPD w ramach art.. 2059 2059 kk.c..c.

• Te same szkody co poprzednio lecz są Te same szkody co poprzednio lecz są one aspektami jedynej kategorii, tzn. one aspektami jedynej kategorii, tzn. prostymi elementami szacowania prostymi elementami szacowania obejmującego wszystko odszkodowaniaobejmującego wszystko odszkodowania– Ma to miejsce w szczególności w odniesieniu do Ma to miejsce w szczególności w odniesieniu do

danno moraledanno morale (szkody moralnej) oraz godziwej (szkody moralnej) oraz godziwej personalizacji personalizacji danno biologicodanno biologico (uszczerbku na (uszczerbku na zdrowiu)zdrowiu)

Od teorii do praktyki: kryteria Od teorii do praktyki: kryteria wycenywyceny

• Danno biologicoDanno biologico (uszczerbek na zdrowiu) podlega (uszczerbek na zdrowiu) podlega swoim zasadom ogólnym oraz tabelom swoim zasadom ogólnym oraz tabelom kalkulacyjnymkalkulacyjnym; ; szkoda moralna wymaga godziwej szkoda moralna wymaga godziwej wycenywyceny

• Wycena NPD z tytułu naruszenia artWycena NPD z tytułu naruszenia art. 29-30 Cost. . 29-30 Cost. oparta jest na:oparta jest na:– Sile więzów uczuciowychSile więzów uczuciowych– Wspólnym pożyciu (zamieszkaniu)Wspólnym pożyciu (zamieszkaniu)– Wieku ofiar pierwotnych i wtórnychWieku ofiar pierwotnych i wtórnych– BrutalBrutalności deliktu (czynu niedozwolonego)ności deliktu (czynu niedozwolonego)– Liczbie pozostających przy życiu członków rodzinyLiczbie pozostających przy życiu członków rodziny

(c(c.d.d.) .) Od teorii do praktykiOd teorii do praktyki....

• Na kryterium wspólnego pożycia (zamieszkania)Na kryterium wspólnego pożycia (zamieszkania)– Jego brak może zostać uznany za dowód wskazujący Jego brak może zostać uznany za dowód wskazujący

na mniejszą szkodęna mniejszą szkodę (Cass. n. 1203/07) (Cass. n. 1203/07)– Brak wspólnego pożycia (zamieszkania) nie ma Brak wspólnego pożycia (zamieszkania) nie ma

znaczenia jeżeli jest on związany z tymczasowym znaczenia jeżeli jest on związany z tymczasowym zatrudnieniemzatrudnieniem (Cass. n. 25458/07) (Cass. n. 25458/07)

• Na liczbie krewnych osoby zmarłejNa liczbie krewnych osoby zmarłej• Na wadze czynu niedozwolonegoNa wadze czynu niedozwolonego

– Zamordowanie 40-letniej kobiety przez mafię: Zamordowanie 40-letniej kobiety przez mafię: zwiększenie kwoty w świetle brutalności i powagi zwiększenie kwoty w świetle brutalności i powagi przestępstwaprzestępstwa (Cass. n. 5282/08) (Cass. n. 5282/08)

Orzecznictwo Sądu Orzecznictwo Sądu MediolańskiegoMediolańskiego

• Każde z rodziców za śmierć syna; syn za śmierć Każde z rodziców za śmierć syna; syn za śmierć rodzicarodzica– € € 106,376.00 106,376.00 ddo € 212,752.00o € 212,752.00

• Śmierć brataŚmierć brata– € € 21,275.00 21,275.00 ddo € 127,651.00o € 127,651.00

• Obiektywne punkty odniesieniaObiektywne punkty odniesienia• Godziwa wycena sumy na podstawie wyżej Godziwa wycena sumy na podstawie wyżej

wymienionych kryteriówwymienionych kryteriów• Możliwość zadośćuczynienia na rzecz innych Możliwość zadośćuczynienia na rzecz innych

krewnychkrewnych

Podobny przykładPodobny przykład: : Sąd RzymskiSąd Rzymski, , 25 25 styczniastycznia 2009 2009

• Śmierć 55-letniej kobiety w wypadku samochodowymŚmierć 55-letniej kobiety w wypadku samochodowym

– € € 121,500.00 121,500.00 dla syna zamieszkującego wspólnie ze dla syna zamieszkującego wspólnie ze zmarłązmarłą; € 97,200.00 ; € 97,200.00 dla syna nie zamieszkującego dla syna nie zamieszkującego wspólniewspólnie; € 42,490.00 ; € 42,490.00 dla bratadla brata; € 85,050.00 ; € 85,050.00 dla dla matkimatki

• Kryteria uwzględniane przy wycenieKryteria uwzględniane przy wycenie::– Brak szczególnych rozdźwięków (waśni) pomiędzy członkami rodziny: Brak szczególnych rozdźwięków (waśni) pomiędzy członkami rodziny:

założenie silnych więzów uczuciowychzałożenie silnych więzów uczuciowych

– Zadośćuczynienie dla syna nie zamieszkującego wspólnie: Zadośćuczynienie dla syna nie zamieszkującego wspólnie: -20% -20% sumy sumy przyznanej dla syna zamieszkującego wspólnieprzyznanej dla syna zamieszkującego wspólnie

– Zadośćuczynienie dla matki-brataZadośćuczynienie dla matki-brata: -30% : -30% sumy przyznanej dla sumy przyznanej dla zamieszkującego wspólnie synazamieszkującego wspólnie syna

WnioskiWnioski

• Brak reformy legislacyjnej, jedynie prawo precedensoweBrak reformy legislacyjnej, jedynie prawo precedensowe• Zmienność sądowej linii orzeczniczejZmienność sądowej linii orzeczniczej• Poczucie „konstytucyjności” NPD (szkód Poczucie „konstytucyjności” NPD (szkód

niematerialnych)niematerialnych)• Wnioski z zastosowania „danno biologico” (szkód na Wnioski z zastosowania „danno biologico” (szkód na

osobie) jako podstawa dla zadośćuczynienia z tytułu osobie) jako podstawa dla zadośćuczynienia z tytułu śmierci bliskiej osobyśmierci bliskiej osoby– Całościowa (integralna) kompensacja szkódCałościowa (integralna) kompensacja szkód– Zapobieganie nadmiernym zadośćuczynieniomZapobieganie nadmiernym zadośćuczynieniom– Obiektywność, wartość precedensów, możliwość Obiektywność, wartość precedensów, możliwość

dokonania godziwej wycenydokonania godziwej wyceny

Email: Email: caterina.sganga@aya.yale.edu

(or) (or) caterina.sganga@sssup.it

Web: Web: http://lider-lab.sssup.it/en.html

Dziękuję za Dziękuję za uwagęuwagę!!