Dr hab. Marzenna Ciechańska, prof. ASP

Wydział Konserwacj i i Restaura cji Dzieł Sztuki

ASP w Warszawie

W ybtzeŻe Kościuszkowskie 3 7

00-590 Warszawa

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Agnieszki Mareckiej

Analiza zagadnień badawczo-konserwatorskich pasteli z przełomu XIX/XX wieku,

na przykładzie łvybranych prac

Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego i Wojciecha Weissa

wykonanej pod kierunkiem prof. Jadwigi Wysryńskiej

oraz promotora pomocniczego dr Reginy Kozik

Pani Agnieszka Marecka uzyskała tytuł magistra sztuki w specjalności konserwacja i

restauracja malarstwa w 20II roku. Pracę magisterską pod tytułem Zagadnienia

technologiczno-konserwatorskie pasteli Leoną Wyczółkowskiego z Galerii Portretów

Muzeum (Jniwersytetu Jagiellońskiego ztealizowała pod kier. prof. Jadwigi Wyszyńskiej. W

trakcie studiów uczestticzyła w specjalistycznych warsŹatach i odbyła staze wpracowniach

konserwacji papieru uzupełniając i poszerzając wiedzę z zak'resu konserwacji papieru m.in.

semestralny kurs konserwacji papieru w Academia di Brere w ramach programu wymiany

Erasmus, połroczny staż w Archiwum Narodowym w Pradze, miesięczne staze w

pracowniach konserwacji papieru w Muzeum Auschwitz - Birkenau i Muzeum Narodowym

w Krakowię.

od roku 2012 jest studentką studiów doktoranckich ASP w Krakowie. od 2015 roku pracuje

zarówno naYz etatu jako asystent na WKiRDS ASP w Krakowie jak i w pracowni konserwacji

papieru i skóry MN w Krakowie Dorobek zawodowy' który poza pracą etatową, obejmuje

prace w zespole jak i indywidualne rea|izacje konserwatorskie zabytków na papierue na|eĘ

uznać za Znaczny, tym bardztej, że realizacje dotyczyły obiektów istotnych dla polskiego

dziędzictula kulturowego i takzę konserwatorsko róznorodny. Realizacje te pozwoliły

tuM\4

Doktorantce na zdobycię szerokiego doŚwiadczęnia zawodowego. Z vłykazl przekazanego

przęz Doktorantkę przytoczę kilka. Prace przy spuściźmie Jozefa Czapskiego, drzeworytach

Utamaro, tapetach w zamku w Łańcucie, przł księgach w projekcie ''Skarby

piśmiennictwa z

Fundacji KsiąŻąt Czartoryskich''' gwaszach i akwarelach Zofii Stryjeńskiej. Jest autorką

sześciu publikacji naukowych oraz trzech wystąpień i jednego posteru na konferencjach

naukowych. od2012 roku jest studentką studiów doktoranckich na ASP w Krakowie. Rektor

ASP w Krakowie przyznał jej stypendium dla najlepszych doktorantów, a za swoją pfacę

magisterską uzyskała nagrodę w koŃursie SKZ i Konserwatora Generalnego na najlepsze

prace naukowe dotyczące ochrony i konserwacji zabytków. Mam nadzieję, ze w swojej dalszej

karierue naukowej Doktorantka będzie starała się publikować w obcojęzycznĄ prasie

konserwatorskiej i uczestniczyc w zagrantcznych konferencjach, szerząc wiedzę o polskich

dokonaniach naukowo -konserwatorskich.

Przedstawiona do recenzji dysertacja porusza problem technologii oraz konserwacji i

restauracji obrazow wykonanych w technice suchego pastelu na podłozu papierowym. Case

study dysertacji to konserwacja_restauracja pięciu obrazów w technice pastelu z kolekcji MN

w Krakowie, Muzeum okręgowego w tarnowie otaz konserwacja zachowawcza, nazywana

przez Autorkę interwencyjną, 36 pasteli z MN w Krakowie i kolekcji Fundacji Wojciecha

Weissa

obszar badawczy Autorka zawęziła do obrazów powstałych na przełomie XIX i XX wieku' a

następnie (słusznie) do trzech artystów (Wyspianskiego, Wyczółkowskiego i Weissa) Wyboru

materiału badawczego dokonała na podstawie kwerendy muzealnej, podczas której ptzejrzała

prawie 300 obrazów. Wybrany obszar badawczy to 145 dzieł. Zal<res badań jakim poddano

poszczególnę działa jest zrożmicowany i zaleŻil' od okoliczności zewnętrznych, na którę

Doktorantka nie miała wpływu. Jak na przyl<ład brak możliwości wyjęcia Z rariy. Do prac

konserwatorskich wybrano obrazy z MN w Krakowie i Muzeum Weissa teŻw Krakowie, a do

pełnej konserwacji pięć obrazow z MN. Niestety Autorka nie uzasadnia wyboru. Mozna

domniemywaó, Że wybrano obrazy z kolekcji krakowskich ze względów logistycznych,

natomiast dlaczego wybrano te pięć?, ze względu na stan zachowania, predylekcje Muzeów,

rodzaj zntszczen?.

Recenzowan apracaujęta w dwa tomy licząca 204 strony wydruku komputerowego (tom I) oraz

187 tomu II w Ęm 24 plansz formatu A3 oraz płyty CD zawierującej protokoły zbadan. Tom

I składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów zasadniczych podzielonych na podrozdziaĘ,

podsumowania, wykazu bibliografii i spisu ilustracji oraz podziękowań. Zauliera 1706

,{^ł-

ilustracji, 2 wykresy, 2 rysunki i 13 tabel. Bibliografiazawięra I42 pozycje w tym 5 norm i 15

źródeł internetowych. Bibliografia bogata ale brak literatury źródłowej ( np. wymienianych

ogólnie licznych traktatów i przywoływanych za pośrednictwem współczesnych autorów) oraz

dokumentacji konserwatorskich w tym dokumentacji konserwatorskich wykonanych przez

autorkę w ramach pracy' Szkoda równiez, że Autorka w obliczu nielicznej literatury dotyczącej

konserwacji pasteli nie dotarła do szeregu artykułów obcojęzycznych, np. artykułów Cecile

Gombaud i Idelette van Leeuwen poruszających problemy konserwacji i oprawy pastelu w tym

Pastel Conservation and Framing at the Rijksmuseum zamieszczonym w Journal of Paper

Conservationnr 2 22017 roku.

Tom II to 5 aneksów w tym katalog obrazow i zestawienia wyników badani analiz w formie

tabel, biogramy artystów oraz protokoły odbioru prac konserwatorskich, karty charakterystyki

uĘĘchprzez Autorkę substancji i spisy tabel, ilustracji i wykresów.

We wstępie ( 6 stron) autorka podaje cel pracy i jej zakres oraz zwięźle omawia strukturę pracy,

atakże wymienia specjalistów, zktorymt konsultowała się oraz wykonawców badań.

Pierwszym numerowanymrozdziałem jest wprowadzenie (10 stron) , które zarysowuje historię

pastelu i twórczośó wybranych tzechmalarzy, uzupełnieniemrozdziału jest Aneks I tom II

(16stron) zawierający szczegoŁowe biogramy. Drugi rozdział (29 stron) przedstawia efekty

kwerendy w muzeach polskich i opisuje zniszczeniajakie autorka zaobserwowała podczas

kwerendy' rozdział ten uzupełnia Aneks nr 2 (tom II,49 stron) zawierujący katalog obrazow

oraztabelę zniszczen.

Rozdział 3 poświęcony jest przeprowadzonym badaniom technologicznym. W części pierwszej

rozdziału scharakteryZowano poszczegolne badania i omówiono metodykę. Wykonano, poza

obserwacją powierzchni obrazów w światłach analitycznych otaz obserwacji mikroskopowych

i identyfikacji składu włóknistego podłoĘ, Szereg badań fizykochemtcznych warstw

malarskich: fedometrię, badanie składu pierwiastkowego makroskanerem MA-XRF oraz

przenoŚnym aparatem XR-F, obrazowanie hiperspektralne, analizę pobranych próbek metodami

mikrokrystaloskopowymi, spektroskopię w podczerwięni z transformacją Fouriera (FTiR)'

obserwację próbek mikroskopem SEM z mtlłoanaltzą rentgenowską SEM-EDS. Wykonano

także badanie kwasowoŚci podłoĄ metodą stykową. Najwięcej miejsca poŚwięcono analizie

hiperspektralnej jako nowej metodzie w badaniu pasteli. W dalszej częŚcirozdziału omówiono

całościowo wyniki badan, natomiast w aneksie 3. (tom II,93 strony) przedstawiono wyniki

przeprowadzonych badań w formie tabel. Nalezy tu od razu podkreśltÓ zalety takiego

,Ą

przedstawienia wyników łącznie z ilustracjami. Pozwala to na wygodne porównywanie

wyników i analizę' Dzięki temu jest to świetne narzędzie pozwalające zainteresowanym na

wykorzystanie efektów pracy Autorki w dalszych badaniach czy pracach konserwatorskich.

Rozdział 4 (17 stron) poświęcony jest warsŻatowi pastelisĘ zprzeŁomu XIx i XX wieku. Na

podstawie literatury wyników badań obrazow wzbogaconych o badania kredek zzachowanych

kaset, Autorka przedstawia narzędzia jakimi posługiwali się pasteliści w Krakowie na

przełomie wieków. Uzupełnia go Aneks nr 4 (tom II) przedstawiający kartę z katalogu Lefranc.

Rozdziil' ten przybliża czyte|nikowi historię techniki pastelowej. Niestety tylko przez

współczesne opracowania. Szkoda, ze Autorka nie dotarła do źródeł lub przynajmniej nie

przytacza źrodeł choóby zaLębręuche, czy innymi autorami. Brak przywołania chociaŻby w

bibliografii traktatów zepoki, o których duzej ilości wspomina ogólnie, azawlartośc poznajemy

przez cytowane późniejsze publikacje. Z tych powodów rozdziałowi brakuje badawczej

wartoŚci.

Rozdział 5 (60 stron) zawiera opis prac konserwatorskich przeprowadzonych przęz autorkę. I

tenrczdziałpozostawia pewien niedosyt. Ale ogrom pracy włożonej przez Doktorantkę w Same

prace konserwatorskie i batdzo szeroki zakres badan usprawiedliwia trochę pobieżne

potraktowanie w opisie problemu konserwacji.

W materiale fuódłovłym' na którym opiera się Doktorantka brak jestprzywołania i odniesienia

do dokumentacji konserwatorskich pfac nealtzowanych w innych ośrodkach' czy to

akademickich czy muzealnych. Zapoznanie się z takim materiałem poszerzyŁoby spojrzenie i

wiedzę Doktorantki dotyczącą konserwacji obrazów wykonanych tak specyficmą techniką.

Tym bardziej, ze materiału publikowanego nie jest wiele, a dokumentacje często lepiej niz

publikowane artykuły porwalEą zgłębić problematykę konserwatorską. Aneks 5 (tom II)

zawiera protokoĘ komisji konserwatorskich i kaĘ techniczne zastosowanych w konserwacji

materiałów

Zasadntczą częśc dysertacj i kończy podsumowanie (4 strony).

Praca zbieru i w formie katalogów prezentuje zebrane informacje i uzyskane wyniki. Jest

świetnym materiałęm porównawczłm zarówno dla naukowców badających twórczośó Ęchwybitnych polskich pastelistów, jak równieŻ dla konserwatorów zajmujących się badaniami

technologicznymi i wykorzystujących nowe techniki. Jest bardzo dobrym początkiem bazy

danych Mam nadzieję, Że po pewnych zmianach redakcyjnych i włączeniu obrazów

Y

przebadanych przez autorkę w ramach pracy magisterskiej zostanie udostępniona czy to w

formie elektronicznej bary danych lub w formie publikacji.

Podsumowując pracajestbardzo dobrze skonstruowana. Układ jest jasny i logiczny. Uzyskany

matęriał badawczy jest bardzo bogaty i przydatny dla szerokiego grona specjalistów. Dzięki

przeprowadzonymptzezAutorkę w ramach doktoratu pracom 41 dzieł sztuki trzęchwybitnych

polskich artystów zostało zakonserwowanych. oczywistym jest, ze Autorka nie ustrzegła się

od róznego typu błędów, ale nie umniejszĄą one wartości naukowo - konserwatorskiej pracy.

W tekście znalazły się sformułowania błędne, nielogiczne lub niejasne, co naleŻałoby poprawió

przykładowo str. 35 CYt. ,, proces Żółknięciaprzechodzi w krótkim czasięw zbtązowienia, co

prowadzi do spadku elastyczności i może się przyczynić do ftzycznego rozpadu.'' Źółknięcie

jest objawemzachodzących procesów degradacyjnych, nie jest ptzyczyną spadku elastyczności

i ftzycznego rozpadu. UĘwany w pracy termin bibuła japońska jest niestety doŚć powszechnie

błędnie stosowany, prawidłowym terminem jest papier japoński. Można stosowaó termin

bibułka japońska w odniesieniu do papierów japońskich o niskiej grattatutze ponizej Ż4 glm2

Nazwy owadów powinny byÓ podane w języku łacińskim. Razi mnie równiez termin proteza

w odniesieniu do uzupełnień ubytków w paptęrze.

W obrazie Portret Starej Wieśniaczki Wojciecha Weissa uĘto do uzupełnień papier

pochodzący z zasobów W. Weissa. Wykorzystywanie papierów z epoki, aczkolwiek kiedyś

często stosowane ptzez konserwatorów praktyków budzi pewne wątpliwości szczególnie

natury etycznej. Np. moze w przyszłości wywołać, wruŻenię' Że uzupełnienie teŻbyło z epoki.

Nalezy też zadać, pytanie, czy ten papier pochodzący z zasobów Artysty nie ma juz wartości

archiwalnych i czy raczej naleŻaŁoby go chronió jako taki a nie wykorzystywaó do innych

celów.

Konkluzja

Mimo wskazanych pewnych braków i błędów naleĘ uznać, że jest to praca bardzo

wartościowa, wzbogacająca i pogłębiająca zasadntczo wtedzę na temat techniki pastelu i

twórczości trzech wybitnych polskich pastelistów jak równiez o mozliwościach nowych

nieinwazyjnych technik badawczych. Zębrane wyniki badaf są świetnym materiałem

porównawczym dlabadaczy zarówno w zakresie technologii, konserwacji jak i historii sztuki

Cel podjęcia pracy był całkowicie uzasadniony a realizacjabardzo dobra. Autorka wykonała

Szereg nowatorskich interdyscyplinarnych badań i przeprowadziła interwencyjną konserwację

36 obrazów orazpeŁtąkonserwację pięciu pasteli wybitnych polskich artystów. Nalezy dodać,

że wykonano konserwację zgodnie ze sŻuką i nauką konserwacji. Nakład pracy biorąc pod

uwagę prace badawcze in situ w muzeach w całej Polsce jest olbrzymi. Dlatego też uwalżam,

że dyseńacja spełnia całkowicie wymogi, zarówno ustawowe jak i zrvyczajowe, stawiane

dyseńacjom doktorskim w dziedzinie sztuk plasĘcznych w dyscyplinie konserwacji i

restauracji dzieł sztuki. Doktorantka wykazała się kompetencjami, umiejętnościami i

wiedzą na poziomie 8 krajorYych ram kwalifikacji (KRK). W zrviązku z powyższymi

stawiam wniosek o dopuszczenie pracy doktorskiej mgr Agnieszki Mareckiej do

publicznej obrony.

Warszawa 2 04 2AI8