Gazetka Szkoły Podstawowej im. Bronisława Wanata

w Moszczenicy

Numer 21 Wydanie specjalne

WIEŚCI z WANATówki

Rok szkolny 2014/2015

Biało - czerwona ziemio, coś z siebie wydała pokolenia żołnierskie w walce niepodległe, niech się przed tobą chyli sztandar wiecznej chwały bo wolność to jest tyle, ilu nas poległo. Jest jeden czas miłości, jest jeden czas wiary dla tych, którzy odeszli, dla tych, co zostają. Wszystko staje się jednym: żywe i umarłe, wszystko splata się w jedną narodową pamięć. Ona przeszłości i przyszłości sięga przez serce żywe, co w piersiach nam bije, bo wolność to jest tyle, ilu nas poległo, i wolność to jest tyle, ilu nas dziś żyje. Józefa Radzymińska – …Jest jeden czas miłości…

Wieści z Wanatówki Str. 2

Witamy! Jest maj 2015 roku. To wyjątkowa data w historii naszej Ojczyzny. Właśnie w tym roku przypada 100. rocznica Bitwy pod Gorli-cami, której przebieg miał wpływ na zakończenie działań I wojny świato-wej. Na maj przypada też 70. rocznica zakończenia działań II wojny świa-towej.

To skłoniło nas do opracowania specjalnego wydania naszej szkolnej ga-zetki, w której przybliżymy te czasy i to co się działo w latach wojennych w naszych rejonach– w naszej Małej Ojczyźnie Moszczenicy.

Mamy na uwadze następujące słowa:

„Zawsze pamiętaj o poległych żołnierzach.

Zawsze pamiętaj ojców i synów na wojnie.

Zawsze pamiętaj o pogrzebanych w historii.”

Pamiętać o nich będziemy, ponieważ rozumiemy, że naród, który zapomni swą przeszłość, skazany jest na bolesne doznania.

Opracowując ten numer gazetki korzystaliśmy z następujących materiałów:

Kronika Szkoły Podstawowej w Moszczenicy

Moszczenica. Zarys dziejów 1348 – 1998 – praca zbiorowa

Moszczenica i okolice – oprac. A. Piecuch

Echo Moszczenicy (dodatek specjalny)- oprac. J. Wałęga

Cmentarze I wojny światowej – oprac. B. Bartuś

Szlak cmentarzy z I wojny światowej

Szlak frontu I wojny światowej – wydawca Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze Oddział Ziemi Tarnowskiej

Fotografie: Anna Potok

Str. 3

I wojna światowa rozpoczęła się na przełomie lipca i sierpnia 1914r. Początkowo brało w niej udział kilka państw europejskich, w tym: Niemcy, Austria, Rosja, Francja i Anglia. Tam, gdzie obecnie znajduje się terytorium Polski naprzeciw siebie stanęły wojska niemieckie, austriackie ( połączone z nie-mieckimi) oraz rosyjskie.

Nasza gmina Moszczenica leżała wtedy na terenie Austrii, ale po rosyjskiej ofensywie Moszczenicą zawładnęli Rosjanie.

Przełomem okazał się 2 maja 1915 roku, kiedy to „walec parowy” (bo tak nazywano wojska rosyjskie podczas I wojny światowej) został zatrzymany. Przez kilka kolejnych dni w rę-kach wojsk austriackich znalazł się ponownie cały obecny po-wiat gorlicki. Ostatecznie Rosjanie zostali wyparci po dwóch miesiącach z Galicji (taką nazwę miały dawniej tereny połu-dniowej Polski i obecnej zachodniej Ukrainy).

Sztaby: niemiecki i austro – węgierski uznały, że najlep-szym miejscem dla działań zaczepnych będzie odcinek frontu na Ziemi Gorlickiej. Okopy przebiegły od Magury Małastow-skiej, rzeką Sękówką zachodnimi przedmieściami Gorlic, przez Stróżówkę, Mszankę, Łużną, Staszkówkę, w stronę Rzepienni-ków.

Wieści z Wanatówki Str. 4

Operacja gorlicka (zwana też Bitwą pod Gorlicami) to jeden z dramatyczniejszych epizodów I wojny światowej. Jedna z najkrwawszych bitew na froncie wschodnim. Było to wyda-rzenie o przełomowym znaczeniu dla dalszych zmagań na fron-cie wschodnim, dlatego mówi się też o niej: przełom pod Gorli-cami.

Bitwa rozpoczęła się 2 maja 1915r. atakiem wojsk niemieckich i austro – węgierskich na pozycje rosyjskie. Działania zakoń-czyły się 22 czerwca zajęciem Lwowa i wyparciem Rosjan z Galicji.

Polacy walczyli w armiach zaborców. Znaczną część spośród poległych w walkach stanowili Austriacy, Niemcy, Rosjanie, Węgrzy, Czesi. Spoczęli oni z dala od swoich ojczyzn. Dzięki ich poświeceniu oraz ofiarności Polska po 123. latach odzyskała niepodległość.

Moszczenica ucierpiała szczególnie podczas pierwszych dni walk tzw. „Bitwy Gorlickiej”. Wówczas to wojska austro-węgierskie i niemieckie ostrzeliwały pozycje rosyjskie. We wsi spłonęło 52 domy. Śmierć poniosło 51 mieszkańców Moszcze-nicy. Wielu zostało rannych.

Str. 5

Mieszkańcy Moszczenicy

podczas I wojny światowej Nasza wieś Moszczenica znalazła się na linii frontu. W połowie listopada 1914r. wkroczyły wojska rosyjskie, miesiąc później – wojska austriackie. Znów Rosjanie opanowali wieś 26 grudnia 1914r. i przebywali tu aż do 2 maja 1915r.(do Bitwy Gorlickiej).

W tym czasie żołnierze stacjonujących wojsk rosyjskich:

zabierali żywność (nawet ugotowane przez domowników jedzenie)

rekwirowano konie, kozy, świnie

domy zajmowali i tworzyli tzw. kwatery

rabowali

rozbierali niektóre drewniane domy i drewna używali do umocnienia okopów lub na opał

wycinali las na budowę okopów.

Niezwykle uciążliwa była ciągła strzelanina armatnia i karabino-wa. okop – polowa fortyfikacja ziemna, obronna lub oblężnicza, w postaci wykopu o głęboko-ści chroniącej przed ostrzałem nieprzyjaciela na wprost, redukująca przy okazji skutki ostrzału od góry i bombardowań, usytuowana na froncie walk, służąca głównie do prowa-dzenia ognia z broni osobistej i zespołowej oraz obserwacji przedpola. Najczęściej okopy są długimi wąskimi rowami ziemnymi, są umiejscawiane na skraju innych przeszkód tere-nowych (np. na skraju rzek, bagien) oraz na linii naturalnych osłon (ściana lasu, szczyt stro-mizny, zabudowania). Ściany okopów mogą być wzmacniane np. workami z piaskiem, deskami

kwatera wojskowa—mieszkanie dla żołnierzy

Wieści z Wanatówki Str. 6

Szkoła w naszej wiosce podczas I wojny światowej Rosjanie zwerbowali do wojska m.in.. kierownika szkoły—Stanisława Pająka oraz nauczycieli: Antoniego Markiewicza i Teo-fila Młynarskiego.

Kierownik szkoły pod Krakowem został ranny i dostał się do nie-woli rosyjskiej. W tym czasie kierowała szkołą jego żona—Maria Pająkowa.

Budynek szkolny został uszkodzony od granatu (zniszczono głów-nie dach). Austriacy kierowali na szkołę pociski, bo tu stacjonowali żołnierze rosyjscy. Wszystkie akta szkoły, przybory, książki z bi-blioteki zostały zniszczone przez Rosjan (zwanych też Moskalami).

W sierpniu 1915 r. odrestaurowano po części budynek. Dzieci uczy-ły się siedząc na deskach, kto nie miał miejsa siedzącego—stał. Uczyły panie: Maria Pająkowa i Janina Chwastowiczówna.

W listopadzie 1915 r. pokryto budynek nowym dachem.

Budynek tej szkoły—pamiętający czasy wojenne—znajduje się obecnie przy drodze głównej, w centrum Moszczenicy. Jest to część przylegająca do Gimnazjum im. abpa Leona Wałęgi, w której mieści się Ośrodek Kultury i Bi-blioteki w Moszczenicy. W tym roku na ścianie budynku zawisła tablica upamiętniająca 100. rocz-nicę Bitwy pod Gorlicami i 70. rocznicę zakończenia II wojny światowej.

Str. 7

Podczas Operacji gorlickiej ciężkie walki toczyły się w naszym rejonie o górę Pustki i o Wiatrówki, o Las Kamieniec oraz wzgórze w Staszkówce. W Bitwie Gorlickiej zginęło około 20 tysięcy żołnierzy obu walczących stron.

Po walkach zabici pozostawali na pobojowiskach lub byli chowani począt-kowo w płytkich prowizorycznych grobach.

W celu uporządkowania pól bitewnych, a także mając na uwadze godne pochowanie bohaterów, wybudowano nekropolie (cmentarze). Kie-rownikiem artystycznym i głównym projektantem większości cmentarzy znajdujących się w naszym rejonie był polski artysta Jan Szczepkowski.

Na terenie naszej Gminy znajduje się 5 takich cmentarzy. Są to pomniki pamięci, pomniki walki i męczeństwa.

Cmentarz wojskowy nr 124 - Mszanka to żołnierskie miejsce pochów-ku zlokalizowane w naszej miejscowości. Cmentarz znajduje się na skraju lasu przy drodze w kierunku Łużnej. W 55 grobach zbiorowych i 44 poje-dynczych pochowano 167 żołnierzy z armii niemieckiej i 494 z armii rosyj-skiej. Polegli oni głównie w 1915r. w czasie Bitwy pod Gorlicami.

Cmentarz zbudowany jest na planie prostokąta. Za-projektował go Hans Mayer. Ogrodzony jest kamiennymi słupkami. Nad cmentarzem góruje wysoki drewniany krzyż, ustawiony na kamiennym cokole, znajdujący się pośrodku założenia. Gro-by rozlokowane są rzędo-wo. Mają one formę ma-

łych steli, na których umieszczone są żeliwne tablice inskrypcyjne.

Wieści z Wanatówki Str. 8

Na cmentarzu nr 119 w Staszkówce pochowano 516 żołnierzy armii ro-syjskiej.

Cmentarz nr 118 znajduje się na wzgórzu Patria (zwanym też Mentlówka). Po-chowano tam 456 żołnierzy armii austro—węgierskiej, 82 niemieckiej i 42 rosyjskiej. W centralnym miejscu znajduje się rzeźba: cztery kamienne słupy (pylony), na nich umieszczono miecze.

Na cmentarzu nr 117 pocho-wano 286 żołnierzy armii rosyjskiej.

Dalej w stronę Ciężkowic znajduje się kolejny wojsko-wy cmentarz nr 116 tzw. Da-widówka. Pochowano na nim 4 oficerów, 22 podofice-rów i 152 szeregowców z 3 pruskiego pułku im. Królowej Elżbiety. Najmłodszy podpo-rucznik liczył zaledwie 16 lat.

Str. 9

Kolejny cmentarz w naszym rejonie to największy po-wierzchniowo cmentarz gali-cyjski: Cmentarz wojenny nr 123 Łużna—Pustki. Zajmuje część góry Pustki. Spoczywa tam: 909 żołnierzy armii au-stro—węgierskiej, 65 niemiec-kiej i 226 rosyjskiej. Elemen-tem centralnym jest odbudo-wana ostatnio drewniana kapli-ca tzw. gontyna.

Mieszkańcy Moszczenicy

podczas II wojny światowej Na terenie wsi nie były prowadzone bezpośrednie działania wojenne. Rozwijał się ruch konspiracyjny, przebywali tu partyzanci. W Księżym Le-sie był szałas, z którego obserwowali cała okolicę. Partyzanci przeprowa-dzali różne akcje bojowe. Do potyczek z Niemcami dochodziło przy drodze od Zagórzan do Łużnej (obok drogi był las, co sprzyjało partyzantom).

Moszczeniczanie pomagali też uchodźcom spod Żmigrodu (skąd ich wysiedlono). Przyjmowali ich pod dach, karmili. Około 200 osób (z rozkazu Niemców) budowało niemiecką linię umocnień wzdłuż rzeki Dunajec.

konspiracja (łac. conspiratio), podziemie, spisek – ogólnie: tajemnica lub tajna organizacja

partyzant (fr . partisan 'stronnik; partyzant' – żołnierz nieregularnych oddziałów prowa-dzących walki oraz działania dywersyjne na terenach zajętych przez przeciwnika bądź zwal-czających siłą rząd.

Wieści z Wanatówki Str. 10

Szkoła w naszej wiosce podczas II wojny światowej Wieś już 7 września 1939 roku zajęły wojska niemieckie. We wrze-śniu i październiku w szkole kwaterowało wojsko niemieckie. Rok szkolny 1939/40 rozpoczął się dopiero w grudniu. Potem mimo działań wojennych nauka trwała.

Spadające bomby nie zniszczyły budynków we wsi. Skupiono się głównie na bombardowaniu stacji kolejowej.

Co ciekawe – wpis w Kronice Szkoły pod rokiem szkolnym 1941/42 jest w języku łacińskim. W maju 1941 roku znów budynek szkoły zajęli Niemcy. Przebywali tu przez 3 tygodnie.

Pod rokiem szkolnym 1944/45 ówczesny kierownik szkoły Bronisław Wa-nat zanotował: „Nareszcie skończyła się gehenna okupacji hitlerowskiej i jesteśmy znów w wolnej Polsce”.

Pomnik Bolesława Opozdy

Bolesław Opozda zginął bohatersko w walce z Niemcami w 1944 roku.

Był to młody 17 –letni partyzant Armii Krajowej. Działał pod pseudonimem „Szarotka”.

W dniu, kiedy zginął, w rejonie Pustek przydzie-lano broń, amunicję i środki opatrunkowe. Ze zgrupowania partyzanckiego udał się w miejsce akcji. Gdy napotkał furmankę z konwoju niemiec-kiego, wychylił się z krzaków i krzyczał do Niem-

ców, by podnieśli ręce do góry. Seria z niemieckiego karabinu maszyno-wego trafiła w jego klatkę piersiową.

Jego ciało spoczywa na cmentarzu w Łużnej. Pomnik w lesie przy drodze z Moszczenicy w stronę Łużnej upamiętnia miejsce, w którym zginął w dniu 2 sierpnia 1944r.

Str. 11

W ramach obchodów setnej rocznicy Bitwy pod Gorlicami uczniowie naszej szkoły angażowali się w różnorodne konkursy:

1. Po szkolnych eliminacjach do powiatowego Konkursu Hi-storycznego „Ziemia Gorlicka 1915” na etapie powiato-wym Bartłomiej Tajak zajął I miejsce. Udzielił 100% po-prawnych odpowiedzi. Szkołę reprezentowała też Mariola Mruk, która udzieliła 86% poprawnych odpowiedzi. Opie-kun: nauczyciel historii—p. Sylwia Żelazny.

2. Mariola Mruk została finalistką etapu wojewódzkiego Ogólnopolskiego Konkursu Tematycznego „Losy Bli-skich i losy Dalekich – życie Polaków w latach 1914 – 1989”. Bohaterem pracy był jej pradziadek – Władysław Mruk, który pozostawił zapiski z czasów I wojny świato-wej. Opiekun: nauczyciel historii—p. Sylwia Żelazny.

3. Uczniowie wykazali się też szeroką wiedzą na Wielkim Te-ście „Bitwa Gorlicka 1915”. Konkurs zorganizowała Miejska Biblioteka Publiczna im. S. Gabriela w Gorlicach. Opiekun: nauczyciel historii—p. Sylwia Żelazny.

4. W międzygminnym konkursie plastycznym „Co szepczą mogiły?” zorganizowanym pr zez ZS w Łużnej III miej-sce zajęła Krystyna Skrobot z kl Ia, która wykonała pracę pt. „Staszkówka – Patria – fragment cmentarza wojennego nr 118”. Natomiast wyróżnienie zdobyła Aleksandra Gra-bowska z kl. Vb. Na konkurs wykonała pracę pt. „ Za Oj-czyznę. Opiekun: nauczyciel plastyki—p. Teresa Wojnar-ska.

Ojczyzna to kraj dzieciństwa Miejsce urodzenia To jest ta mała najbliższa Ojczyzna Miasto miasteczko wieś Ulica dom podwórko Pierwsza miłość Las na horyzoncie Groby W dzieciństwie poznaje się Kwiaty zioła zboża Zwierzęta Pola łąki Słowa owoce Ojczyzna się śmieje Na początku ojczyzna Jest blisko Na wyciągnięcie ręki Dopiero później rośnie Krwawi Boli

Tadeusz Różewicz

„Oblicze Ojczyzny”

Wydawca: SP im. Bronisława Wanata w Moszczenicy Adres: 38-321 Moszczenica 250 tel. (0-18) 3541007 e-mail: sp.moszczenica@op.pl Zespół redagujący: Dominika Brach, Natalia Galiszewska, Natalia Socha, Justyna Smajdor, Monika Janas, Bartłomiej Tajak Opiekun: mgr Anna Potok Wspólpraca: mgr Sylwia Żelazny