WESTERN I ANTYWESTERNWESTERN I ANTYWESTERN

Opracowanie: Radosław Wolski

TEMATYKA WESTERNÓW

• Walki osadników z Indianami• Budowa pierwszych linii komunikacyjnych• Konflikty drobnych farmerów z wielkimi

posiadaczami ziemskimi• Historie szeryfów• Dzieje pewnej miejscowości i społ. w

obliczu podbijania / eksploracji / rozwoju miast

• Walki hodowców ze złodziejami bydła• Opowieści o mścicielach i cowboyach

wyjętych spod prawa

CECHY GATUNKOWE

• wyrazista akcja o dobitnie zarysowanym konflikcie dramatycznym (stracie sił dobra z siłami zła)

• obowiązkowe składniki awanturnicze; strzelaniny, bójki, napady, pościgi

• operowanie plenerami Dzikiego Zachodu (skaliste wąwozy, rozległe prerie + charakterystyczne miejsca – kolej, saloon)

• Klasyczny – nie stawia dylematów moralnych, etycznych – jest jednoznaczny w wymowie

Andre Bazin, Western, czyli film amerykański par excellence

• O specyfice tego gatunku nie świadczy ani temat, ani atrybuty, ale mit. „Western narodził się ze spotkania określonej mitologii z określonymi środkami wypowiedzi”. Mitologia Dzikiego Zachodu – przetworzona prawda historyczna. Western składa się z mitów w stanie czystym.

KWINTESENCJA AMERYKAŃSKIEJ GATUNKOWOŚCI FILMOWEJ

Bohaterowie westernuSĄ ŁATWI DO ZIDENTYFIKOWANIA

• Dobry i zły cowboy • Traper. Przez długie lata to postać pozytywna – zabija Indian, bo kiedyś

spalili mu dom, zabili żonę i synka. 1959 mit rozwiewa Richard Brooks w filmie Ostatnie polowanie

• Indianie. Dzicy i okrutni, łatwo ich wyprowadzić w pole• Żołnierz, tchórz, pijak - nie może sobie pozwolić na działanie na własną

rękę• Bandyci. Bracia James: Jessie i Frank, którzy obrabowali kilkaset

pociągów, nierzadko łącząc rabunek z morderstwem. Billy Kid (Willim Bonney) – bandyta powieszony w 20 roku życia za zamordowanie kilkudziesięciu ludzi

• Szeryf. Niedoświadczony, zdobywa szlify, energiczny szeryf, ostatnia rozgrywka (konwencję łamie np. „Django”)

• Kobiety. Dobre i cnotliwe, upadłe i zepsute, ale nigdy nie są czarnymi bohaterami. Pierwsza postać: narzeczona. Potem dziewczyna z salonu – to dodaje pikanterii. Shirley Temple, Grace Kelly. L. 50 kobieta silna, kobieta wesołek

Etapy rozwoju westernu• Edwin S. Porter (1869-1941): 1898 Cripple Creeck – po raz

pierwszy na ekranie saloon; Napad na ekspres (1903) – akcja równocześnie w kilku miejscach. Film ten był przełomowy, ponieważ wprowadził będące do dziś standardem konwencje fabuły definiujące western: dobro kontra zło, czarny bohater kontra bohaterowie pozytywni; napad, po którym następuje pościg i kulminacyjny pojedynek

• Dawid W. Griffith: Ostatnia kropla wody, Bitwa, Masakra (1911-1912) – zapowiedzi formy widowiskowej: napad na dyliżans, ratunek w ostatniej chwili; ale większy wpływ miał Griffith na rozwój melodramatu

• Najczęstszy temat: walki z Indianami; rzadziej: melodramat

Etapy rozwoju westernu c.d.RRODUCENCI

Najwięksi producenci: „Essanay” Gilbert M. Anderson (Broncho Billy) z producentem G.K. Sporem zakłada 1908 wytwórnię „Essanay” (S&A) – co tydzień film cowboyski.

„Bison 101” Carla Laemmle dla którego filmy kręci Thomas Ince. Laemmle nie może odżałować, że rozwiązał kontrakt z Incem i nie mogąca ponownie zawiązać współpracy napada ze statystami na miasteczko filmowe Bisona zwane „Inceville” – rozpędzają konie, niszczą sprzęt; na pomoc przychodzą sąsiedzi z planu obok – komiczni bohaterowie z filmów Macka Senneta (bijatyka jak za czasów wojny patentowej, kiedy to agenci Edisona okładali kijami pracowników innych wytwórni, które nie wnosiły opłaty licencyjnej).

Wytwórnia „Biograph”, w której w 1908 roku filmem „Przygody Dolly” debiutuje jako samodzielny reżyser Dawid Wark Griffith

Western – klasyka lat 20. 1923 Kryty wóz (The Covered

Wagon ) reż. James Cruze – epicka wędrówka pionierów 1848-1849

1924 Żelazny koń (The Iron Horse) reż. John Ford – autentyczne scenerie; opowieść o budowaniu pierwszej transkontynentalnej linii kolejowej „Union Pacific Railroad” 1862, a więc w okresie wojny Północy z Południem; „amerykańska Odyseja”, olbrzymie powodzenie

Western – sytuacje dramatyczne

1) Izolacja bohaterów od reszty świata

- Dzieje miasteczka

1) Konflikt rozwiązywany za pomocą kuli, pozostały na placu walki walczy dalej w kolejnych perypetiach

2) Jeden lub kilku ludzi bierze na siebie obowiązek stania na straży prawa – grupa ludzi w obronie mieszkańców miasta

MIT, SYMBOLIKA• Mit „dzikiego zachodu” – miasto w obliczu

nowej cywilizacji (budowa kolei)• Mit walki dobra i zła, dobrego i złego

cowboya• Mit Kobiety – aby ją zdobyć bohater

poddawany jest próbom. W świecie westernu kobiety są dobre, a mężczyźni nie. Mit kobiety zrodził się z warunków historycznych, gdzie najcenniejszymi dobrami była kobieta i koń. Za kradzież konia – stryczek. Dla obrony kobiety tworzy się mit.

• Galopujący cowboy – idea wolności, podboje, ekspansja

• Bohaterowie pozytywni reprezentują: uczciwość, wierność, szlachetność – walczy dobro ze złem, sprawiedliwość z występkiem

• Oparte na opowieściach, legendach „romantyczne historie” o dzikim zachodzie

• To mity, a nie prawda historyczna

Rozwój westernu• Dźwięk wzbogaca

dramaturgię: • Niektóre filmy zapożyczają

nawet tytuły od piosenek, które są wokalnymi przerywnikami akcji: My Darling Clementine, jak brzmi oryginalny tytuł głośnego filmu Miasto bezprawia;

• „końskie opery”; Gene Autry – „czysty cowboy”, film Tumbling Tumbleweeds (1934) dla wytwórni Republic jest początkiem tego podgatunku

1939 Dyliżans

Na przełomie lat 30.i 40. western zyskał świadomość swej tożsamości gatunkowej; 1939 Dyliżans (Stagecoach) John Ford oparty na Baryłeczce Maupassanta (kilka psychologicznie zróżnicowanych postaci w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa).

Andre Bazin: „John Ford osiągnął tu całkowitą równowagę między mitami społecznymi, reminiscencjami historycznymi, prawdą psychologiczną i tradycyjną tematyką westernowych inscenizacji”.

W samo południe 1952 Lata 50. apogeum gatunku; twórcy

nadają westernom piętno autorskości poprzez grę z konwencją;

Jeździec z nikąd (Shane, 1953) George’a Stevensa – zdramat moralny połączony z estetyzmem zdjęciowym

W samo południe (High Noon, 1952) Freda Zinnemanna z Garym Cooperem i Grace Kelly –western psychologiczny, antywestern

Bazin: nadwestern – western, który wstydzi się być sam sobą i który szuka racji bytu na nowych obszarach: w sferze estetyki, socjologii, moralności, psychologii, polityki, erotyki

Antywestern

• Fritz Lang rozprawia się z legendą Jessy’ego Jamesa w „Powrót J.J.” (1940) /wcześniej „Jessy James”, 1930/

• Dziki zachód przestał być miejscem, w którym wszystko podporządkowane jest legendzie

• Bandyci również mają szlachetne cechy, stają się bohaterami, zyskują sympatię widzów

• Rzeczywistość gdzie wszystko nie jest „czarne” i „białe”

• Obdarte z heroizmu czyny dobrych kowbojów

• Okrucieństwo zastępuje szlachetne cnoty

• Demitologizacja klasycznych wątków, ich zaprzeczenie

• Indianie nie są dzikimi barbarzyńcami, a mającymi swoje osady ludźmi broniącymi swojej egzystencji, kultury, ofiarami cywilizacji (wątki wojny w Wietnamie)

Lata 60. i 70.• Lata 60. to okres modernizmu –

Peckinpah i Penn nie polemizują z wymogami gatunku, ale je burzą

• Sam Peckinpah (1961 Niebezpieczni Kompani , The Deadly Companions; 1962 Strzały o zmierzchu, Ride the High Country; 1969 Dzika Banda, The Wild Bunch; 1970 Ballada o Cable'u Hogue , The Ballad of Cable Hogue; 1973 Pat Garrett i Billy Kid, Pat Garrett and Billy the Kid; 1974 Dajcie mi głowę Alfredo Garcii, Bring Me the Head of Alfredo Garcia

• Arthur Penn The Chase (1966), Little Big Man (1970)

Spaghetti western

• Westerny produkowane są także w Europie: od 1963 we Włoszech

• Sergio Leone „Za garść dolarów” (1964) – pobił rekordy kasowe i zapoczątkował lawinę „Spaghetti-westernów”

• Apologia gwałtów i przemocy• Włoski cowboy nie jest postacią pozytywną. Nie

ma podziału na dobrych i złych, tylko na silnych i słabych. Wszyscy walczą o złoto. Brak szacunku względem kobiet.

Cowboy na polskich dróżkach czyli western w Polsce

• 1958 Ranczo Teksas reż. Wadim Berestowski – studenci zootechniki w Bieszczadach prowadzą życie cowboyów

• 1968 Wilcze echa reż. Aleksander Ściobor-Rylski – przygody zdemobilizowanego podoficera Wojsk Ochrony Pogranicza w Bieszczadach

• 2006 Summer Love (pl. Wakacyjna miłość) - polsko-amerykański western w reżyserii Piotra Uklańskiego; Plenery: Siedlec, Jura Krakowsko-Częstochowska; Val Kilmer, jako poszukiwany; Rafał Mohr, jako pomocnik sklepikarza; Katarzyna Figura, jako żona szeryfa; Karel Roden, jako nieznajomy; Bogusław Linda, jako szeryf

Western w Niemczech

• Niemcy produkują już od l. 20. Opierają się na anachronicznych wzorach prymitywnego widowiska, lekceważąc ewolucję gatunku. Harald Reinl. Głównie na podst. twórczości Karola Maya. Old Shatterhand (Lex Barker – Amerykanin, dawny odtwórca roli Tarzana) i Winnetou (niebieskooki Francuz Pierre Brice). Ersatz-westerny.

EASTERNY

• „Sukiyaki Western Django” (2007, Japonia)

reż. Takashi Miike                                      

• „The Good, The Bad, The Weird” (2008, Korea Południowa)reż.: Ji-Woon Kim

Współczesne hybrydy i przykłady

• „Wild wild west” (1999)

• „Sexipistols” (2006)

• „Truposz” (1995)

• „Jeździec znikąd” (2013)

• „Django” (2012)

ZASTANÓW SIĘ:

W jaki sposób odwołują się do tradycji w historii kina

HYBRYDY – c.d.

„GWIEZDNE WOJNY”

western osadzony w kosmosie

ANALIZA:

O podbojach… - tematyka

Gwiezdni cowboye z mieczami świetlnymi

Konie – pojazdy kosmiczne

Dobro i zło - ?

Słynni cowboye• Broncho Billy – gra go Gilbert M.

Anderson. Grał w Napadzie na ekspres, długo namawiał producentów, by zrealizować film o cowboyach. Z producentem G.K. Sporem zakłada 1908 wytwórnię „Essanay” (S&A) – co tydzień film cowboyski. Anderson nauczył się jeździć konno, ok. 400 dwuaktowych filmów.; 1913 zrzeka się pracy aktorskiej, prawa od ekranowego nazwiska sprzedaje producentom Adamowi Kesslerowi i Charlesowi O. Baumanowi, którzy w swojej wytwórni „Bison 101” kontynuują serię filmów cowboyskich; W Broncho Billy wciela się William Surrey Hart, wspaniały jeździec i aktor z dużą praktyką teatralną. Filmy reżyseruje początkujący w zawodzie Thomas Harper Ince.

Słynni cowboye-aktorzy RIO JIM. Gra go William Surrey

Hart, który porzucił rolę Broncho Billy’ego; Hart – mając 18 lat wyjeżdża do Anglii gdzie występuje w cyrku jako woltyżer, epizody w teatrze. Po powrocie do Ameryki gra na scenach nowojorskich jako partner belgijskiej aktorki Mille Rhéi; później w zespole Heleny Modrzejewskiej. Szybko porzuca Broncho Billego i staje się uwodzicielskim, doświadczonym, z przeszłością Rio Jimem. Stosunek do konia – czule rozmawia z Fritzem (to pozwala widzom poznać problemy bohatera). Pedant w sprawie westernowych realiów.

Słynni cowboye-aktorzy

Tom Mix - długi czas w armii, Chiny, Afryka, szeryf w Oklahomie, chodziło się do kina by zobaczyć „nowego Mixa”, dbałość o realia; nie strzela bez powodu, nie gra w filmach odstępujących od moralizatorskiej opowiastki; schludny, czysty na duchu i na ciele. Koń Tony. Wciąż popularny po przełomie dźwiękowym; bez dublerów, często w szpitalu, 1940 ginie w wypadku samochodowym

KOLEJNI AKTORZY

• Gary Cooper

• John Wayne

• Clint Eastwood

• Kevin Costner

REŻYSERZY

• John Ford

• Howard Hawks

• Clint Eastwood

• Sam Peckinpah

• Sergio Leone