Operon.pl · Web viewhomo viator oraz potrafi odnieść je do historii Odyseusza, podając...

JĘZYK POLSKI

Zakresy: podstawowyi rozszerzony

Program nauczania dla szkół ponadpodstawowych (liceum i technikum)

Autor:

Katarzyna Tomaszek

Gdynia 2019

Spis treści

I. Wstęp3

II. Cele edukacyjne5

III. Treści nauczania i szczegółowe osiągnięcia ucznia8

IV. Procedury osiągania celóW114

V. Ocenianie osiągnięć ucznia116

VI. Bibliografia118

I. WSTĘP

Nauczanie języka polskiego ma być procesem rozpoczynającym się w ośmioklasowej szkole podstawowej i kontynuowanym w czteroletnim liceum lub pięcioletnim technikum, jak zakładają twórcy nowej podstawy programowej. Spójność tego procesu, związana z zaangażowaniem ucznia i nauczyciela, powinna zagwarantować młodemu człowiekowi zdobycie umiejętności niezbędnych we współczesnym świecie.

Jak piszą autorzy podstawy programowej język polski realizowany jako przedmiot kluczowy w szkole ponadpodstawowej pozwala uczniowi na poznawanie zarówno dzieł literackich wchodzących w skład polskiego, europejskiego i światowego dziedzictwa, jak i utworów literatury współczesnej, których autorzy zdobyli uznanie. Dojrzałość intelektualna, emocjonalna i moralna, którą w tym czasie osiąga uczeń, sprzyja kształtowaniu hierarchii wartości, kształtowaniu jego tożsamości osobowej, narodowej i kulturowej, rozwojowi poczucia odpowiedzialności za własny rozwój oraz wybory życiowe.

Cele kształcenia i treści nauczania zostały sformułowane w taki sposób, by służyć opanowaniu przez uczniów umiejętności krytycznej interpretacji i analizy dzieł literackich oraz innych tekstów kultury w różnych kontekstach. Szczególne znaczenie dla rozwoju kompetencji interpretacyjnych – zdaniem twórców nowej podstawy programowej – ma zintegrowanie kształcenia literackiego i kształcenia językowego. Wzbogacanie wiedzy o języku traktowanym jako rozwijający się system i narzędzie służące poznawaniu świata oraz wartościowaniu ma służyć kształtowaniu u ucznia refleksji porządkującej i pozwalać na świadome uczestnictwo w różnych sytuacjach komunikacyjnych, związanych zarówno z odbiorem, jak i tworzeniem własnych tekstów. Służy temu również dalsze rozwijanie umiejętności retorycznych, które pozwalają nie tylko na tworzenie własnych wypowiedzi, ale kształtują umiejętności polemiczne oraz pozwalają rozpoznać próby manipulacji i skutecznie się im przeciwstawiać.

Ważnym elementem pozostaje samokształcenie uczniów, która na lekcjach języka polskiego powinna być rozbudzane. Służy ono bowiem poszerzaniu pola własnych zainteresowań i świadomemu uczestnictwu w kulturze.

Równie ważnym zadaniem, jakie stoi przed nauczycielem-polonistą jest także stymulowanie i wspieranie rozwoju kompetencji komunikacyjnych uczniów, przygotowywanie ich do sprawnego i skutecznego porozumiewania się, świadomego i krytycznego odbioru różnego typu tekstów kultury, w tym przede wszystkim tekstów literackich. Uczeń kończący szkołę powinien być nie tylko zdolny do kontynuowania edukacji na studiach wyższych, ale także świadomie uczestniczyć w życiu społecznym.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt – zapisy podstawy programowej stanowią jednocześnie podstawę wymagań na egzaminie maturalnym z języka polskiego. Zatem poza społecznym i rozwojowym wymiarem edukacja polonistyczna musi służyć wyposażeniu ucznia w niezbędną wiedzę i umiejętności, które zostaną tym egzaminem zweryfikowane. Nowa podstawa programowa zdaje się przywracać zdrową równowagę między kształceniem umiejętności i zdobywaniem wiedzy, uczeń ma nie tylko „potrafić”, ale także „wiedzieć”. Każdy świadomy nauczyciel zdaje sobie sprawę, iż umiejętności wymagają pewnego zasobu wiedzy.

Na realizację treści z podstawy programowej w zreformowanej szkole ponadgimnazjalnej przewidziano w całym cyklu kształcenia (czteroletnim liceum, pięcioletnim technikum) 16 godzin tygodniowo na poziom podstawowy i dodatkowo 8 godzin tygodniowo na poziom rozszerzony. Proponowany program pozwala nie tylko na pełną realizację zawartych w niej treści, ale także pozostawia czas na zaspokojenie indywidualnych potrzeb uczniów, rozwijanie w nich pasji do literatury i języka ojczystego, dzięki realizacji tematów uzupełniających.

II. CELE EDUKACYJNE

CELE KSZTAŁCENIA – WYMAGANIA OGÓLNE

Wymagania ogólne dla zakresu podstawowego (ZP) i zakresu rozszerzonego (ZR) odnoszą się do czterech obszarów zdefiniowanych w podstawie programowej odpowiednio jako – kształcenie literackie i kulturowe, kształcenie językowe, tworzenie wypowiedzi i samokształcenie.

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.

2. Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces.

3. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa.

4. Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej oraz dostrzeganie związków między nimi.

5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

6. Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru opartego na podstawach naukowych.

7. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji.

8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.

9. Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego korzystania z nich.

10. Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka.

11. Kształcenie umiejętności rozpoznawania i wartościowania postaw budujących szacunek dla człowieka (np. wierność, odpowiedzialność, umiar) oraz służących budowaniu wspólnot: państwowej, narodowej, społecznej (np. patriotyzm, sprawiedliwość, obowiązkowość, szlachetność, walka, praca, odwaga, roztropność).

II. Kształcenie językowe.

1. Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku.

2. Wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych, stosowne wykorzystanie języka w różnych sytuacjach komunikacyjnych.

3. Funkcjonalne wykorzystywanie wiedzy o języku w odczytaniu sensów zawartych w strukturze głębokiej tekstów literackich i nieliterackich.

4. Świadome wykorzystanie działań językowych w formowaniu odpowiedzialności za własne zachowania językowe.

5. Uwrażliwianie na piękno mowy ojczystej, wspomaganie rozwoju kultury językowej, doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Doskonalenie umiejętności wyrażania własnych sądów, argumentacji i udziału w dyskusji.

2. Wykorzystanie kompetencji językowych i komunikacyjnych w wypowiedziach ustnych i pisemnych.

3. Kształcenie umiejętności formułowania i uzasadniania sądów na temat dzieł literackich oraz innych tekstów kultury.

4. Doskonalenie umiejętności retorycznych, w szczególności zasad tworzenia wypowiedzi spójnych, logicznych oraz stosowania kompozycji odpowiedniej dla danej formy gatunkowej.

5. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności.

IV. Samokształcenie.

1. Rozwijanie zainteresowań humanistycznych.

2. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym zasobów cyfrowych, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej.

3. Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania oraz syntezy poznanego materiału.

4. Wyrabianie nawyku samodzielnej, systematycznej lektury.

5. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności intelektualnej i twórczej.

6. Umacnianie postawy poszanowania dla cudzej własności intelektualnej.

7. Rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.

Język polski jako przedmiot nauczania odgrywa szczególną rolę w wychowaniu młodego człowieka. Obcowanie w dziełami sztuki, które poruszają tematy egzystencjalne i aksjologiczne, pomaga nie tylko w kształtowaniu jego wrażliwości estetycznej, ale także postaw etycznych i zachowań wobec świata i innych. Sprzyja także w sformułowaniu systemu wartości czy odnalezieniu własnej tożsamości. Ponadto wspiera w uczniu wykształcenie otwartej postawy wobec dziedzictwa kulturowego i umiejętnego odbierania tekstów kultury, a także poprawnego posługiwania się językiem ojczystym.

III. TREŚCI NAUCZANIA I SZCZEGÓŁOWE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA

Tematyka

Lektury z podstawy programowej (lub inne teksty)

Osiągnięcia ucznia w zakresie podstawowym oraz *rozszerzonym

BIBLIA

Moc słowa, potęga komunikacji i literatury

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: komunikacja, literatura, akt komunikacji językowej,

posiada podstawowe informacje na temat procesu powstawania literatury, wyodrębniania się poszczególnych rodzajów i gatunków literackich,

omawia poszczególne elementy aktu komunikacji językowej,

przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów naukowych,

rozpoznaje i określa funkcję językową tekstów (*w tym fatyczną i magiczną),

zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe; potrafi omówić funkcje komunikacji, style wypowiedzi,

*określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

Wstęp do Biblii

Uczeń:

rozpoznaje tematykę poznawanych tekstów i jej związek ze zjawiskami historycznymi (wie, kiedy powstawała Biblia,

zna podział Biblii,

potrafi wymienić języki, w których tworzona była Biblia, zna najważniejsze przekłady Biblii,

zwraca uwagę na symbolikę oraz alegoryczność omawianych tekstów biblijnych,

potrafi wymienić podstawowe gatunki biblijne (np. przypowieść, ewangelia, pieśń, hymn, list),

zna i potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: alegoria, symbol, przypowieść (parabola), apokalipsa, pieśń, dekalog, chrześcijaństwo, judaizm, biblista, prorok, prawosławie, protestantyzm, manicheizm, psałterz, psalm, teodycea, werset, Tora, list, modlitwa, prorok, patriarcha, stylizacja, politeizm, monoteizm,

potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy).

Święte księgi i ich rola w religii i kulturze

Biblia (fragmenty 1 i 2 Księgi Rodzaju)

Uczeń:

rozpoznaje konwencję literacką utworu,


potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy),

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje,

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji; interpretuje je i wartościuje,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Rodzaju w kulturze późniejszych epok,

zwraca uwagę na specyfikę stylu biblijnego.

Stworzenie świata i człowieka oraz wyobrażenia raju – Księga Rodzaju

Biblia. Księga Rodzaju (fragmenty)

Uczeń:

rozpoznaje konwencję literacką utworu,


potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy),


rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji; interpretuje je i wartościuje,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Rodzaju w kulturze późniejszych epok,

potrafi wskazać podobieństwa różnice między mitologicznym oraz biblijnym opisem stworzenia świata oraz zdaje sobie sprawę z czego te różnice wynikają.

Księga Psalmów jako arcydzieło poezji biblijnej

Psalm 6, Psalm 23

Uczeń:

zna cechy gatunkowe psalmu,

omawia tematykę psalmów,

zna funkcje psalmu w kulturze,


zwraca uwagę na sposób funkcjonowania toposów biblijnych we współczesnej kulturze,

zwraca uwagę na symbolikę oraz alegoryczność omawianych tekstów biblijnych.

Psalm jako gatunek literacki – przekłady i współczesne realizacje

Psalm 13, Psalm 47

Uczeń:

zna cechy gatunkowe psalmu,

omawia tematykę psalmów,

zna funkcje psalmu w kulturze judaizmu,


zwraca uwagę na sposób funkcjonowania toposów biblijnych we współczesnej kulturze,

potrafi wymienić najważniejsze przekłady psalmów oraz wskazać ich specyficzne cechy (np. środki artystycznego wyrazu),

zwraca uwagę na symbolikę oraz alegoryczność omawianych tekstów biblijnych.

Księga Hioba. Pytania o cierpienie

Księga Hioba (fragmenty)

Uczeń:


zna problematykę podejmowaną w Księdze Hioba (sens cierpienia, podejście do cierpienia, milczenie Boga),

zna pojęcie teodycei i potrafi powiązać je z historią Hioba,

rozpoznaje dydaktyczną (mądrościową) funkcję Księgi Hioba i potrafi ją wyjaśnić, odwołując się do konkretnych fragmentów tekstu,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Hioba w kulturze późniejszych epok.

Księga Koheleta. Rozmyślania nad sensem ludzkiego życia

Księga Koheleta (fragmenty)

Uczeń:

rozumie oraz potrafi wyjaśnić znaczenie takich pojęć jak: teodycea, eklezjasta, eklezja, ketuwim, eschatologia, nihil novi sub solem, omnia tempus habent, vanitas vanitatum et omnia vanitas,

zna problematykę podejmowaną w księdze Koheleta (przemijanie, sens ludzkiego życia, marność ludzkiego istnienia, świadomość upływającego czasu, brak trwałych wartości na świecie, wieczność bożej mądrości),


rozpoznaje dydaktyczną (mądrościową) funkcję Księgi Koheleta i potrafi ją wyjaśnić, odwołując się do konkretnych fragmentów tekstu,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Koheleta w kulturze późniejszych epok (np. literatura barokowa).

Biblijny obraz miłości

Pieśń nad pieśniami (fragmenty)

Uczeń:

zna pochodzenie Pieśni nad Pieśniamizna pojęcie Canticum canticorum,


rozpoznaje motywy erotyczne obecne w Pieśni nad Pieśniami (opis Oblubieńca i Oblubienicy, ich przygotowań),

dostrzega w Pieśni nad Pieśniami wyjątkowy liryczny poemat miłosny oraz alegoryczną opowieść o miłości Boga do narodu wybranego,

wskazuje środki poetyckie tworzące nastrój utworu (np. rozbudowane porównania, metafory, peryfrazy),

potrafi wskazać nawiązania do Pieśni nad Pieśniami w kulturze późniejszych epok (np. S. Dali, Cz. Miłosz),

dostrzega istotną rolę Pieśni nad Pieśniami w kulturze europejskiej.

Styl biblijny i stylizacja biblijna

Uczeń:

zna pojęcia, takie jak: styl, stylizacja,

potrafi scharakteryzować cechy biblijnej stylizacji,

potrafi podać funkcje stylizacji biblijnej w literaturze późniejszych epok

odróżnia teksty kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej.

Apokalipsa św. Jana jako źródło symboli

Apokalipsa św. Jana (fragmenty)

Uczeń:

zna znaczenie takich pojęć, jak: apokalipsa, sąd ostateczny, jeźdźcy apokalipsy, trąby jerychońskie,


zna pochodzenie Apokalipsy św. Jana,

odnajduje w tekście apokalipsy odwołania do Starego Testamentu oraz potrafi je zinterpretować,

charakteryzuje język oraz styl tekstu, zwracając uwagę na środki artystycznego wyrazu,

interpretuje symbole pojawiające się w tekście (np. siedem głów Bestii, kobieta, miasto, liczba siedem),

określa rolę Apokalipsy św. Jana w kulturze europejskiej,

potrafi wskazać nawiązania do Apokalipsy św. Jana w kulturze późniejszych epok.

Wstęp do antyku

Uczeń:

zna ramy czasowe epoki, potrafi odpowiednio usytuować ją w dziejach ludzkości,

potrafi wymienić i scharakteryzować główne prądy filozoficzne epoki oraz określić ich wpływ na jej kulturę,

potrafi wymienić najważniejszych twórców epoki oraz scharakteryzować ich twórczość,

potrafi wymienić gatunki literackie charakterystyczne dla omawianego okresu, omówić główne cechy antycznej sztuki,

zna antyczny kanon piękna,

potrafi wyjaśnić pojęcia takie jak: zasada złotego środka, zasada kalokagatii, mimesis, styl mimetyczny,

przetwarza i hierarchizuje informacje na temat epoki z tekstów publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych,

rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji.

Mitologia grecka – u podstaw kultury europejskiej

Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja

Uczeń:

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mit, mitologia (zbiór mitów), archetyp, topos, politeizm, monoteizm, sacrum, profanum, antropomorfizm,

potrafi określić rodzaje mitów (np. kosmogoniczne, teogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne),

potrafi omówić podstawowe funkcje mitów (kulturotwórcza, poznawcza, sakralna, światopoglądowa),

potrafi dostrzec żywotność motywów antycznych oraz wpływ mitów na kształtowanie się kultury oraz literatury europejskiej (topos, intertekstualność, palimpsest),

rozumie pojęcie motywu literackiego,

potrafi określić rolę mitu w tworzeniu znaczeń uniwersalnych,

interpretuje wybrane utwory, uwzględniając niezbędne konteksty (np. filozoficzny).

* W starożytnym Rzymie – skarbcu kultury zachodniej

Jan Parandowski, Mitologia, część II Rzym

Uczeń:

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mit, mitologia (zbiór mitów), archetyp, topos, politeizm, monoteizm, sacrum, profanum, antropomorfizm,

potrafi określić rodzaje mitów (np. kosmogoniczne, teogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne),

potrafi omówić podstawowe funkcje mitów (kulturotwórcza, poznawcza, sakralna, światopoglądowa),

potrafi dostrzec żywotność motywów antycznych oraz wpływ mitów na kształtowanie się kultury oraz literatury europejskiej (topos, intertekstualność, palimpsest),

rozumie pojęcie motywu literackiego,

potrafi określić rolę mitu w tworzeniu znaczeń uniwersalnych,

interpretuje wybrane utwory, uwzględniając niezbędne konteksty (np. filozoficzny),

*rozumie pojęcie tradycji literackiej i jej rolę w budowaniu uniwersalnych wartości (m.in. potrafi udowodnić, że literatura starożytnego Rzymu stanowi istotny element kultury zachodniej).

Bohaterowie mityczni jako figury ludzkiej tożsamości: Prometeusz, Syzyf, Narcyz, Ikar


Uczeń:

potrafi wyjaśnić znaczenie następujących pojęć: prometeizm, postawa prometejska, narcyzm, syzyfowa praca, ikarowe loty,

dostrzega funkcje omawianych mitów (kulturotwórcza, poznawcza),

potrafi zinterpretować omawiane mity na poziomie dosłownym i metaforycznym (figura ludzkiej tożsamości),

wykazuje się znajomością i zrozumieniem problematyki utworu,

potrafi zinterpretować oraz ocenić motywacje omawianych bohaterów literackich,

określa rolę omawianych mitów w kulturze europejskiej,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok (np. A. Camus, J. Iwaszkiewicz, E. Bryll, S. Grochowiak).

Bogowie poezji – Apollo, Dionizos, Hermes, Orfeusz, Marsjasz


Uczeń:

określa rolę poezji w kulturze antycznej,

potrafi zinterpretować oraz ocenić motywacje omawianych bohaterów literackich,

określa rolę omawianych mitów w kulturze europejskiej,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok (np. Z. Herbert).

Tęsknota za nieśmiertelnością.

Demeter i Persefona


Uczeń:

dostrzega kulturową funkcję omawianego mitu (np. wyjaśnienie powstania zjawisk przyrody),

interpretuje omawiany mit na poziomie dosłownym i metaforycznym,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok,

*rozumie pojęcie archetypu i jego rolę w tworzeniu treści uniwersalnych.

Iliada – opowieść o herosach

Homer, Iliada (fragmenty)

Uczeń:

zna cechy gatunkowe eposu (z uwzględnieniem takich pojęć jak: retardacja, porównanie homeryckie, stały epitet),

zna mit o jabłku niezgody – potrafi wyjaśnić przyczyny wybuchu wojny trojańskiej,

potrafi wyjaśnić pochodzenie tytułu dzieła Homera,

dostrzega i potrafi scharakteryzować dwie płaszczyzny fabularne obecne w utworze (świat ludzi i świat bogów), zauważa ich przenikanie się,

potrafi omówić sposoby kreowania w utworze świata przedstawionego (fabuła, bohaterowie, akcja, wątki),

interpretuje utwór, uwzględniając potrzebne konteksty,

*rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcję (m.in odmiany inwersji, synekdochę, aliterację, paranomazję).

Homo viator –Odyseja Homera

Homer, Odyseja (fragmenty)

Uczeń:

zna pojęcie homo viator oraz potrafi odnieść je do historii Odyseusza, podając konkretne przykłady z tekstu,

interpretuje historię króla Itaki na poziomie dosłownym i metaforycznym,

zna znaczenie takich związków frazeologicznych, jak: syreni śpiew, znaleźć się między Scyllą i Charybdą, wierna Penelopa, miecz Damoklesa,

*określa rolę omawianego tekstu w kulturze europejskiej (źródło archetypów),

potrafi wskazać nawiązania do historii Odyseusza w kulturze późniejszych epok (np. Ulisses J. Joyce’a, L. Staff).

*Eneida – rzymska epopeja narodowa

Wergiliusz, Eneida (fragmenty)

Uczeń:

zna cechy gatunkowe epopei i potrafi dostrzec je w utworze Wergiliusza,

zna podstawowe fakty dotyczące powstania poematu Wergiliusza,

zna treść poematu oraz omawia jego problematykę,

dostrzega nawiązania do tekstów Homera,

*określa rolę omawianego tekstu w kulturze europejskiej,

*rozumie rolę tradycji literackiej i kulturowej, potrafi wskazać nawiązania do Eneidy w kulturze późniejszych epok (np. III część Dziadów A. Mickiewicza),

zwraca uwagę na charakterystyczne cechy języka poematu (środki artystycznego wyrazu).

Horacy – najwybitniejszy poeta starożytności

Horacy (wybrane utwory)

Uczeń:

zna podstawowe fakty z życiorysu Horacego,

zna pojęcia takie jak: złoty środek, hedonizm, epikureizm, horacjanizm, umiar,

interpretuje wybrane utwory poety, zwracając uwagę na takie zagadnienia, jak np.: przemijanie ludzkiego życia, nieuchronność śmierci, wartość rozumnego życia i zachowania umiaru, rola przyjemności w życiu człowieka,

dostrzega w tekstach Horacego wpływ epikureizmu, stoicyzmu oraz uniwersalizm,

zwraca uwagę na charakterystyczne cechy języka poety,

określa rolę twórczości Horacego w kulturze europejskiej późniejszych epok,

potrafi wskazać nawiązania do Horacego kulturze późniejszych epok (np. J. Kochanowski)

*rozumie rolę tradycji literackiej i kulturowej

*rozumie pojęcie aluzji literackiej i określa jej znaczenie w interpretacji utworu.

*rozumie pojęcie parafrazy i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu.

W teatrze greckim

Czesław Jędraszko, Teatr sumienia i prawdy (fragment)

Uczeń:

zna genezę i budowę genezą starożytnego teatru,

zna podstawowy podział na tragedię (sztuka wysoka) oraz komedię (sztuka niska),

potrafi wymienić najważniejszych greckich dramaturgów oraz ich dzieła,

zna pojęcia związane z teatrem greckim, takie jak: amfiteatr, Dionizje, skene, koryfeusz, chór, komedia, tragedia,

określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej, rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła,

rozpoznaje specyfikę tekstu popularnonaukowego,

przetwarza i hierarchizuje informację z tekstu popularnonaukowego.

Dramat grecki

Antygona Sofoklesa

Arystoteles, Poetyka (fragmenty)

Uczeń:

zna cechy gatunkowe tragedii starożytnej,

zna budowę tragedii starożytnej, potrafi wskazać takie elementy kompozycyjne, jak: prolog, parodos, epejsodion, stasimon, exodos),

potrafi scharakteryzować w odniesieniu do tekstu zasadę trzech jedności oraz zasadę decorum,

zna pojęcia takie jak: tragizm, bohater tragiczny, fatum, wina tragiczna, ironia tragiczna, konflikt tragiczny, hybris, katastrofa, pycha, anagnoryzm,

zna treść mitu o rodzie Labdakidów i umie powiązać ją z utworem Sofoklesa,

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów,

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

umie wskazać w języku utworu Sofoklesa elementy stylu wysokiego charakterystycznego dla tragedii.

*Komedia attycka – Chmury Arystofanesa

Arystofanes, Chmury

zna cechy gatunkowe komedii starożytnej,

potrafi wyjaśnić znaczenie pojęcia komizmu oraz dostrzec elementy komiczne w tekście Arystofanesa,

dostrzega elementy tragiczne w utworze (nauka przez cierpienie, odwrócenie losu głównego bohatera),

potrafi wymienić i scharakteryzować cechy charakterystyczne komedii attyckiej (satyra polityczna bądź społeczna, elementy fantastyczne – dostrzegalne także w kostiumach aktorów, dosadny, niejednokrotnie bardzo śmiały język),

potrafi wskazać w języku komedii elementy stylu niskiego,

potrafi przedstawić problematykę utworu, interpretuje go, wykorzystując potrzebne konteksty (m.in. filozoficzny)..

*Dialogi z Sokratesem – Państwo Platona

Platon, Państwo (fragmenty)

Uczeń:

wie, kim byli Sokrates i Platon oraz jakie poglądy głosili,

zna pojęcia takie jak: metoda sokratejska, jaskinia platońska, idea, dialog, Ksantypa, prolog, epilog,

wie, czym była demokracja oraz jaką rolę odgrywała w świecie starożytnym,

potrafi przedstawić poglądy Platona dotyczące funkcjonowania społeczeństwa oraz filozofii rzeczy ludzkich,

potrafi wyjaśnić funkcję dialogu w tekście Platona,

określa rolę twórczości Platona w kulturze europejskiej późniejszych epok.

*Retoryka – nauka pięknego wypowiadania myśli

Arystoteles, Retoryka (fragmenty)

Uczeń:

zna podstawowe fakty dotyczące życiorysu oraz twórczości Arystotelesa,

zna pojęcia takie jak: retoryka, ars bene dicendi, perswazja, manipulacja,

wie, jakie funkcje pełniła retoryka w kulturze starożytnej,

potrafi wymienić podstawowe chwyty retoryczne,

omówić związek retoryki z poetyką,

wie, jak powinien być zbudowany argument,

określa rolę jasności oraz stosowności w wypowiedziach (odpowiedni dobór środków językowo-poetyckich, dążenie do precyzji)

*zna i stosuje różne typy dowodzenia w retoryce (indukcyjne, dedukcyjne)

*odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej

*zna i rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paranomazję, metonimię, odmiany inwersji, określając ich funkcję,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny oraz typowy,

*rozumie rolę języka jako narzędzia wartościowania.

ŚREDNIOWIECZE

Wstęp (średniowiecze)

Uczeń:

zna ramy czasowe epoki,

potrafi omówić wpływ antyku oraz kultury arabskiej na epokę średniowiecza,

zna poglądy najważniejszych średniowiecznych filozofów (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Franciszek z Asyżu),

wymienia cechy stylu gotyckiego oraz romańskiego, *rozpoznaje i charakteryzuje główne style w architekturze i sztuce średniowiecza,

zna gatunki charakterystyczne dla literatury średniowiecza,

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: asceza, feudalizm, sztuki wyzwolone, chrystianizacja, dualizm, franciszkanizm, schizma, sobór, teocentryzm, scholastyka, uniwersalizm, teologia, psychomachia, symultanizm, deesis, chansons de geste, psychomachia, moralitet, misterium, stabat mater dolorosa, danse macabre, post, karnawał, ars bene moriendi, psałterz, pareneza, pieśń religijna.

Człowiek w świecie znaków

Uczeń:

rozumie pojęcie znaku językowego oraz języka jako systemu znaków; rozróżnia typy znaków i określa ich funkcje w tekście,

zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt),

rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną),

charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej).

*Wiara i rozum – dwie drogi poznania Boga

św. Augustyn, Wyznania (fragm.); św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (fragm.)

Uczeń:

zna podstawowe fakty z życiorysu św. Augustyna oraz św. Tomasza z Akwinu,

zna następujące pojęcia: retoryka, teologia, summa, herezja, tomizm,

dostrzega w Wyznaniach wątki autobiograficzne, opowieść o drodze do nawrócenia i duchowej przemianie,

*porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty (interpretuje Summę teologiczną jako wykład systemu teologicznego Tomasza, opierającego się na filozofii Arystotelesa),

dostrzega wpływ twórczości św. Tomasza i św. Augustyna na literaturę późniejszych epok (np. barok).

Sąd Ostateczny Hansa Memlinga – ilustrowany traktat teologiczny

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: sąd ostateczny, teologia, traktat,

potrafi zinterpretować dzieło plastyczne (określić temat obrazu, technikę zastosowaną przez malarza, scharakteryzować poszczególne elementy dzieła sztuki),

zna okoliczności powstania obrazu,

potrafi określić znaczenie tematu końca świata i Sądu Ostatecznego w literaturze i sztuce wczesnochrześcijańskiej,

opisuje oraz interpretuje poszczególnie części obrazu, wykorzystując pojęcia z dziedziny malarstwa (np. symultanizm, pierwszy plan, panorama, kompozycja),

potrafi zinterpretować elementy symboliczne umieszczone na obrazie,

*konfrontuje dzieło literackie z dziełem plastycznym,

*wykorzystuje teksty naukowe w interpretacji i analizie dzieła sztuki.

*Katedra gotycka – symbol Europy

Uczeń:

*zna cechy charakterystyczne stylu gotyckiego, umie je wskazać i zinterpretować,

określa wpływ gotyku na rozwój kultury chrześcijańskiej,

*zna utwory z kanonu literatury polskiej nawiązujące do gotyku,

*porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty,

rozpoznaje specyfikę testu popularnonaukowego,

potrafi określić wpływ gotyckiej architektury na kulturę europejską.

Maryja w kręgu zainteresowań teologii i sztuki średniowiecza

Uczeń:

odczytuje pozaliterackie teksty kultury (rzeźby, dzieła malarskie przedstawiające Maryję), stosując kod właściwy danej dziedzinie sztuki,

zna pojęcia takie jak: Bogurodzica, Bogarodzica, theotokos, stabat mater dolorosa, pieta,

dostrzega obecność oraz rolę motywu maryjnego w kulturze późniejszych epok,

*dokonuje analizy porównawczej tekstów kultury, uwzględniając różnorodne konteksty.

Bogurodzica – arcydzieło liryki średniowiecznej

Bogurodzica

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: liryka tyrtejska, liryka maryjna, apostrofa,

zna ramy czasowe powstania najstarszej polskiej pieśni religijnej,

określa problematykę utworu,

analizuje strukturę utworu,

charakteryzuje język Bogurodzicy, uwzględniając różne typy archaizmów,

określa funkcje pieśni w polskiej kulturze,

*rozumie pojęcie trawestacji i wykorzystuje je do interpretacji utworu.

Historia polszczyzny w języku zaklęta

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: archaizm, języki słowiańskie, przegłos, samogłoska, spółgłoska, leksyka, gramatyka, zapożyczenie, średniowieczny wiersz zdaniowy,

zna pochodzenie języka polskiego,

zna elementy języka, które świadczą o przynależności do języków słowiańskich,

zna podstawowe zjawiska, które zaszły w polszczyźnie (zanik jerów, przegłos, palatalizacja),

zna najważniejsze zabytki języka polskiego,

określa wpływ wybranych języków europejskich na rozwój polszczyzny (np. łacina, czeski, niemiecki).

Cierpienie matki, czyli polski plankt średniowieczny (Żale Matki Boskiej pod krzyżem).

Lament świętokrzyski (Żale Matki Boskiej pod krzyżem)

Uczeń:


wskazuje środki wyrazu artystycznego w utworze i określa ich funkcje,

analizuje strukturę utworu (rozpoznaje w utworze formę tzw. sekwencji),

zauważa zmiany, jakie zaszły w polszczyźnie literackiej,

wykorzystuje w interpretacji potrzebne kontesty: m.in. dostrzega inspiracje dolorystyczne,

*konfrontuje tekst literacki z innymi plastycznymi tekstami kultury,

*dokonuje interpretacji porównawczej utworów literackich.

Fascynacja i strach. Śmierć w ikonografii i literaturze średniowiecznej

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)

Uczeń:


wskazuje środki wyrazu artystycznego w utworze i określa ich funkcje,

analizuje strukturę utworu,

zna pojęcia takie jak: danse macabre, ars bene moriendi, ikonografia, memento mori, artes moriendi,

sytuuje utwór w średniowiecznej tradycji tekstów traktujących o potędze śmierci, kruchości ludzkiej kondycji, opowieści o trzech umarłych i trzech żywych, sporów duszy z ciałem, traktatów dotyczących sztuki umierania,

dostrzega w utworze elementy satyryczne oraz groteskowe,

odnajduje w utworze przysłowia oraz zwroty przysłowiowe,

potrafi scharakteryzować sposób przedstawiania śmierci w sztuce średniowiecznej (motyw danse macabre).

Średniowieczne wzorce osobowe: władca, rycerz, święty, asceta

Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); Pieśń o Rolandzie (fragmenty); Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)

Uczeń:

określa problematykę utworów,

wskazuje środki wyrazu artystycznego w utworach i określa ich funkcje,

zna pojęcia takie jak: asceza, etos rycerski, kronika, chansons de geste, legenda, pareneza, wzorzec osobowy, wasal, suweren, franciszkanizm,

zna stosunki społeczne panujące w okresie średniowiecza,

potrafi określić funkcje wzorców osobowych w kulturze doby średniowiecza,

ma świadomość wpływu średniowiecznych wzorców osobowych na kulturę europejską późniejszych epok.

Chwalebna śmierć jako zwieńczenie biografii parenetycznej

Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); Pieśń o Rolandzie (fragmenty); Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)

Uczeń:

określa problematykę utworów (m.in. potrafi określić funkcję wzorców osobowych w kulturze epoki, wskazuje elementy etosu rycerskiego i średniowiecznej ascezy)

wskazuje środki wyrazu artystycznego w omawianych utworach o charakterze parenetycznym i określa ich funkcje

zna pojęcia takie jak: asceza, etos rycerski, kronika, chansons de geste, legenda, pareneza, wzorzec osobowy, franciszkanizm,

zna stosunki społeczne panujące w okresie średniowiecza,

potrafi zinterpretować motyw śmierci bohaterów literackich na poziomie dosłownym i metaforycznym,

ma świadomość i umie wskazać wpływ średniowiecznych wzorców osobowych na kulturę europejską późniejszych epok,

*porównuje tekst literacki z innymi tekstami kultury.

*Powaga i śmiech. Wielki testament Franciszka Villona

François Villon, Wielki testament (fragmenty)

Uczeń:

określa problematykę omawianego utworu (motyw grzechu i śmierci przeplatający się z fascynacją życiem w jego najbardziej zmysłowych aspektach),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego w utworze,

wykorzystuje konteksty w interpretacji utworu (biografię Villona),

*dostrzega zjawisko mieszania konwencji literackich w utworze,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła i charakteryzuje go,

*określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w utworze,

*rozumie pojęcie rubaszności i sarkazmu, wskazuje je w omawianym utworze, przedstawia propozycję ich odczytania.

Boska komedia Dantego – summa średniowiecza

Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty)

Uczeń:

określa problematykę utworu, zna genezę Divina Commedia,

potrafi omówić budowę utworu Dantego,

interpretuje symbolikę liczb w konstrukcji utworu Dantego,

omawia budowę świata przedstawionego Boskiej komedii,

dostrzega w Boskiej komedii poetycką summę wieków średnich, ogrom wiedzy encyklopedycznej przekazanej przez Dantego (poglądy teologiczne, filozoficzne, historiozoficzne),

dostrzega rolę utworu Dantego w kulturze europejskiej późniejszych epok, potrafi wskazać nawiązania do utworu.

RENESANS

Wstęp (odrodzenie)

Uczeń:


potrafi omówić przemiany cywilizacyjne będące efektem odkryć geograficznych oraz nowych wynalazków i idei (np. wynalezienie druku, reformacja),

zna główne idee renesansu: humanizm, antropocentryzm, poeta doctus,

potrafi wymienić i omówić najważniejsze tematy/motywy pojawiające się w literaturze polskiego renesansu,

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mecenat, reformacja, antropocentryzm, humanizm, arkadia, dramat szekspirowski, teatr elżbietański, wiersz sylabiczny, sonet, hymn, sielanka, roksolanka, figlik, fraszka, horacjanizm, exegi monumentum, tren, literatura funeralna,

*potrafi omówić i wskazać cechy sztuki i architektury renesansowej, dostrzega nawiązania do wartości antycznych.

Człowiek – odkrywca

Uczeń:

potrafi omówić takie idee renesansowe, jak antropocentryzm, humanizm,

potrafi omówić przemiany cywilizacyjne będące efektem odkryć geograficznych oraz nowych wynalazków i idei (np. wynalezienie druku, reformacja),

potrafi omówić renesansowe podejście do relacji człowiek – Bóg.

*Godność człowieka

Michel de Montaigne, Próby (fragmenty)

Uczeń:

potrafi wymienić cechy eseju,

*zna strukturę eseju: odczytuje zawarte w nim sensy, sposób prowadzenia wywodu,

omawia problematykę konkretnego eseju,

wykorzystuje w interpretacji tekstu niezbędne konteksty: dostrzega odwołania do różnych szkół filozoficznych: stoicyzmu, epikureizmu, sceptycyzmu.

*O naturze ludzkiej

*Erazm z Rotterdamu, Pochwała głupoty (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)

Uczeń:

wykorzystuje w interpretacji utworów potrzebne konteksty, w tym biograficzne i historyczne (biografia Erazma z Rotterdamu),

dostrzega satyryczny, groteskowy charakter utworu,

omawia problematykę utworu, potrafi odczytać najważniejsze tezy zawarte w Pochwale głupoty.

Narodziny polszczyzny literackiej

Uczeń:

zna i potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: wiersz sylabiczny, średniowieczny wiersz zdaniowy, figlik, fraszka, język, zapożyczenie, latynizm, makaronizm, średniówka, akcent paroksytoniczny, rym,

potrafi wymienić charakterystyczne dla języka polskiego elementy składniowe, leksykalne, fleksyjne, słowotwórcze,

określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok,

rozpoznaje styl indywidualny i typowy, wykorzystuje tę wiedzę do interpretacji utworu literackiego,

wie, do jakiej rodziny języków należy język polski,

potrafi wymienić wydarzenia, które miały wpływ na rozwój literackiej polszczyzny,

potrafi wymienić artystów renesansowych związanych z wykształceniem się polskiego języka literackiego (np. M. Rej, J. Kochanowski, Ł. Górnicki),

zna cechy wiersza sylabicznego,

zna twórczość takich poetów, jak J. Kochanowski i M. Rej oraz potrafi omówić ich wpływ na rozwój literackiej polszczyzny,

wie, że język jest ważnym nośnikiem treści kulturowych, wpływa na sposób postrzegania świata.

Jan Kochanowski – poeta doctus

Jan Kochanowski, wybrane pieśni (Pieśń XXIV, ks. II)

Uczeń:

wykorzystuje kontekst biograficzny i historyczny do interpretacji utworu (zna biografię J. Kochanowskiego z uwzględnieniem okresu nauki, okresu dworskiego i czarnoleskiego),

potrafi określić w jaki sposób J. Kochanowski realizował ideał poety uczonego (poeta doctus),


rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*dostrzega w poezji Kochanowskiego wpływy literatury antycznej (horacjanizm, epikureizm, stoicyzm).

Renesansowy model życia

Jan Kochanowski, Chcemy być sobie radzi (Pieśń IX, ks. Pierwsze)

Uczeń:

zna biografię J. Kochanowskiego z uwzględnieniem okresu nauki, okresu dworskiego i czarnoleskiego,

potrafi scharakteryzować renesansowy ideał życia obecny w tekstach J. Kochanowskiego,

dostrzega w poezji Kochanowskiego wpływy literatury antycznej (horacjanizm, epikureizm, stoicyzm),


rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

W poszukiwaniu szczęścia

Jan Kochanowski, Pieśń III, ks. Wtóre

Uczeń:

omawia problematykę utworu,


rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*rozumie pojęcie tradycji literackiej w utworze i wskazuje jej elementy w utworze Kochanowskiego.

*Skarga na szczycie popularności

*Piotr Skarga, Żywoty świętych (fragmenty)

Uczeń:


analizuje budowę fragmentu (i na tej podstawie zbioru),

zna pojęcia takie jak: hagiografia, legendarz,

zwraca uwagę na cechy charakterystyczne języka tekstu Skargi (poetyckość),

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, podaje przykłady z teksu,

dostrzega, że Żywoty świętych stały się elementem kanonu literackiego wielu epok.

Paradoksy miłości renesansowej

Francesco Petrarka, Sonety do Laury

Uczeń:


zna pojęcia: erotyk, petrarkizm, liryka pośrednia, liryka bezpośrednia, metafizyka,

zna cechy gatunkowe sonetu oraz dostrzega je w omawianych tekstach,

potrafi omówić obraz miłość zawarty w wybranych tekstach Petrarki,

interpretuje utwory na poziomie dosłownym i metaforycznym, potrafi odczytać wybrane symbole (np. imię Laura, data pierwszego spotkania z ukochaną),

analizuje środki artystycznego wyrazu, które wpłynęły na powstanie pojęcia petrarkizm (sposób mówienia, pisania o miłości),

potrafi wskazać nawiązania do utworów Petrarki w kulturze późniejszych epok,

*porównuje tekst literacki z innymi tekstami kultury,

*wykorzystuje teksty naukowe i popularnonaukowe w interpretacji dzieła sztuki.

W kręgu rodzinnym

Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)

(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

Uczeń:

omawia tematykę i problematykę utworu

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty (zna podstawowe fakty z biografii M. Reja z Nagłowic),

potrafi określić rolę twórczości M. Reja w kształtowaniu się literackiej polszczyzny w dobie oświecenia,

dostrzega elementy satyryczne w utworze Reja,

rozpoznaje tematykę tekstu i określa jego związek z epoką: dostrzega specyfikę renesansowego ujęcia życia wiejskiego,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny Reja,

*wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).

Nie masz Cię, Orszulo moja!

Jan Kochanowski, Tren IX , Tren X, Tren XI, Tren XIX

* Józef Wittlin, Tren XX

Uczeń:

zna pojęcia: literatura funeralna, tren, nenia, dirge, elegia, stoicyzm,

zna budowę trenu (exordium, laudatio, comploratio, consolation, exhortatio) i potrafi powiązać ją z poszczególnymi utworami w cyklu Jana Kochanowskiego,

wykorzystuje w interpretacji utworu niezbędny kontekst historyczny i biograficzny (zna genezę Trenów J. Kochanowskiego),

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu pojawiające się w tekstach Kochanowskiego oraz na kompozycję poszczególnych utworów,

*potrafi wskazać nawiązania do trenów Kochanowskiego w kulturze późniejszych epok (np. B. Leśmian, W. Broniewski),

*rozpoznaje w Trenach nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej,

*przeprowadza analizę porównawczą wybranych utworów.

Kryzys światopoglądowy poety-ojca

Humanizm na nowo zdefiniowany

Treny jako cykl poetycki

Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki)

Janusz Pelc, Cykliczny poemat o kryzysie światopoglądowym twórcy, [w:] tegoż, Jan Kochanowski. Poeta renesansu (fragmenty)

Odrodzeniowe koncepcje państwa

Tomasz More, Utopia (fragmenty )

Niccolò Machiavelli, Książę (fragmenty)

Uczeń:

omawia tematykę i problematykę utworów,

wskazuje cechy stylu danego tekstu,

wyróżnia tezy w tekście argumentacyjnym,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty,

rozpoznaje w omawianych utworach wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Troska o ojczyznę

Jan Kochanowski, wybrane pieśni (Pieśń V, ks. II); Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

Uczeń:

określa problematykę i tematykę dzieł Frycza Modrzewskiego i Kochanowskiego (obyczaje, prawo, wojna, Kościół, szkoła),

dostrzega rolę renesansowej poezji oraz publicystyki w kreowaniu postaw patriotycznych społeczeństwa,

wykorzystuje niezbędny kontekst historyczny do interpretacji utworu

*zwraca uwagę na indywidualny styl dzieła Frycza Modrzewskiego,

*analizuje najważniejsze chwyty retoryczne w utworach.

Język w służbie ojczyźnie i Kościołowi

Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)

Uczeń:


wykorzystuje do interpretacji niezbędne konteksty (w tym biograficzne i historyczne), omawia genezę Kazań sejmowych,

rozumie pojęcie motywu i toposu, wymienia przykłady z dzieła,

dostrzega patriotyczny wymiar tekstów Skargi, postawę obywatelską autora,

dostrzega i wskazuje elementy stylu biblijnego pojawiającego się w Kazaniach sejmowych (narrator stylizowany na wzór starotestamentowych proroków),

*wymienia figury i chwyty retoryczne pojawiające się w Kazaniach sejmowych.

Odprawa posłów greckich – dramat polityczny

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Uczeń:


wykorzystuje do interpretacji niezbędne konteksty (w tym biograficzne i historyczne, zna genezę Odprawy posłów greckich,

potrafi zinterpretować historyczny kostium utworu Kochanowskiego oraz dostrzec w nim wartości uniwersalne i narodowe,

rozpoznaje gatunek, jakim jest dramat polityczny,

odnajduje w tekście dowody patriotycznego zaangażowania J. Kochanowskiego w sprawy polskiej polityki (tematyka utworu, nawiązania do Polski),

*rozpoznaje w utworze nawiązania do tradycji antycznej (Iliada).

Mistrz Czarnoleski

wybrane eseje Zygmunta Kubiaka (Poeta Czarnoleski)

Uczeń:

potrafi wskazać cechy gatunkowe eseju,

omawia problematykę tekstu,

zna pojęcie liryki inwokacyjnej,

*analizuje strukturę eseju, odczytuje zawarte w nim sensy i sposób prowadzenia wywodu.

*W krzywym zwierciadle

François Rabelais, Gargantua i Pantagruel (fragmenty)

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworu,

wskazuje na środki artystycznego wyrazu w utworze,

omawia i analizuje budowę świata przedstawionego w utworze,

rozpoznaje i rozumie pojęcie groteski,

zna następujące pojęcia: kultura niska, kultura wysoka, plebejskość, gawęda, pantagruelizm, Sorbona, hiperbola, parodia, pastisz, komizm, trawestacja,

potrafi wskazać cechy kultury wysokiej, elitarnej oraz niskiej, masowej,

zna podział na rodzaje i gatunki literackie, potrafi wskazać konkretne cechy gatunkowe tekstu, odwołując się do odpowiednich przykładów.

*charakteryzuje styl indywidualny F. Rabelais’ego (styl, język, tematyka utworów, dowcip, frywolność),

jej przejawy w tekście,

*rozumie pojęcie rubaszności i sarkazmu, wskazuje ich funkcję w tekście i przedstawia propozycje odczytania.

Makbet bohaterem tragicznym?

William Szekspir, Makbet

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworu, potrafi dostrzec jego uniwersalizm,

zna cechy gatunkowe tragedii,

wykorzystuje niezbędne konteksty w interpretacji utworów, w tym biograficzny (zna podstawowe fakty z życiorysu W. Szekspira oraz najważniejsze utwory angielskiego dramaturga),rozpoznaje pojęcie motywu literackiego i toposu,

zna pojęcia: teatr elżbietański, dramat szekspirowski, teatr szekspirowski, bohater tragiczny, tragizm,

*potrafi wskazać nawiązania do dramatu Szekspira w późniejszych epokach (np. Balladyna J. Słowackiego).

Tron we krwi – japoński Makbet

Akiro Kurosawa Tron we krwi (film)

Uczeń:

zna pojęcia: adaptacja, ekranizacja, intertekstualność, palimpsest,

wskazuje zabiegi reżysera (np. przeniesienie akcji filmu do średniowiecznej Japonii czasu samurajów i osadzenie sztuki w konwencji teatru nō),

dostrzega w filmie Kurosawy uniwersalne motywy obecne także w sztuce Szekspira (rządza władzy, wewnętrzna walka, walka dobra ze złem, motyw zbrodni i kary),zwraca uwagę na intertekstualność filmu Kurosawy.

Historia tragicznej miłości

William Szekspir, Romeo i Julia

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: teatr elżbietański, dramat szekspirowski, teatr szekspirowski,


dostrzega elementy tragikomiczne w utworze Szekspira, rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości

Hamlet – „najbardziej tajemniczy utwór, jaki dotąd został napisany”

William Szekspir, Hamlet; wybrane eseje Zbigniewa Herberta (Hamlet na granicy milczenia)

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: teatr elżbietański, dramat szekspirowski, teatr szekspirowski, bohater tragiczny,

potrafi wskazać charakterystyczne cechy dramatu szekspirowskiego,

zna genezę Hamleta (utwór wzorowany prawdopodobnie na zaginionej tragedii autorstwa Thomasa Kyda, po raz pierwszy wydany bez wiedzy Szekspira w 1603 roku),

charakteryzuje tytułowego bohatera, dostrzegając tragizm postaci, wewnętrzną walkę i rozdarcie,

dostrzega motyw teatru w teatrze,

dostrzega i omawia takie motywy obecne w sztuce Szekspira jak konieczność wzięcia odpowiedzialności, potrzeba zemsty, ucieczka przed podejmowaniem decyzji,

dostrzega wielość możliwych interpretacji sztuki Szekspira,

interpretuje najważniejsze fragmenty tragedii (np. monologi tytułowego bohatera),

dostrzega uniwersalne motywy w tragedii Szekspira.

BAROK

Wstęp (barok)

Uczeń:

zna ramy czasowe epoki, potrafi wyjaśnić pochodzenie oraz znaczenie jej nazwy,

potrafi wskazać oraz omówić elementy mające bezpośredni wpływ na kształt barokowej kultury (kontrreformacja, absolutyzm, wojny religijne),

potrafi dokonać podziału polskiego baroku (nurt sarmacki oraz dworski),

potrafi scharakteryzować podstawowe kierunki filozoficzne doby baroku,

wskazuje cechy stylu barokowego,

zwraca uwagę na rolę środków artystycznego wyrazu w barokowej poezji dworskiej,

zna oraz rozumie pojęcia takie jak: kontrreformacja, absolutyzm, manieryzm, memento mori, sarmatyzm, spirytualizm, dekoracyjność, dysharmonia, koncept, dramat szekspirowski, inwersja, kazanie, erotyk, makaronizm, marinizm, sonet, metafizyka, niepokój metafizyczny, silva rerum, pamiętnik, kontrast, paradoks, aliteracja, elipsa, kalka, symbol.

Wewnętrzne rozdarcie

Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet IIII. O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciałem, Sonet II. Na one słowa Jopowe…

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworów Sępa Sarzyńskiego,

wskazuje na środku wyrazu artystycznego w utworze,

zna cechy gatunkowe sonetu,

dostrzega ujęcie ludzkiej kondycji charakterystyczne dla poezji Sępa Szarzyńskiego, charakteryzuje obraz świata ziemskiego, dostrzega antynomię natury oraz łaski,

omawia budowę utworów Sępa Szarzyńskiego (powikłany szyk zdań przypominający klasyczną poezję grecką i rzymską, przekonanie, że nic, prócz Boga nie jest tam na swoim miejscu),

rozpoznaje w utworach stylizację biblijną i określa jej funkcję w tekście,

rozpoznaje nawiązania do tradycji antycznej i biblijnej (zwraca uwagę na nawiązania do stoicyzmu w tekstach Sępa Szarzyńskiego),

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego i autora, wykorzystując tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego.

Wobec Boga

Mikołaj Sęp Szarzyński, Pieśń I. O Bożej opatrzności na świecie oraz Pieśń II. O rządzie Bożym na świecie

Uczeń:

omawia tematykę i problematykę utworu: dostrzega ujęcie ludzkiej kondycji i cnoty charakterystyczne dla poezji Sępa Szarzyńskiego,

zna cechy gatunkowe sonetu,

omawia budowę utworów Sępa Szarzyńskiego (powikłany szyk zdań przypominający klasyczną poezję grecką i rzymską, przekonanie, że nic, prócz Boga nie jest tam na swoim miejscu,

rozpoznaje nawiązania do tradycji antycznej i biblijnej (zwraca uwagę na nawiązania do stoicyzmu w tekstach Sępa Szarzyńskiego),

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego i autora, wykorzystując tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego).

Świat teatrem

wybrane wiersze następujących poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp Szarzyński

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, potrafi je wskazać w tekście (topos theatrum mundi w literaturze różnych epok i jego rola w kulturze),

omawia tematykę i problematykę utworu, zwraca uwagę na miejsce człowieka w świecie wyznaczane mu przez poszczególnych poetów (rola uciech ziemskich, hedonizm, walka z pokusami),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego, potrafi omówić charakterystyczne elementy poetyki poszczególnych artystów (środki poetyckie, pojawiające się motywy),

dostrzega teatralizację świata obecną w poezji barokowej,

*dokonuje analizy porównawczej różnych utworów.

Koło czasu

Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet I. O krótkości i niepewności…

D. Naborowski, Krótkość żywota

Uczeń:


wskazuje na środki wyrazu artystycznego w utworach i określa ich funkcje, potrafi wskazać różnice w sposobie przedstawiania ludzkiego losu przez Sępa Szarzyńskiego i Naborowskiego,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych (dostrzega refleksję temporalna, potrafi scharakteryzować motyw wanitatywny),

*dokonuje analizy porównawczej utworów.

Marność nad marnościami

Hieronim Morsztyn, Światowa rozkosz (fragmenty)

Mikołaj Sęp Szarzyński, Epitafium Rzymowi

Uczeń:

wykorzystuje kontekst biograficzny do interpretacji utworu, zna podstawowe fakty z życia H. Morsztyna,

omawia problematykę i tematykę utworów, dostrzega i potrafi omówić charakterystyczne cechy utworów pochodzących z tomu Światowa rozkosz (np. skupienie się na cielesnych wartościach, zmysłowość, bezradność człowieka wobec pierwotnych instynktów, które rządzą światem),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego w utworach i określa ich funkcje,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych (motyw wanitatywny),

*dokonuje analizy porównawczej utworów, potrafi wskazać podobieństwa i różnice pomiędzy tekstami H. Morsztyna i M. Sępa Szarzyńskiego (tematyczne, językowe, kompozycyjne).

Dworny komplement albo zabawa słowem

Daniel Naborowski, Na oczy królewny angielskiej…

Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworów,

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i sytuuje utwory w nurcie dworskim,

posiada podstawowe informacje dotyczące J.A. Morsztyna oraz D. Naborowskiego,

*dokonuje analizy porównawczej utworów, zauważa podobieństwo pomiędzy tekstem Morsztyna i Naborowskiego (w warstwie semantycznej i semiotycznej).

Koncept w sloganie reklamowym

Wybrane teksty reklamowe

Jerzy Bralczyk, O języku oraz No to Frugo [w:] tegoż, Język na sprzedaż (fragmenty)

Uczeń:

przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów popularnonaukowych,

zna pojęcia takie jak: reklama, manipulacja, perswazja, koncept, slogan,

posiada podstawowe informacje dotyczące rozwoju reklamy oraz jej języka,

wie, czym charakteryzuje się język tekstów reklamowych, analizuje wybrane środki językowe,

rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym, rozróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej,

wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę,

*rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam),

*rozróżnia pragmatyczny i etyczny wymiar obietnic składanych w tekstach reklamy.

Miłość i śmierć

Jan Andrzej Morsztyn, Sen oraz Do trupa. Sonet

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworów, zwracając uwagę na powracające w poezji barokowej motywy (miłość, śmierć, przemijanie).

wskazuje na środki artystycznego wyrazu w utworach J.A. Morsztyna,

zna cechy gatunkowe sonetu oraz odnajduje je w analizowanych tekstach,

zna podstawowe informacje z życiorysu J.A. Morsztyna,

sytuuje tekst w nurcie poezji dworskiej (konceptualizm, marinizm, paradoks).

Barok makabryczny

Wacław Potocki, Człowiek

Jan Andrzej Morsztyn, Pokuta w kwarantannie (fragmenty)

Uczeń:

omawia problematykę i tematykę utworów,

zna pojęcia: makabryzm, turpizm, kwarantanna,

zna podstawowe fakty dotyczące życiorysu J.A. Morsztyna i W. Potockiego,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych,

porównuje sposób przedstawiania człowieka w wierszach J.A. Morsztyna i W. Potockiego, wskazując podobieństwa i różnice,

analizuje środki artystycznego wyrazu pojawiające się w utworach obu poetów,

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Szlachta – potomkowie Sarmatów?

Janusz Tazbir, Sarmatyzm a barok europejski, [w:] tegoż, Rzeczpospolita i świat… (fragmenty)

Uczeń:

przetwarza i charakteryzuje informacje z tekstów popularnonaukowych,

zna pojęcia: Sarmatia, sarmatyzm, ksenofobia, megalomania, dewocja, patriotyzm, nihil novi, sejm szlachecki, silva rerum, konserwatyzm, patria,

zna pochodzenie terminu oraz potrafi przedstawić genezę sarmatyzmu w Polsce (ideologia wyznawana przez polską szlachtę, która uważała się za potomków starożytnych Sarmatów),

zna szlacheckie zwyczaje, potrafi opisać styl życia w szlacheckim dworze (celebracja pogrzebów, uczty, wyprawy wojenne, stroje i inne elementy kreujące szlachecki styl życia),

potrafi wskazać pozytywne i negatywne aspekty sarmatyzmu w polskiej kulturze późniejszych epok (wartościowanie, argumentacja).

Pamiętnik – opowieść o sobie i o świecie

Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty)

Uczeń:


zna cechy gatunkowe pamiętnika,

dostrzega w tekście J.Ch. Paska przejawy sarmatyzmu i potrafi je wskazać, odnosząc się do konkretnych fragmentów,

potrafi wskazać pozytywne i negatywne aspekty sarmatyzmu w polskiej kulturze późniejszych epok (wartościowanie, argumentacja).

OŚWIECENIE

Wstęp (oświecenie)

zna ramy czasowe epoki, wie, jaki kraj uważany jest za ojczyznę oświecenia i dlaczego,

zna najważniejsze wydarzenia historyczne epoki oraz potrafi określić ich wpływ na rozwój literatury i sztuki oświecenia,

zna gatunki charakterystyczne dla literatury oświeceniowej (np. elegia, hymn, satyra, oda, bajka, poemat heroikomiczny),

zna dewizę oświecenia w Polsce (bawić, ucząc) – potrafi zdefiniować dydaktyzm,

wie, czym były ideały klasyczne do których powrócono w epoce oświecenia (umiar, harmonia, piękno),

potrafi omówić cechy charakterystyczne epoki filozofów,

zna najważniejsze prądy filozoficzne oświecenia, myśli społeczno-polityczne: libertynizm, ateizm, deizm, absolutyzm oświecony, empiryzm, materializm, krytycyzm, racjonalizm, konstytucja, prawa człowieka, prawo naturalne, umowa społeczna, utylitaryzm, wolterianizm, rozum, tabula rasa, encyklopedyści,

zna takie pojęcia, jak: bajka, czasopiśmiennictwo, dydaktyzm, poemat heroikomiczny, epos, hymn, elegia, klasycyzm, mecenat, morał, motto, obiady czwartkowe, pointa, sentymentalizm, rokoko, salon, sielanka, publicystyka polityczna, satyra,

potrafi powiązać epokę oświecenia z narodzinami nowoczesnej powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki),

zna najwybitniejszych przedstawicieli epoki oświecenia.

Epoka wynalazków

Adam Naruszewicz, Balon

*Julian Przyboś, Dynamo

Uczeń:

omawia tematykę i problematykę utworu,

dostrzega różnice pomiędzy światopoglądem barokowym i oświeceniowym,

dostrzega oświeceniowy kult rozumu, pragnienie wyzwalania ludzkich umysłów ze wszelkich błędów oraz uprzedzeń, umiłowanie samorozwoju opartego na racjonalnym podejściu do świata,

dostrzega oświeceniową wizję nauki mającej być motorem dla wszelkich zmian, postępu społecznego, zwalczania zabobonów,

zna cechy gatunkowe ody,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty: zna genezę utworu Naruszewicza (pierwszy lot balonem odbyty nad Warszawą przez Francuza – Jeana Pierre’a Blancharda),

analizuje kompozycję wiersza, zwracając uwagę na wyszukaną formę oraz dobór środków artystycznego wyrazu.

Klasycyzm w teorii i praktyce

*Jarosław Marek Rymkiewicz, Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie (fragmenty),

Franciszek Ksawery Dmochowski, Sztuka rymotwórcza (fragment)

Uczeń:


rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych, umie wskazać środki językowe i określić ich funkcje,

charakteryzuje prądy filozoficzne romantyzmu, wskazując na ich wpływ na kulturę epoki,

zna pojęcia: klasycyzm, manifest poetycki,

zna cechy klasycyzmu i dostrzega je w kulturze oświecenia (literatura, sztuka, architektura),

potrafi wymienić klasycystyczne gatunki literackie w literaturze oświecenia,

*analizuje strukturę eseju.

Oblicza satyry

Ignacy Krasicki, Pijaństwo, Do króla (fragmenty)

Uczeń:


wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty,

zna najważniejsze fakty dotyczące życia i twórczości I. Krasickiego,

potrafi wymienić gatunki literackie uprawiane przez Krasickiego,

zna cechy gatunkowe satyry,

potrafi scharakteryzować świat przedstawiony w wybranych tekstach Krasickiego,

dostrzega specyfikę budowy poszczególnych tekstów (Do króla – rozbudowana apostrofa),

potrafi scharakteryzować problemy polskiego społeczeństwa, odnosząc się do tekstu omawianych satyr (np. pijaństwo, nieuctwo, megalomania, dewocja, przekupstwo etc.),

dostrzega dydaktyczny wymiar satyr Krasickiego.

Demaskująca funkcja parodii w literaturze oświeceniowej

Ignacy Krasicki, Monachomachia (lektura uzupełniająca)


zna cechy eposu, poematu heroikomicznego i potrafi odnaleźć je w omawianym tekście,

potrafi scharakteryzować problemy polskiego duchowieństwa (tu: zakony żebracze), odnosząc się do omawianego tekstu,

potrafi wyjaśnić pojęcia: parodia, pastisz, i wskazać konkretne elementy parodystyczne w tekście I. Krasickiego,

potrafi wskazać elementy wpływające na dynamikę akcji utworu Krasickiego (zmienność scen, ukazywanie postaci w ruchu, nagromadzenie czasowników),

wiąże treść Monachomachii z takimi pojęciami, jak sarmatyzm, zacofanie i potrafi uzasadnić te skojarzenia,

dostrzega dydaktyczny wymiar Monachomachii Krasickiego.

Śmiech przez łzy – rodzaje komizmu

Ignacy Krasicki, Monachomachia (lektura uzupełniająca)

Uczeń:

zna pojęcie komizmu, potrafi wymienić i scharakteryzować rodzaje komizmu,

wskazuje elementy komiczne, odnosząc się do konkretnych fragmentów tekstu Krasickiego,

dostrzega dydaktyczny wymiar elementów komicznych w tekście Krasickiego.

Władza pieniądza.

Od posłuszeństwa do buntu – obraz rodziny

Molier, Skąpiec

Uczeń:

posiada wiedzę na temat okresu rządów Ludwika XIV,

zna podstawowe fakty z biografii Moliera,

zna cechy komedii klasycystycznej,

potrafi rozpoznać elementy stylu niskiego w języku komedii Moliera,

zna problematykę utworów Moliera (krytyka francuskiego mieszczaństwa, skąpstwa, głupoty, fałszywej pobożności, skromności itd.),

potrafi wskazać cechy charakterystyczne komedii molierowskiej (np. komedia charakterów, zakończenie z wykorzystaniem deus ex machina, anagnoryzm),

dostrzega dydaktyczny wymiar elementów komicznych w tekście Moliera.

potrafi omówić kompozycję utworu, wskazując konkretne jej elementy (np. zawiązanie akcji, perypetie, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji),

potrafi zinterpretować zakończenie sztuki Moliera (brak przemiany tytułowego bohatera).

W stronę sentymentalizmu

Franciszek Karpiński, wybór sielanek; Jean Jacques Rousseau, Nowa Heloiza (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)

Uczeń:


zna pojęcia takie jak: sentymentalizm, powieść epistolarna, sielanka,

dostrzega cechy sentymentalizmu w omawianych utworach Karpińskiego i Rousseau (kreacja bohaterów i świata przedstawionego, język, tematyka utworów),

dostrzega współistnienie dwóch płaszczyzn fabularnych (odwołujący się do konwencji pasterskich oraz przytoczenie) w sielankach Karpińskiego,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne powieści epistolarnej,

potrafi porównać sposób kreowania obrazu miłości u Rousseau i Karpińskiego,

potrafi wskazać i omówić najważniejsze motywy pojawiające się w liryce religijnej F. Karpińskiego.

Co to znaczy być patriotą?

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła (lektura uzupełniająca)

Uczeń:


wykorzystuje do interpretacji utworu kontekst historyczny,

zna cechy gatunkowe komedii politycznej,

wie, czym jest literatura zaangażowana,

zna znaczenie słowa patriotyzm, potrafi wymienić przejawy postawy patriotycznej (dawniej i współcześnie),

potrafi wyartykułować i omówić dydaktyczne przesłanie komedii J. Ursyna Niemcewicza,

do francuszczyzny, niechęć do reform, skąpstwo),

potrafi wskazać przykłady wykładu ważnych ówcześnie treści poetyckich oraz ich emocjonalnego wartościowania (praca z tekstem dramatycznym).

Publicystyka w służbie idei

Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski… (fragmenty) (lektura uzupełniająca)

Hugo Kołłątaj, Do Stanisława Małachowskiego (fragmenty)

Uczeń:

zna pojęcia takie jak: publicystyka, pisma ulotne, czasopiśmiennictwo, Kuźnica Kołłątajowska, obiady czwartkowe, reforma,

zna czołowych polskich publicystów doby oświecenia (H. Kołłątaj, S. Staszic),

zna tytuły najważniejszych czasopism kulturalnych wydawanych w dobie oświecenia (np. „Monitor”, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”),

analizuje język omawianych tekstów, wskazuje chwyty retoryczne,

omawia problematykę czytanych tekstów i wiąże ją z ówczesną sytuacją Polski,

wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej,

potrafi wskazać elementy kompozycyjne ilustracji, omówić jej symbolikę,

odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki.

Pieśń patriotyczna

Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny

Uczeń:


zna cechy gatunkowe hymnu i potrafi odnaleźć je w utworze Krasickiego,

potrafi nazwać środki poetyckie charakterystyczne dla hymnu (np. apostrofa),

potrafi wskazać podobieństwa i różnice w analizowanych tekstach (kompozycja, treść, język),

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebny kontekst (np. historyczny, zna okoliczności wyboru Pieśni Legionów Polskich we Włoszech na hymn),

zna znaczenie słowa patriotyzm, potrafi wymienić przejawy postawy patriotycznej (dawniej i współcześnie),

przedstawia obraz ojczyzny utrwalony w poszczególnych tekstach.

ROMANTYZM

Wstęp (romantyzm)

Uczeń:


potrafi wyjaśnić pochodzenie oraz znaczenie nazwy romantyzm,

potrafi wymienić przemiany polityczne i społeczne w Europie mające wpływ na epokę romantyzmu (np. epoka napoleońska, powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, zabory, Wielka Emigracja),

potrafi wymienić główne cechy romantycznej sztuki,

zna style artystyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu (np. romantyzm, neogotyk, eklektyzm, neoromanizm),

potrafi omówić rozwój teatru oraz dramatu w okresie romantyzmu,

potrafi wymienić najważniejsze gatunki literackie charakterystyczne dla literatury romantycznej (np. powieść poetycka, listy, powieść gotycka, dramat romantyczny, ballada, poemat),

potrafi wskazać główne tematy, motywy pojawiające się w utworach poetyckich doby romantyzmu, wyjaśnia ich znaczenie dla tworzenia treści uniwersalnych,

zna pojęcia: gorączka werterowska, choroba wieku, okres burzy i naporu (Sturm und Drang), Sybir, zesłanie, mesjanizm, winkeliedyzm, prometeizm, profetyzm, ballada, ból istnienia, werteryzm, bajronizm, orientalizm, egzotyka, epistolografia, salon artystyczny, gotycyzm, groza, niesamowitość, wajdelota, oniryzm, szekspiryzm, synteza sztuk, testament poetycki, bohater romantyczny, spiskowiec, wizjonerstwo, zaświaty.

Drogi romantycznego poznania

Friedrich Schlegel, Poezja (fragment)

Uczeń:

zna następujące pojęcia: metafizyka, nieskończoność, duchowość, romantyczna wrażliwość,

zna poglądy najważniejszych filozofów doby romantyzmu,

potrafi omówić poglądy romantycznych myślicieli dotyczące źródeł oraz granic ludzkiego poznania,

dostrzega rolę sztuk plastycznych w literaturze,

dostrzega rolę przyrody w kulturze romantycznej (np. integralny bohater utworu literackiego, korespondencja pomiędzy stanem duchowym bohatera a obrazem przyrody).

Duchowe pejzaże Caspara Davida Friedricha

Caspar David Friedrich, Wschód księżyca nad Morzem, Krzyż w górach, Morze lodowe, Fazy życia, *Kobieta w oknie (reprodukcje obrazów)

Uczeń:

zna cechy malarstwa romantycznego,

zwraca uwagę na motywy symboliczne w malarstwie romantycznym,

potrafi określić znaczenie przyrody i barw w malarstwie romantycznym oraz jego korespondencję ze stanem duszy człowieka,

odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki,

odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu,

*rozpoznaje i charakteryzuje główne style w architekturze i sztuce,

*zna pojęcie syntezy sztuk, rozpoznaje jej cechy i ewolucję od romantyzmu do współczesności.

*Nastroje romantyczne w poezji europejskiej

Johann Wolfgang Goethe Król Olch; Samuel Taylor

Coleridge, *William Wordsworth Liryczne ballady

Uczeń:

określa tematykę i problematykę utworów,

zna pojęcia: utwór programowy, przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, ballada, manifest poetycki,

dostrzega w tekście Goethego cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

zna genezę omawianych utworów oraz wie, że inspiracją do ich napisania były motywy ludowe,

interpretuje teksty na poziomie dosłownym i metaforycznym,

wskazuje motywy charakterystyczne dla literatury romantycznej (np. noc, duchy, zjawy, niedopowiedzenia),

potrafi odnieść motywy pojawiające się w literaturze romantycznej do oświeceniowego kultur rozumu (racjonalizm),

dostrzega charakterystyczne dla literatury romantycznej środki artystycznego wyrazu,

zwraca uwagę na rolę przyrody w utworze, charakterystyczne dla epoki romantyzmu motywy i wątki.

Między klasycyzmem a romantyzmem

Adam Mickiewicz, Oda do młodości

Uczeń:


zna pojęcia: utwór programowy, przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, oda, manifest poetycki,

dostrzega w tekście Mickiewicza cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

interpretuje tekst na poziomie dosłownym i metaforycznym,

wie w czym wyrażał się prowokacyjny, rewolucyjny kształt utworu Mickiewicza (oda skierowana do młodości),

potrafi wskazać tzw. skrzydlate słowa obecne w tekście Mickiewicza (np. bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy),


potrafi wskazać nawiązania do Ody do młodości w utworach literackich innych artystów.

Romantyczność. Zapowiedź nowych orientacji w literaturze

Adam Mickiewicz, Romantyczność

Uczeń:


zna pojęcia: utwór programowy, przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, ballada,

dostrzega w tekście Mickiewicza cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

potrafi przedstawić opozycję serce, czucie – rozum i powiązać ją ze sporem między twórcami oświeceniowymi i romantycznymi,

zwraca uwagę na kreację świata przedstawionego w balladzie,

potrafi wskazać tzw. skrzydlate słowa obecne w tekście Mickiewicza (np. wiara i czucie silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko ),


dostrzega motywy charakterystyczne dla literatury romantycznej (szaleństwo, nieszczęśliwa miłość, połączenie z zaświatami, pospólstwo, niezrozumienie, wyobcowanie).

Tajemnica bytu, tajemnica dziejów

Adam Mickiewicz, Świteź

Uczeń:


dostrzega nawiązania do sentymentalizmu,

zauważa ludowość, inspirację folklorem twórczo przetwarzanym przez Adama Mickiewicza,

dostrzega zręby romantycznego światopoglądu, wątki i motywy charakterystyczne dla romantycznej literatury (zbrodnia i kara, tajemniczość, noc, motywy wodne, nieszczęśliwa miłość, zdrada),

dostrzega sposób kreowania kategorii czasu oraz przestrzeni w balladach A. Mickiewicza, analizuje motywy fantastyczne,

*charakteryzuje synkretyzm rodzajowy ballady, odnosząc się do konkretnych jego elementów i interpretując jego znaczenie.

W świecie ballad

Adam Mickiewicz, Lilije


wykorzystuje konteksty potrzebne do interpretacji utworu (potrafi odczytać nawiązanie do wydarzeń historycznych),

dostrzega nawiązania do sentymentalizmu, innowacyjność tekstów Mickiewicza,

zauważa ludowość, inspirację folklorem twórczo przetwarzanym przez A. Mickiewicza,

dostrzega zręby romantycznego światopoglądu, wątki i motywy charakterystyczne dla romantycznej literatury (zbrodnia i kara, tajemniczość, noc, motywy wodne, nieszczęśliwa miłość, zdrada),

dostrzega sposób kreowania kategorii czasu oraz przestrzeni w balladach A. Mickiewicza, analizuje motywy fantastyczne,

*charakteryzuje synkretyzm rodzajowy ballady, odnosząc się do konkretnych jego elementów i interpretując jego znaczenie.

Kim jest bohater IV części Dziadów?

Adam Mickiewicz

IV część Dziadów (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


zna pojęcia charakterystyczne dla romantyzmu, takie jak: werteryzm, szekspiryzm, choroba wieku, miłość romantyczna, bohater romantyczny, egotyzm, indywidualizm,

wie, że IV część Dziadów jest trzecią w kolejności częścią cyklu o tym samym tytule,

interpretuje IV część Dziadów jako traktat, opowieść o nieszczęśliwej miłości Gustawa (miłość romantyczna),

wykorzystuje potrzebne konteksty do interpretacji utworu, dostrzega wątki autobiograficzne w historii nieszczęśliwej miłości (związek Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny),

analizuje kolejne części opowieści Gustawa, zwraca uwagę na niejednoznaczność bohatera (Widmo, samobójca, nieszczęśliwy kochanek),

dostrzega rolę książek zbójeckich w historii nieszczęśliwego kochanka,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne ideału romantycznej miłości,

rozpoznaje obecne w tekście wartości uniwersalne; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Jak kocha Gustaw? Miłość romantyczna w IV części Dziadów

Adam Mickiewicz


Dziady w IV części Dziadów Adama Mickiewicza

Adam Mickiewicz


Miłość romantyczna – antynomie bliskości i dystansu

Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragmenty)

(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

Uczeń:


zna cechy gatunkowe powieści epistolarnej,

zna pojęcia takie jak: Sturm und Drang, gorączka werterowska, choroba wieku, epistolografia, werteryzm, werteriada, preromantyzm,

zna podstawowe fakty dotyczące życia i twórczości J.W. Goethego,

zwraca uwagę na sposób prowadzenia narracji w Cierpieniach młodego Wertera,

potrafi określić wpływ Goethego i Cierpień młodego Wertera na twórczość polskich artystów doby romantyzmu i późniejszych epok.

Sonety krymskie. Samotny bohater

Adam Mickiewicz, Stepy Akermańskie, Pielgrzym, Mogiły haremu

Uczeń:


zna cechy gatunkowe sonetu i potrafi je wskazać w omawianych utworach,

wykorzystuje potrzebne konteksty do interpretacji utworu, zna genezę Sonetów krymskich A. Mickiewicza,

zna pojęcia takie jak: sonet, orientalizm, egzotyzm, walenrodyzm, porte parole, autobiografizm, sonetomania,

potrafi określić rolę podróży w biografii romantycznego poety (czas dojrzewania, zdobywania cennych doświadczeń),

dostrzega tożsamość podmiotu lirycznego i autora cyklu,

potrafi przedstawić kompozycję cyklu, zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu tworzące nastrojowość Sonetów krymskich,

charakteryzuje postać bohatera lirycznego Sonetów krymskich,

zwraca uwagę na bajroniczne cechy bohatera lirycznego Mickiewicza,

zauważa, że w Sonetach krymskich pojawia się motyw spotkania człowieka z siłami natury, jej potęgą,

zwraca uwagę na obecność motywów wodnych i górskich charakterystycznych dla literatury polskiego romantyzmu,

zauważa językowe nowatorstwo Mickiewicza (np. orientalne zapożyczenia, obrazowanie poetyckie),

*dokonuje analizy porównawczej utworów,

*rozpoznaje aluzje literackie i określa ich znaczenie w interpretacji utworów..

Sonety krymskie. Romantyk na szczytach gór

Adam Mickiewicz, Droga nad przepaścią w Czufut–Kale

Sonety krymskie. Romantyczna poezja ruin

Adam Mickiewicz, Bakczysaraj

Andrzej Stasiuk, Jadąc do Babadag (fragment, w kontekście)

*Tajemnica i groza

Edgar Alan Poe – wybrane opowiadania (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)

Uczeń:


zna cechy gatunkowe opowiadania i potrafi je wskazać w tekście,

zna pojęcia: fantastyka, frenetyzm, powieść grozy, powieść gotycka, powieść kryminalna, powieść szpiegowska,

zna podstawowe fakty z biografii E.A. Poego,

dostrzega motywy fantastyczne, analizuje kreację świata w wybranych opowiadaniach pisarza,

potrafi wskazać językowe środki tworzące w utworach pisarza nastrój grozy, niedopowiedzenia, tajemnicy,

potrafi wskazać nawiązania do twórczości pisarza w literaturze późniejszych epok oraz określić jego wpływ na rozwój światowej literatury (powieść kryminalna, detektywistyczna)

Udręka moralnej powinności

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

Uczeń:


zna cechy gatunkowe powieści poetyckiej i potrafi je wskazać w utworze,

zna pojęcia takie jak: powieść poetycka, bajronizm, historyzm, maska historyczna, indywidualizm, tragizm, język ezopowy, spiskowiec, walenrodyzm,

dostrzega w konstrukcji postaci tytułowego bohatera nawiązania bajroniczne,

odnosi historię opisaną w powieści poetyckiej Mickiewicza do aktualnej sytuacji Polski i wyjaśnia dlaczego autor zdecydował się na wykorzystanie kostiumu historycznego,

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (zna rolę utworu w historii Polski).

Poetyka tajemnicy. Romantyczna powieść poetycka

Uczeń:

zna podstawowe cechy powieści poetyckiej, potrafi wskazać jej cechy w konkretnym utworze,

zna pojęcia charakterystyczne dla powieści: akcja wierzchołkowa (ukazanie jedynie najważniejszych epizodów dramatycznych, świadome wprowadzanie luk i niedopowiedzeń, nierespektowanie zasady przyczynowo-skutkowej akcji, zastosowanie inwersji czasowej),

potrafi wymienić przykłady powieści poetyckich w literaturze polskiej (np. Maria A. Malczewskiego, Grażyna A. Mickiewicza) i omówić ich cechy gatunkowe, odnosząc się do konkretnych przykładów z tekstu.

Bóg, szatan, człowiek. O Fauście J.W. Goethego

Johann Wolfgang Goethe, Faust (fragmenty), (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

Uczeń:


zna pojęcia: teodycea, motyw faustyczny, manicheizm,

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

wskazuje na elementy charakterystyczne dla epoki oświecenia i romantyzmu obecne w tekście,

określa rolę Fausta w rozwoju kultury późniejszych epok, wskazuje nawiązania do utworu.

Dokumentaryzm i metafizyka w III części Dziadów Adama Mickiewicza

Adam Mickiewicz, III część Dziadów

Uczeń:


wskazuje na środki artystycznego wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

zna pojęcia takie jak: tragizm, bohater romantyczny, pycha romantyczna, bajronizm, Sybir, represje, Filomaci i Filareci, prometeizm, indywidualizm, improwizacja, milenaryzm, profetyzm

Operon.pl · Web viewhomo viator oraz potrafi odnieść je do historii Odyseusza, podając...

Documents

Transcript of Operon.pl · Web viewhomo viator oraz potrafi odnieść je do historii Odyseusza, podając...