Wartości oraz wzorce osobowe preferowane przez uczniów

Publicznego Gimnazjum im. Unii Europejskiej wTuplicach

Nikt z nas nie przychodzi znikąd. Każdy jest zakorzeniony

w jakiejś kulturze, każdy musiał zaadaptować wartości oparte na

jakiejś tradycji. W przypadku Europejczyków są to kanony

ukształtowane na gruncie tradycji śródziemnomorskiej, a ściślej rzecz

ujmując - judejskiej, greckiej, rzymskiej oraz chrześcijańskiej.

Wartości te w poszczególnych epokach były wzbogacane o nowe

elementy, nieco inaczej interpretowane, ale ich rdzeń pozostawał

stabilny. Współcześnie jednak następuj atak wielkie przeobrażenia, że

niemal powszechnie mówi się o tym, że cywilizacja europejska ulega

amerykanizacji.

„Żyjemy w świecie natychmiastowości, gdzie wszystko może

przyjąć formę instant, a symbolami są tutaj: fast car, fast food, fast

sex". (...) nasze dzieci słuchają muzyki techno i rap, a słynni

piosenkarze, aktorzy i sportowcy są dla nich wzorami osobowymi"1.

Cytowana wypowiedź pedagogów uniwersyteckich wyraża pogląd

o unifikacji kultur oraz dominacji kultury popularnej. Można ją

potraktować jako punkt odniesienia do interpretacji wyników

przeprowadzonych przeze mnie badań dotyczących wartości i wzorów

aprobowanych przez tuplickich gimnazjalistów. Wypowiedzi

generalizujące, przedstawiające jednorodny obraz młodzieży nie mają

wartości naukowej. Przestrzega o tym B. Suchodolski, pisząc: „Błąd

tych jednostronnych charakterystyk polega jednak nie na tym, iż

fałszywie uogólniają one obserwacje grup młodzieżowych na całą

młodzież, ale na tym, iż można wątpić, czy nawet poszczególne grupy

są tak jednolite, jak to przedstawia się w tych charakterystykach.

Wydaje się raczej, iż w rzeczywistości młodzież jest bardziej

skomplikowana" 2 . W kontekście uwagi poczynionej przez

B. Suchodolskiego szczegółowe badania nad młodzieżą nabierają

większej wagi.

Dla potrzeb niniejszej pracy, uwzględniając specjalistyczną

literaturę (o której rzecz w rozdziale I), sporządziłam listę 33 wartości

oraz umożliwiłam ankietowanym uczniom dopisanie do niej wartości

nieobjętej tym wykazem. Uzyskane dane dotyczące wartości

preferowanych przez uczniów (pytanie 1 ankiety) ujęłam w tabeli 1

oraz zilustrowałam je na wykresie 1.

Tabela 1

Wartości preferowane przez tuplickich gimnazjalistówLp. Wartość N % Lp. Wartość N %1 Bóg 106 68,4 23 Wynalezienie czegoś 14 9,02 Dobro 77 49,7 24 Zabawa 45 29,03 Dom 119 76,8 25 Sprawiedliwość 86 55,54 Kariera 52 33,5 26 Uczciwość 92 59,45 Kolekcjonerstwo 6 3,9 27 Używanie życia 41 26,56 Modne ubrania 41 26,5 28 Punktualność 26 16,87 Miłość 118 76,1 29 Szacunek 77 49,78 Patriotyzm 28 18,1 30 Szczęście rodzinne 102 65,89 Pieniądze 66 42,6 31 Wolność 73 47,110 Praca 88 56,8 32 Zdrowie 120 77,411 Prawda 91 58,7 33 Życzliwość ludzi 59 38,112 Podróże 42 27,1 34 Seks 2 1,313 Pokój, brak wojen 83 53,5 35 Sprawność fizyczna 1 0,614 Prawdomówność 71 45,8 36 Uzdolnienia muzycz. 1 0,615 Przyjaźń 123 79,4 37 Partnerstwo 0,616 Rodzina 116 74,8 38 Niezależność 0,617 Rzetelność 40 25,8 39 Tolerancja 0,618 Samochód 37 23,9 40 Życie : > 1,319 Uroda 42. 27,1 41 Szkoła 0,620 Wędkarstwo 5 3,2 42 Zaufanie 0,621 Wiara 67 43,2 43 Poczucie humoru 0,6

Źródło: materiały własne

Wykres 1

Wartości preferowane przez tuplickich gimnazjalistów

Analiza otrzymanych danych wykazuje, że największa

częstotliwość - ponad 60 % odpowiedzi - obejmuje osiem wartości.

BO 9040 50 60 70

Ich lista jest następująca:

1.Przyjaźń-79, 4%

2.Zdrowie-77, 4

3.Dom - 76, 8 %

4.Wykształcenie - 76, 1 %

5.Miłość - 76, 1 %

6.Rodzina - 74, 8 %

7.Bóg -68, 4%

8.Szczęście rodzinne - 65, 8 %

Klasyfikując poszczególne wartości, mogę powiedzieć, że

uwidacznia się dominująca kategoria, jaką jest: „dom, rodzina,

najbliżsi". Spośród ośmiu wartości najwyżej cenionych przez

badanych uczniów aż pięć wprost odnosi się do tejże kategorii,

a mianowicie: przyjaźń, dom, miłość, rodzina, szczęście rodzinne.

Można zatem powiedzieć, że uczniowskimi wyborami nie kieruje

przypadek, lecz mają one mocne podstawy, są ugruntowane, głęboko

wryte w świadomość. Druga konstatacja dotyczy tego, że respondenci

najwyższą rangę przyznają wartościom o charakterze niematerialnym,

niezmiennym.

Interpretując uzyskane wyniki badań, dostrzegam, iż tuplicka

młodzież gimnazjalna jest idealistycznie nastawiona do świata,

a ponadto wykazuje przywiązanie do tradycji, nie jest skora ani do

pokoleniowego buntu, ani nie jest podatna na wartości reklamowane

przez media, ani nie ulega wpływom liberalizacji, komercjalizacji

życia. Cechuje ją konserwatyzm. Takie symbole współczesnego

świata, jak wspomniane już „fast car, fast food, fast sex" z

pewnością nie charakteryzują tej populacji.

Zastanawiając się nad tym, co warunkuje właśnie taki obraz

badanej młodzieży, należy wziąć pod uwagę takie czynniki, jak

wiejskie (a więc zachowawcze) środowisko, brak dostępu do

dynamicznie rozwijających się ośrodków urbanistycznych, a więc

izolację od świata, zamknięcie w swoistej niszy społecznej

i kulturalnej oraz wpływ takich instytucji, jak Kościół, szkoła,

rodzina.

Dokonując pogłębionej analizy danych i rozpatrując

poszczególne wartości, którym badani uczniowie przypisują

najwyższą rangę, można sądzić, że uczniowie najbardziej cenią sobie

przyjaźń, gdyż żyją w małym środowisku oraz stale obracają się

w kręgu swoich rówieśników. Wspólne chodzenie do szkoły, wspólne

zabawy, a także brak oferty kulturowej ze strony dorosłych, słowem

brak alternatywnych propozycji, utwierdzają badaną młodzież

w znaczeniu więzów koleżeńskich. Wybór tej wartości jest

spontaniczny, by nie powiedzieć - automatyczny. Jest podyktowany

okolicznościami związanymi ze szkolnym życiem.

Na drugim miejscu uczniowie postawili zdrowie. Ten wybór, można

przypuszczać, określają również czynniki związane ze szkołą, a

ściślej - edukacją prozdrowotną, na którą w szkole zwraca się dużą

uwagę. Dużą rolę odgrywać może także czynnik kulturowy. W tym

przypadku związany z humanizmem wywodzącym się z antyku oraz

renesansu. Uczniowie uzyskują w szkole dużo informacji na temat

wartości zdrowia dla ludzi tych epok, uczą się na pamięć znanej

fraszki J. Kochanowskiego pt. „Na zdrowie". Pośrednio potwierdza

ten wniosek fakt, że jeden z uczniów dopisał do przedłożonej listy

wartości „sprawność fizyczną". Nie bez podstaw można też mówić

o znaczącej roli telewizji, w której stale reklamuje się zdrowych,

sprawnych ludzi i w której jest bardzo wiele programów

edukacyjnych poświęconych kulturze zdrowotnej.

Trzy wartości - dom, rodzina, szczęście rodzinne - tworzą

wręcz odrębną kategorię, która w oczach badanej populacji zyskuje

najbardziej. Taki wybór, o czym już była mowa, świadczy

0konserwatyzmie ankietowanych, ale i informuje o tym, że wpływa

nań trądy ej onalistyczne środowisko. W tym przypadku konserwatyzm

spełnia dużą i pozytywną rolę. Rodzina bowiem jest podstawą

1wychowania, i życia społecznego. Jeżeli badani uczniowie tak

bardzo ją cenią i wiążą z nią komfort psychiczny, dobrze to wróży na

przyszłość. Warto podkreślić, że wpływ na taki wybór może mieć

nauka Kościoła, który tradycyjnie umacnia wiernych w przywiązaniu

do rodziny i który wręcz na równi stawia dwie wartości: miłość do

Boga i miłość małżeńską. Nie bez znaczenia jest też bezpośredni

przykład, jaki uczniowie czerpią z obserwacji własnych rodzin. Jeśli

w swoich preferencjach tak wysoko umieszczają rodzinę, oczywisty to

znak, iż w większości żyją oni w dobrych, szczęśliwych rodzinach. Na

marginesie można dodać, że rodzina staje się swoistą twierdzą

chroniącą przed światem, w którym dominuje ostra rywalizacja

w warunkach wolnego rynku, a co z tym postępuje — brak poczucia

bezpieczeństwa, stabilizacji. Rodzina, rodzinny dom zaś gwarantuje

takie bezpieczeństwo.

W wyborach dokonanych przez gimnazjalistów wykształcenie

znalazło się na czwartym miejscu. Ma to związek przede wszystkim

z boomem oświatowym, jaki jest obserwowany w Polsce. Młodzież

ma świadomość, że wykształcenie jest swoistą przepustką otwierającą

drzwi do instytucji, firm mogących dać pracę. Im wyższe

wykształcenie, tym łatwiej znaleźć zatrudnienie. Ten związek - mimo

tego, iż dziś nie jest już tak oczywisty - nadal steruje uczniowskimi

wyborami. W wykształceniu młodzież dostrzega swoją szansę

życiową. Jest to ważne również z przyczyn społecznych, jako że

odsetek ludzi wykształconych w Polsce ciągle nie jest zbyt wysoki.

Wiąże się to również z postępem cywilizacyjnym. Być może

uczniowie nie łączą ze sobą własnego wykształcenia i awansu Polski

do grupy państw najbardziej rozwiniętych, ale dla postronnego

obserwatora taka zależność jest oczywista. Warto dodać, że

stosunkowo duży odsetek badanych uczniów (56, 8 %) za ważną dla

siebie wartość uznało pracę. Oznaczać to może, że dostrzegają oni

korelację między wykształceniem a pracą. Gdyby takie powiązanie

było dla uczniów naturalne, to fakt ten należałoby uznać za wartość

samą w sobie. To, że ponad połowa ankietowanych przypisuje pracy

wysoką rangę i traktuje pracę jako wartość, niewątpliwie wiąże się

z bezrobociem, jakie staje się problemem społecznym i politycznym.

Na miłość jako cenną wartość zwróciło uwagę 76, 1 %

badanych uczniów (piąte miejsce na liście preferencji). Ten fakt jest

zrozumiały sam przez się. Ankietowani stanowią bowiem grupę, która

znajduje się u progu dorosłości. Uczucie do płci odmiennej w ich

przypadku warunkowane jest psychologicznie.

Można je także rozpatrywać w kategoriach kulturowych.

W tradycji europejskiej - zwłaszcza romantycznej - miłość to wartość

mająca bardzo wysoką rangę. Bez tego uczucia trudno założyć

szczęśliwą rodzinę, o czym marzą - co wykazały badania - tuplickie

dzieci. Jeśli kojarzą one ze sobą takie wartości, jak dom, rodzina,

szczęście rodzinne oraz miłość, oznacza to, że uświadamiają sobie ich

znaczenie dla jakości życia.

Bóg (szczególnie dla osób wierzących) to wartość absolutna, sama w

sobie i bezwzględna. Przyznam, że dość długo wahałam się, czy

przystoi pytać uczniów o ich stosunek do tej wartości. Przeważyły

względu poznawcze. Otóż, w badaniu naukowym liczy się to, aby

uzyskać obiektywny, adekwatny obraz rzeczywistości. Wszyscy

tupliccy uczniowie są wierzący, o czym świadczy ich obecność na

lekcjach katechezy, ale nie wszyscy wybrali Boga jako wartość dla

nich najcenniejszą (68, 4 % odpowiedzi pozytywnych). Na uwagę

zasługuje fakt, że mniej niż połowa ankietowanych (43, 2 %) uznaje

wiarę za najważniejszą dla siebie wartość.

Interpretacja takich wyników badań nie jest łatwa. Z jednej

strony bowiem u ankietowanych uczniów dostrzec można

konserwatyzm poglądów, z drugiej zauważalne jest rozluźnienie

związków z tradycją, z tradycyjnym wychowaniem, tradycyjnymi

wartościami. Sensowny wniosek wydaje się taki, że badani uczniowie

podlegają sprzecznym ze sobą naciskom, wpływom. Oddziałuje na

nich konserwatywne środowisko wiejskie oraz tradycyjna kultura,

edukacja i te determinanty okazują się silniejsze. Warunkowani są

również przez przemiany społeczne, ekonomiczne i cywilizacyjne

związane z demokratyzacją polityki, rozwojem kapitalizmu,

liberalizacją. Można zatem mówić o tym, że badana populacja

znajduje się w epoce przełomu i wykazuje w związku z tym cechy

typowe dla takiego czasu. Jest ona mocno wychylona w stronę

przeszłości, rodzimej tradycji, ale i ukierunkowana w przyszłość.

Można jednak odnieść wrażenie, że nacisk wartości konserwatywnych

okaże się silniejszy i że to pokolenie nie dokona rewolucji

intelektualnej czy społecznej.

Cennych informacji dostarczają również wartości, na które nie

wskazywali badani gimnazjaliści. Na liście odrzuconych wartości

równorzędną pozycję (0, 6 % wyborów) zajmują: poczucie humoru,

zaufanie, szkoła, tolerancja, niezależność, partnerstwo, uzdolnienia

muzyczne, sprawność fizyczna, seks oraz (1,3% odpowiedzi) życie.

Pozornie nic nie łączy tych wartości, trudno byłoby zatem mówić,

że badani uczniowie - odrzucając je - kierowali się jakąś logiką.

Jednak istnieje coś, co świadczy o korelacji tych wartości, co wskazuje

na to, że uczniowskie decyzje nie były przypadkowe. Tym czynnikiem

spajającym jest niechęć wobec zasad właściwych dla

społeczeństwa demokratycznego, dla samych reguł demokracji.

W jednym bowiem koszyku wartości zanegowanych znalazły się:

partnerstwo, tolerancja, niezależność, zaufanie. Można by powiedzieć,

że demokracja opiera się na tych wartościach, ze dla demokracji są

one pryncypiami. Oznacza to, że badani uczniowie nie doświadczyli

dobrodziejstwa demokracji, że są wychowywani (przez rodzinę?,

przez szkołę?, przez środowisko?) w sposób autorytarny i że ta

autorytarna metoda stanowi dla nich bezpośredni wzorzec odniesienia.

Można także sądzić, że demokracja w środowisku badanych uczniów

jest oceniana negatywnie, co ma związek z frustracją, upadkiem

zakładów pracy, PGR-ów, brakiem perspektyw oraz dostrzeganiem

głównie zagrożeń a nie szans.

Zastanawia także wyjątkowo niska ocena szkoły. Niemal

wszyscy badani uczniowie nie uznają jej za wartość. Uderza przy tym

wysoka ocena wykształcenia. Oznacza to, po pierwsze, że uczniowie

nie kojarzą ze sobą tych dwóch wartości, nie łączą ich w jedną,

nierozerwalną parę. Jak bowiem można mówić o chęci zdobywania

wykształcenia i zarazem kwestionować znaczenie szkoły? Poza szkołą

uczniowie nie zdobędą żadnego wykształcenia. Ta ambiwalencja jest

zrozumiała, gdyby uznać, że badani gimnazjaliści są oderwani od

rzeczywistości albo też nie dostrzegają naturalnych związków między

pewnymi wartościami. Dla postronnej osoby wartości - szkoła

i wykształcenie - to niemal synonimy. Dla ankietowanych uczniów,

przeciwnie - antonimy...

Zastanawia też niska ocena życia. To jest przecież wartość

najcenniejsza, sama w sobie. Myślę, że wiąże się to z tym, że badani

uczniowie są bardzo młodzi. Wszystko przed nimi. Nie dostrzegają

więc tego, że kiedyś indywidualne życie się skończy, a zatem trzeba je

cenić jak najwyżej.

Warto zwrócić uwagę na wartości mieszczące się w środku

listy, jaką można by utworzyć na podstawie odpowiedzi udzielanych

przez uczniów. Wspólną kategorię tworzą: pieniądze (42, 6 %),

kariera (33, 5 %), zabawa (29 %), uroda (27, 1 %), samochód (23 %).

Stosunkowo niska ranga tych wartości potwierdza wcześniejsze

spostrzeżenie, iż badana grupa młodzieży jest idealistycznie

nastawiona do świata. Świadczy też o tym, że hedonizm, użycie nie

stanowi dla niej znaczącego celu. Komercjalizacja życia nie wywiera

na tych uczniów znaczącego wpływu. Istotne może być również i to,

że uczniowie realnie oceniają swoją szansę i zdają sobie sprawę

z tego, że pewne dobra konsumpcyjne będą dla nich niedostępne.

W każdym bądź razie, nie widzą związku między pracą,

wykształceniem a karierą, pieniędzmi, przyjemnościami związanymi

z korzystaniem z dóbr materialnych. A skoro nie dostrzegają takich

relacji, oznacza to, że nie zdają sobie sprawy z faktu, iż w ustroju

kapitalistycznym takie związki są naturalne. Oczywiste jest bowiem,

że praca i wykształcenie są trampoliną dla kariery, zdobywania

pieniędzy. Można by powiedzieć, że badani uczniowie pozostają pod

wpływem otoczenia deponującego pewne przekonania uformowane

w socjalizmie, co w tak małym środowisku i w sytuacji unicestwienia

na tym terenie socjalistycznych zakładów pracy jest czynnikiem

bardzo istotnym.

Nie można pominąć milczeniem faktu, że tylko 18,1 %

badanych uczniów ceni sobie patriotyzm. Miłość ojczyzny uległa

znaczącej deprecjacji, co może wynikać stąd, że badani gimnazjaliści

żyją w wolnej Polsce, a zatem nie są wprost (poprzez wychowanie)

angażowani emocjonalnie w stosunku do własnego kraju.

Grupka uczniów (9 %) uważa za wartość wynalezienie czegoś.

Nie jest to niski odsetek, jeśli się zważy na to, że uczniowie ci żyją

w środowisku, w którym nikt nigdy nie dokonał znaczącego odkrycia.

Rozpatrzę, czy preferencje dokonane w odniesieniu do wartości

pozostają w logicznym związku z wyborami dotyczącymi wzorców

osobowych. Zaproponowałam do wyboru 20 modeli. Statystyczne

wyniki badań przedstawia tabela 2 oraz wykres 2.

Tabela 2

Wzorce osobowe preferowane przez tuplickich gimnazjalistów

Lp. Wzorzec N % Lp. Wzorzec N %1 Aktor 8 5,2 11 Nauczvciel 23 14,82 Artysta 9 5,8 12 Naukowiec 11 7,13 Bankier 2 1,3 13 Piosenkarz 5 3,24 Biznesmen -*

i1,9 14 Policjant 6 3,9

5 Dziennikarz 4 2,6 15 Polityk 1 0,66 Handlarz 3 1,9 16 Profesor 3 1,97 Ksiądz 21 13,5 17 Robotnik 4 2,68 Lekarz 19 12,3 18 Rolnik 11 7,19 Marynarz 0 0,0 19 Strażak 11 7,110 Modelka (model) 1 0,6 20 Żołnierz 11 7,1

Źródło: materiały własne

Wykres 2

Wzorce osobowe preferowane przez tuplickich gimnazjalistów

Źródło; materiały wlane

Na podstawie zebranych danych można sporządzić następującą

listę preferencji wzorców osobowych:

1.Nauczyciel-14, 8%

2.Ksiądz-13, 5%

3.Lekarz-12, 3%

4.Rolnik, strażak, żołnierz, naukowiec - 7, 1 %

5.Artysta-5, 8

6.Aktor-5, 2%

Rozpatrując uzyskane informacje ankietowe, można wyrazić

tezę, iż większość respondentów preferuje wzorce, które korespondują

z wartościami, jakie uprzednio zostały przez nich wybrane. Oznacza

to, że badani uczniowie są konsekwentni w swoich wyborach, a ich

deklaracje wypływają z ugruntowanych przeświadczeń, wyobrażeń,

postaw.

Poprzednio uczynione analizy wskazują, że badana populacja

jest idealistyczna, chociaż nie jest jej obcy i życiowy realizm. Wybór

nauczyciela, księdza czy lekarza jako wzorca osobowego jest zatem

czymś naturalnym. Te wzorce osobowe zostały wybrane, ponieważ

uczniowie na co dzień spotykają się z konkretnymi postaciami

w realnych okolicznościach i te osoby na tyle godne są szacunku, że

stanowią bezpośredni punkt odniesienia.

Zwróćmy uwagę na to, że badani uczniowie równorzędnie

traktują rolnika, żołnierza, strażaka oraz naukowca. Oznacza to, że te

właśnie wzorce są dla wielu z nich jednakowo ważne i atrakcyjne,

a ponadto łączy je pewien wspólny element. Można się domyślać, że

ten element to wysoka ranga społeczna, mimo niezbyt wysokich

dochodów materialnych oraz pielęgnacja etosu zawodowego.

Konsekwentnie w oczach badanych gimnazjalistów najmniej uznania

znajdują wzorce, które z kolei liczą się w realiach wolnego rynku:

biznesmen (1, 9 %), handlarz (1, 9 %), polityk (1, 4 %), bankier

(1, 3 %). Ta grupa wzorców osobowych tworzy osobną kategorię. Są

to wzorce, które symbolizują sukces, pieniądze, komfort życia,

dynamizm itp. Z takimi wzorcami badani uczniowie nie stykają się

wprost, poprzez codzienne okoliczności, a ponadto w określonym

środowisku (mała, biedna, izolowana gmina) są to antywzorce.

Reprezentują bowiem cechy, które oznaczają też pogoń za sukcesem,

bezwzględny stosunek do ludzi, bogacenie się w każdy sposób itp.

Uczniom imponują nie ludzie, którzy coś osiągnęli w wymiarze

materialnym, ale wzorem dla nich są ci, którzy żyją na średnim

poziomie, bez większych ambicji i sukcesów, lecz zadowalając się

osiągniętą stabilizacją.

Wspomniana korelacja jeszcze dobitniej zaznacza się, gdy

analizie podda się odpowiedzi uczniów odnoszące się do współcześnie

żyjących osób, mogących stanowić wzór do naśladowania (tabela 3,

wykres 3).

Tabela 3

Współczesne wzorce osobowe preferowane przez tuplickich gimnazjalistów

Lp. Postać N % Lp. Postać N %1 L. Balcerowicz 1 0,6 17 J. Ochojska 5 3,22 J. Glemp 5 3,2 18 D. Olbrychski 0 0,03 K. Górski 16 10,3 19 J. Owsiak 81 52,34 M. Hermaszewski 3 1,9 20 K. Penderecki 1 0,65 Jan Paweł II 104 67,1 21 W. Szymborska 12 7,76 W. Jaruzelski 1 0,6 22 A. Wajda 21 13,57 K. Krawczyk 3 1,9 23 L. Wałęsa 9 5,88 M. Krzaklewski 0 0,0 24 R. Korzeniowski 1 0,69 Jacek Kuroń 4 2,6 25 J. Dudek 1 0,610 J. Kwaśniewska 42 27,1 26 J. Engel 1 0,611 A. Kwaśniewski 30 19,4 27 T. Hajto 1 0,612 G. Lato 23 14,8 28 A. Małysz 2 1,313 A. Lepper 17 11,0 29 K. Ibisz 1 0,614 T. Mazowiecki 1 0,6 30 Matka 3 1,915 Leszek Miller 5 3,2 31 Rodzice 1 0,616 Cz. Miłosz 6 3,9 32 Nie mam wzoru 3 1,9

Źródło: materiały własne

Wykres 3

Współczesne wzorce osobowe preferowane przez tuplickichgimnazjalistów

Źródło: materiały własne

Biorąc pod uwagę uzyskane wyniki, można sporządzić

następującą listę ludzi stanowiących wzór dla badanej populacji:

1.Jan Paweł II-67, 1%

2. Jerzy Owsiak - 52, 3 %

3.Jolanta Kwaśniewska - 27, 1 %

4.Grzegorz Lato - 14, 8 %

5.Andrzej Wajda- 13, 5 %

6.Andrzej Lepper -11 ,0%

O tym, że Ojciec Święty jest niekwestionowanym autorytetem,

można orzekać bez przeprowadzania badań. W tym przypadku

wybory badanych uczniów przystają do wyborów dokonywanych

przez ogół Polaków, dla których papież od lat stanowi niepodważalny

wzorzec osobowy oraz otaczany jest czcią, miłością, a ponadto cieszy

się wyjątkową charyzmą.

Z kolei o popularności J. Owsiaka przesądza zarówno bardzo

znane akcje przeprowadzane przez niego (Orkiestra Świątecznej

Pomocy, Przystanek Woodstock), jak i osobista postawa, umiejętność

nawiązania kontaktu z młodzieżą, przemawiania jej językiem,

kierowanie aktywności w stronę najbardziej potrzebujących. Podobnie

ze względu na osobisty urok, działalność charytatywną zyskuje

w oczach społeczeństwa oraz ankietowanych uczniów Jolanta

Kwaśniewska. G. Lato oraz A. Wajda zaś symbolizują sukces

sportowy, artystyczny - osiągnięty indywidualną pracą, talentem,

zachowaniem się w sposób uczciwy.

Jan Paweł II, J. Owsiak, J. Kwaśniewska, G. Lato, A. Wajda to

postacie, które by zajęły centralne miejsce w sondażach

przeprowadzanych w różnych grupach społecznych. Są one nośnikami

wartości pożądanych, aprobowanych przez ogół przez Polaków. To

potwierdza wysuniętą przeze mnie opinię, że badani uczniowie nie

różnią się zbytnio od społeczeństwa, nie wystąpią przeciwko niemu

ani nie wniosą nowej, rewolucyjnej oferty.

Ten fakt potwierdza i to, że A. Lepper znalazł w oczach

ankietowanych bardzo duże uznanie. Warto w tym miejscu podkreślić,

że takiego uznania nie mają ci, którzy swoją aktywnością polityczną

rzeczywiście na nie zasłużyli. L. Balcerowicz, T. Mazowiecki,

L. Wałęsa, M. Krzaklewski - politycy, którzy w znaczący sposób

przyczynili się do zmiany ustroju w Polsce i którzy mają miejsce

w podręcznikach historii - zostali odrzuceni przez badanych uczniów.

Natomiast polityk, który nie ma ani części ich dokonań, zyskuje tak

wielką rangę.

Interpretacja tego faktu prowadzi do wniosku, że uczniowskimi

wyborami w tym przypadku kierowały opinie wygłaszane w domu.

Populizm A. Leppera trafia bowiem do środowisk sfrustrowanych

przemianami politycznymi oraz ekonomicznymi, środowisk, dodam,

które na tych przemianach nie zyskały ani pod względem

materialnym, ani kulturowym. Takie środowisko reprezentuje gmina,

w której przeprowadziłam badania. Uzyskane w ich toku wyniki dają

jednolity obraz młodzieży, która żyje wprawdzie ideałami,

marzeniami, ale wie z codziennej praktyki, że ich spełnienie może być

możliwe jedynie przez wykształcenie. Natomiast praca, uczciwość,

sumienność, aprobata dla ludzi sukcesu materialnego nie są drogą,

która należałoby wybrać. Stąd A. Lepper - człowiek świadomie

łamiący prawo i brutalnie się zachowujący - znajduje w oczach

badanej młodzieży uznanie, staje się wzorcem, podczas gdy politycy

szanujący reguły demokracji są przez tę samą młodzież

dyskwalifikowani. W tym kontekście nie dziwi fakt odrzucenia takich

wartości, jak tolerancja, partnerstwo, zaufanie, o czym była już mowa.

Warto jeszcze uzupełnić powyższe konstatacje o ważne

spostrzeżenie. Idolami dla badanych nastolatków nie są ani popularni

obecnie sportowcy (np. A. Małysz), piosenkarze czy prezenterzy

telewizyjni, ani zdobywcy Nagrody Nobla, czyli Cz. Miłosz

i W. Szymborska. Być może jest tak dlatego, że są oni symbolami

świata w ogóle niedostępnego dla ankietowanych.

Zapytałam, które postacie historyczne znajdują w oczach

respondentów uznanie. Wyniki przedstawiłam w tabeli 4 oraz na

wykresie 4.

Tabela 4

Postacie historyczne zasługujące na tytuł największego Polaka

Lp Postać N % Lp Postać N %

1 Bolesław Chrobry 32 20,6 12 Wł. St. Reymont 12 7,72 Henryk Dąbrowski 8 5,2 13 Henryk Sienkiewicz 52 33,53 Edward Gierek 7 4,5 14 Władysław Sikorski 1 0,64 Janusz Korczak 0 0,0 15 M. Curie - Skłodowska 40 25,85 Tadeusz Kościuszko 50 32,3 16 Juliusz Słowacki 23 14,86 Bolesław Krzywousty 1 0,6 17 Sw. Stanisław 8 5,27 Władysław Łokietek 1 0,6 18 Romuald Traugutt 2 1,38 Jan Matejko 26 16,8 19 Fryderyk Szopen 49 31,69 Mieszko 1 21 13,5 20 Kazimierz Wielki 15 9,710 Adam Mickiewicz 74 47,7 21 Stefan Wyszyński 13 8,411 Józef Piłsudski 23 14,8 22

Źródło: materiały własneWykres 4

Postacie historyczne zasługujące na tytuł największego Polaka

Źródło; materiały wlane

Analiza wyników badań uzmysławia, że ankietowani uczniowie

tylko pięciu osobom przyznają największą rangę:

1.A. Mickiewicz - 47, 7 %

2.T. Kościuszko - 32, 3 %

3.H. Sienkiewicz - 33, 5 %

4.F.Szopen-31 , 6 %

5.B. Chrobry - 20, 6 %

Spośród tych pięciu wybitnych Polaków wybranych przez

badanych uczniów aż trzech to artyści. Można wnosić, że wybór

dokonany przez gimnazjalistów determinowało szkolne wychowanie,

zwłaszcza związane z edukacją polonistyczną. W programach

szkolnych twórczość A. Mickiewicza oraz H. Sienkiewicza od lat

zajmuje wiele miejsca. Niewątpliwie ekranizacje „Pana Tadeusza",

Quo vadis?" oraz „Ogniem i mieczem" również stymulowały owe

wybory. Uczniowie obejrzeli te filmy w kinie podczas ogólnoszkolnej

wycieczki. Z kolei T. Kościuszko to patron szkoły podstawowej, do

której uczęszczała większość tuplickich gimnazjalistów. Postacie te są

zatem bardzo dobrze znane uczniom, stąd takie właśnie typowanie jest

zrozumiałe.

Niezrozumienie budzi natomiast wyjątkowo niska ocena takich

postaci, jak Wł. Sikorski, R. Traugutt, H. Dąbrowski, B. Krzywousty,

Wł. Łokietek czy J. Korczak. Ten wychowawca dzieci, reformator

nauczania oraz człowiek, który zginął wraz ze swoimi wychowankami

w ogóle nie pojawił się na liście preferencji ankietowanych uczniów.

W tym przypadku można mówić o zaniedbaniach ze strony szkoły.

Ogólnie rzecz biorąc, analiza informacji uzyskanych w toku badań

prowadzi do wniosku, że badana populacja pozostaje pod

wyraźnym wpływem szkoły, rodziny, środowiska i nie próbuje

wyłamać się spod owego wpływu. Jest zatem bierna, nie poszukuje

na własną rękę innych wartości czy modeli osobowych niż te,

które oferuje otoczenie wychowawcze. We wszystkich

odpowiedziach ankietowych (uczniowie mieli możliwość

dopisania własnych propozycji) nie pojawiło się ani jedno

nazwisko, które by zaskakiwało, może nawet szokowało. Nie

pojawiła się ani jedna wartość, która wskazywałaby na pokoleniową

zmianę warty.

Taki obraz badanej młodzieży warunkują różnorodne czynniki,

spośród których, co już podnosiłam, najważniejszym jest

zachowawcze, wiejskie środowisko. Nie podejmuję się żadnej oceny

ani badanej młodzieży, ani tegoż środowiska, co wykraczałoby poza

kompetencje badawcze. Przedstawiam tylko pewien obraz i dążę do

zrozumienia tego, co je uformowało.

W badaniu ankietowym znalazło się też pytanie (nr 5) o to,

kogo z bohaterów książkowych lub filmowych badani uczniowie

najbardziej lubią. W tym przypadku uczniowie mieli całkowitą

swobodę wypowiedzi, ponieważ w żaden sposób nie zostali

ukierunkowani przez ankietera. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi

została sporządzona tabela 5.

Tabela 5

Ulubieni bohaterowie książek lub filmówLp. Wartość N % Lp. Wartość N %1 Beata 1 0,6 17 Gandalf Szary 3 1,92 Janosik 1 0,6 18 James Bond 3 1,93 Forest Gump 1 0,6 19 Marian Paździoch 3 1,94 Kubuś Puchatek 1 0,6 21 Geralt 4 2,65 Leon Zawodowiec 1 0,6 22 Cezary Cezary 4 2,66 Ace Ventura 1 0,6 23 Mały Książę 5 3,28 Villi Schmidt 1 0,6 24 Lukc Skywalker 5 3,29 J. C. Van Damme 1 0,6 25 Neo 5 3,211 Molly 2 1,3 26 Robin Hood 5 3,212 Robinson 2 1,3 27 Ferdynand Kiepski 5 3,213 Odyseusz 2 1,3 28 Waldek Kiepski 5 3,214 Arnold Boczek 2 1,3 29 Frodo 6 3,916 Ania z Zielonego 3 1,9 31 Harry Potter 18 11,6

Źródło: materiały własne

W wyniku analiz, jakie przeprowadziłam opracowując

powyższą tabelę, można skonstatować, że badani uczniowie przede

wszystkim preferują bohaterów filmowych, a zwłaszcza seriali

telewizyjnych. Mniejszą zaś rolę odgrywają postacie z książek.

Wpływ telewizji w omawianym zakresie ma decydujące znaczenie,

warunkuje w głównej mierze wybory badanych gimnazjalistów.

Można zatem mówić, że należą oni do pokolenia wychowywanego

w cywilizacji obrazkowej. Lista znaczących dla badanej młodzieży

postaci z krainy fikcji jest następująca:

1.HarryPotter-11,6%

2.Frodo-3 ,9%

3.Mały Książę, Lukę Skywalker, Neo, Robin Hood, Ferdynand

Kiepski, Waldek Kiepski - 3, 2 %

4.Geralt, Cezary - 2, 6 %

Oczywiście, na zaprezentowanej liście mieszczą się różne

postacie, pochodzące z różnych kręgów kulturowych i niosące

różnorodne wartości. Wyraźną jednak przewagę zyskują ci

bohaterowie, którzy zostali opisani lub sfilmowani w dziełach

preferujących konwencję magiczną, fantastyczną, mityczną,

baśniową, odrealnioną, a nawet groteskową. Poza powyższą listą, co

ilustruje tabela 5, również dominują postacie dotyczące podobnego

kręgu.

Na ogół bohaterowie, o których rzecz, symbolizują pozytywne

wartości, znamionuje ich bowiem rycerskość, wierność zasadom,

walka ze złem, dobro itp. Szczególnie wysoka pozycja Harrego

Pottera wynika z reklamy telewizyjnej oraz z faktu, że część

młodzieży obejrzała film. W uczniowskich preferencjach uwidacznia

się także wpływ książek i filmów z gatunku fantasy. Nie są to dzieła,

które oferuje uczniom szkolna polonistyka. Uderza bardzo mały,

wręcz znikomy wpływ szkolnych lektur na literackie fascynacje

badanej młodzieży. Można powiedzieć, że w tym przypadku

preferencje szkoły oraz uczniów rozmijają się. Spośród książek

omawianych na lekcjach uczniowie zapamiętali tylko: „Małego

Księcia", „Anię z Zielonego Wzgórza", „Robinsona Kruzoe" oraz

„Kubusia Puchatka". W gimnazjum omawiana jest tylko jedna

spośród nich, a mianowicie „Mały Książę".

Badani gimnazjaliści uczą się w szkole noszącej imię Unii

Europejskiej, tematyka unijna jest preferowana, co naturalne,

w programie wychowawczym i edukacyjnym tuplickiego gimnazjum.

Polacy starają się o to, by nasz kraj został przyjęty do Wspólnoty.

Pytanie zatem o stosunek badanych gimnazjalistów do Unii

Europejskiej było zasadne i miało na celu lepiej scharakteryzować

świat wartości młodzieży. Na podstawie uzyskanych danych

opracowałam tabelę 6.

Tabela 6

Stosunek badanych uczniów wobec starań Polski o przyjęcie do Unii Europejskiej

Lp. Wartość N %

1 Tak 132 85,2%2 Nie 19 12,3%3 Brak zdania 4 2,6%

Źródło: materiały własne

Przeprowadzona analiza upoważnia do stwierdzenia, że imię

szkoły zobowiązuje. Tupliccy uczniowie aprobują starania polityków

o to, aby Polska została wpisana w struktury Zachodu. Oznacza to, że

badani gimnazjaliści swoją życiową szansę wiążą z tym dziejowym

wydarzeniem. Warto podkreślić, że odsetek Polaków akceptujących

wspomniany akces maleje i wynosi ponad 50 %. Postawa tuplickich

gimnazjalistów wyróżnia się zatem in plus na tym tle.

Jedno ż pytań ankietowych (nr 6) dotyczyło też preferencji

wyborczych. Wprawdzie uczniowie uzyskają prawo głosowania

dopiero za kilka lat, ale warto zbadać ich preferencje polityczne, gdyż

w ten sposób uzyskuje się pogłębioną charakterystykę badanej

populacji. Na podstawie zebranych informacji opracowałam wykres 5.

Analiza uzyskanych informacji wskazuje, że ankietowani

uczniowie dzielą się na dwie grupy, w których żadna nie zyskuje

znaczącej przewagi, jeśli chodzi o aprobowaną opcję polityczną.

Oznacza to zarazem, że postawa wobec ideologii politycznych

najbardziej różnicuje badanych uczniów. Trudno zinterpretować taki

wyraźny podział wśród gimnazjalistów, nie dysponując większą

ilością informacji. Wydaje się, że w tym przypadku uczniowie albo

samodzielnie poszukują atrakcyjnej dla siebie doktryny politycznej,

albo środowisko rodzinne, w jakim się kształtują, jest również bardzo

zróżnicowane, jeśli chodzi o poglądy, o których mowa. Z drugiej

jednak strony, jak już to wykazałam, autorytetem politycznym jest dla

wielu badanych uczniów A. Lepper, którego raczej trudno utożsamiać z

prawicą, a politycy prawicowi (M. Krzaklewski, L. Balcerowicz, T.

Mazowiecki) nie znaleźli uznania w ich oczach.

Wykres 5

Preferencje polityczne badanych uczniów

Źródło: materiały własne

Na koniec ogólnej analizy i interpretacji informacji uzyskanych

dzięki przeprowadzonej ankiecie zwrócę uwagę na problem

wykształcenia. Jest ono wartością ważną we współczesnym świecie.

Liczy się także, co wykazały badania, dla tuplickich uczniów. Pytania

8 i 9 ankiety dotyczyły tej właśnie sprawy. Biorąc pod uwagę

uzyskane dane, opracowałam dwie tabele (7 oraz 8), a ponadto

sporządziłam wykresy 6 i 7.

Tabela 7

Preferencje związane z wyborem szkoły ponadgimnazjalnej

Lp. Typ szkoły N %1 Zawodówka 10 6,5

2 Liceum 115 74,23 Technikum 30 19,4

Źródło: materiały własne

Wykres 6Preferencje związane z wyborem szkoły ponadgimnazjalnej

Źródło: materiały własne

Tabela 8

Preferencje dotyczące wykształcenia wyższego

Lp. Wartość N %

1 Tak 136 87,72 Nie 19 12,3

Źródło: materiały własne

Wykres 7Preferencje dotyczące wykształcenia wyższego

Źródło: materiały własne

Analizując wyniki badań, można spostrzec, że zdecydowana

większość badanych uczniów pragnie zdobyć wykształcenie średnie

oraz wyższe. Kierunki wyborów są w tym przypadku zgodne z

uprzednimi odpowiedziami odnoszącymi się do rangi wykształcenia.

Dla badanej populacji stanowi ono znaczącą wartość, konsekwentnie

więc młodzież będzie dążyć do tego, aby ją uzyskać. Warto dodać, iż

w Polsce nieduży jest odsetek studiującej młodzieży pochodzenia

wiejskiego. Wyniki badań wskazują, że tuplicka młodzież odbiega

w tym względzie od standardu, wykazuje się ambicją i w zdobyciu

wykształcenia upatruje szansę dla siebie.

Badania, jakie przeprowadziłam, oraz wyniki, jakie dzięki nim

uzyskałam, świadczą o tym, że ankietowani uczniowie nie należą do

generacji, którą można by określić symbolami „fast car, fast food, fast

sex". Jest to grupa determinowana bardziej tradycją niż

współczesnością czy przyszłością. Jak już pisałam, charakteryzuje ją

stabilność w zakresie preferowanych wartości, konsekwencja

w dokonywanych wyborach oraz łączenie idealizmu z życiowym

realizmem. Niewątpliwie największy wpływ wywiera na nią rodzina,

Kościół. Szkoła także, ale nie we wszystkich zakresach, jakie zostały

poddane badaniu. Jeśli chodzi o szkołę, to gros młodzieży

dyskwalifikuje ją w swoich wyborach, zarazem jednak za wzór

osobowy stawiając sobie nauczyciela oraz wykształceniu przypisując

wysoką rangę. Można mniemać, że uczniowie odrzucają szkołę jako

instytucję, aprobują zaś nauczyciela jako model osobowy.

Opracowanie: Izabella Kowalska