Źródła wzrostu polskiej gospodarki – główne wyzwania

Marek Rozkrut, Główny Ekonomista EY w PolsceZespół Analiz Ekonomicznych: www.ey.com/eat

Źródła wzrostu gospodarczego Polski : „tradycyjne” podejście do analizy struktury wzrostu gospodarczego – od strony rozdysponowania

2

Konsumpcja głównym motorem wzrostu polskiej gospodarki?

Struktura wzrostu PKB Polski

Źródło: GUS

-2

1

-3

3

7

2

-1

5%

4%

1%

6%

4

0

7%

8%

5

2%

6

8

9

-3%

9%

-2%

-1%

0%

3%

20

04

20

06

20

18

20

16

20

17

20

03

20

05

pkt.

pro

c.

20

07

20

08

20

09

20

14

20

15

20

11

20

12

20

13

20

19

20

10

PKB (prawa oś) Zmiana stanu zapasówNakłady na środki trwałe brutto Eksport netto Spożycie prywatne i publiczne

Źródła wzrostu gospodarczego Polski

3

Struktura wzrostu PKB Polski

To bardzo często powielana, błędna teza, wynikająca z niewłaściwej analizy faktycznych źródeł wzrostu polskiej gospodarki. Takie ujęcie nie rozróżnia sytuacji, w której konsumenci nabywają dobra krajowe od tej, w której kupują dobra z importu

Konsumpcja głównym motorem wzrostu polskiej gospodarki?

Źródło: GUS

-3

0

-2

-1

1

4

2

3

8%

5

6

7

8

9 9%

5%

-3%

-2%

-1%

0%

1%

2%

7%

3%

4%

6%

20

04

pkt.

pro

c.

20

09

20

19

20

14

20

03

20

06

20

05

20

08

20

10

20

11

20

12

20

07

20

13

20

15

20

16

20

18

20

17

PKB (prawa oś) Nakłady na środki trwałe brutto Zmiana stanu zapasów Eksport netto Spożycie prywatne i publiczne

Mimo że w powyższym przykładzie: konsumpcja = PKB i przyrost konsumpcji = przyrost PKB, to w rzeczywistości finalnym nabywcą produkcji wytworzonej w kraju (krajowej wartości dodanej) są w 100% gospodarki zagraniczne. Dochód z eksportu finansuje natomiast konsumpcję krajową, która jest w 100% zaspokajana importem.

Źródła popytu na wartość dodaną wytworzoną w kraju - przykład

4

PKB = 100 (wartość dodana wytworzona

bez udziału importu)

Eksport = 100

Produkty w całości sprzedane

za granicę

Konsumpcja = 100

KONSUMPCJA = 100 = PKB

Dochód ze sprzedaży w całości przeznaczony

na konsumpcję

Import = 100

Konsumpcja w całości przeznaczona na produkty z importu

EKSPORT = IMPORT = 100 → EKSPORT NETTO = 0

Wzrost PKB o 5% (ze 100 do 105):

• Przyrost konsumpcji o 5% (ze 100 do 105) = przyrost PKB

• Eksport = 105 = Import → Wkład eksportu netto do wzrostu PKB = 0

Co jest źródłem wzrostu PKB: KONSUMPCJA czy POPYT ZEWNĘTRZNY?

Która gospodarka jest finalnym odbiorcą wartości dodanej wytworzonej w kraju?

Źródła popytu na wartość dodaną wytworzoną w kraju - przykład

5

01 02 03Powyższy przykład jasno pokazuje, że ocena wkładu popytu zewnętrznego do wzrostu PKB poprzez pryzmat eksportu netto nie ma ekonomicznego sensu i prowadzi do błędnych wniosków na temat faktycznych źródeł wzrostu gospodarczego

W Polsce na konsumpcję przypada więcej zagranicznej wartości dodanej (ok. 1/3 wartości konsumpcji) niż na eksport

Kluczowe pytanie: wśród finalnych nabywców PRZYROSTU wartości dodanej wytworzonej w Polsce kto odgrywa większą rolę: podmioty krajowe czy zagraniczne? Innymi słowy, czy głównym motorem wzrostu gospodarczego w Polsce jest popyt krajowy czy popyt zewnętrzny?

Eksport jest kluczowym źródłem popytu dla wielu branż w Polsce

6

Udział krajowej wartości dodanej (KWD) przeznaczanej na zaspokojenie zagranicznego popytu finalnego w branżach najbardziej eksponowanych na popyt zagraniczny (w 2014 r.)

100%60%0% 20% 40% 80%

usługi profesjonalne

komputery, urządzenia elektroniczne

urządzenia elektryczne

maszyny i urządzenia

tekstylia, odzież i wyroby skórzane

metale

wyroby farmaceutyczne

inne urządzenia transportowe

84%

pojazdy samochodowe, przyczepy

papier i wyroby z papieru

wyroby z gumy i tworzyw sztucznych

wyroby chemiczne

wyroby z metali

89%

górnictwo i wydobywanie

transport wodny

meble

73%

drewno i wyroby z drewna

transport powietrzny

56%

95%

84%

81%

60%

77%

77%

71%

69%

69%

68%

65%

62%

56%

54%

Źródło: obliczenia EY na podstawie WIOD

Produkcja produkcji nierówna ze względu na różny udział krajowej wartości dodanej

7

Dekompozycja produkcji wybranych sektorów w Polsce na wartość dodaną wytworzoną w danym sektorze, wartość dodaną w pozostałych sektorach krajowych i zagraniczną wartość dodaną w 2014 r.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

produkcja komputerów i urządzeń optycznych

produkcja pojazdów samochodowych

produkcja urządzeń elektrycznych

produkcja pozostałych maszyn i urządzeń

transport lądowy

usługi administracyjne i wspierające

wspomagające usługi finansowe

usługi prawne i księgowe

wartość dodana danego sektora wartość dodana pozostałych sektorów krajowych zagraniczna wartość dodana

KRAJOWA WARTOŚĆ DODANA

Źródło: obliczenia EY na podstawie WIOD

Ponad ¼ polskiego eksportu to zagraniczna wartość dodana (ZWD – wcześniej zaimportowana)

Najważniejsi partnerzy handlowi Polski

8

Uwzględnienie międzynarodowych przepływów wartości dodanej zmienia ranking polskich partnerów handlowych, ze szczególnym wzrostem roli USA oraz Chin.

Chiny są dla Polski drugim (po Niemczech) najważniejszym dostawcą zagranicznej wartości dodanej – zarówno w polskim popycie finalnym, jak i wykorzystywanej w polskim eksporcie.

Najważniejsi partnerzy handlowi Polski w 2015 r.

% obrotów brutto; % krajowej i zagranicznej wartości dodanej w popycie finalnym

22,3

6,5 6,14,8 4,7 3,9

Nie

mcy

Wlk

. B

ryta

nia

Fra

ncj

a

Wło

ch

y

Cze

ch

y

US

A

Źródło: W. Mroczek, Więcej krajowej wartości dodanej w polskim eksporcie, Obserwator Finansowy, 22.02.2019 na podstawie OECD, Trade in Value Added 2018

18,2

7,1 6,6 6,44,4

3,4N

iem

cy

Wlk

. B

ryta

nia

US

A

Fra

ncj

a

Wło

ch

y

Ch

iny

20,7

10,6

6,1 5,4 4,4 4

Nie

mcy

Ch

iny

Ro

sja

Wło

ch

y

Fra

ncj

a

Cze

ch

y

18,2

10,9

5,9 5,4 5 4,6

Nie

mcy

Ch

iny

Ro

sja

US

A

Wło

ch

y

Fra

ncj

a

Eskport brutto KWD wytworzona w Polsce, wykorzystana w popycie finalnym

danego krajuESKPORT IMPORT

Import brutto ZWD wytworzona w danym kraju, wykorzystana w popycie finalnym

w Polsce

Systematyczny wzrost znaczenia popytu zagranicznego na wartość dodaną wytwarzaną w Polsce

9

Odporność polskich eksporterów na zawirowania w gospodarce światowej okazała się historycznie większa niż w wielu innych krajach (w tym krajach EŚW).

Równocześnie, według szacunków EY, znacząco wzrósł udział wartości dodanej wytworzonej w Polsce, która jest absorbowana za granicą: z 16% w 2000 r. do ok. 39% w 2019 r.

Wolumen eksportu towarów i usług z wybranych krajów EŚW

Eksport oraz udział wartości dodanej absorbowanej za granicą w wartości dodanej ogółem

20

45

30

25

35

40

50

55

60

20

06

20

09

20

05

20

00

20

18

20

01

20

02

20

08

20

03

20

04

20

07

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

19

Eksport towarów i usług (% PKB)

KWD absorbowana za granicą (% wartości dodanej w Polsce)

190

90

150

50

70

170

110

130

1q

20

08

= 1

00

20

07

20

17

20

04

20

14

20

10

20

05

20

06

20

08

20

09

20

11

20

12

20

13

20

18

20

15

20

16

20

19

Czechy Węgry SłoweniaPolska Słowacja

Źródło: obliczenia EY na podstawie WIOD, GUS, Eurostat

W 2019 r., po raz pierwszy od 2009 r., nie odnotowano wzrostu wartości eksportu w relacji do PKB w Polsce

Slajd z kontrybucją popytu zewnętrznego vs. krajowego do wzrostu PKB w Polsce (do uzupełnienia 3 marca)

10

Struktura wartości dodanej w Polsce, przedsiębiorstwa niefinansowe

Wartość dodana na jednego pracownika (EUR)

10,950

23,868

26,815

35,967

23,440

2017

małe

mikro

średnie

duże

ogółem18%

13%

20%

50%

mikro

małe

średnie

duże

Kolejnym mitem często powielanym w debacie publicznej jest wskazywanie na mikro i małe przedsiębiorstwa jako odpowiadające za tworzenie większości polskiego PKB

Duże firmy w Polsce generują połowę wartości dodanej przedsiębiorstw niefinansowych

11

Za sukcesem polskiej gospodarki stoją polskie przedsiębiorstwa i ich pracownicy, którzy skutecznie konkurują z zagranicznymi firmami i zwiększają swoją obecność na rynkach zagranicznych. Mając na uwadze niekorzystne tendencje demograficzne, popyt zewnętrzny powinien pozostać kluczowym źródłem wzrostu polskiej gospodarki

Duże przedsiębiorstwa są (przeciętnie) bardziej wydajne, generują większą wartość dodaną na pracownika, więcej inwestują i eksportują, płacą wyższe wynagrodzenia i odprowadzają większe podatki (w przeliczeniu na % ich przychodów)

Źródło: EY na podstawie Eurostat

Niedobór (wykwalifikowanych) pracowników staje się istotną barierą rozwoju firm w Polsce

12

Udział przedsiębiorstw w Polsce wskazujących niedobór wykwalifikowanych pracowników (lewy wykres) oraz koszty pracy (prawy wykres) jako barierę rozwoju*

0%

5%

55%

10%

15%

20%

40%

25%

30%

35%

45%

50%

20

12

20

10

20

11

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

20

20

18

20

19

Przetwórstwo przemysłowe

Budownictwo

Usługi

Handel detaliczny

Źródło : GUS, 2019, Ankieta koniunktury w przemyśle; GUS, 2019, Ankieta koniunktury w budownictwie; GUS, 2019, Ankieta koniunktury w handlu; GUS, 2019, Ankieta koniunktury w usługach.*Respondenci mogli wybrać wiele barier

15%

20%

50%

25%

30%

35%

45%

40%

55%

60%

65%

70%

20

16

20

10

20

20

20

19

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

17

20

18

Ograniczona podaż pracowników oddziałuje także w kierunku wzrostu presji płacowej

Spowolnienie cykliczne może przejściowo złagodzić napięcia na rynku pracy, ale one zapewne wrócą wzmożone w fazie ożywienia → rośnie ryzyko, że ożywienie w Polsce będzie ograniczone niedoborem pracowników

Na rynek pracy coraz silniej oddziałuje pogarszająca się sytuacja demograficzna

Ludność Polski według statusu na rynku pracy

Źródło: EY na podstawie danych i prognoz GUS, Eurostatu oraz Komisji Europejskiej (Ageing Report)*Osoby nieaktywne i bezrobotne

Szczególnie silny spadek ma dotyczyć liczby osób pracujących w Polsce, natomiast rosnąć ma liczba seniorów

Gdyby nie obcokrajowcy, w 2019 r. odnotowalibyśmy spadek zatrudnienia w Polsce

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

nieaktywni seniorzy

nieaktywne dziecii młodzież

niepracujące osoby w wieku produkcyjnym*

pracujący

mln osób -2,1mln

-1,7mln

3,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

Lu

kse

mb

urg

Irla

nd

ia

Sło

wa

cja

Cy

pr

Po

lska

Ma

lta

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Wlk

. B

ryta

nia

Wę

gry

His

zpa

nia

Be

lgia

Ho

lan

dia

Cze

chy

Sło

we

nia

Lit

wa

Est

on

ia

Da

nia

Ło

twa

Ch

orw

acj

a

Szw

ecj

a

Bu

łga

ria

Fra

ncj

a

Nie

mcy

Po

rtu

ga

lia

Gre

cja

Fin

lan

dia

Wło

chy

2,2

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

Cy

pr

Lu

kse

mb

urg

Ma

lta

Szw

ecj

a

Irla

nd

ia

Wlk

. B

ryta

nia

Sło

wa

cja

Wę

gry

Po

lska

Cze

chy

Be

lgia

Da

nia

Est

on

ia

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Fin

lan

dia

Ho

lan

dia

Bu

łga

ria

Fra

ncj

a

Ło

twa

Ch

orw

acj

a

Sło

we

nia

Nie

mcy

His

zpa

nia

Lit

wa

Gre

cja

Po

rtu

ga

lia

Wło

chy

Starzenie się populacji w Polsce będzie wyjątkowo szybkie

Relacja liczby ludności w wieku 20-64 do ludności w wieku 65+ w UE w 2019 r. i 2040 r.

EU: 3,0

20402019

EU: 2,0

Źródło: Eurostat

W 2040 r. polska populacja ma być jedną z najstarszych na świecie

50

55

20

25

40

30

35

45

Bu

łga

ria

Ma

lta

Est

on

ia

Lu

kse

mb

urg

Po

rtu

ga

lia

Wę

gry

28

,4

Cze

chy

Św

iat

Wło

chy

Nie

mcy

Ho

lan

dia

Gre

cja

Lit

wa

His

zpa

nia

Au

stri

a

Sło

we

nia

Ch

orw

acj

aŁ

otw

a

Wlk

. B

ryta

nia

Ru

mu

nia

Fin

lan

dia

Fra

ncj

aD

an

ia

Szw

ecj

a

Be

lgia

41

,7P

ols

ka

Sło

wa

cja

38

,4C

hin

yU

SA

38

,3Ir

lan

dia

Cy

pr

30

,9

Europa: 42,5

Ind

ie

55

20

45

50

25

40

30

35

Św

iat

Ma

lta

Europa: 47,1

US

A

Gre

cja

His

zpa

nia

34

,6

Wło

chy

Sło

wa

cja

Po

rtu

ga

lia

Sło

we

nia

49

,7P

ols

ka

Ch

orw

acj

aB

ułg

ari

a

Lit

wa

Fra

ncj

a

Est

on

ia

Ło

twa

Ch

iny

Cze

chy

Nie

mcy

Au

stri

a

Ru

mu

nia

Wę

gry

Fin

lan

dia

Cy

pr

46

,3H

ola

nd

ia

Lu

kse

mb

urg

Be

lgia

Wlk

. B

ryta

nia

Szw

ecj

aD

an

iaIr

lan

dia

41

,63

5,0

Ind

ie

Mediana wieku ludności w wybranych krajach na świecie w 2020 r. i 2040 r.

Choć dzisiaj Polska jest jeszcze stosunkowo młodym krajem, to już w 2040 r., wg kryterium mediany wieku, Polska ma być 11. najstarszym krajem na świecie!

Źródło: ONZ, World Population Prospects 2019 (dane dostępne dla 201 krajów)

20402020

Kluczowa rola polityki migracyjnej (obok wzrostu aktywności zawodowej, w tym wydłużenia aktywności na rynku pracy)

Szacunkowa efektywna liczba imigrantów w Polsce

Napływ imigrantów w ostatnich latach, przede wszystkim z Ukrainy, znacząco zwiększył zasób siły roboczej w Polsce, równocześnie pozytywnie oddziałując na potencjał polskiej gospodarki

Wg badań NBP, dzięki napływowi imigrantów, wzrost gospodarczy w Polsce był w ostatnich latach przeciętnie o ok. 0,5 pkt. proc. wyższy

Równocześnie NBP wskazuje na wyhamowywanie wzrostu liczby imigrantów napływających do Polski, co zwiększy wyzwania na rynku pracy

Źródło: NBP, Raport o Inflacji, listopad 2019 na podstawie danych MSZ, MRPiPS, UdSC, ZUS i obliczeń NBP. Szacunki na podstawie liczby wydanych wiz do pracy i działalności gospodarczej, Kart Polaka, zezwoleń na pobyt stały, czasowy i rezydenta długoterminowego UE, oświadczeń o powierzeniu pracy cudzoziemcowi, oraz liczby cudzoziemców zgłoszonych do ubezpieczenia emerytalno-rentowego w ZUS. Ze względu na czasowy charakter pracy imigrantów z Ukrainy i Białorusi w Polsce, założono że przeciętny imigrant z tych krajów pracuje w Polsce ok. 7 miesięcy w roku

Kraje konkurujące z Polską o pracowników ze Wschodu również zmagają się z niedoborem pracowników

Udział przedsiębiorstw w Niemczech wskazujących niedobór wykwalifikowanych pracowników jako barierę rozwoju

15%

5%

0%

20%

10%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

20

12

20

14

20

11

20

18

20

16

20

15

20

10

20

13

20

20

20

17

20

19

3,5

2,0

2,5

3,0

4,0

2018

2011

2012

2015

2013

2014

2016

2017

2019

Konkurencja o pracowników będzie narastać także ze strony innych krajów UE, gdyż wyzwania rynku pracy mają charakter ogólnoeuropejski

Spowolnienie w UE przejściowo łagodzi ten proces, co rodzi ryzyko opóźnienia koniecznych działań związanych z polityką migracyjną, czego skutkiem byłoby ograniczenie wzrostu, w tym przyszłego ożywienia polskiej gospodarki

Źródło: Deutscher Industrie- und Handelskammertag Konjunkturumfragen

Niedobór wykwalifikowanych pracowników jako bariera rozwoju przedsiębiorstw w Czechach (1 – wcale, 5 – najbardziej)

Źródło: Czech National Bank, Statistical Survey of the CNB and CI CR in Non-financial Companies

Dziękuję

marek.rozkrut@pl.ey.com

www.ey.com/eat

18