WaRSzaWSKIe StUdIa PaStoRalNe · 2 Por. S. Kuczkowski, Psychologia religii, WaM, Kraków 1998, s....

Wydawnictwo Naukowe UKSW wWarszawie

Rok XII 2017 Nr4(37)

WaRSzaWSKIe StUdIa PaStoRalNe

Warszawa 2017

zesp redakcyjny:Przewodniczcy:

ks.edmund Robek SaC

ks.Jan Przybyowski zastpca przewodniczcegoBaej Szostek sekretarz

ks.Ryszard Czekalskiks.Jerzy lewandowski

ks.aleksander Pietrzyk SaCks.Czesaw Parzyszek

ks.dariusz Paterks.tomasz WielebskiMateusz Jakub tutak

Piotr ochotnyKamil Bomberukasz Pato

Skad, amanie:Maciej Faliski

Redakcja zastrzega sobie prawa do umieszczenia artykuw znajdujcych si w4(37) numerze Warszawskich Studiw Pastoralnych wwersji on-line

na stronie:http://www.warszawskiestudiapastoralne.pl

oraz indeksowanie artykuw na wybranych bazach danych.ISSN 1895-3204

Uniwersytet Kardynaa Stefana WyszyskiegoWydzia teologiczny

Specjalizacja teologii Pastoralnejul. dewajtis 5, 01-815 Warszawa

tel. (22) 561 88 00

druk:Volumina.pl

ul. Mieszka I63/6471-011 Szczecin

| 3 |

SpiS treci

Sowo wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Maestwo i rodzina

lidia MarszaekWychowanie religijne dziecka w rodzinie. Konteksty adhortacji Amoris laetitiaFor a Renewed Vision of Pastoral Discernment of the Periphery of the Church Towards its Religious education of the child in the family. Contexts of the amoris laetitia exhortation. . . . . . . . . . 7Ks. Marek Kluz techniki sztucznej reprodukcji a godno maestwa i rodzinyTechniques of artificial reproduction in relation to the dignity of marriage and the family . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Baej Szostekmier dziecka a posuga pastoralna wobec rodzicw pogronych w aobieDeath of a child and pastoral ministry to the bereaved parents . . . . . . 45Ks. Janusz Misodziecko w wiecie mediw konieczno edukacji medialnej wrodzinie w perspektywie spoeczestwa mediatyzowanego The child in the media world a necessity of media education in the family in the context of media society . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Zagadnienia duszpasterskie

Ks. tomasz Wielebski, Szymon K. Ciekoduszpasterstwo suby zdrowia i nowa ewangelizacja dla przekazu wiary. dokument Papieskiej Rady ds. duszpasterstwa Suby zdrowia inspiracj dla odnowy duszpasterstwa szpitalnego w PolsceHealth Pastoral Care and the New Evangelisation for the Transmission of the Christian Faith. Document issued by the Pontif ical Council for Pastoral Assistance to Health Care Workers as an inspiration for the renewal of the hospital pastoral care in Poland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Spis treci

| 4 |

Ks. Piotr ochotnyPasterski urzd proboszczaPastoral authority of parish priest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Marlena Kauyska-tyburskatelewizja internetowa w dziaalnoci pastoralnej parafiiInternet TV in the parish pastoral activity . . . . . . . . . . . . . 137Ks. Krzysztof RogalaRola i posuga instytutw ycia konsekrowanego w diecezji wocawskiejThe role and ministrations of the Institute of consecrated life in the Diocese of Wocawek . . . . . . . . . . 155leszek Wicaszek SaCStefan kardyna Wyszyski, Prymas Polski (19011981) duchowy ojciec Wielkiej Nowenny tysicleciaStefan Cardinal Wyszyski, Primate of Poland (1901-1981) the Spiritual Father of the Great Millennial Novena . . . . . . 179Ks. Marek FilipczukChrist comme la voie afin de dcouvrir les valeurs le message de Jean Paul II adress aux jeunesChrystus drog do odkrywania wartoci przesanie Jana Pawa II do modych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Tumaczenia i Recenzje

eberhard Schockenhoffzerwanie z tradycj czy konieczno uzupenienia wiedzy? dwa sposoby odczytywania adhortacji apostolskiej Amoris laetitia 217Bp andrzej dziubaPenitenzieria apostolica, Peccato Misericordia Riconciliazione. Dizionario Teologico-Pastorale, a cura di Manlio Sodi Krzysztof Nykiel Nicola Reali. Presentazione di Papa Francesco. Prefazione di Card. Mauro Piacenza, libreria editrice Vaticana, Citta del Vaticano 2016, ss. 425. . . . . . . . . 233

zdzisaw Jzef Kijas oFMConv, Sia mdroci. Osiem drg do mdroci, WaM, Krakw 2016, ss. 271 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

| 5 |

Warszawskie Studia PastoralneUKSW

Rok XII 2017 Nr 4(37)

Sowo wStpne

oddajemy do rk Czytelnikw 37 numer naszego kwartalnika War-szawskich Studiw Pastoralnych. Jest toostatni 4 zeszyt wydany w2017 r. Podzielony jest on na trzy czci.

Wczci pierwszej znajd Pastwo cykl artykuw, wktrych autorzy podejmuj szeroko rozumiane zagadnienia zwizane zte-matyk maestwa irodziny. tematyka tajest szczeglnie aktualna wdzisiejszych czasach, wktrych wiele rodzin imaestw prze-chodzi przez rnorakie kryzysy. tematyka maestwa irodziny zawiera si wtekstach opisujcych adhortacj apostolsk Amoris la-etitia wwietle mioci maeskiej, wychowania religijnego dziecka; sztucznego zapodnienia. Nastpne teksty poruszaj tematyk aoby rodzicw po mierci dziecka, edukacji medialnej dziecka wrodzinie oraz rnych sposobw odczytywania Amoris leatitia

Cz druga zawiera teksty, ktre mieszcz si wzakresie zaintere-sowania teologii pastoralnej. autorzy poruszaj tematyk: duszpaster-stwa suby zdrowia inowej ewangelizacji; pasterskich obowizkw proboszcza realizujcych si wfunkcji nauczycielskiej, uwicania irzdzenia; parafialnej telewizji internetowej, roli instytutw ycia konsekrowanego na przykadzie diecezji wocawskiej oraz tekst po-szerzajcy znajomo osoby Kardynaa Stefana Wyszyskiego. druga cze zawiera take artyku wjzyku francuskim dotyczcy odkry-wania wartoci wChrystusie na podstawie nauczania Jana Pawa II kierowanego do modziey.

trzecia cz zawiera tumaczony artyku ks. prof. eberharda Schockenhoffa zFreiburga oraz recenzje ksiek wopracowaniu bi-skupa owickiego andrzeja dziuby.

artykuy, publikowane na amach Warszawskich Studiw Pasto-ralnych, stanowi rdo wiedzy onajnowszych wynikach bada pa-storalnych, socjologicznych, psychologicznych, aprzez toumoliwi zapoznanie si zbiecymi zagadnieniami pastoralnymi Kocioa. Wszystkie osoby zajmujce si teologi pastoraln oraz duszpasterzy zachcamy do czytania ipromowania Warszawskich Studiw Pa-storalnych, atake do wsppracy naukowej iredakcyjnej. Jestemy otwarci take na artykuy naukowe oraz recenzje ksiej do nowych numerw pisma.

Redakcja

| 7 |


Rok XII 2017 Nr 4(37)

Prof. nzw. dr hab. lidia Marszaek

wychowanie religijne dziecka wrodzinie. kontekSty adhortacji Amoris LAetitiA

Religious education of the child in the family. Contexts of the Amoris Laetitia exhortation

Wprowadzenie. Aspekty religijnoci czowiekaReligia jest najczciej rozumiana jako zbir twierdze inorm wyja-niajcych oraz regulujcych stosunek zachodzcy midzy czowiekiem aBogiem.1 Wyjania ona sens wiata, utrwala system uznawanych przez czowieka wartoci, ustalajc ich hierarchi. daje poczucie sensu ycia iuwalnia od poczucia zagroenia, sakralizujc wartoci,

1 z. Chlewiski dokona klasyfikacji filozoficznych definicji religii iuj jewdwie kategorie jako autonomiczne bd redukcjonistyczne traktowanie religii. Wpierw-szym nurcie ten autor wyodrbnia 1) stanowisko odwoujce si do objawie pierwotnych otranscendentnym charakterze ido informujcych onich rde; 2) stanowisko, ktre indywidualne izbiorowe dowiadczenie religijne traktuje jako rwnowartociowe konkretyzacje jakiego oglnie przyjtego dowiadczenia religijnego; 3) stanowisko przyjmujce zneutralizowany punkt widzenia, wedug ktrego potrzeba religii naley do fundamentalnej ipierwotnej struktury czowieka. Wedug drugiego nurtu wszystkie obserwowalne bd tylko wewntrznie przeywane przez podmiot zjawiska nazywane religi mity, instytucje, dowiadczenia bez wzgldu na relacje, jakie midzy nimi zachodz, s konkretyzacjami pewnych bardziej fundamentalnych procesw indywidualnego bd grupowego ycia ludzi inie maj charakteru specyficznie religijnego. Innymi sowy wartoci wypywa-jce zuczestnictwa wreligii peni wosobowoci lub spoeczestwie bd funkcj zastpcz, realizujc substytutywnie inne wartoci, bd tworz system znakw wskazujcych na inne wartoci. Por. z. Chlewiski, Wprowadzenie do psychologii religii, w: Psychologia religii, red. z. Chlewiski, tN KUl, lublin 1982, s. 1213.

Maestwo irodzina


| 8 |

przynoszc wten sposb poczucie trwaoci ibezpieczestwa wsytu-acjach przeywania przemijania, nietrwaoci ycia inieuchronnoci mierci.

Mona przyj, e pojcie religii odnosi si do relacji, jaka zacho-dzi midzy czowiekiem aBogiem (oglnie tym, co transcendentne) wujciu obiektywnym. Wodrnieniu od tego obiektywnego uj-cia religii religijno czowieka pojmowana jest jako dowiadczenie subiektywne. S. Kuczkowski, oprcz subiektywnoci, wokrelaniu religijnoci wskazuje na takie jej cechy, jak podmiotowo oraz in-dywidualno, zwizane zustosunkowaniem si konkretnej osoby do tego wszystkiego, co rozumie si przez religi.2 Mona rwnie odwoa si do zaproponowanej przez C. Wales definicji religijnoci, ktry ujmuje j jako osobiste, subiektywne, indywidualne, ajedno-czenie pozytywne ustosunkowanie si czowieka do religii. autor ten uwaa, e religijnoci jest towszystko, co czowiek przeywa, doznaje, dowiadcza, atake towszystko, co wnim si dzieje, zacho-dzi, funkcjonuje wbezporednim zwizku zjego ustosunkowaniem si do Boga.3 Religijno odnosi si wic do wielu aspektw ycia czowieka iwyraa si wpsychicznej, spoecznej, kulturowej czy te wyznaniowej sferze jego istnienia idziaania.

Religijno jest wic osobowym, subiektywnym iindywidualnym stosunkiem do pewnych prawd, jakie czowiek wyznaje, wedug kt-rych chce istara si y. Jest tote pewnego rodzaju uzewntrznia-nie tego, co czowiek wyznaje iwco wierzy, manifestacj wasnych przekona zwizanych zBogiem. odniesienie toma swj wyraz wpostpowaniu, postawach, myleniu, wdokonywanych wyborach iwcaym yciu ludzkim. Bycie czowiekiem religijnym totake ycie ze wiadomoci istnienia ycia wiecznego, ycia, do ktrego powo-any jest kady czowiek. Czyny idziaania, jakie wypywaj zwiary czowieka wBoga, s czynami religijnymi czyli takimi, wktrych

2 Por. S. Kuczkowski, Psychologia religii, WaM, Krakw 1998, s. 22. 3 Por. C. Walesa, Psychologiczna analiza rozwoju religijnoci czowieka ze szcze-glnym uwzgldnieniem pierwszych okresw jego ontogenezy, w: Psychologia religii, red. z. Chlewiski, towarzystwo Naukowe KUl, lublin1982, s. 144.

Wychowanie religijne dziecka wrodzinie

| 9 |

stosunek do Boga jest ze strony czowieka uobecniany iaktualizo-wany, wktrych czowiek zwraca si bezporednio do absolutu.

Rozwj religijnoci dzieckaPrzyjmuje si, e rozwj religijnoci czowieka charakteryzuje si nieliniowoci wswoim przebiegu. oznacza to, e osignicia wtym zakresie nie maj charakteru kumulatywnego, azmiany, ktre za-chodz, mog przebiega wrnym tempie, zrnym nasileniem. Mog pojawia si trwae lub czasowe fiksacje na danym stadium rozwojowym, uwstecznienia, jak rwnie skoki jakociowe. Na r-nych etapach rozwoju mog wystpowa lub pojawia si takie same bd podobne przejawy iformy religijnoci.

J. Wilk opisa przebieg procesu wychowania religijnego wtrzech etapach. etap pierwszy nazwa faz obudzenia. Ju od pierwszych chwil ycia dziecka rodzice nawizuj znim kontakt poprzez kar-mienie, dotyk, mwienie itp. ojciec imatka staj si dla dziecka po-mostem do Boga. Kolejnym etapem wrozwoju religijnoci udzieci jest faza rozwinicia, wktrej wychowanie religijne polega na uwra-liwianiu dziecka na gbszy sens otaczajcego go wiata, na szukaniu wnim Boga. Religijna formacja dziecka wtej fazie polega gwnie na uczestniczeniu wyciu dorosych. tak wic istotne znaczenie ma tutaj warto ycia religijnego rodzicw, przejawiajca si przez modlitw oraz praktyki religijne. trzeci faz rozwoju religijnego dziecka wedug J. Wilka jest dopenienie. ten etap zwizany jest zpe-nym wychowaniem religijnym. Wane jest, by dziecko wdrodze rozwoju wychowania religijnego nie uczestniczyo tylko wsposb bierny wpraktykach religijnych, ale iczynnie wyraao swoj wiar. takim najgbszym wyznaniem wiary dziecka na tym etapie rozwoju jest jego osobista rozmowa zBogiem, czyli modlitwa.4

Jednym znajczciej pojawiajcych si wpolskiej literaturze przed-miotu jest podzia dokonany przez C. Wales. Wyrnia on nastpu-jce etapy rozwoju religijnoci:

4 Por. J. Wilk, Pedagogika rodziny. Zagadnienia wybrane, Wyd. KUl, lublin 2002, s. 127136.


| 10 |

areligijno (1. rok ycia); pocztki religijnoci dziecka (2. i3 rok ycia); religijno magiczna (od 4 do ok. 7 lat); religijno autorytarno-moralna (od 7-8 do ok.12 lat); religijno autonomiczna (od ok. 12 do 16-17 lat); religijno autentyczna (od ok. 18 do ok. 25 lat); stabilno religijna (od ok. 25 do ok. 40 lat); dojrzao religijna (od ok. 40 do ok. 60 lub 70 lat); religijno eschatologiczna (od ok. 60 lub 70 lat).5

dziecko bardzo wczenie moe wej wyw idynamiczn re-lacj zBogiem. Struktura psychiczna tej relacji podlega twrczym iszybkim przeksztaceniom. Ju wsmym miesicu pojawiaj si tzw. zachowania quasi-religijne, czyli zacztkowe formy ycia re-ligijnego, np.: wykonywanie gestw, przyjmowanie postawy ciaa, uywanie sw, zwizanych zyciem religijnym. Prezentowanie tych zachowa przez dziecko zachodzi woparciu ozasad nala-downictwa, gdy pierwszym jego religijnym dowiadczeniem jest modlitewna postawa rodzicw. okres pocztkw religijnoci dzie-ckaC.Walesa dzieli na dwie fazy: religijnoci za matk wdru-gim roku ycia oraz okres pocztkw religijnoci indywidualnej wtrzecim roku ycia.

Wpierwszym etapie dziecko naladuje ipowtarza krtkie mod-litwy za osobami dorosymi. Czsto nie rozumie znaczenia wypo-wiadanych sw, dlatego znieksztaca niektre wyrazy lub nawet zastpuje jeinnymi wyrazami, ju znanymi, ale te dostrzega ogln atmosfer aktu modlitwy jako czego specyficznego ipenego powagi. Modlitwa zapada wserce dziecka gboko nie zpowodu jej sw, lecz ze wzgldu na przeycie. Poprzez zjawisko zaufania pierwotnego, rozbudzonego dziki dowiadczaniu rodzicielskiej mioci, dziecko znajduje si wsymbiotycznej jednoci zotoczeniem, bdc wczo-nym wycie duchowe rodzicw. Jeli wic wrodowisku rodziny Bg istnieje, wwczas ju wtym pierwszym okresie ycia dziecko

5 Por. C. Walesa, Psychologiczna analiza, art. cyt., s. 150.


| 11 |

przeywa pierwsze, podstawowe dowiadczenie Boga, co staje si na cae jego ycie niezniszczaln podstaw wiary.6

dziecko trzyletnie moe mie ju czstkowe pojcie dotyczce religii. dziecko zaczyna zdawa sobie spraw zintymnoci iosobi-stego charakteru aktu religijnego, aszczeglnie modlitwy. Najczciej nie chce iwstydzi si modli wobecnoci osb obcych. Jest take zdolne do spontanicznego zwracania si do Boga, wypowiadania zarwno prb, podzikowa, jak iprzeprosze czy uwielbienia, zaczyna take zadawa pytania otreci religijnej. Nadal najwik-szy wpyw na ksztatowanie si postaw dziecka maj rodzice iinne znaczce osoby znajbliszego otoczenia, agwnym mechanizmem ksztatowania postaw jest naladownictwo.

dzieci cztero- ipicioletnie zkolei pojmuj rzeczywisto wspo-sb nierealistyczny codzienno przenika si wich myleniu ztym, co fantastyczne. Wielu badaczy twierdzi, e Bogu przypisuj one cechy czarodzieja, amodlitwie czarodziejsk moc. dzieci poprzez modlitw igrzeczne zachowanie prbuj wywiera nacisk na decyzje Boga.7 Postrzegaj Go jako niemiertelnego, wszechwiedzcego iwszech-mocnego, ktry jest Stwrc idawc wszystkiego, acharakterystyczn cech tego postrzegania jest antropomorfizm. Modlitwa jest ujmo-wana wsposb personalistyczny dziecko rozmawia zBogiem jak ze wszystkimi innymi stworzeniami, anawet zabawkami, traktu-jc jejak partnerw. Cecha tauatwia dziecku kontakt irozmow zBogiem, ktrego nie widzi. Bg jest Kim, tajemniczym Innym, do ktrego mona si zwraca, zktrym mona nawiza bliski kontakt, nazywajc Go po imieniu.

We wczesnym wieku szkolnym religijno oparta jest ju na ro-zumie dzieci rnicuj pojcia religijne, jednak wich ujmowaniu pojawia si jeszcze prymitywny realizm, artyficjalizm czy antropo-morfizm. Pojawiaj si take pierwsze wtpliwoci zwizane zwiar. Modlitwa staje si wyrazem wizi zBogiem iwynika zpoczucia wanoci bycia zNim wkontakcie. Wpniejszym okresie zaczyna

6 Por. a. Solak, Czowiek ijego wychowywanie, academica, tarnw 2004, s. 7172. 7 Por. S. Kuczkowski, Psychologia religii, dz. cyt., s. 71.


| 12 |

pojawia si autonomiczno wobec zasad ycia religijnego. dorasta-jca osoba zaczyna wiadomie akceptowa cz zregu inorm, ktre byy mu przekazywane. Wiara staje si skonkretyzowana wyciu apodejmowane praktyki religijne bardziej wiadome idobrowolne. Na kolejnych etapach ycia dochodzi do uformowania si osobistych pogldw, przekona, postaw religijnych, ugruntowania, stabilizacji ipolaryzacji religijnoci.8

Rola rodziny wwychowaniu religijnym dzieckaWielu autorw wskazuje, e dziecistwo jest optymalnym okresem dla formacji religijnoci dziecka, bowiem wtym wieku ksztatuj si struktury religijne ocaociowym charakterze oraz sposoby global-nego ujmowania rzeczywistoci. Wszystko, co dziecko otacza, staje si dla niego przedmiotem wiadomej idocelowej uwagi zaczyna wic ono pyta oprzedmioty, zjawiska, relacje izachowania. Wrd tych pyta zaczynaj si pojawia take teotreci metafizycznej, zmierzajce do zdobycia informacji oprzyczynach iskutkach rnych zdarze, wtym take pytania religijne. dziecistwo charakteryzuje si szczegln otwartoci igotowoci religijn.9 Poprzez samo-dzielny proces mylowy oraz dialog zludmi wierzcymi dzieci ucz si, e Bg nie pozostaje na marginesie ycia, lecz wcentrum ludzkiej egzystencji, e bez Boga ludzie iwiat nie mogliby istnie. Religijno dziecka jest wic wypadkow wpywu zewntrznego oraz wasnego dowiadczenia dziecko potrzebuje odniesienia irelacji ze wiatem zewntrznym, ale te jego osobowo ipostawy nie s jedynie efektem tych wpyww.

Pierwszym rodowiskiem dowiadcze religijnych maego dzie-cka jest jego rodzina, aszczeglnie rodzice. Najwaniejszy okres dla wychowania, awtym wychowania religijnego, czowieka stanowi pierwsze lata ycia, tj. od urodzenia do szstego roku ycia. Istniej skonnoci, ktre rozwiny si wdziecistwie, przenikajce gbi

8 C. Walesa, Psychologiczna analiza, art. cyt., s. 150153. 9 Por. G. Hansemann, Wychowanie religijne, tum. S. Szczyrbowski, IW PaX, Warszawa; 1988, s. 104; a. Solak, Czowiek ijego wychowywanie, dz. cyt., s. 74.


| 13 |

prywatnoci osoby ipozostajce na cae ycie jako emocje pozytywne wobec pewnej wartoci lub jako spontaniczne odrzucenie pewnych zachowa. Wiele osb dziaa przez cae ycie wpewien sposb, po-niewa uznaj go za cenny, gdy przyswoiy go sobie od dziecistwa, jakby na drodze osmozy: tak mnie nauczono, tomi wpojono.10

Warunkiem sprzyjajcym wczesnemu rozwojowi religijnemu dzie-cka jest autentyczna religijno rodzicw ijego najbliszego otoczenia. Wychowanie religijne dziecka wrodzinie musi zatem by opatrzone dbaoci opraktyki religijne jeli maj one miejsce wrodzinnej codziennoci, uznawane s za co naturalnego woczach dziecka. Mae dziecko uczy si postaw religijnych przede wszystkim poprzez naladownictwo. zanim zacznie wypowiada swoje pierwsze sowa, wiele sytuacji ju intuicyjnie wyczuwa. zanim wic dziecko jest zdolne do wypowiedzenia sowa Bg, moe mie ju wiele do-wiadcze zzakresu tej dziedziny inie jest dla niego tosowo czym obcym. dlatego rodzice powinni swojemu dziecku mwi oBogu ju od najwczeniejszych miesicy jego ycia, dziki czemu bdzie ono mogo zbiera dowiadczenia religijne iprzechowywa jewswojej podwiadomoci.11

Problematyka wychowania religijnego wskazuje wic na fun-damentalne znaczenie rodowiska rodzinnego wtym procesie zrodziny bowiem wyrastaj autentyczne korzenie wiary kadego czowieka. Celem dziaania rodzicw s nie tyle wiedza, poznanie irozumienie Boga, ile mio do Niego iblinich, wyraajca si wuczuciach, intencjach, deniach ipraktykach. Przekazywanie wiary zakada, e rodzice przeywaj realne dowiadczenie zaufania Bogu, poszukiwania Go, odczuwania Jego potrzeby. () Wwczas poznajemy, e nie jestemy wacicielami daru, ale jego troskliwymi zarzdcami. Jednak nasz twrczy wysiek przyczynia si do wsp-pracy zinicjatyw Boga.12

10 tame, 274. 11 Por. H. Wistuba, Wychowanie religijne maego dziecka wrodzinie, w: Wychowanie wrodzinie chrzecijaskiej, red. F. adamski, Wyd. UJ, Krakw 1984, s. 203213. 12 Franciszek, Amoris laetitia, nr 287.


| 14 |

Wreligijnoci maego dziecka trudno jest wyodrbni jego wasny wkad od umiejtnoci osignitych na drodze mechanicznego nala-dowania dorosych. Faktem jednak jest, e osob, od ktrej najczciej przyjmuje wzorce zachowa religijnych jest ta, wobec ktrej dowiad-czaj najwikszego poczucia bezpieczestwa. zwykle osobami tymi s rodzice. Std te istotne znaczenie ma to, aby dzieci widziay wkonkretny sposb, e dla ich rodzicw modlitwa jest naprawd wana. dlatego chwile modlitwy rodzinnej mog mie wiksz si ewangelizacyjn od wszelkich katechez iwszystkich przemwie.13 Rodzice s pierwszymi katechetami swoich dzieci, aprzekaz wiary wrodzinie powinien dokonywa si watmosferze modlitwy imioci.

zczasem dowiadczenia dziecka poszerzaj si ipogbiaj coraz bardziej staje si ono wiadome faktu, e rodzice nie zawsze mog zaspokoi jego wszystkie, nawet suszne, potrzeby iwielokrotnie jest wiadkiem sytuacji, gdy powierzaj oni Bogu rne trudne sprawy. zaczyna si wic budzi wdziecku zaufanie do Kogo, kto zdoby zaufanie jego rodzicw.14 Credo dzieci staje si przekonanie, e Bg wszystko moe. Bg jest Kim, od kogo mona oczekiwa wszyst-kiego, nawet niemoliwego. dziecko obdarza Boga nieskoczonym zaufaniem powinien on przyj zpomoc, przej najtrudniejsze problemy egzystencji. dziecko jest blisko Boga, ma znim wasny, bezporedni kontakt, ale te jest tylko dzieckiem wyobraa wic sobie Boga bardzo konkretnie, szuka cakowitego bezpieczestwa, oczekuje, e speni si jego yczenia, przeywa wiat przez pryzmat wasnych uczu. Przeywajc egzystencjalnie sw mao ikrucho, zyskuje wBogu punkt odniesienia ioparcia.15

Relacja dziecka zBogiem wykracza poza paszczyzn intelektualn izachodzi na poziomie egzystencjalnym, std dziecko, zracji swoich

13 tame, nr 288. 14 Por. J. Szpet, Rozwj poj religijnych upicioletniego dziecka, w: Katecheza, rodzina, parafia, szkoa, t. 5: Katecheza wprzedszkolu, red. J. Szpet, d. Jackowiak, Wyd. UaM, Pozna 2007, s. 31. 15 Por. S. Kowalczyk, Kim jest czowiek? Elementy antropologii, Wyd. Wrocawskiej Ksigarni archidiecezjalnej, Wrocaw1992, s. 151.


| 15 |

szczeglnych waciwoci (np. niski poziom intelektualizowania), przejawia wyjtkowe umiejtnoci dowiadczania iprzeywania jej wsposb intuicyjny. Charakterystyczn cech maego dziecka jest te zdolno do bezstronnego ibezinteresownego suchania, otwarcia si wreceptywnej postawie na otaczajc rzeczywisto, co pozwala mu zradoci, zdumieniem iwdzicznoci przyj dar relacji zBogiem. Relacja zBogiem tworzy si udziecka nie tyle przez zdobywane informacje, ile przez przeywanie spotkania zNim. Jej istotnym elementem jest zawierzenie Bogu, uznanie Jego mioci jako fundamentalnego prawa ycia.

Kontakt dziecka zBogiem posiada cech szczegln wyjtkowe otwarcie si na Niego, czyst iintensywn potrzeb dowiadczania. dziecistwo charakteryzuje si szczegln wraliwoci religijn, przy czym nie jest todenie do poznania konkretnej religii, lecz szczeglny gd Boga. Mae dziecko ma skonno, ktrej nie da si lepiej okreli, ni nazywajc j okresem wraliwym duszy, wktrym wykazuje intuicj ireligijne porywy, ktre s zaskoczeniem dla tych, ktrzy nie obserwowali dziecka, aktre na ile tomoliwe wyraa potrzeby ycia wewntrznego.16 Wraliwo na przeywanie religii jest udziecka znacznie silniejsza ni udorosego, poniewa przeycie topozostaje czysto intuicyjne, nie skaone racjonalnym intelektua-lizmem ani zdobyt wczeniej wiedz.17

Konieczne jest wic rozpoczcia dziaa wokresie wraliwoci na religi, czyli przed ukoczeniem szstego roku ycia, gdy wtym okresie dziecko jest szczeglnie otwarte na spotkanie zBogiem oraz pynce zniego poczucie radoci, nie dotknite jeszcze problemami moralnymi. Jego wysoce kontemplatywna natura, umiejtno uczu-ciowej integracji wewntrznej mioci ipoznania intelektualnego, gwarantujca gbokie oddziaywanie na ycie sprzyja zarwno po-redniemu wychowaniu moralnemu, jak izaspokajaniu potrzeby Boga. Wwieku pniejszym katecheza nie ma ju moliwoci oparcia si na

16 M. Montessori, La scoperta del bambino, Garzanti, Mediolan 1994, s. 189. 17 Por. S. Cavaletti, Potencja duchowy dziecka. Dowiadczenia zdziemi od 3 do 6 lat, WaM, Krakw 2001, s. 46.


| 16 |

caym bogactwie uczuciowym, waciwym wczeniejszym okresom ycia religia nie jest ju ujmowana sercem, lecz umysem, co cz-sto powoduje, e jest ona wwczas przyjmowana wformie wiedzy oreligii, anie jej przeycia.

Mio rodzicielska jako podstawa wychowania religijnegoznaczenie isia oddziaywania wczesnych relacji rodzinnych dziecka wywodzi si zfaktu, e s one podstawowe, pierwotne irealizuj si zanim wyciu czowieka pojawi si inne rodowiska, za wizi emocjonalne cz ze sob czonkw rodziny wsposb szczeglnie intymny. Pozostae rodowiska, pojawiajce si wyciu dziecka, s ju wtrne ialbo umacniaj wpyw rodziny, albo modyfikuj go iuzupeniaj.

Rodzin okrela si jako wsplnot emocjonaln, ktrej egzysten-cjaln podstaw jest mio. dowiadczenie mioci jest fundamentem caego ycia rodzinnego. Nie chodzi tylko ooddzieln mio ojca imatki do dziecka, ale take omio midzy nimi, postrzegan jako rdo wasnej egzystencji, jako gniazdo, ktre przyjmuje ijako fundament rodziny.18 Mio skonkretyzowana wzwizku ma-eskim, wobecnoci innych osb, ze wszystkimi zobowizaniami wynikajcymi ztej instytucjonalizacji, jest przejawem iochron owego tak, ktre wypowiada si bez zastrzee ibez ogranicze. totak oznacza powiedzenie drugiej osobie, e zawsze moe ufa, i nie zostanie porzucona, jeli utraci atrakcyjno, jeli bdzie miaa trudnoci lub gdy pojawi si nowe moliwoci przyjemnoci czy egoistycznych interesw.19

dziecko przychodzi na wiat zpotrzeb uczestnictwa wyciu spoecznym, ale umiejtnoci tej uczy si dopiero wtrakcie ycia. Rodzice s wic pierwszymi inajwaniejszymi nauczycielami mioci, jej dawcami iodbiorcami. tood nich dziecko uczy si, wjaki sposb moe okazywa mio iwyraa swoje uczucia. Czonkowie ro-dziny s bowiem ukadem odniesienia, rdem wzorw aktywnoci

18 Por. Franciszek, Amoris laetitia, nr 172. 19 tame, nr 132.


| 17 |

izachowa oraz przekazicielami wzorcw imodeli postpowania, ablisko uczuciowa stwarza szczeglnie dogodne warunki przekazu psychicznego, awic wymiany iprzejmowania dowiadcze osb bliskich.20 wiadomo wizi uczuciowej znajbliszymi gromadzi wsercu dziecka kapita ciepa na cae ycie. e. Fromm uywa wtym kontekcie bardzo trafnej metafory mleka imiodu. Mleko symboli-zuje to, czego czowiek potrzebuje do zaspokojenia zwykych potrzeb yciowych, mid za jest odpowiednikiem szczcia istnienia. zda-niem Fromma wrd ludzi atwo rozpozna tych, ktrzy otrzymali tylko mleko, od tych, ktrzy pili mleko zmiodem. Ci, ktrzy nie byli wdziecistwie waciwie kochani czsto wpniejszym yciu maj poczucie mniejszej wartoci, osamotnienia, odrzucenia.21 Prawdziwe wychowanie moe bowiem zaistnie tylko wprzestrzeni midzyoso-bowej zbezwarunkow mioci do dziecka takiego, jakim ono jest, zjego wewntrznym piknem, ale isabymi stronami.

dziecko pragnie by kochane iakceptowane, potrzebuje, szuka ciepa iuznania. Wten sposb zawizuje si wi miedzy dzieckiem arodzicami, umacnia si dialog wyraajcy si poprzez mio iprzy-wizanie. dziecko ma potrzeb mioci cakowitej inieskoczonej. Mio rodzicw oile jest jest mioci bezwarunkow, cakowit, niczym nie warunkowan, czasem wbrew faktom, sytuacjom nie tylko wtedy, gdy dziecko jest grzeczne iposuszne, ale take wtedy, gdy jest rozgniewane, kapryszce lub psotne, kiedy popenia bdy iodnosi yciowe poraki. Poczucie emocjonalnej stabilnoci roz-wija si irozbudowuje wdziecku tym szybciej ipeniej, im bardziej pewne jest ono zaspokajania przez najblisze otoczenie wszystkich jego potrzeb.

zaspokajanie elementarnej potrzeby dziecka bycia kochanym mioci opiekucz iposiadania kogo, kogo mona kocha jest

20 M. tyszkowa, Jednostka arodzina: interakcje, stosunki, rozwj, w: Psychologia rozwoju czowieka. Zagadnienia oglne, red. M. Przetacznik-Gierowska, M. tysz-kowa, WN PWN, Warszawa 2005, s. 126. 21 Por. e. Fromm, Osztuce mioci, tum. a. Bogdaski, dom Wydawniczy Rebis, Warszawa 2006, s. 63.


| 18 |

podstaw dla ksztatowania religijnoci maego dziecka. Wielu ba-daczy relacji rodzicw zdziemi wskazuje na fakt, i rodzice wro-zumieniu dziecka posiadaj grujc nad nim psychologiczn wielko pocztkowo s traktowani jako pewnego rodzaju bstwo, osoba wczechwiedzca iwszechwadna.22 dzieci bowiem odbieraj swoich rodzicw nie tylko jako wikszych isilniejszych, ale rwnie jako mdrzejszych od siebie. Maemu dziecku wydaje si, e nie ma niczego, oczym nie wiedz rodzice, bd e czego nie mogliby zrobi. dziecko wtym dialogicznym spotkaniu zrodzicami przyjmuje do swego wntrza sowa iczyny dorosych iprzeywa jejako wasne dorosy jest dla niego autorytetem iwzorcem.

Relacja zrodzicami jest dla dziecka pierwowzorem wszystkich innych relacji nawizywanych wwiecie tak materialnym, jak itrans-cendentnym. Pewno, spokj, aprzede wszystkim bezwarunkowa mio rodzicw pozwalaj dziecku rozwija przekonanie, e take ten, do ktrego oni zwracaj si zzaufaniem wmodlitwie jest do nich podobny, odznacza si tymi samymi cechami iprzeywa tesame uczucia wstosunku do dziecka. Wten sposb obydwoje, mczyzna ikobieta, ojciec imatka s wsppracownikami mioci Boga Stwrcy ijak gdyby jej interpretatorami. Ukazuj oni swoim dzieciom ma-cierzyskie iojcowskie oblicze Pana.23

dziecko pragnie zpenym zaufaniem prosi owszystko, czego potrzebuje, chce czu, e nie tylko rodzice, ale take Bg, od ktrego wszystko pochodzi kocha jetakim, jakie jest, mimo jego bdw isaboci ibierze udzia wjego radociach itroskach. dziecko wie e Kto istnieje, Kto kto jebardzo kocha isi nim opiekuje.24 Bo-ska mio, jak widzi osoba dorosa, jest czym, na co trzeba sobie wjaki sposb zapracowa wasnym postpowaniem. Bg osoby

22 P. Jaboski, Duchowy rozwj czowieka jako rozwj rozumienia jzyka religijnego, w: Duchowy rozwj czowieka. Fazy ycia, osobowo, wiara, religijno, red.P.Socha, Wyd. UJ, Krakw 2000, s. 199. 23 Franciszek, Amoris laetitia, nr 172. 24 M. Montessori, cyt. za: B. Surma, Pedagogika Marii Montessori wPolsce ina wiecie, red. B. Surma, Pallatum, dKrakw 2009, s. 44.


| 19 |

dorosej jest sdzi, Bg widziany oczyma dziecka kochajcym ojcem.25 dzieje si tak dlatego, e dziecko wswojej emocjonalnoci jest szczeglnie wraliwe na oznaki mioci, za obraz Boga buduje poprzez relacje zdrugim czowiekiem. Bg wrozumieniu dziecka jest Bogiem Mioci, ktr dostrzega ono wswoim yciu ipotrafi si ni naprawd cieszy.

Rekomendacje pedagogiczne wsparcie dla rodziny wwychowaniu religijnym dzieckaWzrastajc wreligijnym otoczeniu ju na kolanach matki dzie-cko chonie zwyczaje, obrzdy, nawyki ipraktyki religijne, za ich specyfika prostego zawierzenia Bogu ibezporednio szczeglnie odpowiada dziecicej naturze spostrzeganiu wiata materialnego iniematerialnego jako elementw tej samej rzeczywistoci. Uniwer-salna udzieci wiadomo tajemnicy, jak te wartoci isensu wyra-ana jest przez intensywne przeywanie iartykuowanie tego, czego dziecko dowiadcza. Inicjacja religijna ma wic dla dziecka charakter naturalnej socjalizacji, wplecionej wcao procesu wychowawczego, za ono samo, permanentnie idynamicznie zwrcone ku Bogu zdolne jest do transcendencji iwiadomego denia do ostatecznego celu ksztatowania swojej osobowoci na obraz ipodobiestwo Boga.

Sfery religijnej nie mona oddziela od ycia codziennego izwi-zanych znim dowiadcze, jak rwnie od wychowania, bowiem pozostaje ona znimi wnierozerwalnej relacji. Pierwszym krokiem formowania charakteru dziecka jest uczenie rozrniania midzy dobrem azem oraz uwiadamianie konsekwencji wyborw wartoci. zadaniem rodziny jest wic chronienie dzieci od zych wpyww, budowanie podstaw aksjologicznych irozwijanie zdolnoci kierowa-nia si wstron dobra wpowizaniu zobyczajowoci imoralnoci wsplnoty rodzinnej.26

25 F. Cocchini, Moliwoci religijne dziecka, tum. B. Surma, w: Pedagogika Marii Montessori..., dz. cyt., s. 209. 26 Por. Franciszek, Amoris laetitia, nr 264.


| 20 |

Rodzice iich przykad ycia s najwaniejsz metod wychowania religijnego, adna inna nie jest bowiem wstanie zastpi osobowej, wychowawczej relacji zdzieckiem, moe jedynie tylko j wspomaga. Wwychowaniu najwaniejsze nie s bowiem sowa, lecz przykad ycia, zachowanie tradycji oraz pielgnowanie wartoci. Proces ten powinien odbywa si wklimacie rodzinnego zaufania, szczeroci, bezporednioci, prostoty, yczliwoci, szacunku izaspokajania in-dywidualnych potrzeb dziecka dziki kontaktom osobowym, nace-chowanym autentyczn mioci.

Wspczeni modzi rodzice nierzadko jednak nie zdaj sobie do koca sprawy zfaktu, jak istotne s ich wczesne, niewiadome wpywy wychowawcze. Niejednokrotnie przyjmuj, i regularne wypenianie praktyk religijnych (niedzielna Msza w., sakramenty, rodzinne tradycje iobyczaje religijne) jest warunkiem wystarczajcym dla prawidowej formacji religijnej ich dziecka. Szczegln wic rol wzakresie budowania wiedzy iwiadomoci modych rodzicw oprcz ksztacenia stricte pedagogicznego moe ipowinno peni duszpasterstwo przedmaeskie iduszpasterstwo rodzin. Powinny by one duszpasterstwem wizi, gdzie wnoszone s elementy, ktre pomagaj zarwno wdojrzewaniu mioci, jak iwprzezwycianiu chwil trudnych. () Nie moe si ono sprowadza tylko do cennych bogactw duchowych, jakie Koci oferuje zawsze, ale musz toby take idrogi praktyczne, poradnictwo dobrze zakorzenione wrea-liach, strategie zaczerpnite zdowiadczenia, poradnictwo psycho-logiczne. Wszystko totworzy pedagogik mioci, ktra nie moe pomija obecnej wraliwoci ludzi modych, aby ich mona byo mo-bilizowa wewntrznie.27 Maj one wic suy nie tylko kierunko-waniu iformacji religijnej maonkw oraz budowaniu ich wzajemnej wizi, ale te wskazywaniu znaczcej roli ich wzajemnej mioci dla procesu wczesnego wychowania religijnego dziecka. Konieczne jest nie tylko zachcanie maonkw do fundamentalnej postawy przy-jcia wielkiego daru dzieci, do udziau wliturgii, sakramentach, do rodzinnej modlitwy, lektury Pisma witego, udziau wrekolekcjach,

27 tame, nr 211.


| 21 |

proponowanie drogi duchowego rozwoju, ale te spotkania rodzin wsplnoty parafialnej, umoliwiajce dzielenie si praktyczn wiedz idowiadczeniem czy te konferencje specjalistw dotyczce bardzo konkretnych problemw zwizanych zyciem rodzinnym iwycho-waniem dziecka.28

Wtreciach nauk ipraktycznych porad powinny znale si ele-menty psychologii rozwojowej dziecka, podstawowa wiedza oprawid-owociach ideterminantach procesu wychowawczego, szczeglnie wokresie wczesnego dziecistwa, wskazujca wprost na szczeglne wnim znaczenie mechanizmw modelowania, identyfikacji, jak te podkrelajca rol rodzicw inawizywanych przez nich zdzieckiem jako pierwowzoru przyszych jego relacji zBogiem. Fakt ten implikuje konieczno zaproszenia do udziau wtych spotkaniach inaukach pedagogw ipsychologw, szczeglnie tych specjalizujcych si wob-szarze rozwoju iwychowania maego dziecka, ale te posiadajcych jednoczenie wiedz ikompetencje zzakresu edukacji ustawicznej aby potrafili dobra waciw metodyk pracy edukacyjnej zdoro-symi przy przekazywaniu im wiedzy na temat procesu wczesnego wychowania dziecka. Istotne byoby te odpowiednie zaplanowanie czasu, wktrym taedukacja miaaby obj modych (potencjalnych) rodzicw. Najkorzystniejszym wydaje si wstpny okres budowania wsplnoty rodzinnej poczwszy od nauk przedmaeskich po-przez rozwijanie wizi ze wsplnot parafialn modych maonkw, przede wszystkim tych oczekujcych dziecka. Szczegln okazj bu-dowania wiadomoci modych rodzicw moe sta si moment ich przygotowania do sakramentu chrztu dziecka. odoenie bowiem tych oddziaywa na okres pniejszy, kiedy dziecko zostaje objte katechizacj (najczciej okoo pitego/szstego roku ycia) arodzice wczaj si wproces jego instytucjonalnej edukacji niesie ze sob ryzyko zaniechania istotnych dziaa wzakresie wczesnego religij-nego wychowania dziecka izaprzepaszczenia szczeglnej szansy wpywania na jego naturalny rozwj religijny.

28 Por. tame, nr 223229.


| 22 |

Pierwotny, pozasowny dialog rodzicw zdzieckiem, otoczenie go mioci, uksztatowanie relacji opartych na prazaufaniu29 warunkuj rozwinicie udziecka zdrowej zdolnoci do religijnoci, postawy zaufania Bogu inadziei na odkrycie sensu wasnego ycia.

StreszczenieCelem prezentowanego tekstu jest przedstawienie rodzinnych uwarunko-wa relacji maego dziecka zBogiem iprocesu ksztatowania jego religijnoci waspekcie wychowania rodzinnego.

SummaryThe purpose of the presented text is topresent the family circumstances of the relationship of the young child toGod and the process of shaping his religiousness in the aspect of family education.

Sowa kluczowe: dziecko, religia, wychowanie wrodzinie

Key words: child, religion, education family

BibliografiaCavaletti S., Potencja duchowy dziecka. Dowiadczenia zdziemi od 3 do

6 lat, WaM, Krakw 2001.Cocchini F., Moliwoci religijne dziecka, tum. Surma B., w: Pedagogika

Pedagogika Marii Montessori wPolsce ina wiecie, red. B. Surma, Pal-latum, dKrakw 2009.

Chlewiski z., Wprowadzenie do psychologii religii, w: Psychologia religii, red. z. Chlewiski, tN KUl, lublin 1982.

Franciszek, Amoris laetitia, Watykan 2016.Fromm e., Osztuce mioci, tum. a. Bogdaski, dom Wydawniczy Rebis,

Warszawa 2006.Hansemann G., Wychowanie religijne, tum. S. Szczyrbowski, IW PaX,

Warszawa 1988.Jaboski P., Duchowy rozwj czowieka jako rozwj rozumienia jzyka

religijnego, w: Duchowy rozwj czowieka. Fazy ycia, osobowo, wiara, religijno, red. P. Socha, Wyd. UJ, Krakw 2000.

29 Por. J. Wilk, Pedagogika rodziny, dz. cyt., s. 127.


Kowalczyk S., Kim jest czowiek? Elementy antropologii, Wyd. Wrocawskiej Ksigarni archidiecezjalnej, Wrocaw1992.

Kuczkowski S., Psychologia religii, WaM, Krakw 1998.Montessori M., La scoperta del bambino, Garzanti, Mediolan 1994.Solak a., Czowiek ijego wychowywanie, academica, tarnw 2004.Surma B., Pedagogika Marii Montessori wPolsce ina wiecie, red. B. Surma,

Pallatum, dKrakw 2009.Szpet J., Rozwj poj religijnych upicioletniego dziecka, w: Katecheza,

rodzina, parafia, szkoa, t. 5: Katecheza wprzedszkolu, red. J. Szpet, d.Jackowiak, Wyd. UaM, Pozna 2007.

tyszkowa M., Jednostka arodzina: interakcje, stosunki, rozwj, w: Psy-chologia rozwoju czowieka. Zagadnienia oglne, red. M. Przetacznik--Gierowska, M. tyszkowa, WN PWN, Warszawa 2005.

Walesa C., Psychologiczna analiza rozwoju religijnoci czowieka ze szczegl-nym uwzgldnieniem pierwszych okresw jego ontogenezy, w: Psychologia religii, red. z. Chlewiski, towarzystwo Naukowe KUl, lublin1982.

Wilk J., Pedagogika rodziny. Zagadnienia wybrane, Wyd. KUl, lublin 2002.Wistuba H., Wychowanie religijne maego dziecka wrodzinie, w: Wychowanie

wrodzinie chrzecijaskiej, red. F. adamski, Wyd. UJ, Krakw 1984.

Biogram

Lidia Marszaek dr hab. prof. nzw., zainteresowania naukowe: duchowo dziecka, pedagogika specjalna, pedagogika elementarna, wspomaganie in-tegralnego rozwoju dziecka.

| 25 |


Rok XII 2017 Nr 4(37)

Ks. Marek Kluz

techniki Sztucznej reprodukcji agodno maeStwa irodziny

Techniques of artificial reproduction in relation tothe dignity of marriage and the family

Wstpdokonywane od kilkudziesiciu lat metody sztucznego zapodnie-nia s dla jednych ludzi wielkim sukcesem medycyny, ale dla wielu innych zwaszcza znajcych lepiej t interwencj medyczn ijej wszystkie skutki jest wezwaniem do ponownego przemylenia etycz-nych granic ingerencji czowieka wprocesy ycia. Jest przy tym rzecz charakterystyczn, e rodki spoecznego przekazu przedstawiaj problematyk sztucznego zapodnienia jednostronnie jako suk-ces, pomijaj natomiast zazwyczaj towszystko, co jest niewygodne, co mogoby rzuci jaki cie na w rzekomy sukces.1 Mwi si wy-cznie oosigniciach, ospenieniu si marze ipragnie ludzkich (szczeglnie rodzicw dziecka). Nie widzi si przy tym, bo nie chce si widzie, zwizanych ztymi technikami wielu powanych problemw etyczno-moralnych zwaszcza wodniesieniu do dziecka iwsplnoty maesko-rodzinnej.

dylematy zwizane ze sztuczn prokreacj oraz konsekwencje jakie ona pociga wodniesieniu do ycia dziecka iwsplnoty ma-eskiej stay si te przedmiotem refleksji Rady do spraw Rodziny Konferencji episkopatu Polski zawarte wdokumencie Suy prawdzie omaestwie irodzinie. Nie jest to[jednak] jak zaznacza Rada wdokumencie wyczerpujce opracowanie wszystkich moliwych

1 Por. Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, Rzym 2009, nr 75.

Ks. Marek Kluz

| 26 |

tematw.2 dokument zawiera tylko to, co uwaa za najwaniejsze ipoyteczne na tym etapie dziejw Kocioa wPolsce.3 dlatego dla pogbienia ilepszego zrozumienia problemw zwizanych ztechni-kami sztucznej prokreacji iich negatywnym wpywie na ycie dziecka iwi maesko-rodzinn niniejsza analiza zostanie dopeniona oinne teksty Magisterium Kocioa iopracowania dotyczce tych kwestii.

Kryteria osdu moralnego sztucznej prokreacjiInstrukcja Donum vitae podaje, e istniej dwa podstawowe kryte-ria osdu moralnego technik zwizanych zprzekazywaniem ycia, mianowicie ycie istoty ludzkiej powoywanej do istnienia iwycz-no jego przekazywania wmaestwie. Sd moralny ometodach sztucznego przekazywania ycia powinien by przeto wydawany wodniesieniu do tych wartoci.4

Pierwsz wic zasad, na ktrej opiera si ocena moralna sztucz-nego zapodnienia, jest nienaruszalno prawa do ycia niewinnej istoty ludzkiej. Wmyl tej zasady nikt waden sposb nie moe roci sobie prawa do bezporedniego zniszczenia niewinnej istoty ludzkiej. Nienaruszalno prawa do ycia niewinnej istoty ludzkiej od momentu poczcia do a do naturalnej mierci jest znakiem iwymogiem nietykalnoci istoty ludzkiej, ktrej Bg Stwrca ob-darowa yciem.5

Kiedy zasad mwic, e ycie ludzkie jest od samego pocztku do koca wite inienaruszalne, odniesie si do metody sztucznego zapodnienia, naley stwierdzi, e metoda tajest sprzeczna zpo-wysz zasad isama wsobie niemoralna. trzeba bowiem pami-ta, e do zapodnienia wprobwce bierze si zawsze wiksz ilo

2 Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie omaestwie irodzinie, Warszawa 2009, nr 4. 3 tame. 4 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, Watykan 1987, nr 4 (dalej: dV). Por. take: Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, Rzym 2008, nr 12 (dalej: dP). 5 Por. dV 4.

techniki sztucznej reprodukcji

| 27 |

eskich komrek rozrodczych idokonuje si ich zapodnienia, azkolei niektre znich przenosi si do organizmu kobiety, ainne zamraa zakadajc ewentualno, e mog si one jeszcze przy-da wrazie niepowodzenia pierwszej prby.6 Wtym miejscu naley te wyranie podkreli, e po przeniesieniu do organizmu matki dwu lub trzech embrionw wprzypadku udanego zagniedenia si wszystkich embrionw, lekarz po pewnym czasie pozostawia tylko jeden znich, pozostae za usuwa (dokonuje wic aktu aborcji). Przy udanym zapodnieniu, lekarz staje przed problemem pozostaych zamroonych embrionw. Czy ma jetak pozostawi wnieskoczo-no czy ma jezniszczy? Czy moe uy jedo eksperymentw? Jak wynika ju zpowyszych rozwaa, Koci sprzeciwia si takiemu traktowaniu embrionw.7

tutaj wida wyranie, e im wiksze s osignicia lekarzy ina-ukowcw, tym trudniejsze problemy moralne staj przed nimi. Po prostu im skuteczniejsza jest pierwsza prba zapodnienia in vitro iprzeniesienia embrionu do organizmu matki, tym bardziej ronie problem, co robi zpozostaymi embrionami.

zwolennicy zapodnienia wprobwce, chcc rozwiza problem niszczenia pozostaych embrionw powouj si bezzasadnie na natur, gdy rzekomo 80% zapodnionych wnaturalny sposb em-brionw nie zagnieda si, awic obumiera. tymczasem porwnanie zprocesami naturalnymi nie moe tuby adnym argumentem. Kto implantuje 34 embriony zzaoeniem, e tylko jeden znich bdzie mia prawo dalej si rozwija, ten rwnoczenie zakada zgry mier pozostaych. Wsytuacji naturalnej chodzi natomiast zawsze ojeden embrion, ktry albo si zagniedzi ibdzie si rozwija, albo zjakich racji nie bdzie mia tej moliwoci. Przy zapodnieniu in vitro lekarz wyrokuje oyciu lub mierci.8

6 Por. J. Umiastowski, Medycyna prenatalna, w: Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrzecijaski. Gos Kocioa, red. a. Muszla, Radom 2005, s. 300. 7 Por. dP 1415. 8 Por. t. Kraj, Wok dyskusji na temat zapodnienia in vitro, teologia iMoral-no 4(2008), s. 116117.

Ks. Marek Kluz

| 28 |

Wskazywanie, e co zachodzi wnaturze, nie jest wnajmniejszym stopniu argumentem, e czowiek moe co podobnego dobrowolnie iodpowiedzialnie czyni. Wszyscy ludzie zgodnie znatur s skazani na mier, ale tonie znaczy przecie wcale, e czowiek ma prawo zabija drugiego czowieka. Istnieje przecie naturalne poronienie, ale przecie nie mona go waden sposb zestawia ze sztucznym poronieniem.9

Jest wic uzasadnione przy obecnym stanie nauki odrzucenie techniki sztucznej prokreacji, ktra nie ma poszanowania dla ycia wszystkich dzieci pocztych wwyniku jej zastosowania. Nie mona chcie ycia dziecka za cen powicenia lub naraenia ycia innych.10

drugim kryterium osdu moralnego technik zwizkach zprze-kazywaniem ludzkiego ycia jest prawo dziecka do tego, by byo po-czte wmaestwie iza spraw aktu mioci. Przekazywanie ycia ludzkiego posiada bowiem waciwy sobie charakter, ktry wynika zcharakteru osoby ludzkiej. ot powinno si ono dokonywa wak-cie osobowym. Szacunek dla czowieka domaga si, aby jego poczcie miao charakter osobowy, tzn. byo darem mczyzny ikobiety wy-raajcym si wtym szczeglnym akcie osobowym, jakim jest akt maeski. zrodzenie osoby ludzkiej powinno by owocem izwie-czeniem mioci maonkw. dziecko ma prawo do poczcia wma-estwie iza spraw aktu mioci, anie wlaboratorium. zasadne jest wic wdokumencie Suy prawdzie omaestwie irodzinie pytanie: Czy naprawd godne czowieka jest poczcie wlaboratorium? Czy czowiek moe by powoany do ycia na zamwienie? Nie suy sprawie czowieka ucieczka przed tymi ipodobnymi pytaniami.11

Naley przy tym zwrci uwag, e Koci mwi oprawie dziecka do poczcia, anie osamym tylko postulacie etycznym. zatem naley cakowicie zrezygnowa zobecnie praktykowanej formy sztucznej prokreacji. domaga si tego zjednej strony wito inienaruszalno ycia ludzkiego, zdrugiej przysugujce kademu czowiekowi prawo

9 Por. tame, s. 116. 10 Por. Jan Pawe II, Encyklika Evangelium vitae, Watykan 1995, nr 63. 11 Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie, nr 25.


| 29 |

do poczcia si za spraw maeskiego aktu pciowego, anie dziki technikom medycyny.12

Mio do dziecka sama wsobie nie moe by oderwana od mi-oci maeskiej, albowiem wmioci maeskiej odzwierciedla si mio Boga do czowieka. Bg jest rdem mioci, jest jej si iostatecznym przeznaczeniem. zarwno mio maeska, jak iprokreacja ludzka stanowi znak iwiadectwo sakramentu mi-oci Boga ojca. Maonkowie uczestnicz wBoej mioci, wJego akcie stwrczym wanie poprzez prokreacj.13 dlatego akt maeski nie moe by aktem panowania, ale suby, podejmowanej wcelu prokreacji nowego ycia. ten obraz podnej mioci maeskiej, ktra uczestniczy wodwiecznym planie Boga, wskazuje na fakt, i prokreacja ludzka musi by aktem wolnym, wiadomym iodpowie-dzialnym. Szczeglnie odpowiedzialno tajawi si jako wsppraca zmoc iwol Boga wstwarzaniu nowej osoby. takreacja nie moe si dokonywa zpozycji siy, czyli dziecko za wszelk cen, ale wdu-chu suby yciu. Powierzenie bowiem aktu prokreacyjnego parze maeskiej jest znakiem ogromnego zaufania ze strony Boga wobec ludzi. techniki sztucznej reprodukcji jawi si jako co przeciwnego logice zaufania. Stanowi one znak logiki dominacji nad powoaniem iprzeznaczeniem czowieka.14

Sztuczne zapodnienie poza maestwem (heterologiczne) iwobrbie maestwa (homologiczne)Instrukcja Donum vitae pisze tak: Przez sztuczne przekazywanie ycia lub sztuczne zapodnienie rozumie si tutaj rne metody tech-niczne podjte dla uzyskania poczcia ludzkiego, winny sposb ni przez stosunek pciowy mczyzny zkobiet.15 Sztuczne zapodnienie

12 Por. a. laun, Wspczesne zagadnienia teologii moralnej. Teologia moralna zagadnienia szczegowe, Krakw 2002, s. 121. 13 Por. dP 9. 14 Por. a. Katolo, Embrion ludzki osoba czy rzecz ? Status imoralne prawa niena-rodzonego we woskiej literaturze teologiczno-bioetycznej po Soborze Watykaskim II, lublin 2000, s. 190. 15 dV, II, wstp.

Ks. Marek Kluz

| 30 |

moe dokonywa si poza maestwem (zapodnienie heterolo-giczne) lub wramach maestwa (zapodnienie homologiczne).

trzeba podkreli, e podstawowe kryterium osdu moralnego rnego rodzaju sztucznych metod wdziedzinie przekazywania y-cia jak ju wczeniej zostao wspomniane wie si zprawd ogodnoci maestwa, ktremu Bg udzieli szczeglnego daru udziau wjego stwrczym dziaaniu.16 Maestwo zwoli Boej jest t wsplnot osb, ktra zostaa powoana do przekazywania ycia poprzez wzajemny dar zsiebie. Mio maeska staje si na-turalnym rodowiskiem dla rodzcego si ycia ijest podstaw do tworzenia komunii osb wwymiarze rodzinnym: we wsplnocie rodzicw idzieci.17

Przez sakrament maestwa prokreacyjna funkcja maeska nabiera sakralnego charakteru. Std teologia moralna wskazuje wy-ranie, e prokreacja powinna by ograniczona tylko do maestwa. Ju Jan XXIII pisa wencyklice Mater et Magistra: Wtej sprawie uroczycie ogaszamy, e ycie ludzkie powinno by przekazywane poprzez rodzin zaoon przez maestwo, jedno inierozerwalne, podniesione dla chrzecijan do godnoci sakramentu. Przekazywanie ycia ludzkiego jest powierzone przez natur aktowi osobowemu iwiadomemu ijako takie jest poddane najmdrszym prawom Bo-ym, prawom niezamalnym iniezmiennym, ktre wszyscy powinni przyj izachowywa. Nie mona wic uywa rodkw ani i meto-dami, ktre mog by dozwolone wprzekazywaniu ycia rolin izwie-rzt. Niech wic wszyscy uwaaj ycie ludzkie za wite, atodlatego, e od samego pocztku wymaga dziaania Boga Stwrcy.18

Wwietle tej wypowiedzi staje si zupenie jasne, e Koci nie moe zaakceptowa jakiegokolwiek dziaania wramach sztucznego zapodnienia, ktre miaoby charakter heterologiczny.19 zarwno

16 Por. tame, IIB, 5. 17 Por. Por. Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie, nr 26. 18 Jan XXIII, Encyklika Mater et Magistra, Rzym 1961, nr III, 3b. 19 Por. dP 12.


| 31 |

wprzypadku metody in vitro jak iwprzypadku zapodnienia hete-rologicznego poczcie nastpuje przez poczenie gamet, zktrych przynajmniej jedna pochodzi od dawcy niebdcego wspmaon-kiem.20 techniki typu heterologicznego s wic niegodziwe moralnie, albowiem wtakich przypadkach zostaje pogwacona jedno iwier-no maeska, naruszone zostaj prawa dziecka, szczeglnie do jego tosamoci osobowej. Jest totake zniewaga dla wsplnego po-woania maonkw oraz rozdzielenie pokrewiestwa genetycznego iodpowiedzialnego rodzicielstwa na paszczynie wychowawczej21.

drugi typ sztucznego zapodnienia ma miejsce wobrbie ma-estwa. Jest totak zwane zapodnienie homologiczne. dokonuje si go wwyniku poczenia mskich gamet rozrodczych pobranych od ma drog masturbacji zeskimi gametami rozrodczymi dostar-czonymi przez on.22

oile argumentacja przeciw technikom zapodnienia heterologicz-nego spotyka si zdo powszechn akceptacj, zarwno wrd teolo-gw jak iogu wiernych, tonie mona tego powiedzie wsposb tak zdecydowany ohomologicznym zapodnieniu in vitro. Wspomniana wczeniej argumentacja zwizana zsam technik zapodnienia, aodnoszca si do niszczenia nadliczbowych embrionw, wskazuje jedynie na niemoralny charakter aktualnie stosowanych rodkw. Czy tooznacza, e mona by takie sztuczne zapodnienie zaakceptowa, gdyby zostaa poprawiona techniczna strona tej ingerencji iprzesta-yby istnie zgaszane obiekcje?

20 Por. R. lucas lucas, Bioetyka dla kadego, tum. a. Wojnowski, Czstochowa 2005, s. 54. Por. e. Kowalski, Osoba ibioetyka. Zagadnienia biomedyczne dla dusz-pasterzy ikatechetw, Krakw 2009, s. 168. 21 Por. W. Booz, ycie wludzkich rkach. Podstawowe zagadnienia biotyczne, Warszawa 1997, s. 58. 22 Por. J. orzeszyna, Teologiczno-moralny aspekt niepodnoci maestwie, Krakw 2005, s. 225. deklaracja Kongregacji Nauki Wiary wPersona humana uczy, e masturbacja jest aktem wewntrznie iciko nieuporzdkowanym. twierdzenie tobierze si zprzewiadczenia, e bez wzgldu na wiadomy idobrowolny motyw uycie wadz seksualnych poza prawidowym poyciem maeskim wsposb istotny sprzeciwia si ich celowoci (nr 9).

Ks. Marek Kluz

| 32 |

Problem nie jest atwy itrzeba dobrze przeledzi typ argumen-tacji, jak znajduje si wdokumentach Kocioa, by nie tylko zrozu-mie, ale iwewntrznie zaakceptowa rozstrzygnicie Instrukcji, ktra nie uznaje godziwoci moralnej take tego typu interwencji medycznych. Najoglniej mona powiedzie, e sztuczne zapodnie-nie homologiczne jako pewnego rodzaju odwrotno antykoncepcji, jest odrzucane ztych samych wzgldw, zjakich wanie odrzucane jest stosowanie rodkw antykoncepcyjnych.23 Itake do tej metody mona odnie to, co wFamiliaris consortio powiedzia Jan Pawe II na temat antykoncepcji. ot papie wskaza na konieczno uwy-datnienia rnicy antropologicznej azarazem moralnej, jaka istnieje pomidzy rodkami antykoncepcyjnymi ametodami naturalnymi, co oznacza ostatecznie, e chodzi tuodwie odmienne inie dajce si ze sob pogodzi koncepcje osoby ipciowoci ludzkiej.24

Ju cytowane powyej wypowiedzi Jana XXIII iInstrukcji Kongre-gacji Nauki Wiary na temat maestwa jako jedynego rodowiska przekazywania ycia zawieray istotne stwierdzenie, e toprzeka-zywanie ycia zostao powierzone przez natur aktowi osobowemu iwiadomemu, e powinno ono by owocem iznakiem wzajemnego oddania osobowego maonkw. Kto wakcie maeskim, ktry znatury swej moe prowadzi do prokreacji, widzi jedynie akt czy-sto biologiczny, czy fizjologiczny, ten nie moe zrozumie dlaczego rozdzielenie samego zjednoczenia seksualnego od funkcji prokrea-cyjnej miaoby mie charakter wewntrznie niemoralny. Kady akt prawdziwie ludzki jest aktem osobowym, awic cielesno-duchowym.25

dlatego nie mona osobowego aktu maeskiego zastpi dziaa-niem technicznym, bo wwczas nastpuje instrumentalizacja. trzeba tukoniecznie odrni to, co jest warunkiem, od tego, co jest przy-czyn. Stosunki maeskie stanowi jedynie warunek, by mogo nastpi zapodnienie, ale nie s one przyczyn wcisym tego sowa znaczeniu powstania nowego ycia ludzkiego (przypomnijmy:

23 Por. dV IIB, 4. 24 Por. Jan Pawe II, Adhortacja Familiaris consortio, Watykan 1981, nr 32 (dalej: FC). 25 Por. Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie, nr 61.


| 33 |

rodzice s tylko prokreatorami). tymczasem lekarz wprzypadku zapodnienia in vitro czyni siebie panem ludzkiego ycia.26

Jedynie wakcie maeskim ujmowanym integralnie jako akcie jednoci midzyosobowej, jako znaku komunii osb, proces poczcia si nowego czowieka uzyskuje swj peny wymiar. Wyciu seksual-nym odrnia si akt chciany iwykonany dobrowolnie (opus perso-nae) od procesu zapodnienia (opus naturae). Maestwo moe przez swoje ycie seksualne da tylko podkad pod ewentualne zapod-nienie, awic prokreacja moe by tylko intencjonalnie chciana.27

tak wic chrzecijaska wizja maestwa izwizana cile zni koncepcja ludzkiej pciowoci oraz znaczenie aktw seksualnych wmaestwie wyznaczaj jedno znajwaniejszych kryteriw dla negatywnej oceny sztucznego zapodnienia, take homologicznego. Czy tooznacza, e Koci wystpuje przeciwko tak istotnemu dla maonkw pragnieniu posiadania dziecka?

eby unikn ewentualnych nieporozumie, warto te wspomnie, e odrzucenie wszelkich form sztucznego zapodnienia nie oznacza jakiej-kolwiek dyskryminacji, czy te odrzucenia, kogokolwiek, kto na drodze in vitro przyszed na wiat, albowiem kade dziecko ma by przyjte jako ywy dar dobroci Boej ipowinno by wychowywane zmioci.28

Warto te jeszcze wspomnie o tym, e Koci odrzucajc sztuczne zapodnienie homologiczne dopuszcza jednake pewnego typu ingerencj techniczn, ktra nie zastpuje aktu maeskiego, lecz suy jako uatwienie ipomoc do osignicia celu naturalnego.29

Nowe nadzieje walki zniepodnocizwolennicy sztucznego zapodnienia wskazuj czsto na altruistyczne nastawienie lekarzy, ktrzy przecie chc nie pomoc maonkom

26 Katechizm Kocioa Katolickiego wnumerze 2378 wyranie stwierdza, e dzie-cko jest darem inie moe by uwaane za przedmiot wasnoci, za co, do czego prowadzioby uznanie rzekomego prawa do dziecka. 27 Por. dV IIB, 4. 28 Por. tame, IIB, 5. 29 Por. dP 12.

Ks. Marek Kluz

| 34 |

wtak wanych itrudnych okolicznociach ycia maeskiego. Jak wiadomo bezpodno jest chorob, awiec lekarz nad t spraw nie moe przej obojtnie. toprawda, e bezpodno jest chorob ile-karze powinni podejmowa wysiek wcelu jej wyleczenia, ale czy przy sztucznym zapodnieniu rzeczywicie chodzi otakie dziaanie medyczne, ktre ma charakter terapii? trzeba wyranie stwierdzi, e sztuczne zapodnienie nie jest wadnym przypadku leczeniem bezpodnoci. In vitro nie leczy przyczyny bezpodnoci, tylko wy-rcza rodzicw wprokreacji, czynic przy tym wiele szkodliwego zamieszania worganizmie kobiety.

Now nadziej walki zniepodnoci jest obecnie naprotechnolo-gia, zgodna znauczaniem Kocioa. dziki naprotechnologii wci zachodzi nawet 80% leczcych si maestw. Wprzypadku in vitro odsetek ten wynosi tylko 30%, as todwie zupenie rne metody podejcia do niepodnoci.

Naprotechnologia powstaa 30 lat temu jako skrt od sw Natural Procreative Technology czyli metoda naturalnej prokreacji. Jest ona metod diagnozowania ileczenia niepodnoci polegajc na prowa-dzeniu dokadnych obserwacji kobiecego organizmu itworzeniu na tej podstawie indywidualnych wytycznych dla kadej pary. Kada para maeska jest prowadzona przez swojego instruktora, ktry uczy obserwacji iprzygotowuje ich do spotkania zlekarzem. Po dwch lub trzech zaobserwowanych cyklach maestwo odbywa konsultacj ijest prowadzone przez lekarza naprotechnologa. Wraz zprowadze-niem analizy fizjologicznych ibiochemicznych procesw zachodz-cych worganizmie kobiety nastpuje rozpoznanie problemu.30

Na tym etapie mona zadecydowa owczeniu leczenia hor-monalnego lub chirurgicznego oraz ustali optymalny dla danej pary moment wspycia. Przecitna dugo cyklu metody napro-technologii (awic penej diagnostyki) trwa 24 miesice. oczywi-cie wielu parom udaje si pocz dziecko jeszcze przed upywem dwch lat.

30 Por. a. Barczak, Naprotechnologia technologia naturalnej prokreacji, ycie iPodno 2(2008), nr 1, s. 109112.


| 35 |

Naprotechnologia jest przy tym metod wcaoci naturaln, bo opierajc si na codziennych obserwacjach luzu, temperatury, sa-mopoczucia itd., bezpieczn dla zdrowia pacjentki idziecka, rzeteln diagnostycznie. Jest przy tym stosunkowo tania, awkadym razie ok. trzykrotnie tasza od in vitro.31

Wydaje si te, e niekiedy wmentalnoci typu technicznego cay problem sprowadza si do przezwycienia bezpodnoci. oczywicie, e pragnienie posiadania dziecka jest czym naturalnym, zrozumia-ym igodziwym, ale topragnienie trzeba rozpatrywa wodniesieniu do innych wartoci ycia maeskiego iycia chrzecijaskiego.32 Nie oznacza tojednake lekcewaenia samego pragnienia posiadania dziecka. Koci zawsze naucza, e dziecko jest wielkim darem przede wszystkim dla samych maonkw dlatego te trzeba na nie patrze zperspektywy iradoci iszczcia, do ktrego maja prawo.

Wiadomo, e zpragnieniem wie si niekiedy jakie subiektywne poczucie winy lub ukarania przez los lub przez Boga. Wtakiej sytuacji trzeba przyj koniecznie zpomoc maestwu poprzez ukazanie im istoty macierzystwa iojcostwa. Naley pamita, ze spenienie si czowieka ma charakter nade wszystko duchowy, anie wycznie biologiczny. adobro maestwa nie zaley jedynie od tego, czy ma-onkowie stan si biologicznie rodzicami, lecz od tego, czy potrafi by duchowo podni.

Wchrzecijaskiej perspektywie tacika prba, jak jest bez-podno, powinna by odczytana przez maestwo jako powoanie do szczeglnej cznoci zKrzyem Chrystusa, ktry jest niewy-czerpanym rdem podnoci duchowej.33 Fizyczna bezpodno staje si wwczas zaproszeniem do podjcia innych wanych zada. Niepodni maonkowie mog realizowa cel swojej wsplnoty, jakim jest mio, na wiele rnych sposobw, podejmujc rne posugi na

31 Por. J. Wolski, In vitro anadzieje izagroenia wspczesnej rodziny, teologia iMoralno 4(2008), s. 133. Por. take: a. Barczak, Naprotechnologia, s. 109110. 32 Por. dV IIB, 5. 33 Por. P. Bortkiewicz, Sztuczne zapodnienie, w: Jan Pawe II, Encyklopedia Na-uczania Moralnego, red. J. Nagrny, K. Jeyna, Radom 2005, s. 519.

Ks. Marek Kluz

| 36 |

rzecz bliniego, ktre bd wyrazem realizacji przez nich podnoci duchowej. Jednym zrozwiza dla maonkw bezdzietnych na co zwraca uwag dokument Suy prawdzie omaestwie irodzinie moe by adopcja jako owoc mioci duchowej. 34

Wsytuacji gdy rnorodne zabiegi lecznicze nie przynosz pozy-tywnych rezultatw, awic urodzenie wasnego dziecka jest niemo-liwe, maonkowie dotknici bolesnym dowiadczeniem niepodnoci fizycznej winni upatrywa realizacji swego macierzystwa iojco-stwa na drodze adopcji. adopcja, wystpujca wprawie polskim pod nazw przysposobienie, toprawne uznanie dziecka biologicznie obcego za wasne. Innymi sowy, touznanie za swoje dziecka, ktre zostao urodzone przez inn kobiet, zuwzgldnieniem wszelkich konsekwencji wypywajcych ztego faktu. Sytuacja prawna, psy-chologiczna, materialna, moralna tego dziecka staje si taka, jak ma dziecko wychowane wnaturalnej rodzinie.35 adopcja okazuje si najlepsz form opieki nad dzieckiem pozbawionym rodowiska rodzinnego. daje rodzicom rado adzieciom moliwo wzrastania inormalnego rozwoju wwarunkach takich samych, jakie maj dzieci naturalne oraz dojcia do dojrzaoci zpeni szans yciowych.36

Niepodni maonkowie mog take realizowa swoj duchow podno, penic funkcj rodziny zastpczej.37 Jest wiele osamot-nionych dzieci, ktre nie mog, aczasem nawet nie powinny znale si wrodzinie adopcyjnej. orodzinie zastpczej mwi si wtedy, gdy maestwo lub osoba nie pozostajca wzwizku maeskim bierze na wychowanie dziecko na pewien czas, np. wzwizku zpobytem matki wwiezieniu, powanymi konfliktami wrodzinie, przejciowym

34 Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie, nr 133. Por. take: dP 13. 35 Por. e. Szumio, Adopcja, tsknota za dzieckiem, Wrocaw 1995, s. 5. 36 Por. a. Szymborska, Rodzicielstwo zastpcze, w: Spojrzenie na wspczesn rodzin wPolsce wkontekcie wskaza soborowych, red. a. Szymborska, Warszawa 1981, s. 2136-247. 37 dokument Suy prawdzie omaestwie irodzinie tak na ten temat mwi: Szczegln form zaangaowania si wsub ewangelii ycia jest () rodziciel-stwo zastpcze (nr 133).


| 37 |

brakiem stabilizacji, inne jednak wychowuj jea do chwili uzyska-nia penoletnioci lub usamodzielnienia si. oznacza to, e dziecko wychowujce si wrodzinie zastpczej nie zmienia swego statusu prawno-rodzinnego.

trzeba jednak stwierdzi, e rodzina zastpcza nie jest optymaln szans dla osieroconego dziecka. Nie ulega jednak wtpliwoci, e jest ona lepsz form opieki nad dzieckiem ni jego pobyt wdomu opiekuczym. Stwarza bowiem dziecku moliwo uczestnicze-nia watmosferze rodzinnej, we wzajemnych, bliskich kontaktach, watmo sfrze zrozumienia, pomocy, yczliwoci. Gwarantuje te po-czucie bezpieczestwa, rozwoju iwychowania na paszczynie mo-ralnej ispoecznej. Rodzina zastpcza stanowi zatem wartociowe rodowisko opiekuczo-wychowawcze dla dziecka pozbawionego wasnej rodziny.38

Przedstawione formy rodzicielstwa zastpczego mog by satys-fakcjonujcym rozwizaniem, pozwalajcym przezwyciy dramat niepodnoci maonkw. Nie naley jednak zapomina, e take wwczas, kiedy nie jest moliwe zrodzenie potomstwa czy adopcja dziecka albo stworzenie rodziny zastpczej, ich ycie maeskie nie traci swej wartoci.39

Niepodne maestwa mog bowiem urzeczywistnia swoje yciowe powoanie, suc innym maestwom, innym ludziom, innym dzieciom, niekoniecznie sami jewychowujc, ale podejmujc rne funkcje spoeczne, ktre wymagaj wikszej dyspozycyjno-ci.40 Suba yciu tobardzo rozlege pole, gdzie kady wBoym planie ma swoje miejsce. Moe si ona przejawia np. wpowiceniu si yciu zawodowemu, wbogactwie ycia spoecznego, wtwrczo-ci, wpogbianiu duchowym itp. Kobiety niepodne czsto staraj si kompensowa brak dziecka poprzez dziaalno ocharakterze spoecznym, ktra pozwala im na zaspokojenie potrzeby aprobaty spoecznej, niezmiernie wanej przy zanionym poczuciu wasnej

38 Por. J. orzeszyna, Teologiczno-moralny aspekt niepodnoci, s. 276282. 39 Por. FC 14, dV IIB, 8. 40 Por. FC 41.

Ks. Marek Kluz

| 38 |

wartoci. Kobiety niepodne poprzez opiek nad chorymi lub nie-penosprawnymi dziemi, osobami samotnymi, starszymi, poprzez przysposabianie obcych dzieci zaspokajaj potrzeby opiekowania si, wadzy, przynalenoci ipodporzdkowania si, traktujc swoj bezdzietno jako nowe wyzwanie czy wrcz powoanie yciowe. takie zachowanie umoliwia im rozadowanie odczuwanych emocji inapi, suy rozwizaniu problemu, ktrym jest niezamierzona bezdzietno, iutrzymaniu zdrowia psychicznego.41

oddanie si na sub blinim nie zmienia faktu, e bezdzietno stanowi sytuacj kryzysow wyciu maonkw. trzeba te wduchu prawdy przyzna, e wsporej czci przypadkw niepodno jest zawiniona przez maonkw. dotyczy tozwaszcza tych przypad-kw, gdy uprzednio dochodzio do przerwania ciy, szczeglnie pierwszej, do rnorodnych chorb pciowych lub bezporedniej sterylizacji. dlatego rodzi si potrzeba ukazywania, zwaszcza dzie-ciom imodziey, rnorakich zagroe, ktre mog by przyczyn niepodnoci. Wane jest uczenie ich penego szacunku wodnoszeniu si do niepodnych maonkw, atake koniecznoci okazywania im pomocy wradzeniu sobie ztrudnym problemem niepodnoci, oraz ostrzeenie, by jednego nieszczcia, jakim jest niepodno, nie po-gbia okolejne dramaty, zwizane niekiedy ze sztuczn prokreacj.

Negatywne konsekwencje sztucznego zapodnienia dla matki idzieckaPo wielu latach stosowania metody in vitro warto zwrci te uwag na jeszcze jeden aspekt aspekt zdrowotny. Pod znakiem zapytania pozostaje nie do koca jeszcze poznana kwestia zdrowia matki oraz ryzyka powstania defektw udzieci pocztych drog in vitro. Cho bada iopracowa wtej materii jest coraz wicej, daje si zauway wtej kwestii itozrnych motyww zmow milczenia bd ukrywania oczywistych ipotwierdzonych naukowo faktw. Cho wskazuje si na liczne defekty dzieci przychodzcych na wiat metod in vitro, tojednak opowanym ryzyku zdrowotnym, tak matki jak

41 Por. a. Kalus, Bezdzietno wmaestwie, opole 2002, s. 25.


| 39 |

imajcego narodzi si dziecka, nie informuje si potencjalnych kan-dydatw korzystajcych zusug klinik. 42 analiza wielu niezalenych orodkw badawczych wykazuje, e praktyka in vitro jest obarczona szeregiem niebezpiecznych powika zarwno dla zdrowia matki, jak ipocztych wten sposb dzieci. Cho wtelewizji pokazuje si tylko szczliwych rodzicw iszczliwe dzieci, ktre poczy si metod in vitro.

Wodniesieniu do zdrowia dziecka pocztego metod in vitro wska-zuje si na ryzyko imoliwo wystpienia nastpujcych defektw:

dwukrotnie zwiksza si wystpowanie wad wrodzonych; zwikszona ich liczba ujawnia si ju wpierwszym roku ycia dziecka;

anomalie chromosomowe, ktre wzwyczajnych przypadkach wynosz 4%; przy sztucznej reprodukcji nastpuje kilkukrotny wzrost wskanika;

wzrost porodw wczeniaczych; pojawianie si wczasie rozwoju podu rnego rodzaju ano-malii rozwojowych, ktre s czst przyczyn wysokiej liczby spontanicznych poronie;

zwikszone prawdopodobiestwo wrodzonych wad roz wo jo wych; wzrost ryzyka miertelnoci okooporodowej noworodkw; wzrost ryzyka urodzenia dziecka zniedowag ciaa, atym sa-mym sabszy jego rozwj fizyczny;

wzrost ryzyka zwizanego znieprawidowym rozwojem ukadu nerwowego, nie wyczajc poraenia mzgowego. Procentowo ryzyko zwiksza si wstosunku do dzieci pocztych naturaln metod nawet o60%, natomiast dla embrionw wczeniej za-mraanych wskanik ten siga nawet 200%;

wiksze ryzyko urodzenia dziecka niepenosprawnego do 11%, podczas gdy przy naturalnych metodach poczcia wynosi ok. 5%;

czciej wystpujce infekcje oraz zaburzenia immunologiczne;

42 Por. e. Kowalski, Osoba ibioetyka, s. 169.

Ks. Marek Kluz

| 40 |

kilkukrotny wzrost ryzyka zachorowania na nowotwr oka (rak siatkwki); dwukrotnie czstsza hospitalizacja wpierwszych latach ycia;

wpyw na stan zdrowia psychicznego dziecka, majcy take wpyw na pniejsze problemy wychowawcze (tzw. syndrom ocalaego).43

aleksander Baranow, gwny pediatra Federacji Rosyjskiej iwice-szef Rosyjskiej akademii Nauk Medycznych poinformowa, e 75% dzieci urodzonych wwyniku procedury in vitro toinwalidzi. Bara-now uwaa za bd przekonanie, e in vitro pomoe wrozwizaniu kryzysu demograficznego. Sprzeciwia si zdecydowanie dotacjom do zabiegw in vitro, argumentujc, e jeli wydaje si pienidze na in vitro, tood razu powinno si zabezpieczy rodki na opiek nad inwalidami urodzonymi dziki tej metodzie.

Natomiast do podstawowych zagroe dla zdrowia kobiety naley zaliczy:

pobieranie komrek rozrodczych kobiety odbywajce si wdrodze zabiegu, awic obarczone pewnym ryzykiem: nie-bezpieczestwa zakaenia czy infekcji, powika zakrzepowo--zatorowych mogcych doprowadzi nawet do zawau serca, apotencjalnie nawet do mierci;

zwikszone ryzyko wystpowania poronie iporodw przed-wczesnych, nadcinienia powodowanego ci;

czciej wystpujc ci pozamaciczn pojawiajce si powikania zwizane zhormonaln stymulacj jajeczkowania, do ktrych naley zaliczy wzrastajc liczb ci mnogich;

pojawiajce si uznacznej liczby kobiet zaburzenia natury emo-cjonalnej ipsychicznej, podobnych do tych, ktre wystpuj wzespoach poaborcyjnych.44

43 Por. a. Putrament, Dzieci zprobwek szczcie czy nowe zagroenie?, Przegld Powszechny 11(1998), s. 208217. 44 Por. N.S. Greek, Risks of Birth Defects and Other Adverse Outcomes Associated With Assi Reproductive Technology, Pediatrics 114(2002), s. 256257.


| 41 |

Jak zatem wida, istnieje powane ryzyko zdrowia zarwno dla matki, jak idziecka pocztego metod sztucznej prokreacji.

Podsumowaniedyskusja wok sztucznego zapodnienia, ktrej wiadkami jestemy obecnie wPolsce iwwielu miejscach na wiecie, ukazuje pewien spo-sb jej prowadzenia, ktry czsto ma niewiele wsplnego zrzeczow wymian argumentw. zwolennicy nie tylko d do przedstawienia sztucznego zapodnienia wjak najlepszym wietle, ale jednoczenie dokonuj licznych przekama, zktrych najbardziej specyficznym jest prba narzucenia nowego modelu etycznego, opierajcego si na subiektywizmie, negujcym istnienie obiektywnych iuniwersalnych norm moralnych.

dyskusja tapokazuje jednoczenie potrzeb pogbienia wiedzy opodstawowych pojciach moralnych oraz ouzasadnieniu norm moralnych. Spord tematw szczegowych naleaoby zwrci uwag zwaszcza na zagadnienie prawa naturalnego, ktre wska-zuje, jak rozstrzyga dylematy zwizane zrozwojem wspczesnej medycyny, lub na wpyw za moralnego na osobowe spenienie tych, ktrzy si tego za dopuszczaj: wiele bowiem par maeskich szuka szczcia ispenienia poprzez skorzystanie zmoliwoci zapodnienia in vitro. Czy jednak mona osign szczcie ispenienie poprzez zo moralne? Wdzisiejszym wiecie, tak czsto nieprzychylnym czy wrcz wrogim religii ikrytycznie nastawionym do zasad moralnych, naley wic dopomc maestwu irodzinie wodkrywaniu pikna iwielkoci powoania do mioci isuby yciu.45

StreszczenieCelem niniejszej publikacji jest pogbienie problemw zwizanych ztech-nikami sztucznej prokreacji iukazanie negatywnego wpywu zapodnie-nia in vitro na ycie dziecka iwi maesko-rodzinn. analiza zostaa przeprowadzona woparciu oteksty Magisterium Kocioa iwspczesn literatur dotyczc tych kwestii.

45 FC 1.

Ks. Marek Kluz

| 42 |

dokadne przedstawienie problemw zwizanych ztechnikami sztucznej reprodukcji jest dzi niezwykle wane, gdy zwolennicy tych metod doko-nuj licznych przekama, zktrych najbardziej specyficznym jest prba narzucenia nowego modelu etycznego, opierajcego si na subiektywizmie, negujcym istnienie obiektywnych iuniwersalnych norm moralnych.

SummaryThe purpose of this publication is todeepen the problems of artificial repro-duction techniques and toshow the negative effect of in vitro fertilization on the life of the child and the conjugal and family bond. The analysis was based on the texts of the Church Magisterium and contemporary literature referring tothese issues. accurate presentation of the problems of artificial reproduction techniques is extremely important today, because proponents of these methods make many distortions of the truth, the most specific of which is the attempt toimpose anew ethical model, based on subjectivism, denying the existence of objective and universal moral norms.

Sowa kluczowe: zapodnienie in vitro, ycie, zdrowie, moralno, mae-stwo, rodzina, naprotechnologia

Key words: in vitro fertilization, life, health, morality, marriage, family, naprotechnology

BibliografiaBarczak a., Naprotechnologia technologia naturalnej prokreacji, ycie

iPodno 2(2008), nr 1, s. 109112.Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, Rzym 2009.Booz W., ycie wludzkich rkach. Podstawowe zagadnienia biotyczne,

Warszawa 1997.Bortkiewicz P., Sztuczne zapodnienie, w: Jan Pawe II, Encyklopedia Na-

uczania Moralnego, red. J. Nagrny, K. Jeyna, Radom 2005, s. 518521.Greek N.S., Risks of Birth Defects and Other Adverse Outcomes Associated

With Assi Reproductive Technology, Pediatrics 114(2002), s. 254262.Jan Pawe II, Adhortacja Familiaris consortio, Watykan 1981.Jan Pawe II, Encyklika Evangelium vitae, Watykan 1995.Jan XXIII, Encyklika Mater et Magistra, Rzym 1961.Kalus a., Bezdzietno wmaestwie, opole 2002.


| 43 |

Katechizm Kocioa Katolickiego, Pallottinum, Pozna 1994.Katolo a., Embrion ludzki osoba czy rzecz ? Status imoralne prawa nie-

narodzonego we woskiej literaturze teologiczno-bioetycznej po Soborze Watykaskim II, lublin 2000.

Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja Persona humana, Rzym 1975.Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, Rzym 2008.Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, Watykan 1987.Kowalski e., Osoba ibioetyka. Zagadnienia biomedyczne dla duszpasterzy

ikatechetw, Krakw 2009.Kraj t., Wok dyskusji na temat zapodnienia in vitro, teologia iMoral-

no 4(2008), s. 107118.laun a., Wspczesne zagadnienia teologii moralnej. Teologia moralna

zagadnienia szczegowe, Krakw 2002.lucas R. lucas, Bioetyka dla kadego, tum. a. Wojnowski, Czstochowa

2005.orzeszyna J., Teologiczno-moralny aspekt niepodnoci maestwie, Kra-

kw 2005.Putrament a., Dzieci zprobwek szczcie czy nowe zagroenie?, Przegld

Powszechny 11(1998), s. 208217.Rada ds. Rodziny Konferencji episkopatu Polski, Suy prawdzie oma-

estwie irodzinie, Warszawa 2009.Szumio e., Adopcja, tsknota za dzieckiem, Wrocaw 1995.Szymborska a., Rodzicielstwo zastpcze, w: Spojrzenie na wspczesn ro-

dzin wPolsce wkontekcie wskaza soborowych, red. a. Szymborska, Warszawa 1981, s. 236247.

Umiastowski J., Medycyna prenatalna, w: Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrzecijaski. Gos Kocioa, red. a. Muszla, Radom 2005, s. 299-302.

Wolski J., In vitro anadzieje izagroenia wspczesnej rodziny, teologia iMoralno 4(2008), s. 119134.

Biogram

Ks. dr hab. Marek Kluz, prof. UPJPII Prodziekan Wydziau teologiczne-go Sekcja wtarnowie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawa II wKrakowie, Kierownik Podyplomowych Studiw zetyki iPodyplomowych Studiw zteologii ze specjalizacj weklezjologii na WtSt, adiunkt zhabilitacj przy Katedrze teologii Moralnej iduchowoci WtSt. autor kilku ksiek iokoo 200 artykuw naukowych powiconych moralnoci maesko-rodzinnej,

Ks. Marek Kluz

wychowaniu moralnemu, etyce cnt, moralnoci ycia spoecznego, bioetyce idziaalnoci socjalno-charytatywnej. adres do korespondencji: Pl. ojca wi-tego Jana Pawa II nr 1, 33-100 tarnw, e-mail: [email protected] tel. 667419728.

| 45 |


Rok XII 2017 Nr 4(37)

Baej Szostek

mier dziecka apoSuga paStoralna wobec rodzicw pogronych waobieDeath of achild and pastoral ministry tothe bereaved parents

Cierpienie imier dzieckamier totemat, ktrego unikamy, lekcewaymy inierzadko odrzu-camy wnaszym spoeczestwie, wktrym panuje kult modoci, siy izdobywania. traktujemy j prawie jakby bya jeszcze jedn chorob, aprzecie jest nieunikniona. Jest czci naszej egzystencji, rozwoju, wzrastania wtakim samym stopniu jak narodziny. tojedna znie-wielu rzeczy, co do ktrych mamy pewno. mier nie jest wrogiem, jest nieodczn czci naszego ycia. Rodzimy si po to, aby y iumrze. mier nadaje sens naszej egzystencji, ogranicza nam czas, ktry mamy do dyspozycji itylko od nas zaley, jak go wykorzystamy. Wspczesnym ludziom trudno jest rozmawia omierci, zwasz-cza gdy dotyczy ona dzieci. Szczeglnie dzieci chorych, cierpicych iumierajcych zpowodu wyniszczajcej organizm choroby.1

Problem mierci dziecka moe by analizowany pod rnymi ktami. Mona go bada wperspektywie medycznej, zastanawiajc si nad przyczyn zgonu. mierci dziecka mona take zajmowa si zpunktu widzenia psychologicznego, badajc stany emocjonalne wterminalnej fazie choroby czy podczas samego umierania. Psy-chologia analizuje rwnie przeycia psychiczne rodzicw zwizane zfaz umierania dziecka, jego mierci czy te aoby. Szczeglnie

1 J. Czajkowska-Fesio, Wymiar psychospoeczny mierci na przykadzie dzieci zchorob nowotworow, w: Wdrodze do brzegu ycia, red. e. Krajewska-Kuak, W. Nyklewicz, C. ukaszuk, Biaystok 2007, s. 247.

Baej Szostek

| 46 |

dramatyczny aspekt mierci dziecka uwidacznia si wwczas, gdy prbuje si odpowiedzie na pytanie ojej sens. Rozmylanie nad mierci jest istotnym elementem wielu systemw filozoficznych. Mona wrcz stwierdzi, e mier przyczynia si do rozwoju myli filozoficznej. Jednak nie doprowadzi on do cakowitego ipenego rozwizania zagadki kresu ludzkiego ycia, aszczeglnie tajemnicy mierci dziecka. Sens mierci moe by poszukiwany woparciu owysiek samego rozumu ludzkiego, moe by take realizowany wperspektywie religijnej. Praktycznie wszystkie religie podejmuj refleksj nad rzeczywistoci ludzkiego odchodzenia, przynoszc wyznawcom przynajmniej czciow odpowied na pytanie ojej znaczenie, sens czy warto.2

Mona zapyta, na ile zasadne jest wyodrbnianie problemu sensu mierci dziecka zszerokiej problematyki sensu mierci wogle. Prze-cie pytanie oto, dlaczego umiera dziecko, mona sprowadzi do pytania, dlaczego odchodzi czowiek. Jednak wodchodzeniu imierci dziecka uwidaczniaj si pewne specyficzne aspekty, mniej obecne przy mierci dorosego. Po pierwsze, pojcie dziecka zawiera wsobie pewn komponent czasow. Wskazuje na odejcie kogo modego, ktry powinien jeszcze y. dzieckiem jest zarwno poczty pd, ajeszcze nienarodzony, ktry umiera czy towskutek poronienia, czy te wwyniku aborcji, jak iistota kilku czy nawet kilkunasto-letnia, ktra umiera wskutek choroby lub jakiego nieszczliwego wypadku. to, co wsplne mierci osb na tak rnych etapach roz-woju, jak faza prenatalna czy faza dojrzewania to, e zaburzona jest naturalna kolejno, amianowicie, e odchodzi kto, kto wnatu-ralny sposb powinien y jeszcze wiele lat. okrelenie dziecko prawie automatycznie niesie ze sob odniesienie do jego rodzicw, co sprawia, e na jego mier odruchowo patrzy si zperspektywy jego najbliszych, przede wszystkim rodzicw. Inno ispecyfika mierci dziecka wyraa si take wprzekonaniu ojego cakowitej

2 a. Bartoszek, Wposzukiwaniu sensu mierci dziecka. Zperspektywy chrzecija-skiej, zeszyty Naukowe Centrum Bada im. edyty Stein Wobec mierci 2012, nr 9, s. 217.

mier dziecka aposuga pastoralna

| 47 |

niewinnoci. Prbujc wyjani ten aspekt, warto zwrci uwag, e jest rzecz oczywist, i nawet mae dziecko moe popeni jakie zo, za oniejednym umierajcym dorosym mwi si, e odchodzi czowiek wity, dobry, uczciwy, ktry nie niesie wsobie win za grzechy. Wszystko topokazuje, e niewinno nie jest tosama zbyciem dzieckiem, mona jednak powiedzie, e im modsze dzie-cko odchodzi, tym bardziej niewinno jest jednoznaczna. Mwienie omierci dziecka jako mierci niewinnej osoby zdaje si zakada, e wprzypadku mierci dorosego mona atwiej wskaza na zaleno midzy zem, ktrego si dopuszcza, ajego odejciem. topowizanie jest niezwykle problematyczne, awrcz bardzo czsto nieuprawnione, jednak toono zdaje si lee upodstaw stwierdze typu: przecie todziecko jest cakowicie niewinne, amusi umiera. Mona zatem zpewnym uproszczeniem powiedzie, e specyfik mierci dziecka jest to, e po pierwsze jest tomier wtym sensie nienaturalna, e nastpujc wmodym wieku, zaburza porzdek odchodzenia, oraz po drugie jest tomier, na ktr patrz rodzice iich tamier najbar-dziej dotyka, oraz e po trzecie jest tomier niewinnej istoty.3

Kade dziecko od samego pocztku swego ycia dotknite jest wjaki sposb blem fizycznym. od dosownego, azarazem symbolicznego aktu odcicia ppowiny od matki dowiadcza ono naturalnych sygnaw blowych, zwizanych ze swoim rozwojem psychosomatycznym. Nikogo nie omijaj teiinne dowiadczenia, nikogo one nie zaskakuj izreguy nikt nie zadaje sobie pytania ogbszy ich sens. Sytuacja zmienia si jednak wtedy, gdy bl fizyczny pojawia si niespodziewanie, zwykle wzwizku zjakim wypadkiem czy chorob, spadajc na dziecko wnieoczekiwanej chwili.4

Cierpienie nie jest wytworem Boga. Wplanie Boym wiat by peen szczcia imioci, wolny od blu. tonieprawidowe wyko-rzystanie wolnoci, awkonsekwencji grzech, stay si przyczyn mierci ipoprzedzajcego j cierpienia. Ksiga Mdroci wspomina,

3 tame, s. 217219. 4 a. Muszala, Wychowanie dziecka do ewentualnoci przeywania choroby, fizycznego blu icierpienia, Studia Socialia Cracoviensia 2013, nr 1(8), s. 89.

Baej Szostek

| 48 |

e Bg mierci nie uczyni inie cieszy si ze zguby yjcych. Stwo-rzy wszystko po to, aby byo amier wesza na wiat przez za-wi diaba idowiadczaj jej ci, ktrzy do niego nale (Mdr 1, 16 i2,24). Niekiedy cierpienie wynika zpraw natury, wikszo jednak jest skutkiem dziaania czowieka, jego egoizmu, zalepienia, nieroz-wagi, braku odpowiedzialnoci. Kadego roku miliony ludzi umieraj zgodu ipragnienia, zpowodu chorb indzy, zpowodu uzalenie, zprzyczyn wielkiego chaosu moralnego, wjakim pogra si wiat. Choroby wspczesnej cywilizacji zwizane zzanieczyszczeniem rodowiska igospodark rabunkow dziesitkuj cae spoeczestwa. Czy towina Boga? dlaczego jednak Bg dopuszcza towszystko? takie pytanie stawia dzi wielu ludzi. Bg odnosi si znajwikszym szacunkiem do wielkiego daru, jaki nam ofiarowa daru wolnoci. Pamita przy tym naley, e jest on tak wielki, e nawet ze za czy cierpienia potrafi wyprowadzi dobro.5

Jan Pawe II wlicie do dzieci w1994 r., zwracajc uwag na cier-pienie dzieka, napisa, e dziecko jest radoci nie tylko rodzicw, ale take radoci Kocioa icaego spoeczestwa; zwrci uwag, e niestety, wiele dzieci wnaszych czasach wrnych czciach wiata cierpi ipodlega wielorakim zagroeniom. Cierpi gd indz, umie-raj zpowodu chorb iniedoywienia, padaj ofiar wojen, bywaj porzucane przez rodzicw, skazywane na bezdomno, pozbawione ciepa wasnej rodziny, ulegaj rozmaitym formom gwatu iprzemocy ze strony dorosych.6

Papie Polak, powoujc si na Ksig Hioba, ktra stawia wspo-sb wyrazisty pytanie dlaczego cierpienie?, ukazuje, e cierpienie dotyka niewinnego, ale nie daje jeszcze rozwizania samego prob-lemu. Ju wStarym testamencie zauwaamy denie do przezwy-cienia pogldu, wedug ktrego cierpienie ma sens wycznie jako kara za grzech otyle, oile podkrela si rwnoczenie wychowawcze

5 W. Wesoowski, Opatrzno Boa acierpienie czowieka, Niedziela (edycja legnicka), 2004, nr 7, http://niedziela.pl/artykul/24774/nd/opatrznosc-Boza-a--cierpienie-czlowieka [dostp: 7.04.2017 r.]. 6 Jan Pawe II, Tra pochi giorno. list do dzieci, Rzym 1994.


| 49 |

znaczenie kary cierpienia: tak wic wcierpieniach zsyanych przez Boga na lud Wybrany zawiera si rwnoczenie wezwanie ze strony Boego Miosierdzia. Karci ono, by doprowadzi do nawrcenia: przeladowania byy nie po to, aby zniszczy, ale aby wychowa nasz nard.7

dalej winnym dokumencie, piszc ocierpieniu niewinnych, Jan Pawe II mwi oPimie witym jako wielkiej ksidze ocierpieniu. Przytacza wiele postaci zKsig Starego testamentu, ktre doznay niezawinionego cierpienia: niebezpieczestwo mierci, mierci was-nych dzieci, zwaszcza za mierci pierworodnego syna ijedynaka, ale rwnie: bezdzietno; skdind: tsknota za ojczyzn, przela-dowanie iwrogo otoczenia, szyderstwo iwymiewanie cierpi-cego, samotno iopuszczenie; skdind: wyrzuty sumienia; ijeszcze: trudno zrozumienia, dlaczego zym dobrze si powodzi, podczas gdy sprawiedliwi doznaj cierpie, niewierno iniewdziczno ze strony przyjaci ibliskich; wreszcie: nieszczcia wasnego narodu.8

Wten sposb zostaje uwydatniony osobowy wymiar kary. Wwy-miarze tym kara ma sens nie przez to, e suy odwzajemnieniu obiektywnego za przestpstwa innym zem, ale przede wszystkim przez to, e stwarza moliwo odbudowania dobra wcierpicym podmiocie.

wiat ludzkiego cierpienia imierci przywouje inny wiat, wiat ludzkiej mioci. Choroba iodchodzenie dziecka s bezporednio zwizane ze wiatem mioci rodzicw ijego bliskich. Cierpienie rodzicw ibliskich wkontekcie umierania dziecka, apotem aoby po nim przywouje mio, yczliwo isolidarno spoeczestwa oraz wsplnoty Kocioa. Cierpienie wsamotnoci potguje zarwno samo cierpienie, jak isamotno. Pene mioci iempatii wsparcie przynosi przynajmniej czciow ulg wcierpieniu. Wdowiadczenie bezradnoci wobliczu odchodzenia imierci dziecka wchodzi aktyw-no mioci. Wmiejscu, gdzie kocz si moliwoci wspczesnej medycyny, rozpoczyna si gboko ludzkie zaangaowanie mioci.

7 Jan Pawe II, Salvifici doloris. list apostolski, Rzym 1984, nr 12. 8 tame, nr 6.

Baej Szostek

| 50 |

ludzki wymiar mioci uobecniajcej si przy mierci dziecka zosta potwierdzony ipogbiony wchrzecijaskim objawieniu. Na kar-tach ewangelii widzimy Jezusa, towarzyszcego rodzicom po stracie dzieci. tak byo zarwno wprzypadku Jaira (por. Mk 5, 3543), jak iwdowy zNain (por. k 7, 110). Wdrugim przypadku cierpienie byo podwjne. Wynikao zaoby po stracie ma oraz zaoby po mierci dziecka. zkolei towarzyszenie ze strony Jezusa Marii iMarcie nie byo zwizane ze mierci dziecka, lecz ich dorosego brata azarza, jednak towtym miejscu ewangelia podkrela zjednej strony smu-tek ial samego Jezusa po stracie przyjaciela (por. J11, 35), zdrugiej za Jego aktywne zaangaowanie wdowiadczenie aoby przey-wane przez dwie siostry (por. J11, 1744). zkolei umieraniu Jezusa na krzyu towarzysz Jego najblisi: Matka Maryja oraz umiowany ucze Jan (por. J19, 2527). ze strony wspczesnego spoeczestwa, osoby, ktre trac dziecko, dowiadczaj pewnego rodzaju izolacji, wynikajcej nie tyle ze zej woli, ile raczej zlku przed tajemnic mierci dziecka. otoczenie nie wie, jak ztakimi osobami rozmawia, jakich uy sw, by ich nie zrani. zdrugiej jednak strony mier dziecka jest miejscem, wktrym ludzkie ichrzecijaskie dowiad-czenie mioci objawia si zniezwyk intensywnoci. dzieje si toalbo ze strony rodziny, albo profesjonalnych wsplnot, takich jak hospicja czy grupy wsparcia, albo te ze strony yczliwych osb, ktre wzwykym, waden sposb nieprofesjonalnym, ale gboko ludzkim ichrzecijaskim odruchu, ofiaruj pomoc. Pomoc tamoe wyra-a si wobecnoci, wkonkretnym wsparciu czy te woferowaniu wasnej modlitwy. Przestrze towarzyszenia wkontekcie choroby, mierci dziecka czy te aoby po nim na pewno nie jest miejscem moralizowania czy te pouczenia, wjaki sposb naley odczytywa sens mierci dziecka. Majestat mierci dziecka jest wezwaniem do pokornego, wsplnego poszukiwania prawdy osensie ycia, cierpie-nia imierci. Wtowarzyszeniu tym chodzi nie tyle oto, by palcem wskazywa, dokd ma poda na przykad rodzic przeywajcy aob, ile raczej oto, by razem znim przej drog ku prawdzie, ku sensowi, ku miosiernemu Bogu. odkrywanie sensu dokonuje si stopniowo, etapami, ajego przebieg zaley od wielu czynnikw: etapu


| 51 |

aoby, konstrukcji psychiczno-emocjonalnej, gbokoci wiary. Po-trzebna jest zatem wielka cierpliwo, pokora, empatia, wypywajce zludzkiej ichrzecijaskiej nadziei. Jedna rzecz wszake jest pewna: nigdy do koca nie bdzie mona zgbi problemu mierci dziecka. Wziemskim wymiarze pozostanie ona do koca tajemnic. Icho moe zbiegiem czasu pewien wymiar sensu odejcia dziecka ukae si, jednak bdzie tozaledwie maa czstka wielkiego misterium mierci dziecka.9

Kady czowiek winny sposb dowiadcza blu po stracie bliskiej osoby. Wiele zachowa iemocji jest podobnych, ale kada strata jest czym bardzo indywidualnym iniepowtarzalnym. Wrny sposb ludzie przeywaj utrat dziecka, inaczej rodzica, ajeszcze inaczej przyjaciela czy maonka. Na ten rnoraki sposb przeywania straty wpywa rodzaj relacji, wiek osoby, ktra pozostaje wblu, sposb mierci oraz predyspozycje cierpicej osoby do pokonywania trudnoci.10

mier dziecka nienarodzonego iaoba rodzicwSpord wszelkich strat, ktre wswoim yciu ponosi czowiek, mier dziecka okazuje si najbardziej dotkliwym przeyciem. Niespodzie-wane zakoczenie ciy, bez wzgldu na to, czy doszo do poronienia, porodu martwego dziecka, przerwania ciy ze wskaza lekarskich, wywouje powane inieodwracalne skutki wyciu kobiety, ojca dziecka, jej r

WaRSzaWSKIe StUdIa PaStoRalNe · 2 Por. S. Kuczkowski, Psychologia religii, WaM, Kraków 1998, s....

Documents

Transcript of WaRSzaWSKIe StUdIa PaStoRalNe · 2 Por. S. Kuczkowski, Psychologia religii, WaM, Kraków 1998, s....