Warszawa, 20-21 maja 2016 roku

Instytut Archaeologii Uniwersytetu Warszawskiego

Organizatorzy:

Studenckie Koło Naukowe Starożytnego Egiptu „Kemet” (UW)

Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, oddział we Wrocławiu

Instytut Prahistorii UAM

Sekcja Śródziemnomorska Koła Naukowego Studentów Archeologii Instytutu Prahistorii

UAM

Koło Naukowe Studentów Archeologii (UWr)

Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN

20.05 - I dzień konferencji (Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście,

26/28, Instytut Archeologii, sala 210)

10:00-11:00 – inauguracja konferencji i wykład dr Moniki Dolińskiej (Muzeum Narodowe w

Warszawie)

11:00-11:20 – Jacek Karmowski (UJ), Budownictwo okresu Naqada III/wczesnej epoki brązu

I na stanowiskach Tell el-Farcha w Egipcie i Tel Erani w Izraelu – porównanie

11:25-11:45 – Daria Białobrzecka (UJ), Wczesne przedmioty miedziane na terenie Egiptu i

południowego Lewantu

11:50:12:10 – Adrianna Madej (UW), Listy ofiar VI dynastii

12:15-12:30 – przerwa na kawę

12:30-12:50 – Patryk Chudzik (UWr), Socjotopografia Teb Zachodnich w okresie Średniego

Państwa

12:55-13:15 – Wojciech Ejsmond (UW), Północna nekropola w Gebelein

13:20-13:40 – Julia M. Chyla (UW), Wykorzystanie metod teledetekcji w archeologii na

przykładzie regionu Gebelein

13:45-14:05 – Malwina Brachmańska (IAiE PAN), Myszowate w egipskiej sztuce i literaturze

14:10-15:30 – przerwa na obiad

15:30-15:50 – Dawid Śliwiński, Polemika z polityką religijną Ptolemeusza IV Filopatora w 3.

Księdze Machabejskiej

15:55-16:15 – Marcin Romaniuk (UW), Przestrzeń prywatna a przestrzeń publiczna w

domach Okresu Rzymskiego w Egipcie w świetle analizy metodą space syntax

16:20:16:40 – Maria Wardzyńska (UW), Elementy tradycji egipskiej w Marina el-Alamein

16:45-17.05 – Aneta Skalec (UW), O dostępie do nieruchomości w Okresie Grecko-

Rzymskim słów kilka

ok. 17:10 – zakończenie pierwszego dnia konferencji

21.05 - II dzień (Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście, 26/28, Instytut

Archeologii, sala 212)

10:00-10:20 – Wojciech Ejsmond, Kamila Braulińska, Marzena Ożarek-Szilke (UW), Skąd te

mumie na Uniwersytecie Warszawskim i co mumiowego już się stało w Polsce?

10:25-10:45 – Katarzyna Kapiec (UW), antjw i olejek sfT – podobieństwa i różnice

10:55-11:15 – Filip Taterka (UAM/Sorbona), Czy kobieta mogła być królem w starożytnym

Egipcie?

11:20-11:35 – przerwa na kawę

11:35-11:55 – Daniel Viktor Takács (UW), The Offering List of Pakhet, the Goddess of Wadi

Batn el-Baqara

12:00-12:20 – Katarzyna Kasprzycka, Strój królewski w dobie Nowego Państwa – zwykła

dekoracja czy dążenie do wieczności?

12:25-12:45 – Joanna A. Ciesielska, Robert J. Stark (UW), Obrządek pogrzebowy a miejsce

zmarłego w społeczności. Analiza pochówków chrześcijańskich na stanowisku Deir el-

Ghazali, Sudan

12:50-13:10 – Jerzy Fatyga (KUL), Juda i Negew podczas najazdu faraona Szeszonka I w 925

r. a. Ch. n.

13:15-14:30 – przerwa na obiad

14:30-14:50 – Marta Kaczanowicz (UAM), Kult Ozyrysa w post-ramessydzkich Tebach w

świetle źródeł archeologicznych

14:55-15:15 – Dagmara Haładaj (UW), Ikonografia sarkofagu orsw proroka Montu

Anchefenchonsu (CG 41001 bis)

15:20-15:50 – Katarzyna Mich (UKSW), Rola Kościoła w Egipcie w kształtowaniu struktury

kościelnej w królestwach nubijskich

ok. 16:00 – podsumowanie i zamknięcie konferencj

Abstrakty wystąpień

1. Daria Białobrzecka

Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Wczesne przedmioty miedziane na terenie Egiptu i południowego Lewantu

Pierwszych przedmiotów miedzianych będących owocem świadomej produkcji

metalurgicznej na terenie Egiptu oraz południowego Lewantu należy doszukiwać się w

Okresach Predynastycznym i Wczesnodynastycznym. Mimo że na obu wspomnianych

obszarach doszło do indywidualnego wytworzenia się tej gałęzi wytwórczości w podobnym

czasie, to jednak obie tradycje wydają się ściśle ze sobą powiązanie. Za wspólnym

oddziaływaniem przemawia chociażby sama technologia produkcji czy też przedmioty

miedziane.

Celem niniejszego wystąpienia będzie przybliżenie kwestii pierwszych typów

artefaktów miedzianych występujących na egipskich i południowolewantyńskich

stanowiskach archeologicznych datowanych na Okres Predynastyczny i Wczesnodynastyczny

(odpowiadający temu okres chalkolitu i wczesny brąz I dla Lewantu). Zostaną przedstawione

i omówione wybrane typy przedmiotów charakterystyczne dla wspomnianego obszaru i

czasu. Uwaga będzie skupiona na uchwyceniu podobieństw i różnic dotyczących wyglądu

wybranych obiektów, jak i samej metody ich wytwarzania.

Poruszanie tematyki wczesnych obiektów miedzianych jest istotne przy próbie

rekonstrukcji generalnego obrazu wytwórstwa metalurgicznego w danym okresie. Z tego

względu w ramach referatu będzie możliwe również uwypuklenie pewnych istotnych

aspektów i problemów związanych z zagadnieniem wczesnej produkcji metalurgicznej na

terenach Egiptu i południowego Lewantu.

2. Malwina Brachmańska

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Myszowate w egipskiej sztuce i literaturze

Celem wystąpienia jest przeprowadzenie studiów nad obecnością postaci zwierząt z rodziny

myszowatych w starożytnym Egipcie. Analiza źródeł pozwoli na zaprezentowanie sposobu, w

jaki Egipcjanie postrzegali te stworzenia. Zostanie również podjęta próba określenia

znaczenia myszowatych i ich symbolicznego funkcjonowania w społeczeństwie.

Myszowate w starożytnym Egipcie nie należały do grupy tzw. świętych zwierząt.

Mimo to były one stworzeniami rozpoznawalnymi pod wspólnym, zbiorczym terminem pnw,

który przyjęło się tłumaczyć jako „mysz”. Ich znaczenie wychodziło poza wyjadające zboże i

panoszące się w domach szkodniki. Stanowiły one także źródło inspiracji widoczne zarówno

w sztuce, jak i w literaturze. Były składnikiem medykamentów i zaklęć leczniczych,

bohaterami bajek i opowiadań, impulsem do tworzenia wyrobów dekoracyjnych i

przedmiotów codziennego użytku, wreszcie metaforą służącą do uwypuklenia konkretnych

wydarzeń czy ludzkich zachowań.

3. Patryk Chudzik

Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski

Socjotopografia Teb Zachodnich w okresie Średniego Państwa

Do najlepiej rozpoznanych typów egipskich stanowisk należą cmentarzyska. Na ich

podstawie możliwe jest nie tylko odtworzenie wierzeń grobowych, kultów i rytuałów

odprawianych na nekropolach czy architektury sepulkralnej, ale m.in. także hierarchizacji

społecznej. Dlatego nieustannie prowadzone prace dostarczają wciąż nowych wiadomości

związanych z zasadami funkcjonowania egipskich nekropoli w czasach starożytnych. Jednym

z najważniejszych aspektów tych studiów jest analiza rozplanowania obszaru cmentarzyska.

Położenie konkretnego grobowca w przestrzeni sepulkralnej uwarunkowane było statusem

społecznym jego właściciela. Jednak badania prowadzone nad założeniami prywatnymi z

okresu Średniego Państwa w Tebach Zachodnich wskazują, iż istniał jeszcze jeden czynnik,

pozwalający na dokonanie podziałów o charakterze społecznym. Był nim sposób

rozplanowania grobowca, a dokładnie części wchodzące w skład założenia sepulkralnego oraz

jego rozmiary.

4. Julia M. Chyla

Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski

Wykorzystanie metod teledetekcji w archeologii na przykładzie regionu Gebelein

Użycie obrazów satelitarnych towarzyszy archeologii od lat 80 XX w. Używa sie ich głównie

do obserwacji powierzchni w celu wykrycia anomalii, które mogą świadczyć o występowaniu

obiektów archeologicznych.

Jednak czym jest teledetekcja? Jakie dane i w jaki sposób wykorzystuje? Jak

rozdzielczość wpływa na analizy? I dlaczego analizy wykorzystywane przez geografów nie

można bezpośrednio przekładać na analizy archeologiczne? Gdzie szukać obrazów

satelitarnych? Czy pobrane dane można używać "od razu"?

Z racji, że tego rodzaju metodom nieinwazyjnym nie poświęca się wystarczająco dużo

czasu w procesie edukacji, chciałabym omówić i zaznaczyć najważniejsze punkty związane z

wykorzystywaniem teledetekcji. Referat ma na celu przybliżenie archeologom i egiptologom

nowych źródeł danych oraz sposobów, jak je wykorzystywać.

Na przykładzie regionu Gebelein przedstawię, jak przeprowadzać kwerendę danych,

przygotowywać obrazy do analiz oraz je przeprowadzać. Najważniejsze, jakie korzyści w

pracy może przynieść wykorzystanie danych satelitarnych i metod teledetekcyjnych.

5. Joanna A. Ciesielska, Robert J. Stark

Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski

Obrządek pogrzebowy a miejsce zmarłego w społeczności. Analiza pochówków

chrześcijańskich na stanowisku Deir el-Ghazali, Sudan

Klasztorowi w Deir el-Ghazali towarzyszą trzy dobrze rozpoznane cmentarzyska datowane na

okres chrześcijański (prawdopodobnie VII-XIII w. n.e.). W ciągu trwającego prawie 4

miesiące sezonu 2015/2016 przebadano oraz zadokumentowano w terenie ponad 80 grobów,

w tym większość na położonym bezpośrednio na południe od klasztoru Cmentarzysku nr 2

oraz rozpoczęto prace na zlokalizowanym bardziej na zachód Cmentarzysku nr 1.

Kilkadziesiąt grobów przebadanych do tej pory na cmentarzyskach w Ghazali wykazuje się

ogromną różnorodnością w zakresie formy architektonicznej, od wzniesionych z kamienia

grobów skrzynkowych (tzw. box-graves), poprzez mastaby z cegły mułowej, aż po doskonałej

jakości sklepione groby komorowe (vaulted tombs). Przyczyna tego zróżnicowania jest

jednak do tej pory nieznana. Tradycja chrześcijańska pozbawiła również zmarłych niemal

jakiegokolwiek wyposażenia grobów, co dodatkowo utrudnia interpretację rzeczonych

pochówków, jak również ich datowanie. Ze względu na bliskość klasztoru, Cmentarzysko

Południowe (nr 2) interpretowane jest jako miejsce pochówku mnichów. Czy na podstawie

pozyskanego materiału można jednak wyciągać tak daleko idące wnioski? Czy rzeczywiście

położone w sąsiedztwie osady Cmentarzysko nr 3 było wykorzystywane przez jej

mieszkańców? Kto w związku z tym pochowany był na Cmentarzysku nr 1? Pomimo

pozornych braków w materiale archeologicznym, pozyskane dane pozwalają na wyciągnięcie

wstępnych wniosków dotyczących lokalnej populacji w okresie chrześcijańskim.

6. Wojciech Ejsmond

Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski

Północna nekropola w Gebelein

Sezon 2016 w Gebelein miał trzy podstawowe cele – prace konserwatorsko-dokumentacyjne

w wykutej w skale świątyni, survey epigraficzny oraz badania powierzchniowe na nekropoli

lokalnej elity. Celem wystąpienia jest przedstawienie tego ostatniego elementu badań.

Cmentarzysko to znane jest z kilku ważnych odkryć, np. zestawu papirusów, które do

niedawna uznawane były za najstarsze tego typu zabytki. Nie mniej istotny jest grobowiec

dygnitarza z czasów I Okresu Przejściowego Itiego II – królewskiego skarbnika i dowódcy

wojsk. Z opublikowanych, jak i niepublikowanych, relacji z badań wynika, że było to miejsce

spoczynku także ważnych, lokalnych osobistości. Mimo że pracowało tam kilka misji, w

literaturze znajduje się zadziwiająco mało informacji na temat tego cmentarzyska.

Tegoroczne badania na stanowisku pomogły w poznaniu kontekstu obiektów

archeologicznych, jak i pochodzących z niego zabytków. Ustalono także, że nekropolę

zaczęto użytkować przynajmniej od okresu Naqada I. Zebrane zabytki wskazują na elitarny

charakter tego miejsca już na tak wczesnym etapie jego użytkowania. W wyniku analiz

archiwalnych dokumentów możliwe jest zlokalizowanie nieodnotowanych w literaturze

obiektów archeologicznych, które nie dotrwały do naszych czasów, a rzucających nowe

światło na znaczenie Gebelein.

7. Wojciech Ejsmond(1), Kamila Braulińska(2), Marzena Ożarek-Szilke(3)

1 – Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW/ Warsaw Mummy

Project, 2 – Wydział Historyczny UW/Warsaw Mummy Project, 3 – nieafiliowana/ Warsaw

Mummy Project

Skąd te mumie na Uniwersytecie Warszawskim i co mumiowego już się stało w Polsce?

Uniwersytet Warszawski jest posiadaczem kilku mumii, które trafiły do jego zbiorów w XIX

wieku. Następnie w latach 1818/19 zostały one przekazane w charakterze depozytu do

Muzeum Narodowego w Warszawie. W grudniu 2015 roku rozpoczął się Warsaw Mummy

Project, którego celem jest wszechstronne przebadanie ludzkich, jak i zwierzęcych mumii

znajdujących się w Muzeum. Przedmiotem dociekań są techniki i materiały związane z

mumifikacją, stan zdrowia, warunki życia, choroby, na które cierpieli starożytni Egipcjanie,

oraz mumifikowane zwierzęta i patologie. Proweniencja uniwersyteckich mumii jest

nieznana, ale nie ustają wysiłki mające na celu jej rekontekstualizację. W tym celu niezbędne

jest możliwie najpełniejsze poznanie badanej kolekcji i jej dziejów. Niniejsze wystąpienie

stanowi przyczynek do studiów nad historią badanych mumii, a także pokrótce przedstawia

dotychczasowe badania przeprowadzone na mumiach egipskich w Polsce.

8. Jerzy Fatyga

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Historii, Katedra Historii

Juda i Negew podczas najazdu faraona Szeszonka I w 925 r. a. Ch. n.

W swoim wystąpieniu pragnę omówić historię najazdu Szeszonka I na podstawie źródeł

archeologicznych z terenu Judy i Negewu. Porównam te regiony z pozostałym terenem

objętym kampanią. Patrząc na listę toponimów z kampanii Szeszonka I, widzimy miejsca

wspólne z podobnymi listami Thotmesa III i Amenhotepa III. Z analizy źródeł

archeologicznych można wywnioskować, że Negew był jednym z terenów o kluczowym

znaczeniu w ekspansywnych planach Szeszonka. Natomiast Juda już niekoniecznie. Widać,

że tylko przygraniczne punkty osadnicze zostały zaatakowane, a stolica – Jerozolima – nie

występuje wśród wyrytych na ścianie świątyni toponimów. Trwający spór, czy Jerozolima już

istniała należy skonfrontować z tekstami biblijnymi oraz wynikami najnowszych badań

archeologicznych. Sama topografia i współczesna zabudowa uniemożliwia ostateczne

zawyrokowanie o tym, jaki był stan zabudowy Jerozolimy w tamtym okresie. Porównam trasę

przemarszu wojsk faraona przez Judę z dalszym jej etapem na terenie Królestwa Północy.

Odniosę się do tego, na ile można mówić, że kampania Szeszonka miała służyć

podporządkowaniu terenów Syro-Palestyny, a na ile miała na celu uporządkowanie relacji

między królestwami izraelskimi. Ponadto wykażę, że Jerozolima nie tylko istniała, ale że

Królestwo Judy zapłaciło trybut w celu ochrony swojej stolicy. Natomiast Królestwo Izraela

doprowadziło do eskalacji konfliktu i zostało najpewniej spacyfikowane. Postaram się

rozwiać wątpliwości, co do tego na ile Szeszonk I zmniejszył znaczenie państwa Filistynów.

Rozważę, czy lista toponimów daje możliwość wiarygodnej rekonstrukcji trasy przemarszu

wojsk faraona. Zwrócę uwagę na to, jaki wpływ na przebieg kampanii miały warunki

naturalne.

9. Dagmara Haładaj

Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski

Ikonografia sarkofagu qrsw proroka Montu Anchefenchonsu (CG 41001 bis)

Dekoracja wieka trumny proroka Montu Anchefenchonsu należy do typu A trumien

tebańskich wg. Johna Taylora, datowanego na czasy między 740-650 rokiem p.n.e.

Elementem wyróżniającym tę trumnę od innych pochodzących z tzw. grupy Kapłanów Montu

jest kompozycja składająca się z licznych form boskich, w formie antropomorficznych postaci

trzymających węże, jaszczurki lub noże uzupełnionych przedstawieniami zwierząt na

cokołach.

Porównując dekorację wieka z analogicznymi przedstawieniami datowanymi na czasy

od Nowego Państwa do Okresu Późnego, można zaobserwować pewne stałe wzorce

sugerujące wspólne pochodzenie. Te kompozycje, początkowo obecne w ikonografii

królewskich sarkofagów z czasów Nowego Państwa, w kontekście prywatnym pojawiają się

około XXII dynastii.

Pochodzenie tej sceny oraz jej znaczenie nie jest jasne, jednak atrybuty towarzyszące

niektórym postaciom sugerują ich apotropaiczny charakter.

W tej pracy zostaną przedstawione badania autorki dotyczące znaczenia tej

kompozycji i jej miejsca w ikonografii religijnej. Dekoracja wieka zostanie poddana analizie

ikonograficznej, mającej na celu określenie pochodzenia i znaczenia przedstawionych postaci:

osobno i w kontekście dekoracji całej trumny.

10. Marta Kaczanowicz

Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Kult Ozyrysa w post-ramessydzkich Tebach w świetle źródeł archeologicznych

Okres post-ramessydzki, zwłaszcza zaś lata wewnętrznego rozbicia Egiptu (XXI-XXIV

dynastia), charakteryzuje się podejmowaną na bardzo niewielką skalę działalnością

budowlaną na terenie świątyń. W Tebach, z pewnymi drobnymi wyjątkami, zaprzestaje się

działań budowlanych przede wszystkim na terenie okręgów świątynnych w Karnaku i

Luksorze. W połączeniu z bardzo małą ilością źródeł pisanych daje to wyjątkowo niejasny

obraz tego, w jaki sposób w tym czasie wyglądał kult poszczególnych bóstw. Głównym

źródłem wiedzy na temat wierzeń mieszkańców Teb tego okresu stają się źródła

archeologiczne.

Celem wystąpienia będzie próba ukazania zmian, jakie zachodziły w kulcie Ozyrysa

na terenie Teb po śmierci ostatniego z Ramzesów. Zmiany te, choć częściowo zaobserwować

można w architekturze i dekoracji świątyń, w większej mierze widoczne są za pośrednictwem

drobnych przedmiotów, stanowiących dary grobowe oraz wota (m.in. stele grobowe, mumie

zbożowe czy figurki uszebti).

11. Katarzyna Kapiec

Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski

Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN

antjw i olejek sfT – podobieństwa i różnice

Punktem wyjścia do rozważań na temat podobieństw i różnic pomiędzy antjw a olejkiem sfT

jest dekoracja w Południowym Pomieszczeniu Amona w świątyni Hatszepsut w Deir el-

Bahari, gdzie olejek sfT został zastąpiony właśnie przez antjw. Jakie cechy wspólne olejku

oraz antjw sprawiły, że taka zamiana była możliwa i zasadna?

antjw identyfikowane jest jako mirra bądź kadzidło, czy też w najnowszych

publikacjach bardziej precyzyjnie jako żywica z drzewa kadzidłowca (łac. Boswellia serrata).

Do Egiptu antjw zostało sprowadzone z Puntu w okresie Starego Państwa. Od tamtej pory ta

żywica stała się popularnym i cennym produktem ofiarnym, o czym świadczą teksty rytualne,

zachowana dekoracja świątyń i grobowców. Przykładem może być oddzielny skarbiec na

antjw, znajdujący się na terenie Karnaku. W zachowanych źródłach podkreślane są przede

wszystkim właściwości aromatyczne antjw.

Olejek sfT jest trzecim olejem z tzw. listy Siedmiu Świętych Olejków. Został

zidentyfikowany jako produkt wytworzony z żywicy drzewa as, czyli jodły (łac. Abies

cilicica), sprowadzanej ze wschodu. Jako jeden z najważniejszych olejków, znajduje się na

liście ofiarnej typu A (nr 5). W tekstach podkreślane są jego właściwości lecznicze i

aromatyczne, często pojawia się w pogrzebowych rytuałach.

Celem referatu jest wskazanie oraz analiza podobieństw i różnic pomiędzy antjw a

olejkiem sfT, jak również próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego nastąpiła taka zamiana w

dekoracji Południowego Pomieszczenia Amona w świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari.

12. Jacek Karmowski

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Budownictwo okresu Naqada III/ wczesnej epoki brązu I na stanowiskach Tell el- Farcha w

Egipcie i Tel Erani w Izraelu - porównanie

Jak pokazują liczne badania archeologiczne, obecność Egipcjan na terenie południowego

Lewantu w okresie wczesnej epoki brązu była znacząca. Aktywność społeczności

zamieszkujących wschodnią Deltę Nilu i południowy Lewant w tym okresie z pewnością

miała charakter intensywnej wymiany handlowej i kulturowej. Niektórzy badacze skłaniają

się nawet do interpretacji występowania zabytków egipskich na terenie Lewantu jako

przejawu procesu egipskiej kolonizacji. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań

archeologicznych można stwierdzić, że zarówno stanowisko Tell el-Farcha znajdujące się w

północo-wschodniej delcie Nilu jak i Tel Erani w południowym Lewancie odgrywały

znaczącą rolę w wymianie dóbr i idei pomiędzy obszarem Dolnego Egiptu i Lewantu.

Zabudowa osadnicza jest szczególnym rodzajem źródła archeologicznego, które może

powiedzieć nam wiele o sposobie życia, organizacji społecznej i zwyczajach mieszkalnych

danej ludności. Podczas prezentacji przedstawione zostaną podobieństwa i różnice

występujące pomiędzy architekturą z cegły mułowej tego okresu występującące na wyżej

wymienionych stanowiskach archeologicznych.

13. Katarzyna Kasprzycka

Nieafiliowana

Strój królewski w dobie Nowego Państwa – zwykła dekoracja czy dążenie do wieczności?

Znane ze źródeł archeologicznych stroje królewskie z okresu Nowego Państwa pochodzą

przede wszystkim z grobowca Tutanchamona. Ubiory te są bogato zdobione m.in. haftami i

licznymi aplikacjami, w przeciwieństwie do innych, znanych strojów przeciętnego

Egipcjanina, pochodzących z tego samego okresu. Głównym ich motywem zdobniczym są

imiona władcy, symbole związane z życiem wiecznym czy też przedstawienia opiekuńczych

bogiń Górnego i Dolnego Egiptu. Należy zwrócić uwagę na rozbieżność pomiędzy strojami

znalezionymi w grobowcu Tutanchamona, a przedstawieniami władców w sztuce egipskiej w

okresie Nowego Państwa, gdzie nie spotyka się ich wizerunków ukazanych w przepasce czy

też w bogato zdobionej tunice. Dominującą formą przedstawień nadal jest król ubrany w kilt,

nawet jeśli towarzyszą temu strojowi różnego rodzaju dodatki jak np. szarfy. Wydaje się, że

rozbieżność ta może wynikać z faktu, iż sztuka egipska jest bardzo zachowawcza, a jej

schemat niewiele się zmienia przez wieki, więc nie mogła przedstawiać władców w inny

sposób, niż tradycyjnie przyjęty.

14. Adrianna Madej

Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski

Listy ofiar VI dynastii

Tematem niniejszego wystąpienia będą listy ofiar z grobowców prywatnych z okresu

panowania VI dynastii. Listy te, w kontekście funeralnym, to symboliczne spisy przedmiotów

składanych do grobu wraz ze zmarłym. Na przełomie IV i V dynastii wykształcił się Wielki

Rytuał Ofiarny, co miało wpływ na uformowanie sprecyzowanego składu i wewnętrznego

porządku list. Zmiany, które zachodziły w obrębie struktury oraz zawartości, zarówno na

przestrzeni lat w określonych ramach chronologicznych, jak i w konkretnych przykładach list

posłużą za podstawową kwestię rozpatrywaną w referacie.

Materiał źródłowy zostanie przestudiowany pod kątem zawartości, wewnętrznego

układu oraz składu ilościowego wymienionych w nim ofiar i skonfrontowany z

zaproponowanym przez Bartę modelem dla VI dynastii. W oparciu o tę listę modelową

przeprowadzona będzie szczegółowa analiza wszelkich modyfikacji, jakie zachodziły

wewnątrz sekwencji ofiar, a także, wedle możliwości, podjęte zostaną starania znalezienia

uzasadnienia tych zmian i, w przypadku ich powtarzalności, naniesienia ewentualnych

poprawek do listy modelowej.

15. Katarzyna Mich

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Rola Kościoła w Egipcie w kształtowaniu struktury kościelnej w królestwach nubijskich

Chrześcijaństwo od samego początku swojego istnienia było religią misyjną. Olbrzymie

znaczenie dla rozwoju wiary chrześcijańskiej miały punkty, w których krzyżowały się ważne

szlaki handlowe. Jednym z takim miejsc była Aleksandria w Egipcie. Działalność misyjna

Aleksandrii skupiała się przede wszystkim na Afryce.

Obszar, na który Kościół egipski miał bezpośredni wpływ, to tereny położone za

południową granicą Egiptu, Syenne (Asuan). Od Asuanu wzdłuż doliny Nilu rozciągała się

Nubia.

Źródła koptyjskie potwierdzają, iż na południu od granicy egipskiej istniały

chrześcijańskie wspólnoty. Biskupstwo na wyspie File miało z pewnością wpływ na

ewangelizację terenów północnej Nubii.

Oficjalne przyjęcie nowej wiary przez królestwa nubijskie nastąpiło w 2 połowie VI

wieku. Kościół w Nubii podlegał koptyjskiemu Patriarchatowi w Aleksandrii, który mianował

osobiście wszystkich biskupów nubijskich. Rodzi się pytanie, jak bardzo Aleksandria miała

wpływ na strukturę Kościoła w Nubii, czy było to jedynie zwierzchnictwo nominalne, czy też

rzeczywiste. Dotychczasowe badania nad Kościołem w Nubii pokazują, iż królestwa

nubijskie ewangelizowała nie Aleksandria, ale przede wszystkim Konstantynopol, nawet jeśli

ewangelizatorami byli Aleksandryjczycy na wygnaniu.

16. Marcin Romaniuk

Wydział Historyczny, Uniwersytet Warszawski

Przestrzeń prywatna a przestrzeń publiczna w domach okresu rzymskiego w Egipcie w

świetle analizy metodą space syntax

Jak powszechnie się sądzi, przestrzeń w typowym domu rzymskim z atrium podzielona była

na strefę o charakterze publicznym, ogólnie dostępną dla odwiedzających pana domu gości, a

także strefę prywatną, do której dostęp mięli jedynie domownicy. O ile w samym kontekście

italskim i zachodnich prowincji Cesarstwa Rzymskiego, ta zasada mogła rzeczywiście mieć

zastosowanie, o tyle kwestią problematyczną jest, czy w świecie wschodnim, w orientalnej

kulturze słabiej zromanizowanych wschodnich prowincji rzymskich, takich jak Egipt, ta sama

zasada miała również prawo bytu. Znalezienie odpowiedzi w tym przypadku nie jest proste i

wymaga zastosowania zaawansowanych analitycznych metod badawczych. Jedną z nich jest

rozwijana od lat 70. XX w. i opisana w 1984 w dziele The Social Logic of Space przez Billa

Hilliera i Julienne Hanson metoda syntaksy przestrzennej – ang. space syntax. Dzięki niej

możliwa jest próba zrozumienia wzajemnych relacji przestrzennych pomiędzy

poszczególnymi pomieszczeniami, znajdującymi się w obrębie analizowanej budowli

mieszkalnej, a w konsekwencji także relacji społecznych między mieszkańcami a osobami z

zewnątrz. Celem niniejszej prezentacji jest przeanalizowanie za pomocą tej metody planów

wybranych domów z okresu rzymskiego odkrytych w Egipcie i próba odpowiedzi na

poruszoną wyżej kwestię.

17. Aneta Skalec

Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski

O dostępie do nieruchomości w Okresie Grecko-Rzymskim słów kilka

Dla pełnego korzystania z nieruchomości niezbędne jest zapewnienie do niej dostępu. W

Egipcie domy czy tereny często położone były bezpośrednio przy drogach publicznych,

gwarantujących dojście do nich, ale nie zawsze tak się działo. Niekiedy dostęp do nich

następował za pośrednictwem prywatnych dróżek, ścieżek, a nawet cudzych domów. Część

tych zjawisk można zaobserwować w pozostałościach archeologicznych, chociaż trudno

wśród nich jednoznacznie rozróżnić drogi publiczne, od tych wykorzystywanych prywatnie.

Zdecydowanie bardziej jednoznacznych informacji w tym zakresie dostarczają nam

papirusy z okresu Grecko-Rzymskiego. Materiał papirologiczny dotyczący tego zagadnienia

jest wprawdzie liczny (obejmuje zarówno dokumenty demotyczne, greckie jak i koptyjskie),

ale jednocześnie zazwyczaj bardzo lakoniczny. Większość informacji, jakimi dysponujemy,

to pojedyncze słowa lub zwroty pojawiające się w dokumentach związanych z własnością lub

korzystaniem z nieruchomości, a więc w umowach kupna-sprzedaży, podziału nieruchomości,

dzierżawy itp., przy okazji opisu granic domu czy też terenu albo wyliczania elementów

nieruchomości, z których wynika jedynie, że prywatne dróżki czy alejki istniały.

Dysponujemy jednak także kilkunastoma dokumentami bardziej szczegółowymi,

wskazującymi na szerokość prywatnych przejść, ich dokładniejszą lokalizację czy ich

charakter prawny.

Analiza klauzul zawierających wzmianki o dostępie do nieruchomości, które ulegały

pewnym przeobrażeniom w czasie, i wynikających z nich informacji, będą przedmiotem

niniejszego wystąpienia.

18. Dawid Śliwiński

Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne i Społeczne, Uniwersytet

Warszawski

Polemika z polityką religijną Ptolemeusza IV Filopatora w 3. Księdze Machabejskiej

Mianem 3. Księgi Machabejskiej określa się utwór napisany przez nieznanego z imienia

aleksandryjskiego Żyda, prawdopodobnie w pierwszej połowie I wieku p.n.e. Opisuje on

fikcyjne prześladowania, jakich miała doświadczyć żydowska społeczność w Egipcie za

Ptolemeusza IV Filopatora (221-205 p.n.e.) i jej cudowne wybawienie. Relacjonowane przez

3. Księgę Machabejską wydarzenia, w tym represje wobec Żydów, w rzeczywistości nie

miały miejsca, dlatego tradycyjnie traktowano ją jako pozbawiony wartości historycznej

romans.

Obecnie jednak badacze dopatrują się w dziele rdzenia historycznego, a mianowicie

krytyki kultu Dionizosa w Egipcie Lagidów. Akcja dzieje się za Ptolemeusza IV Filopatora,

będącego szczególnie oddanym kultowi Dionizosa, czego wyrazem jest choćby forsowana

przez niego nowa genealogia Lagidów odwołująca się do Dionizosa, a nie jak uprzednio

Heraklesa. 3. Księga Machabejska wielokrotnie czyni aluzje do kultu Dionizosa; wspomina

np., że król zorganizował obrzęd rytualnego picia wina ,,ku czci wszystkich swoich bożków”

(3 Mch 4, 16) a raz bezpośrednio wymienia z imienia Dionizosa (3 Mch 2,29).

Kulminacyjna scena, w której mające stratować Żydów specjalnie upite w tym celu

słonie, zamiast tego ruszają w kierunku wojsk króla, rozdeptując je (3 Mch 6, 21), ma

prawdopodobnie dowodzić wyższości judaizmu nad kultem Dionizosa. Analogiczne

wydarzenia (zgromadzenie bezbronnych Żydów w hipodromie w Aleksandrii, nieudaną próbę

ich egzekucji przy użyciu słoni, skruchę króla, ustanowienie święta upamiętniającego

cudowne ocalenie) opisuje Józef Flawiusz (Ap. 2.5), umieszcza je jednak za Ptolemeusza VIII

Fyskona. Ponieważ nie ma dowodów, że Flawiusz znał 3 Mch, cała opowieść jest

prawdopodobnie miejscowym mitem ajtiologicznym, mającym uzasadnić obchody lokalnego

święta przez Żydów aleksandryjskich, w 3 Mch dodatkowo wzbogaconym w motywy

polemiczne wobec polityki religijnej Ptolemeusza IV.

Celem referatu jest analiza dionizyjskich motywów i aluzji w 3. Księdze

Machabejskiej oraz jej polemiki z kultem Dionizosa.

19. Daniel Viktor Takács

Katedra Egiptologii, Uniwersytet Warszawski

The Offering List of Pakhet, the Goddess of Wadi Batn el Baqara

Offering lists accompanied numerous different scenes since the earliest times of Egyptian

monumental art. They were represented in royal and private funerary constructions, were

pictured on the walls of bark rooms, offering chapels and many more as parts of bigger

offering scenes in temples. According to Winfried Barta they could be understood as actual,

practical lists for the conduction of the offering ritual in front of the designated person, which

meant that they had an order of execution accompanied by certain quantities of items.

Moreover, far from being a simple ‘shopping list’ of these items, libations by water, incensing

and recitations of spells partitioned them into different sequences and made them a complete

set of rites, appropriate for its surroundings.

This presentation would like to focus at one particular list, that of the goddess Pakhet’s in a

sanctuary from Wadi Batn el Baqara, Middle Egypt. This small chapel was hewn into the hills

of a valley not far away from the famous Speos Artemidos under the reign of Hatshepsut and

exhibits a unique list of offerings on its side walls. The possible mythological connotations of

the rock-cut chapels (or speoi) and the principles of the offering lists know from Barta might

allow a very peculiar type of interpretation for this list, which is to be presented in the

frameworks of this paper.

20. Filip Taterka

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu & Université Paris-Sorbonne

Czy kobieta mogła być królem w starożytnym Egipcie?

W literaturze egiptologicznej rozpowszechniony jest pogląd głoszący, że kobietom z zasady

nie wolno było sprawować władzy królewskiej, a wszelkie wyjątki od tej reguły były

traktowane jako rzecz godna potępienia. Wynika z tego, że nieliczne kobiety, którym udało

się na jakiś czas objąć najwyższą władzę w kraju faraonów, musiały ukrywać swą prawdziwą

płeć, przez co w oficjalnych przedstawieniach ukazywały się jako mężczyźni. Po śmierci

każdą z nich czekało natomiast prześladowanie, którego celem było wymazanie ich imion z

historii kraju nad Nilem

Celem referatu jest wykazanie bezzasadności przedstawionego wyżej poglądu. Analiza

źródeł z czasów panowania żeńskich królów (jak Neferu-Sebek, Hatszepsut czy Ta-Useret)

pokazuje bowiem, że żadna z kobiet, które sięgnęły po najwyższą władzę w Egipcie, nie tylko

nigdy nie próbowała ukryć swej płci, ale, co więcej, kobiecość dawała im możliwość nowych

form wyrazu swego królewskiego statusu. Co więcej, ze źródeł, które przetrwały do naszych

czasów, zdaje się wynikać, że sprawowanie władzy królewskiej nigdy nie było formalnie

zakazane, a prześladowanie pamięci o niektórych żeńskich królach wynikało raczej z

doraźnych celów politycznych niż z chęci całkowitego odsunięcia kobiet od władzy w

państwie.

21. Maria Wardzyńska

Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski

Elementy tradycji egipskiej w Marina el-Alamein

Marina el-Alamein to grecko-rzymskie miasto, którego okres funkcjonowania przypada na

czas pomiędzy I w p.n.e. a IV w n.e. Zlokalizowane na egipskim wybrzeżu Morza

Śródziemnego zdaje się być mocno zakotwiczone w tradycji hellenistycznej zarówno, jeśli

brać pod uwagę strefę mieszkalną, jak i kontekst funeralny. Na tym tle zaskakujące zdaje się

być występowanie świadectw egipskiej symboliki oraz tradycji, które można zaobserwować

na nekropoli przynależącej do miasta. Są one obecne nie tylko w artefaktach, ale także w

możliwych do uchwycenia i opisania elementach obrzędu czy kultu pośmiertnego.

Referat ma na celu nie tylko przedstawienie zabytków o wyraźnie egipskim rodowodzie, ale

także próbę analizy obrzędowości, która może być przykładem synkretyzmu na styku dwóch

kultur: egipskiej oraz hellenistycznej.