„ W służbie niewidomym”

czyli…

ogólne informacje w zakresie zagadnień dotyczących tego, w czym, kiedy

i w jakiej mierze widzący powinni przechodzić z pomocą

osobom niepełnosprawnym wzrokowo

wydanie 2, uaktualnione - kwiecień 2009

Poradnik wydano przy zaangażowaniu środków publicznych Miasta Wodzisław w ramach dofinansowania do realizacji przez Koło PZN Wodzisław projektu,

pt. „Integracyjna Świetlica Terapii Zajęciowej Koła PZN Wodzisław - przyjazną oraz bezpieczną przestrzenią”

2

SPÓJRZ JAK MY WIDZIMY!

W dobie dziur ozonowych, komputerów, telewizji i coraz większej agresji wśród

ludzi, zagrożenie wzroku wzrasta i nie tylko zmiany chorobowe stają się przyczyną

utraty wzroku. Chcemy w tej prezentacji w miarę prosty sposób przedstawić jak

widzą osoby słabowidzące, przyczyny utraty wzroku i jak można chronić oczy.

Stereotypem osoby niewidzącej jest biała laska i ciemne okulary, ale wśród nas jest

wiele osób, którym okulary nie pomagają, poruszają się bez laski, ale widzą bardzo

źle.

Spróbuj zamknąć oczy i przejść parę kroków, czy jest to łatwe?

Poni żej przedstawiamy przykłady widzenia przez osoby sła bowidz ące.

Tak widzą zdrowe oczy:

Tak widzą oczy z wadą soczewki,

którą korygują okulary:

3

A tak widz ą osoby z ró żnym ograniczeniem pola widzenia w okularach i bez:

- widzenie z plamkami - - widzenie lunetowe -

- widzenie skrajne - - widzenie połowiczne - - widzenie resztkowe -

4

Taki efekt widzenia to przede wszystkim zmiany w siatkówce, powodujące

ograniczenie pola widzenia. Przyczyną może być też choroba nerwów wzrokowych

lub uszkodzenie mózgu. Każdy mechaniczny uraz głowy lub okolic oka może

spowodować odlepienie siatkówki i całkowitą utratę wzroku.

Osoby z dysfunkcj ą układu wzrokowego mog ą mieć następuj ące

zaburzenia widzenia:

o uszkodzenie widzenia w polu

centralnym - związane z obecnością w polu

widzenia mroczka centralnego. Jest to szara

plama bezpośrednio w polu widzenia, co z

kolei wiąże się z obniżeniem ostrości wzroku.

Osoby te mogą się swobodnie poruszać,

mają natomiast ogromne trudności w czytaniu

pisaniu i rozpoznawaniu twarzy, w

wykonywaniu precyzyjnych prac manualnych.

Przyczyną zaburzeń w polu centralnym może

być: choroba Stargardta, makulopatia, zanik

nerwu wzrokowego, ubytek w plamce żółtej.

5

o obni żenie ostro ści wzroku - ma

negatywny wpływ na widzenie przedmiotów,

zwłaszcza małych i bardzo małych oraz

różnicowanie ich kształtów. Przykładem tego

mogą być trudności w czytaniu liter, cyfr i

znaków graficznych, których wielkość

uwzględnia normalną ostrość wzroku.

Obniżenie ostrości wzroku występuje przede

wszystkim w: zwyrodnieniu plamki żółtej, zaniku

nerwów wzrokowych, zaćmie, wysokiej

krótkowzroczności, dalekowzroczności,

zmętnieniu rogówki.

o uszkodzenie widzenia w polu obwodowym – przejawia się w jego

ograniczeniach i ubytkach. W zaawansowanej postaci osoby widzą otoczenie jakby

przez tunel (widzenie lunetowe).

Przyczyną zawężonego pola widzenia może być:

jaskra, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki,

retinopatia cukrzycowa, zespół Ushera,

odwarstwienie siatkówki, masywny krwotok do

ciała szklistego, uszkodzenie dróg wzrokowych i

kory mózgowej. Widzenie lunetowe poważnie

utrudnia poruszanie się w ciemnym, nieznanym i

zatłoczonym otoczeniu.

Trudne jest zbadanie wzrokiem otoczenia tak, by dostatecznie dostrzec, a

następnie odebrać wszystkie ważne informacje. Słabowidzący często, więc wpada

na przedmioty znajdujące się z boku, na poziomie stóp, w pobliżu głowy. Osoby z

utratą widzenia w polu obwodowym muszą kręcić głową w jedną i drugą stronę,

aby przeszukiwać otoczenie w trakcie przemieszczania się lub, aby zobaczyć, np.

potrawę na talerzu.

6

o połowiczna utrata pola widzenia -

(prawostronna lub lewostronna). Postrzeganie

przedmiotów i relacji przestrzennych utrudnione

jest brakiem połowy widzenia. Do przyczyn jej

powstania należy: uraz mózgu, uszkodzenie

mózgu, stwardnienie rozsiane, udar mózgu.

Widzenie połowiczne wpływa ujemnie na

czytanie i pisanie, wykonywanie większości

czynności codziennych np. czynności

kosmetycznych, ubieranie się, umiejętność

poruszania się w otoczeniu.

o mroczki rozsiane , czyli wypadnięcie

pewnych części pola widzenia o różnej wielkości

i kształcie (ciemne plamki w polu widzenia).

Przyczyną mroczków rozsianych może być:

retinopatia cukrzycowa, retinopatia wcześniacza,

stwardnienie rozsiane, toksoplazmoza. Każde

zawężenie pola widzenia powoduje znaczne

ograniczenia w spostrzeganiu dużych

przedmiotów i przestrzeni wraz z wypełniającymi

ją przedmiotami, osobami, zjawiskami.

Zawężone pole widzenia utrudnia orientację i

poruszanie się w przestrzeni.

o ogólnie nieostry obraz - postaci, przedmioty oraz kolory są zamazane,

rozmyte. Widzenie to występuje w: zaćmie wrodzonej, zaćmie związanej z wiekiem,

retinopatii cukrzycowej, stożku rogówki. Osoba z powodu braku widzenia szczegółów

ma trudności z czytaniem, określeniem czadu, oglądaniem telewizji oraz

bezpiecznym poruszaniem się we wnętrzach i na dworze. Przy nieostrym obrazie

wystąpić też może zaburzenie poczucia głębi.

7

o brak widzenia obuocznego - występuje przede wszystkim: u osób

jednoocznych, w przypadku dwu różnych wad obojga oczu, w bardzo wysokiej

nadwzroczności, w uszkodzeniu czynności motorycznych gałek ocznych,

uniemożliwiającym skierowanie obu oczu w jeden punkt w przestrzeni. Powoduje to,

że obie osie widzenia nie spotykają się w miejscu wpatrywania się i dają dwa

częściowo nakładające się na siebie obrazy. Jest to, tzw. diplopia (widzenie

zdwojone). Przykładem tego typu zaburzenia jest zez. Przy zaburzeniach widzenia

stereoskopowego występują trudności w prawidłowej ocenie wielkości i kształtów

przedmiotów, a także odległości, głębi itp.

o pogorszone postrzeganie kolorów - występuje zwykle przy zmianach w

centralnej części siatkówki, a więc towarzyszyć może: obniżonej ostrości wzroku,

achromatopsji, zmianom zwyrodnieniowym w plamce żółtej, zanikom nerwów

wzrokowych, uszkodzeniom ośrodka wzrokowego. Osoby z zaburzeniem widzenia

barw mają problemy z rozróżnianie takich kolorów jak: granatowy, brązowy, czarny,

niebieski, zielony, fioletowy, różowy, żółty, jasnozielony, co może sprawiać problem

np. przy dobieraniu garderoby, wykonywaniu niektórych czynności.

o zaburzenia widzenia zmierzchowego - (związane z uszkodzeniem pręcików

w obwodowej części siatkówki) powodują problemy z poruszaniem się o zmierzchu

lub niedostateczne oświetlonym terenie. Występują w przypadku barwnikowego

zwyrodnienia siatkówki, neuropatii nerwu II jaskrze, odwarstwieniu siatkówki,

retinopatii cukrzycowej. Osoby, u których występują wyżej wymienione zaburzenia

widzenia, mogą dodatkowo borykać się z funkcjonalnymi następstwami tychże

zaburzeń. Są to:

� zmienna zdolno ść widzenia (widzenie fluktuacyjne), bardzo często

spotykane w cukrzycy. Jakość widzenia może się zmieniać z różną

częstotliwością – co kilka godzin, dni czy tygodni. Czasami pogorszenie

widzenia może powodować duże kłopoty w wykonaniu czynności lub

spowodować, że wykonanie jej będzie wręcz niemożliwe.

8

� zmniejszona wra żliwo ść na kontrast związana jest z utrudnionym

spostrzeganiem barw. Dotyczy to szczególnie kontrastowości tła i przedmiotu,

np: zestawienie barwy białej, żółtej i seledynowej. Przy braku lub małym

kontraście osoba Słabowidzący może mieć duże trudności w spostrzeganiu

przedmiotów i prawidłowym określeniu jego barwy.

� problemy z adaptacj ą do światła i ciemno ści . Przystosowanie się do

zmiennych poziomów oświetlenia przy przechodzeniu z miejsc jasnych do

ciemnych i odwrotnie, może zajmować znacznie więcej czasu (1do 20 min).

Najmniejsze zmiany warunków oświetleniowych mogą mieć poważny wpływ

na funkcjonowanie wzrokowe osoby slabowidzącej.

Problemy z przystosowaniem wzroku zmiennych warunków oświetlenia

występować mogą we wrodzonym niedorozwoju lub braku tęczówki, retinopatii

cukrzycowej, jaskrze.

� Olśnienia – promienie świetlne odbite od przedmiotów o jasnych barwach,

połyskliwego papieru, bądź innych powierzchni łatwo odbijających światło

zmuszają do mrużenia oczu, olśnienia odbierane są przez osoby jako

nieprzyjemne, zmniejszają przy tym ogólną ostrość wzroku. Wystąpić mogą w

takich chorobach jak: albinizm, wrodzony niedorozwój lub brak tęczówki,

zaćma, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, jaskra.

� Światłowstr ęt - promienie świetlne dochodzące bezpośrednio ze źródła

światła nabierają natężenia przekraczającego zdolność siatkówki do jego

wchłaniania. Niekorzystne warunki dla osoby nadwrażliwej na światło stwarza

jasne światło słoneczne, żarówki o dużej mocy. Przyczyną światłowstrętu

może być: dystrofia czopków, albinizm, beztęczówkowość, zaćma, jaskra.

� Brak lub znaczne osłabienie akomodacji – charakteryzuje się brakiem lub

osłabieniem zdolności przystosowawczych oka do patrzenia na obiekty

znajdujące się w różnych odległościach. Spowodowane jest

bezsoczewkowością, nadwzrocznością starczą. Ważnym czynnikiem

pomocnym w funkcjonowaniu tych osób jest zastosowanie właściwego

oświetlenia, gdyż światło jest czynnikiem pobudzającym akomodację.

9

� Oczopl ąs - polega na niezamierzonych, rytmicznych ruchach gałek ocznych.

Osoby z tą dolegliwością mają trudności ze skupieniem wzroku (fiksacją) na

oglądanym przedmiocie, co powoduje zmniejszenie ostrości wzroku, problemy

w czytaniu, jak również trudności w posługiwaniu się pomocami optycznymi.

Wykorzystując różne ustawienia głowy i oczu osoba może na krótki okres

zmniejszyć objawy tej dolegliwości. Oczopląs najczęściej towarzyszy takim

schorzeniom okulistycznym, jak: albinizm, schorzenia rogówki, wrodzony

niedorozwój lub brak tęczówki, dystrofia czopków, zaćma wrodzona.

Choroby te i inne dodatkowe (kurza ślepota i daltonizm) powodują, że osoby

słabowidzące widzą np. autobus, tramwaj, ale nie umieją odczytać numeru linii.

Widzą postacie ludzi, ale nie zauważają oraz nie rozpoznają znajomych. Poruszają

się wolniej i wszelkie prace wykonują wolniej, ponieważ muszą uważać na to, co

znika w polu niewidzenia (czarne pola na zdjęciach).

Często zdarza się, że konduktorzy i osoby będące w podróży patrzą

nieprzychylnie i podejrzliwie na młodą osobę czytającą książkę lub uczącą się z

zeszytu, a legitymującą się legitymacją Polskiego Związku Niewidomych

uprawniającą do wolnego przejazdu. Choć tego z zewnątrz nie widać ma ona

naprawdę chore oczy. Jest to przykre, ale niewiedza robi swoje.

Które osoby uwa ża się a niewidome w stopniu znacznym mieszcz ące się

w kategorii I grupy inwalidzkiej?

Do I grupy inwalidów (znaczny stopień niepełnosprawności) kwalifikowane są osoby

z całkowitą ślepotą obuoczną lub praktyczną ślepotą obuoczną - ostrość wzroku po

korekcji w lepszym oku nie przekracza 5% normalnej ostrości oraz osoby, u których

pole widzenia zawężone jest do około 20 stopni - widzenie lunetowe.

10

Które osoby uwa ża się za niewidome lub słabowidz ące w stopniu

umiarkowanym, mieszcz ące się w II grupie inwalidzkiej?

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza sie osobę, u której stwierdza

się obniżenie ostrości wzroku po korekcji w oku lepszym w granicach 0,06 – 0,1 oraz

osoby, u której stwierdza się zwężenie pola widzenia do około 30 stopni.

Ulgi jakie przysługuj ą osobom niewidomym i słabowidz ącym to:

� I GRUPA:

a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:

- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2

klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach

PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.

- 49% ulgi – niewidomy tylko w 2 klasie pociągów osobowych i autobusach PKS

zwykłych

- 37 % ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów pośpiesznych expresowych,

Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS przyśpieszonych i pośpiesznych.

b) W komunikacji miejskiej:

- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik- w zbiorowej komunikacji miejskiej

c) INNE UPRAWNIENIA:

- bezpłatny abonament radiowo–telewizyjny

- ułatwienia dla osób niepełnosprawnych w korzystaniu z usług powszechnych

telekomunikacyjnych: niewidomi o znacznym stopniu niepełnosprawności (I grupa) –

zniżka 50% w instalacji telefonu i opłacie abonamentu

- ułatwienie dla niewidomych o znacznym stopniu niepełnosprawności w korzystaniu

z usług pocztowych - prawo otrzymywania przesyłek pocztowych przez doręczyciela

bezpośrednio, z pominięciem skrzynki do doręczeń i awiza pocztowego

- prawo do załatwiania spraw poza kolejnością

- odpisy od dochodu na wydatki związane z celami rehabilitacyjnymi.

11

� II GRUPA

a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:

- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2

klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach

PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.

- 37% ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów osobowych, pośpiesznych,

ekspresowych, Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS zwykłych,

przyśpieszonych i pośpiesznych

b) W komunikacji miejskiej:

- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik - w zbiorowej komunikacji miejskiej

c) INNE UPRAWNIENIA:

- bezpłatny abonament radiowo–telewizyjny

- prawo do załatwiania spraw poza kolejnością

- odpisy od dochodu na wydatki związane z celami rehabilitacyjnymi.

� DZIECI DO LAT 16:

a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:

- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2

klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach

PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.

- 37% ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów osobowych, pośpiesznych,

ekspresowych, Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS zwykłych,

przyśpieszonych i pośpiesznych

b) W komunikacji miejskiej :

- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik - w zbiorowej komunikacji miejskiej

c) INNE UPRAWNIENIA:

- przy dojazdach do ośrodków szkolno-wychowawczych oraz innych placówek

oświatowych, wychowawczych,rehabilitacyjnych dzieci i rodzice korzystają z

uprawnień do ulg na podstawie dokumentów wystawionych przez te placówki.

12

POLSKI ZWIĄZEK NIEWIDOMYCH (PZN):

Został powołany do życia w 1951r. Jest stowarzyszeniem ogólnopolskim,

organizacją samopomocową, zarejestrowaną w Sądzie Okręgowym w Warszawie.

Posiada status organizacji pożytku publicznego.

Zrzesza dorosłych i dzieci - niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu

wzroku w stopniu znacznym i umiarkowanym.

Biorąc pod uwagę czas i stopień utraty lub osłabienia widzenia i wynikające z tego

potrzeby rehabilitacyjne.

Członkowie PZN to:

- osoby niewidome, czyli te, które urodziły się niewidome lub straciły wzrok przed

ukończeniem 5 roku życia

- osoby ociemniałe, czyli te, które utraciły wzrok w wyniku wypadków i schorzeń

po 5 roku życia

- osoby słabowidz ące, czyli te, które tracą wzrok w przebiegu różnych schorzeń

PZN jest członkiem międzynarodowych organizacji:

- Światowej Unii Niewidomych (WBU)

- Europejskiej Unii Niewidomych (EBU)

13

Członkostwo PZN

Polski Związek Niewidomych jest stowarzyszeniem ogólnopolskim, posiadającym

osobowość prawną, zarejestrowanym w Sądzie Okręgowym w Warszawie.

Związek zrzesza obecnie ponad 80 tysięcy osób Niewidomych i słabowidzących,

niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji wzroku w stopniu znacznym (dawna I grupa

inwalidów) i umiarkowanym (dawna II grupa inwalidów). Są to osoby dorosłe i dzieci.

Celem Polskiego Związku Niewidomych jest społeczna integracja, rehabilitacja,

ochrona interesów zawodowych, ekonomicznych i społecznych oraz przeciwdziałanie

dyskryminacji osób niewidomych i słabo widzących, a także reprezentowanie członków

Związku wobec organów naczelnych państwa, administracji rządowej i samorządu

terytorialnego oraz innych instytucji.

Członkowie Zwi ązku dziel ą się na zwyczajnych, podopiecznych,

nadzwyczajnych, honorowych i wspieraj ących.

� Członkowie zwyczajni - to osoby niewidome i słabowidzące, które ukończyły 16 rok życia, posiadające orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym ze względu na stan wzroku. Osoby te mają czynne i bierne prawo wyboru do władz Związku (po ukończeniu 18 lat), prawo uzyskiwania wszechstronnej pomocy Związku w sprawach szkolenia, zatrudnienia, rehabilitacji leczniczej, podstawowej i społecznej oraz polepszenia warunków bytowych, a także pomocy w zaopatrzeniu w sprzęt, urządzenia i przedmioty o charakterze rehabilitacyjnym.

� Członkowie podopieczni - to niewidome i słabo widzące dzieci i młodzież do lat 16, a

także osoby starsze, które ze względu na stan zdrowia nie mogą brać czynnego udziału w życiu związkowym. Członkowie podopieczni mają takie uprawnienia jak członkowie zwyczajni, z wyjątkiem czynnego i biernego prawa wyborczego.

� Członkowie nadzwyczajni - to osoby widzące, społecznie działające w Związku. Mają one czynne i bierne prawo wyborcze, mogą także korzystać z urządzeń Związku na zasadach określonych przez władze Związku.

� Członkowie honorowi - to osoby zarówno niewidome i słabo widzące, jak i widzące, zasłużone dla Polskiego Związku Niewidomych. Godność członka honorowego nadaje Zarząd Główny Związku. Członkowie honorowi mają prawo uczestniczyć z głosem doradczym w Krajowym Zjeździe Delegatów oraz w zjazdach okręgów Związku na terenie, których mieszkają.

� Członkowie wspieraj ący - to osoby fizyczne lub prawne, które systematycznie świadczą na rzecz Związku w formie finansowej lub rzeczowej.

14

Gdy spotkasz osob ę niewidom ą:

Osoby niewidome poruszają się samodzielnie, pracują zawodowo, załatwiają

sprawy w urzędach, robią zakupy, korzystają ze środków lokomocji, z placówek

kulturalnych i rekreacyjno-sportowych. Wiele osób niewidomych z łatwością

wykonuje różne czynności i nie lubi, żeby im pomagać.

Pomóż niewidomemu, gdy Cię o to poprosi, albo gdy zauważysz, ze czuje się

niepewnie lub jest zdezorientowany.

Biała laska, którą osoba niewidoma posługuje się przy chodzeniu, wysuwając

ją nieco do przodu, powinna zwrócić Twoją uwagę. Nie przechodź wówczas

obojętnie. Przyjrzyj się życzliwie człowiekowi, któremu niewielkim wysiłkiem możesz

pomóc. Sytuacja, w jakiej się z nim spotkasz i jego zachowanie, podsuną Ci rodzaj i

formą pomocy.

Jeśli nie wiesz jak należy postąpić przede wszystkim staraj się zachować w

sposób naturalny, unikaj okazywania nadmiernego współczucia i nie próbuj pomagać

więcej niż trzeba.

Jak mog ę pomóc osobie niewidomej? – WSKAZÓWKI

� gdy mijasz idącą osobę niewidomą ustąp jej przejścia. Ona Ciebie nie widzi!

Nie zachowuj się jednak tak „jakby Cię nie było”. Odgłosy, jakie powodujesz,

pomagają jej w orientacji.

� przy udzielaniu wskazówek pamiętaj, ze jeśli

ktoś nie widzi, to informacja np. „trzeba pójść tam,

gdzie stoi biały dom” nic nie pomoże. Dobra

wskazówka to „trzeba pójść 50m prosto, po czym

skręcić w prawo”

� na przestanku zapytaj niewidomego

oczkującego na tramwaj lub autobus o numer lini, na

którą czeka i poinformuj go, gdy podjedzie właściwy

pojazd.

15

� pomagając niewidomemu w przemieszczaniu się pozwól mu ująć się pod

rękę. Wyczuwa wtedy dobrze twoje ruchy i łatwiej

przewiduje przeszkodę niż w wypadku, gdy trzymasz go

pod ramię. Jednocześnie staraj się go nieznacznie

wyprzedzać, zwalniając nieco podczas wchodzenia lub

schodzenia z krawężnika, czy korzystając ze schodów.

Po udzieleni pomocy nie oddalaj się w milczeniu.

Zasygnalizuj, jeśli chcesz odejść.

� zwracaj uwagę na problemy z

lokalizacją gdy zauważysz osobę niewidomą

próbującą przejść przez jezdnię, popatrz czy

obrała prawidłowy kierunek i nie zbacza z

bezpiecznej drogi. Ostrzeż ją przed

ewentualnymi przeszkodami. Jeśli będzie to

konieczne to, ujmij rękę lub laskę

niewidomego i wskaż nią kierunek. Postępuj

podobnie w innych miejscach, w których

poruszanie się osoby niewidomej może być

utrudnione np. w parku czy na placu zabaw.

Zwróć uwagę na osoby niewidome, które nie

wiedząc o tym znalazły się na ścieżce

rowerowej.

� na przestanku zapytaj niewidomego oczkującego na tramwaj lub autobus o

numer lini, na którą czeka i poinformuj go, gdy podjedzie właściwy pojazd.

� zareaguj, gdy niewidomy podchodzi do krawężnika przestanku. Przestanki

czy perony nie zawsze mają wypukłe oznaczenia na obrzeżach. Oznakowanie

żółtym, kontrastującym z podłożem pasem, ważne dla słabowidzących, jest dla

całkowicie niewidomego informacja niedostępną. Istnieje zagrożenie upadku na tor.

16

� gdy pomagasz przy wchodzeniu do pojazdu podaj ramię osobie niewidomej i

wejdź pierwszy,możesz też podprowadzić ją do drzwi pojazdu i położyć jej rękę na

poręczy przy wejściu.

� ustąp miejsca w środkach

lokomocji osoba niewidoma jest

bezpieczna, jeśli siedzi. Gdy nie ma

wolnego miejsca lub podziękuje za nie

naprowadź jej rękę na uchwyt.

� gdy słuchasz osoby niewidomej potwierdzaj to w sposób werbalny, wtrącając

np. „tak”, „rozumiem”.

� witając się z osobą niewidomą możesz delikatnie dotknąć jej dłoni, mówiąc np.

„witam pana”.

� informuj dyskretnie niewidomego, co się dzieje wchodząc do pokoju, biura itp.

Powiedz mu, kto lub co się w nim znajduje.

� nie zostawiaj na w pół otwartych drzwi. Jeżeli obcujesz z osobą niewidomą,

pamiętaj, że drzwi do pomieszczeń muszą być zawsze dokładnie zamknięte lub

otwarte. Gdy zmienisz ustawienie mebli nie odstawisz na miejsce krzesła lub

tworzysz okno, stara się ją o tym uprzedzić. Nigdy nie pozostawiaj żadnych

przedmiotów na podłodze (zwłaszcza szklanych, np. filiżanki z kawą).

� zasygnalizuj swoje przybycie. Przedstaw

się, gdy wchodzisz do pokoju, w którym znajduje

się osoba niewidoma. Uprzedź ją także jeśli się

oddalasz.

� proponując zajęcie miejsca nie staraj się

posadzić niewidomego na krześle. Wystarczy,

jeśli położysz jego rękę na oparciu.

17

� gdy niewidomy korzysta z psa przewodnika

nie odwracaj uwagi pracującego psa od

wykonywanych czynności. Pełni on bardzo

odpowiedzialną funkcję.

� w czasie posiłku uprzedź osobę

niewidomą gdy stawiasz przed nią talerz z zupą,

napełnioną szklankę czy filiżankę, (przypadkowy

jej ruch ręką może spowodować „katastrofę”).

Jeśli wyrazi takie życzenie, poinformuj jak

rozłożone jest nakrycie, czy ułożone potrawy na

talerzu (najlepiej posługiwać się tarczą zegara),

np. ziemniaki znajdują się na godz. 3, surówka

na 6, kotlet na 9. Możesz następnie zapytać, czy

pokroić mięso, wsypać cukier do kawy itp. Nigdy

jednak nie rób tego bez zgody niewidomego.

18

Punktem wyj ścia dla słu żby niewidomym jest zagadnienie,

w czym, kiedy i w jakiej mierze widz ący powinni im przychodzi ć z pomoc ą.

Dobre rozwiązanie tego problemu decyduje o wyniku pracy i ustawia

zagadnienie we właściwy sposób, a niewidomego na właściwym miejscu w

społeczeństwie, zapewniając równocześnie stosunki między niewidomymi a

widzącymi.

We współczesnym świecie – niewidomi (poza jednostkami specjalnie

upośledzonymi) są pełnowartościowymi członkami społeczeństwa i dążą do

maksymalnego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach życia.

Brak wzroku stanowi oczywiście poważne utrudnienia w wielu sytuacjach

życiowych i dlatego niewidomym jest potrzebna pomoc i współpraca osób widzących.

Bliższe poznanie rzeczywistych możliwości i ograniczeń niewidomego przyczyni się

do obalenia wielu mylnych poglądów i uprzedzeń.

Pomagając niewidomym powinno się stale pamiętać, że każdy człowiek jest

odrębną indywidualnością i że nie ma dwóch osób mających takie same możliwości,

potrzeby i upodobania. A zatem pomoc powinna być dostosowana do każdej

poszczególnej jednostki. Nie należy niewidomych ze sobą porównywać i na

podstawie możliwości jednego sądzić o możliwościach innych.

Do niewidomych należy odnosić się w sposób zwyczajny, nie okazując ani

litości, która ich drażni, ani sentymentalnego współczucia, często bardzo dla

niewidomych szkodliwego. Nie można jednak przyzwyczajać się do ich kalectwa tak,

aby o nim zapominać.

19

Zobacz jak mo żesz pomóc osobie niewidomej

- jak rozpoznać i ocenić otoczenie?

Ocena otoczenia to proces systematycznej analizy miejsca i środowiska,

w którym osoba słabowidząca mieszka, pracuje lub chodzi do szkoły,

korzysta ze świadczeń rehabilitacyjnych. Otoczenie może być bardzo

zróżnicowane np. prywatne domy i mieszkania, klasy i internaty szkolne,

biura oraz inne miejsca pracy, domy opieki, poradnie i ośrodki

rehabilitacyjne. Skuteczna i sprawna ocena otoczenia powinna

obejmować dwa szerokie zakresy:

a) ogólne otoczenie i środowisko danej osoby.

b) konkretne zadania, które ta osoba będzie wykonywać w tych

otoczeniach.

- jak zmodyfikować otoczenie?

Modyfikacja otoczenia fizycznego to proces wykorzystywania informacji,

uzyskanych w czasie oceny, do przeprowadzania takich zmian lub

modyfikacji, które będą funkcjonalne, dostępne i przyjazne dla

użytkowników tj. słabowidzących osób w każdym wieku.

Modyfikacja otoczenia może być procesem bardzo

zindywidualizowanym, ale wymaga znajomości pewnych podstawowych

faktów dotyczących takich sfer jak:

a) oświetlenie -

jest jednym z najważniejszych elementów, który należy uwzględniać w

systematycznej analizie każdego otoczenia: w domu, szkole, pracy, placówce

rehabilitacyjnej i opiekuńczej, w miejscu rekreacji.

20

b) kolor -

jest bardzo istotnym elementem, który należy brać pod uwagę przy ocenie i

modyfikacji otoczenia. Wiele osób z uszkodzonym wzrokiem ma trudności w

rozróżnianiu poszczególnych grup kolorów, ale mimo to można posługiwać się

kolorem, aby zwiększyć bezpieczeństwo fizyczne, ułatwić wykonanie czynności

domowych, funkcjonowanie na zajęciach szkolnych lub w pracy oraz korzystanie z

programów rehabilitacyjnych, rekreacyjnych.

21

c) kontrast

jest także istotnym elementem, który należy uwzględniać przy modyfikacji otoczenia

zwłaszcza w połączeniu z efektami połączenia i postrzegania barw. Wrażliwość na

kontrast to umiejętność wykrywania różnic pomiędzy obszarami ciemnymi i jasnymi.

W związku z tym zwiększenie kontrastu pomiędzy przedmiotem i jego tłem na ogół

spowoduje, że przedmiot będzie lepiej widoczny. Zwiększenie kontrastu pomiędzy

elementami otoczenia jest jedną z najprostszych i najbardziej skuteczniejszych

modyfikacji, która można zastosować w domu, szkole, pracy, miejscach rekreacji i

innych.

22

Przy ocenie danego otoczenia zalecane jest, aby wszystkie osoby: administratorzy,

nauczyciele, rehabilitanci, terapeuci, pracownicy socjalni, pielęgniarki, salowe,

członkowie rodzin, a także osoby slabowidzące, uczestniczyły w dyskusjach,

dotyczących oceny poszczególnych problemów, proponowanych modyfikacji i

możliwych rozwiązań. Wiele najlepszych pomysłów, związanych z otoczeniem

fizycznym i jego dostosowywaniem do potrzeb osób z problemami wzrokowymi,

powstaje w interdyscyplinarnej pracy grupowej i przy zespołowym rozwiązywaniu

problemów.

23

Sytuacje w życiu codziennym niewidomego.

NIEWIDOMY W SKLEPIE:

O ile chodzi o zakupy, to niewidomi zazwyczaj dokonują ich stale w tych

samych sklepach, które są im dobrze znane, a także, w których personel dobrze ich

zna. Dotyczy to niewątpliwie sklepów z artykułami codziennego użytku, np. sklepu

mięsno-wędliniarskiego, drogerii. W znanych sobie sklepach niewidomi nie mają

żadnych trudności w zakupie żądanych artykułów. Gorzej sprawa się przedstawia,

gdy niewidomy przychodzi do sklepu po raz 1, i to do sklepu dużego. Wówczas nie

orientuje się w jego rozkładzie - lokalizacji i poszczególnych stoisk i zdany jest na

pomoc innych osób. Czasami pewnym ułatwieniem dla niewidomego jest rozmowa

sprzedawcy z klientami, która naprowadza go na lokalizacje i rodzaj stoiska. Do

wrażeń słuchowych (dźwięk i treść słów) dołączają się nieraz wrażenia węchowe,

mające swe źródło w sprzedawanych artykułach. Zdarza się też że niewidomy,

przychodząc do sklepu, zastaje kolejkę. Kiedy zgodnie ze swoim uprawnieniem stara

się on dokonać zakupu poza kolejką, wywołuje to nieraz u czekających

niezadowolenie, a czasami nawet rzucane są pod niego adresem bardzo

nieprzyjemne słowa.

Widzącym często trudno zrozumieć, że młoda niewidoma czy młody niewidomy

od razu jest w sklepie obsłużony, podczas gdy oni musza czekać, pomimo że po

pracy spieszą się do domu. Przywilej ten został niewidomym przyznany nie, dlatego,

że nie mogą oni czekać, lecz dlatego, że trudno im zorientować się wśród

czekających i stopniowo przesuwać bez specjalnych zakłóceń. Czasami bywa tak, że

osoby czekające w kolejce bez specjalnych narzekań przepuszczają niewidomego,

lecz z drugiej strony wyrażają tyle ubolewania nad jego losem, że wolałby on ze

swojego uprawnienia nie korzystać.

24

Są pewne zasady, które sprzedawca powinien szczególnie uwzględniać, gdy w

jego sklepie zjawi się osoba pozbawiona wzroku. Przyjmując zamówienie i podając

towar powinien koniecznie podsunąć mu jeszcze inne propozycje zakupu np. „może

pan potrzebuje także sok malinowy lub dżem” albo „dostaliśmy właśnie cytryny i

świeże jajka, czy nie są panu potrzebne?”

Tego rodzaju propozycje są w tym przypadku konieczne, albowiem niewidomy

nie ma możliwości wyboru artykułów do zakupu na postawie ich dostrzeżenia w

sklepie. Niewidomi potrzebują pomocy szczególnie w sklepie samoobsługowym. Z

uwagi na trudności w zorientowaniu się w lokalizacji poszczególnych artykułów

pomoc innych osób jest niezbędna. Z tego też powodu personel znajdujący się w

sklepie zauważywszy niewidomego wśród klientów, powinien nie tylko udzielić mu

odpowiednich informacji, lecz również pomóc mu w dokonaniu potrzebnych

artykułów. Druga sprawa, na którą sprzedawcy powinni także zwracać uwagę to

pomoc niewidomemu we włożeniu zakupionych towarów do torby czy siatki. Jest to

konieczne, dlatego, że może mieć pewne trudności w odszukaniu ich na ladzie.

Jeśli zakupione artykuły są w podobnych opakowaniach np. w torebkach

(cukier, mąka, kawa, sól) to należałoby podając każdą z tych torebek powiedzieć

niewidomemu, co to jest. Niewidomy będzie też bardzo zadowolony, jeśli

sprzedawca powie mu, ile kosztuje każdy zakupiony artykuł. Nie trzeba chyba tutaj

podkreślać, że wysoce nie etyczne było by wykorzystywanie braku wzroku i

możliwości kontroli przy zakupie towarów czyli podawanie niewidomemu gorszego

jakościowo towaru lub oszukiwanie go na ilości sprzedawanego towaru bądź na

pieniądzach.

25

NIEWIDOMY W INSTYTUCJACH PAŃSTWOWYCH:

Jeśli niewidomy ma załatwić jakąś sprawę w biurze, to na ogół przychodzi z

przewodnikiem, choć nie jest to regułą. Często przy załatwieniu różnych spraw w

urzędach, urzędnicy odsyłają interesantów z jednego pokoju do drugiego. Jeśli

niewidomy przyszedł sam, to odszukanie pokoju, często w bardzo dużym budynku

jest dla niego bardzo uciążliwy. Z tego też powodu należałoby mu zaoszczędzić tego

rodzaju kłopotów i w miarę możliwości ułatwić mu załatwienie całej sprawy w jednym

pokoju. Jeżeli niewidomy trafił ze swoją sprawą do niewłaściwego pokoju to

wypadałoby nie tylko poinformować go u kogo mógłby ją załatwić, lecz także pomóc

w doprowadzeniu do kompetentnej osoby.

Często się zdarza, że niewidomy musi coś podpisać, dlatego do obowi ązków

zawodowych urz ędnika należy odczytanie mu pisma (dokumentu), które podsuwa

do podpisu.

Nie należy tez się obawiać, że niewidomi nie potrafią podpisywać się

zdecydowana większość opanowała tą umiejętność należy jedynie im pomóc w tej

czynności przez dokładny wskazanie miejsca złożenia podpisu. Wiele błędów i

nietaktów popełniają ludzie widzący pracujący w różnych placówkach użyteczności

publicznej, których zadaniem jest dobre obsłużenie klientów lub interesantów.

Wynika to na ogół z braku elementarnych wiadomości dotyczących niewidomych. To

z kolei powoduje, że niewidomi czują się obco i nie swojo w tych wszystkich

placówkach, które stworzone są przecież dla dobra wszystkich ludzi i obywateli.

26

W rozmowach z niewidomymi wa żne jest:

� aby osoba niewidoma, z którą podejmujemy rozmowę, wiedziała zawsze, kim jest jej rozmówca. Jeśli obok znajdują się jeszcze inne osoby, należy zwracać się do niewidomego tak, by był świadomy, że mówi się do niego. Dotknąć na przykład delikatnie jego ramienia, jeśli nie znamy imienia lub nazwiska, lub poprzedzić swoją wypowiedź wyraźnym wskazaniem, na przykład „Panie Zbyszku proszę...”.

� gdy z niewidomym jest osoba towarzysząca, a chcemy uzyskać informację lub coś przekazać niewidomemu, nie należy posługiwać się tą osobą jak „tłumaczem”!

� w rozmowie nie starajmy się unikać takich wyrazów jak „patrzeć” i „widzieć”. Stanowią one część zasobu słów każdego człowieka.

� wiele osób, rozmawiając z niewidomym, zaczyna mówić głośniej. Unikajmy tego. Mówmy normalnie. Niewidomi na ogół słyszą dobrze.

� uprzedźmy też naszego niewidomego rozmówcę, jeśli zamierzamy się oddalić, by na przykład nie mówił do nas, gdy jesteśmy już w innym miejscu, poza zasięgiem jego głosu.

� gdy mówi do nas osoba niewidoma, ponieważ nie widzi naszej reakcji, starajmy się potwierdzać w sposób werbalny, że słuchamy, na przykład wtrącając „tak”, „rozumiem”.

� jeśli niewidomy nie orientuje się, że w pomieszczeniu, jest jeszcze osoba trzecia, powiedzmy mu o tym, zwłaszcza wtedy, gdy ma podstawy przypuszczać, że jest sam na sam ze swoim rozmówcą, a rozmowa może mieć charakter poufny!

� naucz się raczej zdań opisowych na przykład „Słońce wygląda, jak kula ognista”, „Królowa w tym pochodzie jest piękna” i tak dalej. Nie poprzedzaj tych komentarzy słowami „Gdybyś mógł to wszystko zobaczyć”.

� oceniając coś przy pomocy wzroku bądź zawsze uczciwy. Jeżeli niewidomy popełnił usterki nie udzielaj odpowiedzi, że wszystko jest dobrze zrobione. Bądź równie wymagający jak w stosunku do własnej pracy. Możesz pochwalić pracę jako całość, a zrobić uwagi odnośnie poprawy usterek.

� proponując pomoc, pamiętaj stale o tym, że każda osoba jest indywidualnością, a więc nie ma dwóch osób posiadających takie same upodobania i potrzeby. Pamiętajmy zawsze o ogólnej zasadzie, że niewidomemu należy mówić wszystko to, o czym wiedziałby, gdyby widział!

27

SS yy ss tt ee mm pp ii ss mm aa pp uu nn kk tt oo ww ee gg oo dd ll aa nn ii ee ww ii dd oo mm yy cc hh

zz oo ss tt aa łł oo pp rr aa cc oo ww aa nn yy ww 11 88 22 55 rr .. pp rr zz ee zz oo cc ii ee mm nn ii aa łł ee gg oo

FF rr aa nn cc uu zz aa LL uu dd ww ii kk aa BB rr aa ii ll ll ee ’’ aa

(( uu rr oo dd zz oo nn yy 44 ss tt yy cc zz nn ii aa 11 88 00 99 rr .. zz mm aa rr łł 66 ss tt yy cc zz nn ii aa 11 88 55 22 ))

System ten jest uniwersalny i znalazł zastosowanie do wszystkich języków

świata, w tym również do alfabetów nie łacińskich. Oznaczenia liter ze znakami

diakrytycznymi, jak np. ć, ę, ó, zostały oddzielnie ustalone dla każdego języka.

Podstawą systemu jest 6 punkt w kształcie prostokąta, w ramach, którego z różnej

ilości i konfiguracji punktów uzyskuje się 63 znaki. Punkty 6 punktu posiadają

umowną numerację, a mianowicie lewa kolumna (z góry na dół) 1, 2, 3; prawa

kolumna 4, 5, 6. Wszystkie znaki podzielone są na 7 serii wg pewnej logicznej

zasady.

Seria 1 - zbudowana jest z 4 górnych punktów 6 punktu (1, 2, 4, 5). Kolejne 4

serie są powtórzeniem 1 z pewnymi modyfikacjami.

Seria 2 – z dodaniem punktu 3.

Seria 3 – z dodaniem punktów 3, 6.

Seria 4 – z dodaniem punktu 6.

Seria 5 – umieszczona jest na obniżonym poziomie.

Seria 6 – zbudowana jest w oparciu o 2 znaki prawostronne (4 oraz 4, 5), które

ulegają takim samym przeobrażeniom jak seria 1.

Seria 7 – składa się z 3 znaków dolnych.

W systemie stosowane są także znaki złożone, zajmujące 2 lub więcej miejsc.

W piśmie brajlowskim nie ma odrębnych dużych liter, lecz oznacza się je

specjalnym znakiem (4, 6) umieszczonym przed daną literą. Poszczególne znaki

systemu mają niekiedy po kilka znaczeń. Tak np. znaki pierwszej serii (litery a, j)

poprzedzone odpowiednim znakiem (3, 4, 5, 6) wyrażają cyfry. Stosowane są

systemy notacji matematycznej, fizycznej, chemicznej, muzycznej, zapisu

fonetycznego, stenografii. Istnieją także systemy pisma skrótowego, w których

niektóre znaki oznaczają zbiegi dwu lub więcej liter oraz całe wyrazy.

28

A L F A B E T B R A I L L E’ A

a ą b c ć d e ę f

• · • · • · • • • • • • • · • · • • · · · · • · · · · · · • · • · • • ·

· · · • · · · · · • · · · · · • · ·

g h i j k l ł m n

• • • · · • · • • · • · • · • • • • • • • • • · • • · · • · • · · · · • · · · · · · · · • · • · · • • · • ·

ń o ó p q r s ś t

• • • · · • • • • • • · · • · • · • · • · • · · • · • • • • • · • · • • · • • · • • • · • · • · • · · • • ·

u v w x y z ż ź

• · • · · • • • • • • · • • · • · · • · • • · · · • · • • · • · • • • • · • • • • • • • • • • •

29

, ; : . ? ! ( ) ,, *

· · · · · · · · · · · · · · · · · ·

• · • · • • • • • · • • • • • · · • · · • · · · · • · • • · • • • • • ·

” ZNAK ZNAK ZNAK ZNAK APO- PRZE- WIERSZA LICZBY DUŻEJ KURSYWY STROF NOŚNIK LITERY

· · · • · • · • · • · · · ·

· • · • · • · · · • · · · ·

• • • · • • · • · • • · • •

1 2 3 4 5

· • • · · • • · · • • • · • • • · • • ·

· • · · · • • · · • · · · • · • · • · • • • · · • • · · • • · · • • · · • • · ·

6 7 8 9 0

· • • • · • • • · • • · · • · • · • · • · • • · · • • • · • • • · • • · · • • • • • · · • • · · • • · · • • · · • • · ·

30

P o l s k i Z w i a z e k N i e w i d o m y c h

4 4 – 3 0 0 W o d z i s ł a w Ś l ą s k i

u l. K u b s z a 1 3

t e l. (0 3 2) 4 5 5 - 2 8 - 0 6

p o c z t a @ p z n . w o d z i s l a w . o r g . p l

h t t p : / / p z n . w o d z i s l a w . o r g . p l

O p r a c o w a ł z e s p ó ł w s k ł a d z i e :

M a g d a W o j c i e s z e n k o

K a t a r z y n a O s e t e k

M i c h a ł G r a b i e c

J a c e k M i ł o t a

Przygotowanie i druk:

Polski Zwiazek Niewidomych Koło Wodzisław Śląski

tel. (032) 455-28-06 e-mail: poczta@pzn.wodzislaw.org.pl

nakład: 100 egzemplarzy