What difference representation.

Omówienie badań przeprowadzonych na Uniwersytecie harwardzkim dotyczącym efektywności

reprezentacji prawnej w sprawach dot. zasiłku dla bezrobotnych.

1. Badanie dotyczyło skuteczności pomocy prawnej udzielanej pro bono przez Harvard Legal Aid

Bureau (HLAB) dla osób, które utraciły pracę i którym w postępowaniu „pierwszo-instancyjnym”

prowadzonym w stanie Massachusetts przez Division of Unemployment Assistance (DUA)

odmówiono przyznania zasiłku dla bezrobotnych. Badanie wykazało, że oferowana przez HLAB

pomoc, jak też jej efektywne wykorzystanie pozostało bez statystycznie mierzalnej korelacji z

wynikami postępowania drugo-instancyjnego. Przeciwnie, oferowana pomoc prawna przyniosła

efekt negatywny dla klientów, w postaci istotnego wydłużenia procedury i dłuższego czasu

oczekiwania na rozstrzygnięcie.

2. Głównym celem badania była oczywiście ocena działalności HLAB ale raczej w kontekście

generalnie pomocy prawnej udzielanej pro bono z wykorzystaniem środków społecznych /

publicznych, w celu lepszej organizacji takiej pomocy. Nie chodzi tu tym samym o tendencyjne jej

zanegowanie lub przeciwnie, komplementowanie. Autorzy przyznają jednak że tego typu badania

(badania skuteczności reprezentacji prawnej) są niesłychanie trudne do przeprowadzenia.

Niezależnie bowiem od szeregu problemów metodologicznych, o których szerzej niżej, badaniom

takim towarzyszy istotna niechęć środowisk prawniczych. Bez zaangażowanej współpracy z

reprezentantami prawnymi, przeprowadzanie takich badań jest niemal niemożliwe. Stąd m.in.

wybór HLAB, które jako organizacja non-profit jest bardziej skłonne do poddania się takiej

weryfikacji.

3. Stan prawny: Osoby, które utraciły pracę według prawa stanu Massachusetts mają do zasiłku dla

bezrobotnych. Zasiłek ten wypłacany jest z funduszu konstruowanego ze składek płaconych przez

pracodawców. Wysokość składek, którymi obciążony jest pracodawca w części uzależniona jest

od tego, jak wielu pracowników zwolnionych u konkretnego pracodawcy było uprawnionych do

zasiłku. Stąd pracodawca jest zainteresowany tym, aby zwalniany pracownik nie otrzymał prawa

do zasiłku. Staje się tym samym swego rodzaju stroną w sporze. Zwalniany pracownik nie ma

prawa do zasiłku w kilku przypadkach m.in. kiedy sam rezygnuje z pracy lub kiedy podstawą

zwolnienia jest nienależyte wykonywanie jego obowiązków. Spór jest zatem relatywnie prosty.

Orzeczenie o prawie do zasiłku lub o odmowie prawa do zasiłku w pierwszej instancji ma

charakter administracyjny (inkwizycyjny). Prawa do odwołania przysługuje pracodawcy i

pracownikowi. Pracownik pouczany jest o możliwości skorzystania z pomocy prawnej pro bono w

tym m.in. udzielnej przez HLAB. Orzeczenie w drugiej instancji ma charakter mieszany. W trakcie

rozpatrywania sprawy może dojść do rozprawy na której wysługuje się stanowiska stron. Prawo

przesłuchania przysługuje jednak w pierwszej kolejności organowi rozpatrującemu sprawę.

4. Badanie obejmowało pracowników, którzy po negatywnym orzeczeniu DUA zgłaszali się do HLAB

po pomoc prawna przy prowadzeniu postępowania odwoławczego. Prawnik HLAB w pierwszej

kolejności przeprowadzał z nimi rozmowę i na tej podstawie weryfikował czy dana osoba może,

czy też nie uzyskać pomoc prawną. Przy pozytywnej kwalifikacji co do składałby jej ofertę usług

HLAB. W konkretnym przypadku przed złożeniem oferty interweniował badacz, który

podejmował decyzję czy oferta zostanie złożona czy nie. Przypadkowy rozkład osób którym

złożono ofertę (grupa badana) i osób którym odmówiono, pomimo iż normalnie kwalifikowaliby

się do oferty (grupa kontrolna), miał zapewnić tzw. randomizację. Następnie badano jakie

orzeczenia zapadałyby w obu grupach.

5. Istotny w tym badaniu jest szczególny sposób zdefiniowania przedmiotu badania oraz sposób

uzyskania efektu randomizacji. Oba wydaja się bowiem kontr-intuicyjne. Autorzy badają bowiem

związek pomiędzy złożeniem oferty na usługę prawną a wynikiem postępowania, a nie związek

pomiędzy faktycznym wykorzystaniem tej usługi (przyjęciem oferty). Trzeba pamiętać bowiem,

że część osób, którym zaoferowano usługę, nie skorzystało z niej finalnie, a z kolei ci którym

odmówiono, mogli i często korzystali z usług innych biur prawnych. Nie ma tu zatem prostego

podziału na tych, którzy byli reprezentowania i na tych którzy działali samodzielnie. Taki sposób

postępowania wymaga komentarza.

6. Same wyniki tego badania nie są rewolucyjne. Autorzy przytaczają cały szereg badań

prowadzonych w USA a dotyczących skuteczności pomocy prawnej, Jednak większość tych badań

dyskredytują, uznając że zastosowana w nich metodologia była nieprawidłowa. Zarzuty są różne,

ale najważniejsze sprowadzają się do:

a. Błędnego zdefiniowania przedmiotu badania;

b. Zignorowania lub nienależytego potraktowania tzw. efektu selekcji;

c. Braku randomizacji grupy badanej i kontrolnej;

d. Braku stosownych testów statystycznej doniosłości wyników.

7. Powyższe zarzuty generalnie schłodziły mój optymizm co do prowadzenia podobnych badań.

Wygląda na to, że są one bardziej skomplikowane niźli nam się wydawało. Większość zarzutów

dotyczy między badań, które prowadzone były w oparciu o analizę akt sądowych. Zdaniem

autorów badanie takie są niewiarygodne. Ad rem:

8. Generalnie badania krytykowane podejmują próbę mierzenia skuteczności pomocy prawnej

udzielanej przez różne organizacji, instytucje czy prywatnych prawników w różnych sprawach. W

istocie jednak przedmiotem analizy nie jest (tak jak być powinno) stosowne porównanie dwóch

grup, odpowiednio przypadkowo dobranych, gdzie jednym pomoc prawna została udzielona (czy

raczej zaoferowana), a drugim nie, a następnie porównanie jaki wpływ miała owa oferta na wynik

postępowania. To co jest analizowana na podstawie akt to zestawienie spraw w których strona

była reprezentowana albo nie i porównanie wyników. Nie jest to jednak badanie skuteczności

pomocy prawnej, a li tylko badanie związku jaki zachodzi pomiędzy wynikiem sprawy a ew.

reprezentacją prawną. Nawet jeżeli okazuje się, że udaje się odnaleźć jakąś korelację to w

zasadzie nie ma żadnych podstaw aby twierdzić, że jest ona związana ze skutecznością (czy kontr

skutecznością) działania reprezentanta prawnego. Potwierdzeniem tego są skrajnie różne

uzyskiwane wyniki. W jednych sprawach ujawnia się bardzo wysoki związek pomiędzy

pozytywnymi wynikami a reprezentacją prawną a w innych, dokładnie odwrotnie, ujawnia się

związek negatywny. Tak m.in. przy okazji badania korelacji pomiędzy działalności obrońcy a

izolacyjnym orzeczeniami w stosunku do młodocianych, okazało się, że w sprawach, gdzie

młodociany korzystał z pomocy obrońcy istotnie częściej statystycznie zapadały surowe,

izolacyjne orzeczenia. Innym problemem jest całkowite abstrahowanie w takich badaniach od

momentu, w którym pomoc prawna jest udzielana. W niektórych sprawach bowiem, pomoc

istnieje już na etapie przed procesowym, co w istotny sposób może wpływać na konstruowanie

strategii, a w innych pojawia się w końcowej fazie, gdzie może domniemywać wpływ tej pomocy

jest znikomy.

9. Efekt selekcji oznacza, że grupa badana zostaje skonstruowana selektywnie w taki sposób, że

dobór ten ma istotny wpływ na wynik badania. Jako przykład tego efektu podaje się silną

korelacje pomiędzy liczbą patroli policyjnych a przestępczością – im więcej patroli tym wyższa

przestępczość w rejonie. Taka sytuacja nie w sposób oczywisty nie jest spowodowana przez

patrole, co raczej patrole kierowane są w rejony gdzie stwierdzona jest wyższa przestępczość.

Przy badaniu grupy której udzielono pomocy prawnej, efekt selekcji może pochodzić:

a. Od klienta. Wydaje się, że kliencie poszukujący pomocy prawnej cechują się odpowiednio

większym zaangażowaniem w sprawę, niźli klienci bierni. Ci pierwsi z założenia będą mieli

większą szanse na pozytywne rozstrzygnięcie;

b. Od organu przyznającego pomoc prawną. Można rozsądnie założyć, że o ile system

prawny na to pozwala pomoc ta będzie przydzielana w szczególnej grupie przypadków,

np. w sprawach trudnych, gdzie szanse wygrania są odpowiednio mniejsze;

c. Od prawnika przyjmującego sprawę. Zależność stwierdzona badaniami jest częściowo

pochodna sposobu wynagradzania. Np. w sprawach wynagradzanych w zależności od

sukcesu, prawnik będzie miał skłonności od odrzucania sprawa trudnych, wątpliwych i

przyjmowania wyłącznie takich, które dobrze rokują.

10. Powyższa związane jest też z brakiem randomizacji. Ignorowanie efektu selekcji prowadzi do

tego, ze grupa badana i kontrola wybrane są nieprzypadkowo co silnie wpływa na wyniki.

11. Testy statystycznej doniosłości wyników, przeprowadzane w badaniu HLAB budzą respekt. Każdy

wynika potraktowana co najmniej dwoma testami, które miały wykluczyć przypadkowości

rezultatów. Znaczna cześć przeprowadzanych pomija ten etap.