Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Kierownik Katedry i Kliniki

Prof. dr hab. med. Jolanta Rabe-Jabłońska

Anna Dietrich-Muszalska

Uzależnienie od substancji

psychoaktywnych (SPA)

(cz. I z wyłączeniem zagadnień związanych z uzależnieniem od alkoholu)

Problemy związane z używaniem/uzależnieniem od SPA

• Alkohol

W Polsce dominują uzależnienia od alkoholu

• Inne SPA

• lecznictwo stacjonarne:

• I miejsce - uzależnienia mieszane (od kilku substancji psychoaktywnych)

• II - opiaty ok. 20%

• III - leki uspakajające i nasenne ok. 11%

• IV - stymulanty (amfetamina) ok. 8%

• V - kanabinole 3%

• VI - wziewne ok. 2%

• VII - kokaina 0,6%

• badania epidemiologiczne: w Polsce młodzież najczęściej używa

kanabinoli (marihuana), amfetaminy, ecstasy, ‚dopalaczy’ ang.

Legal highs

• Rośnie użycie metamfetaminy, kokainy, haszyszu

Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki

uzależnień

• Substancja psychoaktywna - każda substancja przyjmowana w

celu uzyskania określonego efektu psychicznego

• Inne określenia stosowane poza aktualną klasyfikacją

psychiatryczną ICD 10

• dotyczące substancji: narkotyk, środek odurzający

• dotyczące sposobów używania substancji: eksperymentalne,

okazjonalne, systematyczne, z cechami uzależnienia

Używanie SPA / Uzależnienie od SPA - definicje

Szkodliwe używanie

Szkodliwe dla danej osoby używanie określonej substancji

psychoaktywnej przez co najmniej miesiąc lub wielokrotne używanie w

czasie dłuższym, zdarzające się w sytuacji grożącej niebezpieczeństwem

lub mimo świadomości takiego ryzyka

Uzależnienie

Zespół uzależnienia jest to stan psychiczny i fizyczny

spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych, na który

składają się zespoły zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i

poznawczych

Objawy zespołu uzależnienia

• silna potrzeba lub przymus używania substancji psychoaktywnej:

utrata samokontroli w używaniu substancji psychoaktywnych

(niemożność przerwania przyjmowania, utrata kontroli dawek)

• przyjmowanie substancji w celu uniknięcia objawów

abstynencyjnych

• wystąpienie zespołu abstynencyjnego po przerwaniu przyjmowania

substancji

• wzrost tolerancji

• postępujące zaniedbanie innych zainteresowań lub przyjemności na

rzecz zdobywania i przyjmowania substancji uzależniającej

• zażywanie substancji mimo wyraźnych szkód (somatycznych,

psychicznych, społecznych), o których wiadomo przyjmującemu,

że mają związek z przyjmowaniem substancji

• muszą występować co najmniej trzy z powyższych objawów nieprzerwanie przez

pewien czas w ciągu ostatniego roku

Opiatowy zespół abstynencyjny

• objawy : wodnisty wyciek z nosa, bóle stawowo-mięśniowe, bóle spastyczne w

obrębie jamy brzusznej, narastające pobudzenie psychoruchowe,

nudności/wymioty, biegunka, zaburzenia snu, stan majaczeniowy

• objawy pojawiają się stopniowo, nasilenie w 2 - 3 dobie (48-72 h) po

odstawieniu substancji czas trwania: np. heroina 7-8 dni, metadon: 14 -21 dni

• postępowanie:

• klonidyna (agonista gł. rec.adrenerg.α2.) zmniejsza natężenie zespołu

abstynencyjnego (osłabia nadmierną aktywność neuronów noradrenergicznych

szczególnie locus coeruleus) 1,2-1,5 μg/kg/d, w 3-5 dawkach podzielonych, z

zachowaniem 8-10 godzinnej przerwy nocnej

• benzodiazepiny – gł. diazepam

• leki p-wymiotne, p-biegunkowe, p-bólowe

• metadon - nie jest zarejestrowany do leczenia objawów abstynencyjnych, ale

stosowany - ustala się dawkę zapobiegającą objawom abstynencyjnym np.

początkowo 5-10 mg, i po 1-2 dniach stopniowo obniża dawkę przeważnie o 5

mg/d

Opiatowy zespół abstynencyjny, leczenie

• Klonidyna (agonista rec.adrenerg.α2.) zmniejsza natężenie zespołu

abstynencyjnego (osłabia nadmierną aktywność neuronów noradrenergicznych)

• Przeciwwskazania do leczenia klonidyną objawów zespołu

abstynencyjnego:

• tętno poniżej 60/min

• cisnienie krwi poniżej 90/60 mmHg

• zaburzenia przewodnictwa w mięśniu sercowym

• Podział wg rodzaju substancji - kody od F10 do F19

• 10 - alkohol

• 11 - opiaty

• 12 - kanabinole (marihauana, haszysz)

• 13 - leki i substancje o działaniu uspakajającym i nasennym

• 14 - kokaina

• 15 - inne (niż kokaina) substancje pobudzające (amfetamina)

• 16 - substancje halucynogenne (LSD, ecstasy, psylocybina i in.)

• 17 - lotne rozpuszczalniki

• 18 - tytoń

• 19 - substancje inne niż ww. wymienione lub kilka SPA

Klasyfikacja ICD-10

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (SPA)

Rodzaje psychoaktywnych substancji uzależniających

• alkohol

• opiaty

– (morfina, heroina, tzw. kompot = polska heroina, makiwara,

mleczko makowe, heroina do palenia = Brown Sugar,

fentanyl, dolantyna i inne opiaty stosowane w medycynie

do leczenia m. in. bólu)

• kanabinole (przetwory konopi indyjskich)

– (marihauana, haszysz)

• leki i substancje o działaniu uspakajającym i nasennym

– (m. in. pochodne benzodwuazepiny

np. relanium, oksazepam, nitrazepam)

Rodzaje psychoaktywnych substancji uzależniających

• kokaina

– (m. in. takie preparaty jak „crack”);

• inne (niż kokaina) substancje pobudzające

– (m. in. amfetamina);

• substancje halucynogenne

– (LSD, ecstasy, psylocybina i inne);

• lotne rozpuszczalniki

– (zawierające toluen, ksylen, octan etylu, octan butylu

i inne – zawarte w powszechnie dostępnych

rozpuszczalnikach do farb i lakierów, różnego rodzaju

klejach, zmywaczach do skór i inne);

• tytoń;

• substancje in. niż ww. wymienione lub kilka substancji

• steroidy androgenno-anaboliczne przeważnie testosteron i nandrolon

• Zaburzenia te obejmują:

– F1x.0 - ostra intoksykacja,

– F1x.1 - używanie szkodliwe,

– F1x.2 - zespół uzależnienia,

– F1x.3 - zespół abstynencyjny (niepowikłany lub z drgawkami)

– F1x.4 - zespół abstynencyjny z majaczeniem (bez drgawek/z drgawkami)

– F1x.5 - zaburzenia psychotyczne

– F1x.6 - zespół amnestyczny

– F1x.7 - zab. psychotyczne rezydualne lub późne (np. flashbacks)

– przykłady:

– F 19.2 uzależnienie od kilku substancji psychaktywnych

– F 11.3 opiatowy zespół abstynencyjny

– F 15.5 zaburzenia psychotyczne w przebiegu używania amfetaminy

– F 12.1 używanie szkodliwe kanabinoli

Klasyfikacja ICD-10

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki

uzależnień

Zespół abstynencyjny

W przebiegu uzależnienia odstawienie każdej substancji psychoaktywnej

powoduje wystąpienie zespołu abstynencyjnego charakterystycznego dla danej

substancji

Tolerancja krzyżowa

Określa powstanie tolerancji w stosunku do pokrewnej substancji np.

– heroina ma tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny,

– alkohol - do leków z grupy barbituranów i benzodiazepin

Podwójna diagnoza (podwójne rozpoznanie)

Termin odnoszący się do współwystępowania u tej samej osoby zaburzenia

spowodowanego używaniem substancji psychoaktywnych i innego zaburzenia

psychicznego

Zespół braku motywacji (amotywacyjny)

Obejmuje apatię, utratę skuteczności działania, zmniejszenie zdolności do

realizacji złożonych lub długoterminowych planów, trudności w wykonywaniu

codziennych czynności rutynowych

Zaburzenia psychotyczne związane z używaniem SPA

• objawy psychotyczne występują w trakcie przyjmowania SPA

lub wkrótce po odstawieniu:

• omamy (zwykle słuchowe), nieprawidłowe utożsamianie osób, nastawienie

ksobne, urojenia paranoidalne (prześladowcze), zaburzenia

psychomotoryczne (pobudzenie, osłupienie), zaburzenia afektu, zwykle bez

zaburzeń świadomości

• kryteria diagnostyczne:

• początek w okresie przyjmowania substancji lub do 2 tygodni od

zakończenia przyjmowania

• objawy trwają > 48 godzin, czas trwania zaburzenia = 6 miesięcy

• diagnoza (psychozy ostre i przewlekłe):

• podobne do schizofrenii,

• głównie urojeniowe, głównie omamowe, głównie wielopostaciowe, głównie z

objawami depresyjnymi, głównie z objawami maniakalnym, mieszane

• inne -rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne

• np. powracanie przebytych doznań psychotycznych (flashbacks)

Problemy związane z współwystępowaniem zaburzeń

psychotycznych i uzależnieniem od substancji psychoaktywnych

• modyfikacja obrazu klinicznego (trudności diagnostyczne)

• większe nasilenie objawów psychopatologicznych

• gorsza odpowiedź na psychofarmakoterapię - obniżenie

skuteczności działania leków psychotropowych

• więcej poważnych objawów niepożądanych ( późna dyskineza)

• częstsze nawroty, gorsze remisje, przewlekły przebieg

• gorsze funkcjonowanie społeczne

• gorsza współpraca w leczeniu: samowolne odstawianie leków

psychotropowych, nawroty w używaniu SPA

Wykrywanie obecności SPA

• Testy na obecność SPA w moczu – dostępne w aptekach i

drogeriach (THC, AMP, COC, ECS, BZD, OPI) – oznaczenie

jakościowe

– Nie wykrywają wielu SPA (dopalacze, leki typu Acodin)

– Ograniczony czas wykrywania substancji:

• THC do 2 tygodni

• kokaina do 2 dni

• amfetamina, ecstasy, opiaty – ok. 3 dni

• benzodiazepiny – w zależności od przyjmowanego preparatu od kilkudziesięciu

godzin do 2-3 dnii

• Testy na obecność SPA we krwi – specjalistyczne laboratoria,

oznaczenie ilościowe

• Oznaczanie zawartości SPA we włosach

Zasady leczenia

• Zasady leczenia osób uzależnionych od narkotyków są

określone w Ustawie o Przeciwdziałaniu Narkomanii (u osób

pełnoletnich dobrowolnie). U osób między 16 - 18 r.ż. potrzebna jest

(zgodnie z Ustawą Psychiatryczną) zgoda pacjenta i opiekuna

prawnego.

• Uzależnienie od substancji psychoaktywnych – etapy leczenia:

A. ambulatoryjne (motywowanie do leczenia)

D. szpitalne (detoksykacja)

R. w ośrodku rehabilitacyjno-readaptacyjnym

• W zależności od nasilenia uzależnienia, rodzaju substancji

uzależniającej i obrazu klinicznego (np. wystąpienia psychozy), osoby

uzależnione mogą być objęte leczeniem w systemie

• A- ambulatorium D- detoksykacja, R- rehabilitacja i readaptacja, lub z

uwzględnieniem tylko niektórych ww. etapów A, ADA, ADR, ARA (w

zależności od diagnozy lekarskiej i „problemowej” tj. indywidualnej

oceny problemów pacjenta)

Leczenie uzależnienia od SPA

• Bezpieczne odstawienie środka uzależniającego

• Leczenie uzależnienia – farmakologiczne (leczenie objawów

abstynencyjnych np. w uzależnieniu od opiatów klonidyną) i

psychoterapeutyczne

• Psychoterapia motywująca do leczenia z elementami

psychoedukacji

• Leczenie zaburzeń psychicznych i somatycznych

towarzyszących uzależnieniu

Detoksykacja: proces wyprowadzania pacjenta ze skutków działania

substancji psychoaktywnej w sposób minimalizujący objawy zespołu

abstynencyjnego

Strategie pomocy osobom uzależnionym

• Oddziaływania leczniczo-rehabilitacyjne, nastawione na utrzymanie abstynencji od substancji psychoaktywnych („drug-free”)

– leczenie w ośrodkach stacjonarnych całodobowych i dziennych (wspólnota terapeutyczna)

– leczenie ambulatoryjne, terapia postrehabilitacyjna

• Oddziaływania rehabilitacyjne w specjalistycznych programach farmakoterapii, nastawionych na abstynencję od substancji nielegalnych (leczenie metadonem - programy ograniczania szkód)

• Oddziaływania rehabilitacyjne w ramach polityki redukcji szkód:

– poradnictwo, wczesna interwencja

– edukacja głównie w zakresie szkód związanych z technikami przyjmowania narkotyków edukacja w zakresie szerzenia się zakażeń towarzyszących narkomanii

Konsekwencje medyczne i społeczne

używania/ uzależnienia od SPA

• Używanie SPA drogą iniekcji wiąże się z częstym występowaniem:

• zakażeń wirusem HIV (osoby uzależnione od SPA przeważają wśród

wszystkich zarejestrowanych nosicieli wirusa HIV

• wirusowym zapaleniem wątroby typu B i C

• innymi infekcjami np. bakteryjne zapalenie wsierdzia, posocznica, ropne

zakażenia skóry

• tbc, choroby weneryczne

• inne choroby somatyczne

• wyniszczenie organizmu

• W przebiegu używania SPA występują zaburzenia psychiczne: psychozy,

zaburzenia depresyjne (ryzyko próby samobójczej), uszkodzenie o.u.n.,

zaburzenia lękowe, agresja

• Konsekwencje społeczne: absencja w pracy, przerwanie nauki, niski poziom

wykształcenia, bezrobocie, patologia rodzinna, przestępczość, wypadki

komunikacyjne i inne

• Pracoholizm jest jednym z najgroźniejszych uzależnień, ponieważ cieszy się powszechnym szacunkiem. Praca daje

poczucie wartości, władzy, kontroli... złudne oczywiście ◊ jeśli praca jest dla Ciebie bardzo

ważna, ◊ jesteś nastawiony na rywalizację i zdeterminowany, by wygrać, ◊ zawsze chcesz mieć rację,

boisz się porażki, ◊ jesteś krytyczny wobec siebie, gdy popełniasz błędy, ◊ łatwo się nudzisz, ◊ jesteś

impulsywny, niecierpliwy, ◊ miewasz okresowe napady ogromnego zmęczenia, ◊ zabierasz do domu

pracę, pracujesz wieczorami i w weekendy, ◊ czujesz się winny i niespokojny, gdy nie masz niczego do

zrobienia,, ◊ myślisz, że jesteś kimś wyjątkowym, innym, ◊ jesteś odpowiedzialny w pracy ale nie w

życiu osobistym ... to może jest to właśnie Twój problem...

• Uzależnienie od hazardu pierwsza wygrana czyni grę ekscytującą, rodzi chęć zwiększenia wygranej i spróbowania szczęścia po

raz kolejny. Może to dotyczyć zarówno gry w kasynie, na automatach czy toto lotka. By gra ekscytowała,

satysfakcjonowała musi rosnąć stawka... im większa stawka tym większa może być przegrana... a

później przychodzi chęć odegrania się, która pozbawia gracza obiektywizmu i sprawia, że jego

zachowanie staje się nieracjonalne... gracz zaczyna tracić kontrolę nad potrzebą grania i z czasem

ponosi coraz więcej konsekwencji takich jak: zadłużenie, problemy w pracy, życiu prywatnym... Źródło:

http://www.terapia-uzaleznien.pl/

Uzależnienia behawioralne

Uzależnienia behawioralne

• Seksoholizm seks to niezwykle ważna, czasami wstydliwa, wielokrotnie problematyczna sfera naszego życia. Ma pogłębiać więź

między dwojgiem ludzi, towarzyszyć budowaniu bliskości i intymności... utożsamiany z czysto fizycznym

przeżyciem, rozładowaniem napięcia, może sprawić, iż stanie się przymusem. ◊ kiedy seks staje się podstawową,

a z czasem jedyną formą rozładowania napięcia, relaksu ◊ kiedy przestaje mieć znaczenie z kim go uprawiasz,

◊ kiedy wciąż o nim myślisz, ◊ gdy nie bierzesz pod uwagę jakie będą konsekwencje ... warto zwrócić się o

pomoc...

• Uzależnienie od komputera, internetu, telefonu komórkowego to z pewnością znaki naszych czasów. Ułatwiają życie, umożliwiają niemalże bezgraniczny dostęp do informacji,

znoszą bariery odległości, pozwalają komunikować się z każdym i zawsze...ale mogą też paradoksalnie zamknąć ten

wielki świat, Twój świat... w czterech ścianach... a zatem... ◊ jeśli trudno Ci wyobrazić sobie wieczór bez surfowania

◊ jeśli podstawową formą komunikowania się z innymi staje się czat czy sms, ◊ jeśli nie potrafisz ruszyć się bez

telefonu i nie wyłączasz go nigdy, ◊ jeśli, bycie w sieci” pozwala Ci zapomnieć o problemach, odciąć się

od rzeczywistości, którą staje się wirtualny - komputerowy świat” gier, ◊ jeśli miejscem zawierania znajomości

staje się Twój pokój, klawiatura i monitor, ◊ jeśli nie wiesz co ze sobą zrobić, gdy nie masz dostępu do internetu

czy komputera ... to może warto zatrzymać się i zadać sobie kilka pytań...

• Uzależnienie od zakupów kuszą reklamy, promocje, kolorowe gazetki, zarabiamy więcej i kupujemy więcej – czy jest w tym coś dziwnego czy

niewłaściwego – nie, dopóki chodzisz na zakupy, gdy czegoś potrzebujesz i kupujesz to, co może być przydatne.

Zdarza się jednak tak, i to coraz częściej, że na zakupy idziesz po to, by poprawić sobie nastrój – jeśli masz tego

świadomość i robisz to czasami – warto po prostu być ostrożnym... ◊ jeśli kupowanie staje się podstawową forma

spędzania wolnego czasu z najbliższymi, ◊ jeśli staje się przyjemnością samą w sobie, uspakaja i wycisza, ◊ jeśli

Twoje otoczenie wypełnia się przedmiotami bezużytecznymi a w szafie masz wiele ubrań, których nigdy nie miałeś

na sobie, ◊ jeśli kupowanie sprawia Ci radość a później przeżywasz poczucie winy i jesteś na siebie wściekły ... to

jest to czas, by coś zmienić...

Instytucje oferujące pomoc w leczeniu uzależnień

Szpitale psychiatryczne – państwowe i prywatne

Centralny Szpital Kliniczny – detox, tylko młodzież

Szpital im. Babińskiego

(oddziały detoksykacyjne, podwójnej diagnozy, ośrodek terapii

krótkoterminowej)

WOL-MED. – detox, terapia

Stowarzyszenia, np.:

MONAR (ambulatoria, ośrodki readaptacyjne)

KARAN (ambulatoria, ośrodki readaptacyjne)

Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii

(ambulatoria, ośrodki readaptacyjne)

ARKA (hostele, ośrodki readaptacyjne)

Warunkiem skutecznego leczenia jest motywacja pacjenta!