UWAGI WSTĘPNE

WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY

w OLSZTYNIE

INFORMACJA

o działalności Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

w Olsztynie w 2013 r.

Olsztyn, styczeń 2014 r.

Spis treści

Uwagi wstępne …………………………………………....................................

7

Część I. Działalność Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie ………………………………………………….…………..…………

11

1. Wpływ spraw i wyniki postępowania sądowego …..….………..….….

11

2. Zagadnienia ogólne ………………………………….……………..……

18

1/ sprawność postępowania………………….………………………………….

18

2/ funkcjonowanie instytucji postępowania mediacyjnego……….................

20

3/ funkcjonowanie instytucji postępowania uproszczonego…..….………….

20

4/ podmioty wnoszące skargi …………………..……………………………...

22

5/ udział pełnomocników stron ………….……………..……………………….

22

6/ prawo pomocy ………………………………………..……………………….

23

7/ stosowanie prawa unijnego i pytania prawne…………….………………...

35

Część II. Problemy wynikające z orzecznictwa Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie ………………………………………………..

42

1. Zagadnienia procesowe ……………………………………………………...

42

1/ właściwość wojewódzkiego sądu administracyjnego, zakres kontroli sądowej i wszczęcie postępowania sądowego ……..…………..………..

42

2/ wyłączenie sędziego …………………………..……………......…………..

54

3/ wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności ...………..…

58

4/ doręczenia ……………………………….…………….…………….………

61

5/ uchybienia terminów i ich przywracanie ..…………..…………………….

61

6/ koszty sądowe i zwrot kosztów postępowania między stronami ..…..…

69

2. Zagadnienia dotyczące funkcjonowania Wydziału I orzekającego w sprawach finansowych i celnych ………………………………………...…

73

Uwagi ogólne dotyczące funkcjonowania Wydziału I ...………………...……

73

1/ stosowanie Ordynacji podatkowej ………...……………….………………

73

2/ sprawy związane z nadzorem Regionalnej Izby Obrachunkowej oraz skargi na uchwały i zarządzenia organów jednostek samorządu terytorialnego dotyczące finansów ……………………………………...…

76

3/ podatek od towarów i usług …………………………………………………

77

4/ podatek akcyzowy ………..…………….……….………………………..…

81

5/ podatek od spadków i darowizn ………………….....……………………..

85

6/ podatek dochodowy od osób prawnych …………………………………...

85

7/ podatek dochodowy od osób fizycznych …….……………………………

89

8/ podatki i opłaty lokalne, podatek rolny i leśny ………………………….…

94

9/ podatek od czynności cywilnoprawnych i opłata skarbowa .…………….

105

10/ podatek od gier ………………………………………………………………

106

11/ postępowanie egzekucyjne …………………………...…………………….

109

12/ sprawy celne …………….……………………….…………………………..

116

13/ pomoc finansowa z Unii Europejskiej ………………...……………………

118

14/ pomoc finansowa związana z rozpoznaniem spraw dotyczących oceny wniosków o dofinansowanie projektów w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych ………….………………………………………

121

3. Zagadnienia dotyczące funkcjonowania Wydziału II ……..…….………

127

Spostrzeżenia ogólne dotyczące orzecznictwa w sprawach objętych właściwością wydziału ………………………………………………………...

127

1/ sprawy z zakresu budownictwa …………….………………………..…

128

2/ zagospodarowanie przestrzenne …………….…...…….………………

141

3/ gospodarka nieruchomościami …………….…………….……………...

152

4/ sprawy z zakresu gospodarki wodnej, w tym ochrony wód, budownictwa wodnego, melioracji i zaopatrzenia w wodę ……………

158

5/ rolnictwo …………………………………………………………………....

159

6/ sprawy z zakresu ochrony środowiska ………………………………….

161

7/ sprawy z zakresu geodezji i kartografii ……………………….………...

173

8/ geologia ………………………………………………………………........

178

9/ sprawy z zakresu ewidencji ludności ……………….…………………..

180

10/ pomoc społeczna ……………………………………….…………………

182

11/ sprawy mieszkaniowe, w tym dodatki mieszkaniowe …..…………..…

186

12/ weterynaria i ochrona zwierząt ….....……………………………………

188

13/ zatrudnienie i bezrobocie ...…………………………….……..…….……

189

14/ ochrona zdrowia …………….……..……………………...……………...

191

15/ stosunki służbowe, zasiłki i inne sprawy związane z zatrudnieniem służb mundurowych, sprawy z zakresu inspekcji pracy.…………...….

193

16/ sprawy z zakresu obronności kraju …………………….……………….

198

17/ uprawnienia kombatanckie i wojskowe ……………….…………...……

199

18/ dostęp do informacji publicznej ……..…….……………………….…....

200

19/ orzecznictwo w sprawach samorządowych, w tym dotyczące rozstrzygnięć nadzorczych …………………………………….....……...

205

20/ edukacja i oświata ……………………………...……………….….…..…

216

21/ sprawy z zakresu dróg publicznych i transportu drogowego …....……

223

22/ działalność gospodarcza ………………………………………………....

233

23/ cudzoziemcy ……………………………………………………………….

237

Część III. Pozaorzecznicza działalność Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie ……………………………..…………………

238

1. Inicjatywy w zakresie ujednolicania orzecznictwa i praktyki sądowej ..

238

2. Funkcjonowanie Wydziału Informacji Sądowej ………………….…...…

241

3. Aktywność pozaorzecznicza sędziów. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników sądu .………………………….……

244

Uwagi końcowe i wnioski ………………………………………………..……..

247

Tabele …………………………………………………………………..…………..

252

UWAGI WSTĘPNE

Utworzony w ramach reformy sądownictwa administracyjnego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, jako jeden z 16 wojewódzkich sądów administracyjnych w kraju, sprawuje wymiar sprawiedliwości na terenie województwa warmińsko-mazurskiego od 1 stycznia 2004 r. Z dniem 31 grudnia 2013 r. minęło zatem 10 lat funkcjonowania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie. Podkreślenia wymaga, że przed reformą sądownictwa administracyjnego na terenie województwa warmińsko-mazurskiego nie było ośrodka zamiejscowego Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargi na działalność organów administracji publicznej z tego terenu rozpatrywał Naczelny Sąd Administracyjny z siedzibą w Warszawie oraz w Ośrodkach Zamiejscowych w Gdańsku i w Białymstoku. Utworzenie zatem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie miało istotne znaczenie dla społeczności lokalnej. Spowodowało przede wszystkim podniesienie prestiżu miasta Olsztyna, w którym dotąd nie miał siedziby sąd o tak wysokiej randze. Ponadto, znacznie ułatwiony został dostęp do sądu i co najważniejsze urzeczywistniono, wyrażoną w art. 7 p.p.s.a., zasadę szybkości postępowania sądowego.

Na przestrzeni 2004-2013 roku czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy w tym Sądzie (obliczony na dzień 31 grudnia każdego roku) wahał się w granicach od 1,41 miesiąca (w 2012 r.) do mniej niż dwóch miesięcy w latach wcześniejszych. Natomiast w 2013 r. wyniósł on 2,65 miesiąca, co związane było z tym, że w tym okresie Sąd orzekał w znacznie zmniejszonej obsadzie sędziowskiej względem lat poprzednich. Sprawność postępowania sądowego na przestrzeni minionych 10 lat została osiągnięta w związku z kierowaniem na rozprawę każdej ze spraw bezpośrednio po jej wpływie do Sądu, a gdy zachodziła konieczność wezwania do uiszczeniu wpisu lub uzupełnienia braków formalnych skargi - po uiszczeniu wpisu lub uzupełnieniu tych braków.

Stabilny pozostaje także roczny wpływ spraw do tutejszego Sądu, który średnio kształtuje się na poziomie ponad 2000 spraw. W 2004 r. Sąd miał do rozpoznania 3858 spraw (w tym 2205 spraw zarejestrowanych na przestrzeni 2004 r.), w 2005 r. – 1916 spraw, a w kolejnych latach średnio ponad 2000 spraw rocznie. Natomiast w 2013 r. wpływ spraw do tego Sądu wyniósł 2286 spraw i był nieco niższy niż w 2012 r., w którym wpłynęło 2377 spraw. Łącznie w okresie minionych 10 lat wpłynęło do tutejszego Sądu ponad 20.000 spraw i niemal taka sama liczba spraw została w tym okresie przez ten Sąd rozpoznana.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie rozpoznaje sprawy w ramach dwóch wydziałów orzeczniczych, do orzekania w których ustalono 18 stanowisk sędziowskich. Jednak na przestrzeni 2013 r. faktyczna obsada sędziowska była znacznie niższa, gdyż jeden z sędziów przeszedł do orzekania w Naczelnym Sądzie Administracyjnym, a kilku sędziów przebywało na długotrwałych zwolnieniach lekarskich. Przykładowo, w grudniu 2013 r. faktyczna (statystyczna) obsada sędziowska wynosiła dla tego Sądu 14,2. W Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie zatrudnionych jest też czterech referendarzy sądowych oraz osoby w łącznym wymiarze 46 etatów na stanowiskach urzędników sądowych i pracowników obsługi.

W Wydziale I (do którego należą głównie sprawy finansowe i celne) orzekali sędziowie WSA: Andrzej Błesiński - pełniący funkcję Przewodniczącego tego Wydziału i funkcję Wiceprezesa Sądu, oraz Wojciech Czajkowski, Renata Kantecka, Ryszard Maliszewski, Wiesława Pierechod, Tadeusz Piskozub, Zofia Skrzynecka. Czynności referendarskie w Wydziale I wykonywały: Anna Ambroziak i Małgorzata Klimek.

W Wydziale II (w którym rozpoznawane są wszystkie sprawy niezastrzeżone dla Wydziału I) orzekali: sędzia NSA Janina Kosowska - pełniąca funkcję Przewodniczącej Wydziału II, a jednocześnie Prezesa Sądu oraz sędziowie WSA: Marzenna Glabas, Alicja Jaszczak-Sikora, Bogusław Jażdżyk, Beata Jezielska, Tadeusz Lipiński, Katarzyna Matczak, Adam Matuszak, Ewa Osipuk, Hanna Raszkowska oraz orzekający do końca sierpnia 2013 r. Zbigniew Ślusarczyk - pełniący funkcję Przewodniczącego Wydziału Informacji Sądowej. Czynności referendarskie w tym wydziale wykonywali: Agnieszka Bińczyk i Krzysztof Nesteruk.

Podkreślenia wymaga, że od września 2013 r. skład sędziowski uległ zmniejszeniu w związku z otrzymaniem nominacji na sędziego NSA przez sędziego Zbigniewa Ślusarczyka, a do końca 2013 r. nie zakończyło się postępowanie związane z obsadą zwolnionego stanowiska sędziowskiego. Natomiast od sierpnia 2013 r. sędzia WSA Hanna Raszkowska przebywa na zwolnieniu lekarskim. Ponadto, w okresie sprawozdawczym dwóch sędziów tutejszego Sądu (sędzia NSA Janina Kosowska i sędzia WSA Zbigniew Ślusarczyk) orzekało także w ramach delegacji w Naczelnym Sądzie Administracyjnym.

Przez cały okres swojego funkcjonowania, a zatem także w 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie współpracował z instytucjami publicznymi zajmującymi się przygotowywaniem osób do zawodu prawnika, w tym przede wszystkim Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz samorządem zawodowym adwokatów i radców prawnych. Udostępniano także zainteresowanym literaturę znajdującą się w Bibliotece Sądu, poszerzając systematycznie niezbędne do funkcjonowania Sądu zbiory wydawnictw prawniczych.

Na przestrzeni 2013 r. odbyło się jedno Zgromadzenia Ogólne Sędziów Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, na którym przyjęto sprawozdanie Prezesa Sądu z rocznej działalności Sądu w 2012 roku. Odbyło się także sześć posiedzeń Kolegium Sądu, których przedmiotem były sprawy finansowe oraz kadrowe Sądu.

Mając zaś na względzie obowiązek systematycznego podnoszenia poziomu wiedzy i kwalifikacji osób zatrudnionych w Sądzie, sędziowie, referendarze sądowi, asystenci sędziów, urzędnicy sądowi i pozostali pracownicy Sądu uczestniczyli w licznych szkoleniach i naradach, organizowanych zarówno w siedzibie Sądu, jak również w innych sądach administracyjnych. Trzech asystentów sędziego odbywało studia doktoranckie na Wydziałach Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W 2013 r. działalność Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie realizowana była na wielu obszarach związanych zarówno ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, jak również działalnością pozaorzeczniczą. Stąd niniejsze opracowanie zostało podzielone na trzy części.

W części pierwszej przedstawiona została informacja dotycząca wpływu spraw oraz sposobu i formy ich rozpatrzenia z uwzględnieniem sprawozdania statystycznego obejmującego funkcjonowanie obu wydziałów orzeczniczych w 2013 roku. Omówiono także wskaźniki dotyczące udziału stron postępowania oraz ich pełnomocników w posiedzeniach Sądu.

Część druga opracowania poświęcona została wybranym problemom wynikającym z praktyki orzeczniczej Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie. W ramach poszczególnych tematów przedstawiono informację dotyczącą stosowania przepisów prawa stanowiących podstawę podejmowania zaskarżonych rozstrzygnięć organów administracji publicznej ze wskazaniem konkretnych orzeczeń Sądu wydanych w następstwie rozpatrzenia skarg – szczególnie tych, względem których Naczelny Sąd Administracyjny oddalił środki odwoławcze.

Trzecia część sprawozdania dotyczy działalności pozaorzeczniczej Sądu związanej m.in. z działalnością organizacyjną, obsługą stron postępowania przez Wydział Informacji Sądowej oraz realizacją inicjatyw w zakresie ujednolicenia orzecznictwa i praktyki sądowej, doskonaleniem zawodowym kadry oraz działalnością administracyjno - gospodarczą Sądu.

Uwagi końcowe zawierają wnioski dotyczące funkcjonowania Sądu w 2013 r. na tle porównawczym z 2012 r. i wcześniejszymi okresami sprawozdawczymi oraz kierunki w zakresie doskonalenia działalności Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie.

Całość opracowania uzupełniona została tabelami graficznymi sporządzonymi w oparciu o sprawozdanie statystyczne za 2013 r.

Olsztyn, 31 stycznia 2014 roku

Część I. Działalność Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie

1. Wpływ spraw i wyniki postępowania sądowego

Na przestrzeni 2013 r. w repertoriach WSA w Olsztynie zarejestrowano łącznie 2286 spraw, co stanowi niewielki spadek wpływu względem poprzedniego okresu sprawozdawczego, w którym wpłynęło ogółem 2377 spraw.

Spośród ogólnej liczby 2286 spraw, 2125 spraw dotyczyło zaskarżenia aktów i czynności z zakresu administracji publicznej, co stanowi 92,96 % zarejestrowanych spraw, a 129 spraw - bezczynności i przewlekłości organów administracji publicznej, co stanowi 5,64 % ogólnego wpływu. Postępowania sądowoadministracyjne zostały ponadto wszczęte na skutek zgłoszenia przez strony 32 wniosków (1,4 % ogólnego wpływu spraw).

Analizując strukturę wpływu w 2013 r. skarg na akty i czynności z zakresu administracji publicznej stwierdzić przede wszystkim należy, że w repertoriach SA zarejestrowano mniej o 24 sprawy tego typu niż w 2012 r. Natomiast, podobnie jak w poprzednich okresach sprawozdawczych, także w 2013 r. znaczącą pozycję wpływających spraw stanowiły sprawy z zakresu pomocy społecznej (symbol 632), których wniesiono 410, co stanowi 19,29 % ogólnego wpływu spraw zarejestrowanych w repertorium SA w Sądzie. Ilość skarg w tym przedmiocie jest znacznie wyższa niż w 2012 r., w którym zarejestrowano 255 spraw tego typu. Istotny spadek wpływu w okresie sprawozdawczym odnotowano natomiast wśród spraw mieszkaniowych (symbol 621), które dominowały w 2012 r. z wpływem 434 spraw (20,2 % ogółu spraw zarejestrowanych w repertorium SA w 2012 r.) - w 2013 r. takich spraw wpłynęło tylko 15 (0,71 % ogółu spraw zarejestrowanych w repertorium SA w Sądzie). Na podobnym poziomie utrzymywał się wpływ spraw z zakresu budownictwa (symbol 601) - 138 spraw względem 139 spraw w 2012 r. oraz z zakresu zagospodarowania przestrzennego (symbol 615) - 111 spraw względem 115 spraw w 2012 r. Wyższy w porównaniu z 2012 r. był zaś wpływ skarg z zakresu dróg, kolei, lotnictwa i żeglugi (symbol 603), których odnotowano w repertorium SA 115, podczas gdy w poprzednim okresie sprawozdawczym 73.

Znaczącą pozycję stanowiły również sprawy z zakresu podatku od towarów i usług (symbol 6110), których wniesiono 133 (6,26 % ogólnego wpływu spraw zarejestrowanych w repertorium SA). Ilość skarg w tym przedmiocie jest wyższa niż w 2012 r., w którym zarejestrowano 100 spraw tego typu. Ponadto wpłynęło też więcej skarg dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych (symbol 6112), których wniesiono 122 tj. 5,74 ogólnego wpływu spraw zarejestrowanych w repertorium SA. Ilość skarg w tym przedmiocie w porównaniu do roku 2012, w którym zarejestrowano 110 spraw tego typu, nieco wzrosła. Zdecydowanie wyższy wpływ odnotowano natomiast wśród spraw dotyczących podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej oraz innych podatków i opłat (symbol 6116), których wniesiono 178 (8,38% ogólnego wpływu), w roku 2012 zarejestrowano tylko 26 spraw tego typu.

Kategorie skarg na akty i czynności z zakresu administracji publicznej, z uwzględnieniem ilości spraw zarejestrowanych w repertoriach SA w 2012 r. i 2013 r. (według symbolu podstawowego) przedstawia poniższe zestawienie statystyczne:

Lp.

Przedmiot sprawy

Symbol sprawy

Wpływ

2012

2013

1.

Budownictwo

601

139

138

2.

Drogi, koleje, lotnictwo, żegluga

603

73

115

3.

Działalność gospodarcza

604

50

79

4.

Ewidencja ludności

605

20

19

5.

Geologia i górnictwo

606

2

1

6.

Gospodarka mieniem,

(w tym gospodarka nieruchomościami)

607

37

49

7.

Gospodarka wodna

609

3

1

8.

Podatki i inne świadczenia pieniężne,

do których mają zastosowanie przepisy Ordynacji podatkowej oraz egzekucja tych świadczeń pieniężnych

611

510

697

9.

Geodezja i kartografia

612

11

4

10.

Ochrona środowiska i ochrona przyrody

613

59

77

11.

Oświata, szkolnictwo wyższe i nauka

614

42

44

12.

Zagospodarowanie przestrzenne

615

115

111

13.

Rolnictwo i leśnictwo

616

14

12

14.

Wywłaszczenia i zwrot nieruchomości

618

13

18

15.

Stosunki pracy i stosunki służbowe

619

32

18

16.

Ochrona zdrowia i choroba zawodowa

620

12

25

17.

Sprawy mieszkaniowe

(w tym dodatki mieszkaniowe)

621

434

15

18.

Powszechny obowiązek obrony kraju

624

2

2

19.

Ustrój samorządu terytorialnego, w tym referendum gminne

626

20

20

20.

Cudzoziemcy, repatrianci, nabycie nieruchomości przez cudzoziemców

627

2

2

21.

Przejęcie mienia

629

1

1

22.

Obrót towarami z zagranicą, należności celne i ochrona przed nadmiernym przywozem towaru na polski obszar celny

630

127

61

23.

Pomoc społeczna

632

255

410

24.

Zatrudnienie i sprawy bezrobocia

633

25

19

25.

Kombatanci, świadczenia z tytułu pracy przymusowej

634

3

2

26.

Sprawy egzekucji administracyjnej

638

5

7

27.

Skargi na uchwały jednostek samorządu terytorialnego

639

58

73

28.

Skargi organów nadzoru na uchwały organów jednostek samorządowych

640

50

63

29.

Rozstrzygnięcia nadzorcze

641

26

26

30.

Skargi na akty prawa miejscowego administracji rządowej

642

-

2

31.

Środki zapewniające wykonanie

orzeczeń sądu

644

11

6

32.

Sprawy o innym przedmiocie

niż wymienione

645

30

25

33.

Sprawy z zakresu informacji publicznej

i prawa prasowego

648

10

28

34.

Środki publiczne nie objęte innymi symbolami

653

48

27

35.

Subwencje unijne, fundusze strukturalne

i regulacja rynków branżowych

655

60

104

W repertoriach SAB w 2013 r. zarejestrowano 129 skarg, co stanowi spadek wpływu tego rodzaju skarg w porównaniu z 2012 r., w którym wpłynęły 182 takie skargi. Wpływ więc skarg na bezczynność i przewlekłość organów administracji publicznej zmalał o 29,13 % w porównaniu do roku poprzedniego. Spośród tych 129 skarg, 122 skargi dotyczyły bezczynności organów administracji publicznej a 7 skarg przewlekłego prowadzenia postępowania. Najwięcej skarg w omawianym zakresie dotyczyło spraw dotyczących informacji publicznej i prawa prasowego (symbol 648) - 79.

W okresie sprawozdawczym zmalał także wpływ spraw wszczynanych na wniosek uprawnionego podmiotu, których w 2012 r. zarejestrowano 46, podczas gdy w 2013 r. wpłynęły 32 takie wnioski. Przedmiotem wniosków, odnotowanych w repertorium SO w 2013 r., było między innymi: wymierzenie organowi grzywny w trybie art. 55 § 1 p.p.s.a. (16), przyznanie prawa pomocy przed wpłynięciem skargi (7) i rozpoznanie wniosków o wyłączenie sędziów (6).

W miesiącach styczeń - grudzień 2013 r. w tutejszym Sądzie odbyło się 279 sesji jawnych (rozpraw) i 1094 posiedzenia niejawne.

Na dzień 31 grudnia 2013 r. do rozpoznania pozostało 506 spraw, w tym 14 spraw oczekuje na załatwienie powyżej 1 roku od wpływu do Sądu, jedna powyżej 2 lat. W 11 sprawach skargi zostały wniesione przez jednego skarżącego i wymagają uprzedniego rozpatrzenia zgłaszanych przez niego wniosków o przyznanie prawa pomocy i środków odwoławczych wnoszonych od orzeczeń wydanych w tym przedmiocie. Ten skarżący w każdej ze spraw wielokrotnie, nawet 3 - 4 razy, wnosił o przyznanie prawa pomocy, a następnie zaskarżał do Naczelnego Sądu Administracyjnego rozstrzygnięcia tutejszego Sądu wydane w tym przedmiocie. Natomiast 3 sprawy zostały zarejestrowane w urządzeniach ewidencyjnych po uchyleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wydanych wyroków w tych sprawach a zwrot akt do WSA w Olsztynie nastąpił w grudniu 2013 r.

W jednej sprawie skarga została wniesiona przez skarżących zamieszkałych za granicą i wymaga uprzedniego rozpatrzenia zgłaszanych przez nich wniosków o przyznanie prawa pomocy i środków odwoławczych wnoszonych od orzeczeń wydanych w tym przedmiocie.

Szczegółowe dane liczbowe dotyczące wpływu oraz załatwienia skarg w 2013 r. na akty, czynności, bezczynność i przewlekłość organów administracji publicznej oraz wniosków o wszczęcie postępowania sądowoadministracyjnego zawarte są w poniższej tabeli:

Pozostało

z poprzedniego okresu

Wpływ spraw

Załatwiono

Pozostało na następny okres

Ogółem

na rozprawie

na p. niejawnych

Ogółem

w tym:

280

2286

2060

1576

484

506

SA

254

2125

1909

1505

404

470

SAB

23

129

127

67

60

25

SO

3

32

24

4

20

11

Spośród 506 spraw oczekujących na rozpoznanie po zakończeniu okresu sprawozdawczego, 385 spraw oczekuje na rozpoznanie od wpływu znacznie poniżej 3 miesięcy, z tego 163 sprawy wpłynęły w miesiącu grudniu.

Dokonując rozróżnienia organów administracji publicznej, których akty lub czynności zostały zaskarżone - na tle porównawczym z poprzednim okresem sprawozdawczym - należy odnotować, że spośród 2125 spraw, zarejestrowanych w repertorium SA w 2013 r.:

a) 69 skarg dotyczyło rozstrzygnięć centralnych i naczelnych organów administracji publicznej (w 2012 r. - 70 skarg);

b) 738 skarg dotyczyło działalności samorządowych kolegiów odwoławczych (w 2012 r. - 586 skarg), z tego:

· 207 - Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Elblągu (w 2012 r. - 152 skargi),

· 1 - Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku,

· 529 - Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Olsztynie (w 2012 r. - 433 skargi),

· 1 - Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Suwałkach,

c) 318 skarg dotyczyło aktów i czynności terenowych organów administracji rządowej (w 2012 r. - 297 skarg);

d) 330 skarg dotyczyło działalności Dyrektora Izby Skarbowej w Olsztynie (w 2012 r. - 239 skarg);

e) 355 skarg dotyczyło rozstrzygnięć Dyrektora Izby Celnej (w 2012 r. - 267 skarg);

f) 149 skarg dotyczyło działalności innych organów i podmiotów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej (w 2012 r. - 687 skarg);

g) 2 skargi dotyczyły działalności Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Olsztynie (w 2012 r. - 1 skarga).

Po rozpoznaniu 2036 spraw, zarejestrowanych w repertoriach SA i SAB tutejszego Sądu, uwzględniono środki zaskarżenia w 407 sprawach, co stanowi 20 % ogółu rozstrzygniętych spraw tego typu w Sądzie.

Na przestrzeni 2013 r. w WSA w Olsztynie, w sprawach zarejestrowanych w repertoriach SA, SAB i SO, wydano łącznie 2376 orzeczeń, od których przysługiwały środki odwoławcze do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w tym 1372 wyroki, 484 postanowienia kończące postępowanie oraz 520 postanowień i zarządzeń niekończących postępowania.

Spośród wydanych na przestrzeni 2013 r. 1856 orzeczeń kończących postępowanie (1372 wyroki i 484 postanowienia kończące postępowanie), do 31 grudnia 2013 r. w drodze skargi kasacyjnej zakwestionowano 302 orzeczenia, z tego 69 skarg kasacyjnych wniosły organy administracji publicznej, a 233 - skarżący i uczestnicy postępowania, w tym 4 organizacje i stowarzyszenia.

Wśród organów administracji publicznej najwięcej skarg kasacyjnych od tych orzeczeń wniosły organy gmin (10), SKO w Olsztynie (9), Dyrektor Izby Skarbowej w Olsztynie (9), Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy działający z upoważnienia Ministra Finansów (9) oraz Wojewoda Warmińsko-Mazurski (6).

W okresie sprawozdawczym, po wniesieniu tych 302 skarg kasacyjnych, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie odrzucił 11, a do Naczelnego Sądu Administracyjnego przekazał 233. Pozostałe oczekują na nadanie biegu. Do 31 grudnia 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał spośród tych 233 skarg kasacyjnych jedynie 32, w tym 15 uwzględnił, 15 oddalił, w 1 sprawie umorzył postępowanie kasacyjne, również w 1 sprawie skargę kasacyjną pozostawił bez rozpatrzenia.

Na wydanych w 2013 r. przez tutejszy Sąd 513 postanowień i zarządzeń niekończących postępowania do końca okresu sprawozdawczego wniesiono 244 zażalenia, z czego 226 zażaleń dotyczyło postanowień, a 18 zarządzeń Przewodniczącego Wydziału przede wszystkim w przedmiocie uiszczenia wpisu sądowego. W okresie sprawozdawczym, po wniesieniu tych 244 zażaleń, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie odrzucił 17 z nich, 4 – uwzględnił, a 213 przekazał do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Pozostałe oczekują na nadanie biegu. Do 31 grudnia 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał spośród tych 213 zażaleń aż 194, z czego 19 uwzględnił, 169 oddalił, 4 odrzucił, a w 2 sprawach umorzył postępowanie zażaleniowe.

Przedstawiony powyżej wpływ 546 środków odwoławczych (302 skarg kasacyjnych i 244 zażaleń) od orzeczeń wydanych na przestrzeni 2013 r. ukształtował się na poziomie 22,98 % - względem ogólnej liczby 2376 nieprawomocnych orzeczeń wydanych przez Sąd w tym okresie, od których przysługiwały środki odwoławcze do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wskazana statystyka nie uwzględnia jednak środków odwoławczych, które ewentualnie zostaną wniesione w 2014 r. w otwartym jeszcze terminie do zaskarżenia niektórych orzeczeń tutejszego Sądu wydanych pod koniec 2013 r.

Zauważyć także należy, że w 2013 r. ogólny wpływ środków odwoławczych od orzeczeń tutejszego Sądu był wyższy niż podany powyżej, gdyż w okresie sprawozdawczym wnoszone były także środki odwoławcze od orzeczeń wydanych pod koniec 2012 r. Ogólny wpływ środków odwoławczych na przestrzeni 2013 r. od orzeczeń tutejszego Sądu wydanych w latach 2012-2013 oraz sposób ich załatwienia przez tutejszy Sąd – z uwzględnieniem poprzednich okresów sprawozdawczych - przedstawia poniższe zestawienie:

Rok

Wpływ skarg kasacyjnych

Skargi kasacyjne przekazane do NSA

Skargi kasacyjne odrzucone

Zażalenia na postanowienia o odrzuceniu sk. kasacyjnej

Zażalenia na zarządzenia Przewodniczącego Wydziału

Zażalenia na inne post. sądu

Zażalenia przekazane do NSA

2010

429

388

23

6

34

143

160

2011

359

359

12

2

34

174

187

2012

365

334

25

10

26

254

258

2013

365

339

19

3

19

231

233

Na przestrzeni 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał łącznie 326 skarg kasacyjnych od orzeczeń tutejszego Sądu wydanych w latach 2010-2013, w tym 189 - oddalił, 114 - uwzględnił, w 22 sprawach umorzył postępowanie kasacyjne, a w 1 sprawie skargę kasacyjną pozostawił bez rozpatrzenia. Wynik ten jest najgorszy ze wszystkich poprzednich lat. Podkreślenia jednak wymaga, że spośród 114 uwzględnionych skarg kasacyjnych, aż 27 dotyczyło spraw tego samego typu związanych z zezwoleniami na prowadzenie gier na automatach o niskich wygranych (symbol 6042). Uwzględnienie skarg kasacyjnych od orzeczeń tutejszego Sądu wydanych w tych sprawach było wynikiem niejasnej interpretacji przez sędziów Izby Gospodarczej Naczelnego Sądu Administracyjnego przepisów znajdujących zastosowanie w tych sprawach. Skargi kasacyjne zostały bowiem uwzględnione, mimo że wątpliwości prawne dotyczyły jedynie procesu legislacyjnego (zgodności przepisów technicznych), a nie ustawy o grach hazardowych, w oparciu o którą wydano kontrolowane przez tutejszy Sąd rozstrzygnięcia. Natomiast 15 spraw, w których uwzględniono skargi kasacyjne, dotyczyło zryczałtowanego podatku od przychodów z nieujawnionych źródeł przychodów, a uchylenie wyroków (i decyzji podatkowych) było konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2013 r., sygn. akt SK 18/09 (Dz. U. z 2013 r., poz. 985), orzekającego o niezgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę tego podatku.

Ponadto, na przestrzeni 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał 221 zażaleń na postanowienia tutejszego Sądu wydane w latach 2012-2013, w tym 193 - oddalił, 21 - uwzględnił, 5 -odrzucił, a w 2 sprawach umorzył postępowanie zażaleniowe.

W okresie sprawozdawczym w tutejszym Sądzie odnotowano także wpływ 31 skarg o wznowienie postępowania sądowego, przy czym aż 24 z nich zostały wniesione przez tego samego skarżącego. Do końca 2013 r. wszystkie postępowania wywołane tymi skargami zakończyły się ich odrzuceniem, natomiast 6 skarg dotyczyło zryczałtowanego podatku od przychodów z nieujawnionych źródeł przychodów, a ich wniesienie było konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2013 r., sygn. akt SK 18/09 (Dz. U. z 2013 r., poz. 985) orzekającego o niezgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę wymiaru tego podatku.

W 2013 r. wpłynęły do tutejszego Sądu 2 skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jedną z nich NSA odrzucił, druga oczekuje na rozpoznanie przez NSA.

2. Zagadnienia ogólne

1/ sprawność postępowania

W Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie średni okres oczekiwania na rozpoznanie sprawy - obliczony na dzień 31 grudnia 2013 r. - wynosił 2,65 miesiąca (w Wydziale I - 2,61, w Wydziale II - 2,68) i był dłuższy w stosunku do poprzedniego okresu sprawozdawczego, w którym w tym samym okresie oczekiwano na rozpoznanie sprawy 1,41 miesiąca. Wyjaśnić przy tym należy, że wydłużenie w minionym roku okresu oczekiwania na rozpoznanie spraw związane było z faktycznym zmniejszeniem obsady sędziowskiej w tut. Sądzie. Spowodowane to było długotrwałymi zwolnieniami sędziów oraz przejściem do Naczelnego Sądu Administracyjnego jednego z sędziów, który nie orzekał w tutejszym Sądzie już od sierpnia 2013 r. Niemniej jednak stwierdzić należy, że nadal poziom sprawności orzekania utrzymuje się na zadawalającym poziomie, co możliwe jest dzięki kontynuowaniu praktyki kierowania do rozpoznania każdej sprawy, bezpośrednio po jej wpływie lub w dniu uzupełnienia przez strony braków formalnych, w tym uiszczeniu wpisu lub nadesłaniu niezbędnych dokumentów.

Analizując terminowość załatwiania spraw w Sądzie, zarejestrowanych w repertoriach SA i SAB (bez spraw zarejestrowanych w repertorium SO), wskazać należy, że okres oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy od daty jej wpływu do Sądu w analizowanym okresie sprawozdawczym na tle porównawczym z 2012 r., kształtował się następująco:

Ilość spraw załatwianych w Sądzie od dnia wpływu

Rok

do 2 m-cy

od 2m-cy do 3m-cy

od 3m-cy do 4 m-cy

od 4 m-cy do 6 m-cy

od 6 do 12 m-cy

od 12 do 24 m-cy

powyżej 24 m-cy

2012

1373

576

193

139

57

3

2

2013

1155

464

201

144

66

6

--

Powyższe dane jednoznacznie wskazują, że nadal przeważająca ilość spraw rozpatrywana jest niezwłocznie po ich wpływie do Sądu. W terminie do 2 miesięcy załatwiono bowiem aż 56,73 % spraw, a w terminie do 3 miesięcy kolejne 22,79 % spraw zarejestrowanych w repertoriach SA i SAB.

Nie sposób stwierdzić przewlekłości w rozpoznaniu także tych spraw, które zostały zarejestrowane w repertoriach SA i SAB (bez spraw zarejestrowanych w repertorium SO) i pozostały do załatwienia na kolejny okres sprawozdawczy. Spośród 495 takich spraw, tylko 14 oczekuje bowiem na rozpoznanie powyżej 12 miesięcy do 2 lat od daty pierwszego wpływu do Sądu. Podkreślenia wymaga przy tym, że spośród tych 14 spraw, 11 zostało wniesionych przez jednego skarżącego i wymagają uprzedniego rozpatrzenia zgłaszanych przez niego, wielokrotnie w każdej ze spraw, wniosków o przyznanie prawa pomocy i środków odwoławczych wnoszonych od orzeczeń wydanych w tym przedmiocie. Ponadto 1 sprawa oczekuje na rozpoznanie powyżej dwóch lat, ponieważ została ponownie zarejestrowana w urządzeniach ewidencyjnych po uchyleniu przez NSA wydanego w tej sprawie wyroku.

Szczegółowe dane na temat liczby spraw niezałatwionych od daty pierwszego wpływu do sądu na tle porównawczym z poprzednim okresem sprawozdawczym przedstawia poniższe zestawienie, które nie obejmuje spraw toczących się ze skarg o wznowienie postępowania:

Liczba spraw niezałatwionych pozostających od daty pierwszego wpływu do sądu

(repertorium SA i SAB)

Rok

do 3 m-cy

od 3 do 6 m-cy

od 6 do 12 m-cy

od 12 m-cy do 2 lat

powyżej 2 lat

2012

225

42

5

4

1

2013

369

62

44

14

1

W okresie sprawozdawczym do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie nie wpłynęła żadna skarga na przewlekłość postępowania sądowego, której wniesienie przewiduje ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.).

Warto także odnotować, że w 2013 r. sędziowie orzekający w tutejszym Sądzie sporządzili 1534 uzasadnienia orzeczeń kończących postępowanie - w tym niestety aż 3 z przekroczeniem ustawowego terminu do 14 dni (2 ze względu na wykorzystywanie urlopu).

W 2013 r. do Sądu wpłynęło 16 wniosków, zgłoszonych w trybie art. 55 § 1 p.p.s.a., o ukaranie organu grzywną za uchybienie obowiązkowi przekazania skargi wraz z aktami sprawy. Ponadto 2 wnioski w tym przedmiocie pozostawały do rozpoznania z poprzedniego okresu sprawozdawczego. Do 31 grudnia 2013 r. postępowania wszczęte na skutek tych wniosków zakończyły się w 9 sprawach, w tym w 5 - wymierzeniem grzywny i w 4 - odrzuceniem. Do rozpoznania na następny okres sprawozdawczy pozostało 9 wniosków w tym przedmiocie, gdyż w sprawach zainicjowanych tymi wnioskami istniała konieczność uprzedniego rozpoznania wniosków o przyznanie prawa pomocy.

Ponadto w 2013 r. składy orzekające w Wydziale II Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie - po rozpoznaniu 5 skarg o wymierzenie organowi grzywny w trybie art. 154 p.p.s.a. za niewykonanie prawomocnego wyroku sądu administracyjnego - w 1 sprawie uwzględniły żądanie strony w tym przedmiocie, w 2 - oddaliły, w 2 – odrzuciły. Takich skarg nie odnotowano natomiast w Wydziale I tutejszego Sądu.

W okresie sprawozdawczym składy orzekające Sądu nie dostrzegły natomiast uchybień w działalności organów administracji publicznej wymagających zastosowania instytucji przewidzianych w art. 55 § 3, art. 112 i art. 155 p.p.s.a.

Na przestrzeni 2013 r. w uzasadnionych przypadkach zawieszono 56 spraw zarejestrowanych w repertoriach Sądu. Spośród tych spraw, w 34 - postępowanie zawieszono w związku z pytaniem prawnym skierowanym przez inny sąd lub uprawniony organ do Trybunału Konstytucyjnego, 18 - w związku z toczącymi się innymi postępowaniami, których rozstrzygnięcia mogą mieć wpływ na wynik sprawy sądowoadministracyjnej, 2 w związku z przedstawieniem składowi siedmiu sędziów NSA zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości, 1 na wniosek stron i 1 z powodu śmierci strony postępowania. Do 31 grudnia 2013 r. udało się podjąć postępowania w 9 spośród tych spraw.

2/ funkcjonowanie instytucji postępowania mediacyjnego

Podobnie jak w roku poprzednim, również w 2013 roku instytucja postępowania mediacyjnego nie znalazła zastosowania w działalności tutejszego Sądu. Do obydwu Wydziałów orzeczniczych nie wpłynął żaden wniosek o przeprowadzenie takiego postępowania. Tryb ten nie był także uruchamiany z urzędu.

3/ funkcjonowanie instytucji postępowania uproszczonego

Postępowanie uproszczone, jako postępowanie toczące się w tym trybie wyłącznie na wniosek strony, w roku 2013 nadal nie wzbudzało dużego zainteresowania skarżących, choć rozpoznano takich spraw więcej aniżeli w roku poprzednim (o trzy sprawy). Ten szczególny tryb postępowania nie jest szerzej wykorzystywany przez strony, a norma zawarta w art. 119 pkt 2 p.p.s.a. wymaga wniosku strony, nie dając Sądowi możliwości działania w tym trybie z urzędu. Uzasadniony wydaje się więc postulat rozszerzenia katalogu spraw podlegających z urzędu rozpoznaniu w trybie uproszczonym (np. o sprawy ze skarg na indywidualne interpretacje prawa podatkowego, sprawy dotyczące wymiaru podatku w niewielkiej wysokości).

W obydwu Wydziałach orzeczniczych tutejszego Sądu rozpoznano w trybie uproszczonym zaledwie pięć (5) spraw, przy czym wszystkie w Wydziale I, w którym rozpoznawane są sprawy podatkowe i celne. W Wydziale II wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym wpłynął w jednej (1) sprawie, jednakże została ona skierowana na rozprawę.

W rozpoznanych sprawach strony już w skardze wnioskowały o skierowanie do rozpoznania w trybie uproszczonym, a organ w terminie czternastu dni nie zażądał przeprowadzenia rozprawy.

Trzy sprawy rozpoznane w trybie uproszczonym (sygn. akt I SA/Ol 56/13, I SA/Ol 57/13, I SA/Ol 58/13) dotyczyły skarg na decyzje w przedmiocie przyznania płatności rolnych w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. We wszystkich skargi zostały oddalone.

Pozostałe dwie sprawy dotyczyły interpretacji indywidualnych Ministra Finansów. W pierwszej z nich, o sygn. akt I SA/Ol 131/13, sąd rozstrzygał skargę na interpretację w przedmiocie podatku dochodowego w aspekcie ustalenia kosztów przychodu z tytułu zbycia umową dożywocia lokalu mieszkalnego przed upływem 5 lat od nabycia. Według skarżącego łączna wartość świadczeń na rzecz dożywotnika stanowi koszt nabycia lokalu, który należy zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu. Sąd nie podzielił tego stanowiska i oddalił skargę.

Natomiast w drugiej sprawie rozpoznanej w tym trybie, sygn. akt I SA/Ol 554/13 przedmiotem rozpoznania w trybie uproszczonym była skarga na interpretację indywidualną dotyczącą podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu przychodu uzyskanego w związku z ustanowieniem służebności przesyłu. Skarżący wywodził, że przychód z tego tytułu podlega zwolnieniu od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 120 lit. „a” ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Sąd, wyrokiem z dnia 4 września 2013 r., uwzględnił skargę i uchylił zaskarżoną interpretację.

4/ podmioty wnoszące skargi

W sprawach, które wpłynęły do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie w 2013 r. skargi zostały wniesione przez:

· osoby fizyczne – 1772 tj. 77,52 % spraw (w 2012 r. - 1975, tj. w 83,08 %), w tym w Wydziale I - 567 tj. 62, 79 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 603, tj. w 79,55%), a w Wydziale II - 1205, tj. 87,13 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 1372, tj. w 84,74 %);

· osoby prawne – 607 tj. 26,55 % spraw (w 2012 r. - 378, tj. w 15,90 %), w tym w Wydziale I - 313 tj. 34,66 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 150, tj. w 19,79 %), a w Wydziale II – 294, tj. 21,26 % spraw tego wydziału (w 2012 r. 228 - tj. w 14,08%);

· organizacje społeczne – 24, tj. w 1,05 % spraw (w 2012 r. - 42, tj. w 1,77 %).

W okresie sprawozdawczym w 29 sprawach skargi złożył Prokurator, natomiast w 1 sprawie skarga została wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wskazać w tym miejscu należy, że liczba podmiotów wnoszących skargi i wnioski jest wyższa niż odnotowany wpływ spraw, gdyż przy rejestracji spraw nie uwzględnia się współuczestnictwa formalnego stron.

5/ udział pełnomocników stron

W postępowaniach toczących się przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Olsztynie w 2013 r. brało udział:

· 684 - pełnomocników administracji państwowej, tj. w 33,20 % ogółu spraw (w 2012 r. - 773, tj. w 32,33 %), w tym w Wydziale I - 310, tj. w 37,03 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 284, tj. w 37,67 %), a w Wydziale II - 374, tj. w 30,58 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 489, tj. w 29,87 %);

· 318 - adwokatów jako pełnomocników skarżących i uczestników postępowania, tj. w 15,44 % ogółu spraw (w 2012 r. - 259, tj. w 10,83 %), w tym w Wydziale I - 146, tj. w 17,44 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 107, tj. w 14,19 %), a w Wydziale II - 172, tj. w 14,06 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 152, tj. w 9,29 %);

· 673 - radców prawnych jako pełnomocników skarżących i uczestników postępowania, tj. w 32,67 % ogółu spraw (w 2012 r. - 483, tj. w 20,20 %), w tym 281 w Wydziale I, tj. w 33,57 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 241, tj. w 31,96 %), a 392 w Wydziale II, tj. w 32,05 % spraw tego wydziału (w 2012 r. - 242, tj. w 14,78%);

· 174 - doradców podatkowych, tj. w 8,45 % ogółu spraw (w 2012 r. - 187, tj. w 7,82 %) wyłącznie w Wydziale I, tj. w 20,79 % spraw tego wydziału (w 2012 r. w 24,80 %).

W 2013 r. odnotowano w postępowaniu udział prokuratorów w 11 sprawach, Rzecznika Praw Obywatelskich w jednej sprawie, nie odnotowano natomiast udziału rzeczników patentowych.

W 2013 r. ustanowiono dla stron lub uczestników postępowania w ramach prawa pomocy 118 zawodowych pełnomocników, tj. w 5,16 % spraw (w 2012 r. 103 zawodowych pełnomocników, tj. w 4,33 % spraw), w tym 29 w Wydziale I, tj. w 3,21 % spraw w tym wydziale, a 89 w Wydziale II, tj. w 6,44 % spraw w tym wydziale.

6/ prawo pomocy

Do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie wpłynęło w 2013 r. łącznie 621 wniosków o przyznanie prawa pomocy, w tym w 322 sprawach rozpoznawanych w Wydziale I i 299 w sprawach rozpoznawanych w Wydziale II.Z tej liczby 345 wniosków (Wydział I - 226, Wydział II - 119) dotyczyło zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub w części; 165 wniosków (Wydział I - 79, Wydział II - 86) przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym; a 111 (Wydział I - 17, Wydział II - 94) ustanowienia zawodowego pełnomocnika.

W 2013 r. łącznie rozpoznano 559 wniosków o przyznanie prawa pomocy (Wydział I - 272, Wydział II - 287). Sposób ich załatwienia był następujący:

· w 43 sprawach (7,69 %) (Wydział I - 20, Wydział II - 23) przyznano prawo pomocy w zakresie całkowitym;

· w 188 sprawach (33,63 %) (Wydział I - 92, Wydział II - 96) przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym;

· w 268 sprawach (47,94 %) (Wydział I - 129, Wydział II - 139) odmówiono przyznania prawa pomocy;

· w 30 sprawach (5,37 %) (Wydział I - 11, Wydział II - 19) wnioski pozostawiono bez rozpoznania;

· w 30 sprawach (5,37 %) (Wydział I - 20, Wydział II - 10) wnioski załatwiono w inny sposób.

Przy rozpoznawaniu wniosków z tego zakresu, zgodnie z art. 258 p.p.s.a., jako zasadę przyjęto, że czynności w tym przedmiocie wykonywali przede wszystkim referendarze sądowi, którzy rozpoznali 464 wnioski (Wydział I - 221, Wydział II - 243). Od wydanych przez nich postanowień i zarządzeń wniesionych zostało 217 sprzeciwów (Wydział I - 109, Wydział II - 108). W takich przypadkach sprawy te podlegały rozpoznaniu przez Sąd na posiedzeniu niejawnym. Odsetek wniesionych sprzeciwów w stosunku do wydanych przez referendarzy sądowych postanowień i zarządzeń wyniósł 46,76 % (Wydział I - 49,32 %, Wydział II - 44,44 %).

a/ Wydział I

W 2013 roku do Wydziału I wpłynęło łącznie 322 (o 102, tj. 31,67 % więcej niż

w 2012 r.) wniosków o przyznanie prawa pomocy. Z liczby tej 226 (70,18%) wniosków pochodziło od osób fizycznych, a pozostałe 96 (29,82 %) od osób prawnych (lub innych jednostek organizacyjnych). W 2012 r. relacje te wskazywały na zdecydowaną przewagę wniosków osób fizycznych (96,81 %). W omawianym okresie wzrósł odsetek spraw wniesionych przez osoby prawne. Wynikało to z wniesienia 82 wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych przez trzy spółki prowadzące działalność w sferze gier hazardowych. Częściowo fakt ten znalazł odbicie w pozostałych relacjach w zakresie rozpoznawania wniosków o przyznanie prawa pomocy, o których mowa niżej.

Wnioski dotyczyły:

· zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub części - 226

· ustanowienia zawodowego pełnomocnika - 17

· przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym - 79

W Wydziale I, zgodnie z art. 258 p.p.s.a., jako zasadę przyjęto, że czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy wykonują przede wszystkim referendarze sądowi. W 2013 r. referendarze sądowi wydali orzeczenia co do 221 (68,63 %) wniosków w tym 12 postanowień dotyczyło wniosków z roku 2012. Od wydanych przez nich zarządzeń i postanowień wniesionych zostało 109 sprzeciwów. W takich przypadkach sprawa podlegała rozpoznaniu przez Sąd na posiedzeniu niejawnym. Odsetek wniesionych sprzeciwów w 2013 r. wynosi 49,32 % (w 2012 r. 24,57 %, w 2011 r. 33,84 %, w 2010 r. 36,73 %). Dane powyższe wskazują, że liczba wniesionych sprzeciwów w 2013 r. wzrosła w stosunku do lat ubiegłych. W porównaniu do roku ubiegłego odsetek wniesionych sprzeciwów wzrósł dwukrotnie. Niemal połowa wydanych postanowień została zaskarżona. Częściowo sytuacja ta spowodowana została wniesieniem 42 sprzeciwów (tj. 38,5 % wszystkich sprzeciwów) - przez dwie ze wspomnianych spółek hazardowych, którym w omawianym okresie sprawozdawczym wnioski rozpoznano i odmówiono przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

W 2013 roku postępowania w przedmiocie wniosku o prawo pomocy zakończone zostały w 272 sprawach. Sposób załatwienia wniosków o przyznanie prawa pomocy był następujący:

· w 20 sprawach (7,35 %) przyznano prawo pomocy w zakresie całkowitym;

· w 92 sprawach (33,82 %) przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym;

· w 129 sprawach (47,43 %) odmówiono przyznania prawa pomocy;

· w 11 sprawach (4,04 %) pozostawiono wniosek bez rozpoznania;

· 20 spraw (7,35 %) załatwiono w inny sposób.

W 2013 r. znacząco wzrosła liczba spraw, w których odmówiono przyznania prawa pomocy (z 34,11% w 2012 r. do 47,43 % w 2013 r.). Porównując dane z lat poprzednich zaobserwować można stopniowy wzrost liczby spraw zakończonych w ten sposób (w 2010 r. - 25,1 %, w 2011r. - 31,54 %). Zmniejszeniu uległa liczba spraw, w których przyznano prawo pomocy w zakresie całkowitym (z 13,08 % w 2012 r. do 7,35 % w 2013 r.). Na podobnym poziomie utrzymuje się odsetek spraw, w których przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym (39,71 % w 2012 r. i 33,82 % w 2013 r.).

W uwzględnieniu wniosków pełnomocnicy ustanowieni zostali w 29 sprawach, przy czym byli nimi adwokaci w 17 sprawach, radcowie prawni w 9 sprawach, a doradcy podatkowi w 3 sprawach. Zauważenia wymaga, że w stosunku do roku ubiegłego wzrosła ilość ustanowionych adwokatów (z 10 w 2012 r. do 17 w 2013 r.), zmalała natomiast ilość ustanowionych radców prawnych (z 18 w 2012 r. do 9 w 2013 r.) oraz ustanowionych doradców podatkowych (z 5 w 2012 r. do 3 w 2013 r.).

Od postanowień wydanych w Wydziale I w przedmiocie prawa pomocy wniesionych zostało w 2013 r. łącznie 78 zażaleń. Biorąc pod uwagę wzrost liczby rozpoznanych wniosków o przyznanie prawa pomocy w Wydziale I, w porównaniu do roku 2012, odsetek wniesionych zażaleń wzrósł w omawianym okresie sprawozdawczym z 17,28 % (37 zażaleń) w roku 2012 do 28,67 % (78 zażaleń) w 2013 r. Uwzględnić przy tym należy, że spośród 78 zażaleń ponad połowa, tj. 42 zażalenia, pochodziła od wspomnianych na wstępie dwóch spółek.

NSA zwrócił po rozpoznaniu zażaleń 81 spraw, w tym 8 z 2012 r. W 71 sprawach (87,65 %) zażalenia zostały oddalone, a w 10 (12,35 %) uwzględnione. W porównaniu z rokiem ubiegłym zwiększył się odsetek spraw, w których NSA oddalił zażalenia na zaskarżone postanowienia (z 70,37 % w 2012 r. do 87,65 % w 2013 r.). W 1 sprawie WSA w Olsztynie odrzucił zażalenie.

W ramach zażaleń uwzględnionych przez NSA, w 6 sprawach skutkiem kontroli instancyjnej było wydanie orzeczeń kasatoryjnych (np. I GZ 554/13), natomiast 4 zakończono wydaniem orzeczeń reformatoryjnych (I FZ 77/13-I FZ 80/13). Z grupy 78 zażaleń 4 nie zostały - do końca 2013 r. rozpoznane przez NSA.

Z powyższych danych wynika, iż wzrosła ilość spraw, w których odmawiano przyznania prawa pomocy. Odsetek wniosków rozpoznanych w ten sposób wzrósł w stosunku do roku ubiegłego o około 13 %. Determinowane jest to utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, że prawo pomocy stanowi instytucję wyjątkową i z tego powodu, nie można z niej czynić powszechnie stosowanego środka pomocy. Z uwagi na wyjątkowy charakter przyznanie prawa pomocy winno być stosowane tylko w przypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, gdy wnioskodawca nie posiada żadnych lub wystarczających możliwości sfinansowania kosztów postępowania. W omawianym okresie sprawozdawczym wiele wniosków o przyznanie prawa pomocy nie zostało rozpoznanych pozytywnie z powodu zanegowania istnienia odpowiednich przesłanek natury materialnej. Właśnie z tych względów w postanowieniu z dnia 30 sierpnia 2013 r., sygn. akt I SA/Ol 194/13, Sąd odmówił przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. Skarżąca, pozostająca co prawda na utrzymaniu męża, ale spieniężyła składniki swego majątku w okresie poprzedzającym złożenie skargi, uzyskując z tego tytułu łączną kwotę 269.700 zł. Stanowisko Sądu zostało w NSA ocenione jako prawidłowe (postanowienie z dnia 28 października 2013 r. sygn. akt I FZ 408/13). Brak ustawowych przesłanek określonych w art. 246 §1 p.p.s.a. stwierdzono również w postanowieniu z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt I SA/Ol 113/13. Powołując się na dysponowanie przez skarżącą kwotą w wysokości 821.439,75 zł będącą dochodem netto z prowadzonej działalności gospodarczej w latach 2010 i 2011 oraz posiadanie majątku nieruchomego, pomimo aktualnego braku uzyskiwania dochodów, odmówiono przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. Wskazano, iż nie znajduje uzasadnienia powoływanie się przez skarżącą na obecne trudności firmy, brak płynności finansowej przedsiębiorstwa oraz zawieszenie działalności gospodarczej. Stwierdzono, że skarżąca miała możliwości poczynienia oszczędności na poczet przyszłych kosztów sądowych, przy osiągnięciu tak znaczących dochodów w nieodległym okresie czasu. Stanowisko to zostało zaaprobowane przez NSA, który oddalając zażalenie na przedmiotowe postanowienie stwierdził, że w ramach planowania wydatków, przewidując realizację swoich praw przed sądem, skarżąca powinna uwzględnić także konieczność posiadania odpowiednich środków pieniężnych na prowadzenie procesu sądowego (postanowienie z dnia 24 czerwca 2013 r., sygn. akt II FZ 324/13).

W praktyce orzeczniczej prezentowany był również pogląd, zgodnie z którym o istnieniu przesłanek przyznania prawa pomocy nie decyduje wyłącznie brak dochodów lub brak majątku, ale także sytuacja majątkowa rodziny skarżącego. W postanowieniach z dnia 30 lipca 2013 r., sygn. akt I SA/Ol 412/13 - I SA/Ol 423/13, referendarz sądowy stwierdził, że pozostawanie skarżącego bez pracy i dochodów, na utrzymaniu rodziców, sprawia, że jego sytuacja materialna jest pochodną sytuacji materialnej rodziców, którzy osiągają dochody. Wyjaśnił, że ustawodawca nie ograniczył w żaden sposób czasu trwania obowiązku alimentacyjnego nałożonego na rodziców i dzieci, i że nie jest on w szczególności uwarunkowany sprawowaniem władzy rodzicielskiej. Obowiązek ten występuje także po uzyskaniu przez dziecko pełnoletności. Ponadto zalicza się do niego nie tylko utrzymanie, ale również pomoc w opłaceniu kosztów postępowania sądowego, toczonego przez osobę uprawnioną do alimentacji. Powyższe stanowisko zostało zaakceptowane przez NSA w postanowieniach z dnia 15 października 2013 r., sygn. akt I GZ 454/13 – I GZ 465/13. Sąd drugiej instancji oddalając zażalenia na wyżej wskazane postanowienia, stwierdził że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. W związku z powyższym należy więc zwrócić uwagę także na możliwości zarobkowe rodziców skarżącego, z którymi prowadzi on wspólne gospodarstwo domowe.

Podobnie jak w latach poprzednich, odmowa przyznania prawa pomocy często uzasadniana była niemożnością ustalenia w sposób bezsprzeczny i nie budzący wątpliwości rzeczywistej sytuacji wnioskodawców, a tym samym ustalenia czy w sprawie zaistniały przesłanki określone w art. 246 p.p.s.a. Kierując się treścią tego przepisu jako regułę przyjmowano, iż ciężar dowodu w postępowaniu w przedmiocie przyznania prawa pomocy spoczywa na wnioskodawcy. W sytuacjach gdy strona nie wypełniła ciążącego na niej obowiązku dowodowego całkowicie czy tylko częściowo, po wystosowaniu do niej wezwania w trybie art. 255 p.p.s.a, rozpoznający wniosek zmuszony był odmówić przyznania prawa pomocy. Zauważenia wymaga, że w części spraw, w których zobowiązano wnioskodawców do przedłożenia dodatkowych oświadczeń oraz dokumentów, rezygnowali oni z wyjawienia swojej sytuacji majątkowej, finansowej i rodzinnej (np. w sprawach o sygn. I SA/Ol 627/13, I SA/Ol 648/13, I SA/Ol 26/13, I SA/Ol 723/13, I SA/Ol 359/13, I SA/Ol 696-710/13). Brak ustosunkowania się do wezwań wystosowanych w wyjaśniającym postępowaniu w zakresie prawa pomocy potwierdza wątpliwości powzięte przez rozpoznającego co do wiarygodności złożonych oświadczeń. Świadczy bowiem o przedstawieniu danych nieodzwierciedlających rzeczywistej sytuacji materialnej. Czyni również uprawnionym wniosek, iż w części tych spraw złożenie wniosku o przyznanie prawa pomocy nie było uzasadnione.

Przedstawienie danych w sposób niewystarczający, niepełny i wybiórczy również stanowiło podstawę odmowy przyznania prawa pomocy. W postanowieniu z dnia 20 maja 2013 r., sygn. akt I SA/Ol 186/13, referendarz sądowy zauważył, że skarżący w złożonym wniosku przedstawił jedynie takie dane, które mogłyby świadczyć o jego złym stanie majątkowym. W odpowiedzi na wystosowane do niego wezwanie ograniczył się jedynie do wyjaśnienia niektórych okoliczności, inne pozostawiając bez odpowiedzi. Wobec braku wyczerpującego i rzetelnego wyjaśnienia aktualnej sytuacji finansowej, bytowej, rodzinnej skarżącego rozpoznający odmówił przyznania prawa pomocy we wnioskowanym przez skarżącego zakresie. Postanowieniem z dnia 11 lipca 2013 r. sygn. akt II Gz 338/13 Naczelny Sąd Administracyjny, oddalając zażalenie, stwierdził, że skarżący w żaden sposób nie próbował wykazać, że jego sytuacja materialna jest trudna. Przeciwnie, przyjął postawę roszczeniową twierdząc, że jest osobą niepracującą, po zawale, i że prawo pomocy mu się należy. Sąd wskazał, że prawo pomocy nie przysługuje z urzędu każdemu, kto z takim wnioskiem wystąpi, a jedynie takiej stronie, która w sposób przekonujący wykaże, że rzeczywiście jej sytuacja materialna uniemożliwia jej poniesienie kosztów związanych z dochodzeniem swoich roszczeń przed sądem.

Końcowo należy zwrócić uwagę na większy niż w poprzednim okresie sprawozdawczym wpływ wniosków wnoszonych przez osoby prawne. Rozpoznanie tego typu wniosków prawie w każdej sprawie poprzedzone jest koniecznością zastosowania art. 255 p.p.s.a. i zgromadzenia dodatkowych szczegółowych, a zarazem bardzo obszernych dokumentów obrazujących kondycję finansową danego podmiotu takich jak np. sprawozdań finansowych, odpisu z KRS, bilansu zysków i strat, raportów kasowych, zestawień środków trwałych, sprawozdań z działalności zarządu, zestawień obrotów i sald, zmian w umowach spółek, powiązań z innymi podmiotami gospodarczymi. Wskazany na wstępie przykład trzech spółek prowadzących działalność w sferze gier hazardowych jest potwierdzeniem sygnalizowanego w latach poprzednich problemu związanego z wielością skarg wnoszonych przez ten sam podmiot, który jednocześnie wnosi o przyznanie prawa pomocy. W obowiązującym stanie prawnym nie ma możliwości połączenia takich wniosków do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, bez połączenia całych spraw na mocy art. 111 p.p.s.a.

b/ Wydział II

W omawianym okresie sprawozdawczym liczba wniosków o przyznanie prawa pomocy, które wpłynęły do Wydziału II Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie wzrosła w stosunku do roku poprzedniego. Z łącznej liczby 299 wniosków 86 (28,76 %) dotyczyło przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, 119 (39,80 %) zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub w części, a 94 (31,44 %) ustanowienia zawodowego pełnomocnika.

Łączna liczba wniosków rozpoznanych w 2013 r. wyniosła 287 i jest porównywalna do liczby wniosków rozpoznanych w roku poprzednim (290). Sposób ich załatwienia był następujący:

· w 23 sprawach (8,01 %) przyznano prawo pomocy w zakresie całkowitym,

· w 96 sprawach (33,45 %) przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym,

· w 139 sprawach (48,43 %) odmówiono przyznania prawa pomocy,

· w 19 sprawach (6,62 %) wnioski pozostawiono bez rozpoznania,

· 10 spraw (3,49 %) załatwiono w inny sposób.

W większości spraw czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy wykonywali w Wydziale II referendarze sądowi. W omawianym okresie sprawozdawczym wydali oni w sumie 302 postanowienia i zarządzenia, w tym 59 postanowień w przedmiocie przyznania wynagrodzenia pełnomocnikowi za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy oraz zwrotu niezbędnych udokumentowanych wydatków. Powyższe oznacza wzrost liczby wydanych postanowień i zarządzeń w porównaniu z rokiem poprzednim o 30. Od postanowień i zarządzeń referendarzy sądowych wniesionych zostało 111 sprzeciwów, co stanowi zaskarżalność na poziomie 36,75 %, który jest porównywalny do zaskarżalności w roku poprzednim (37,50 %).

W części spraw, głównie na skutek sprzeciwu, wnioski o przyznanie prawa pomocy rozpoznawane były przez wojewódzki sąd administracyjny w składzie jednego sędziego. Na postanowienia WSA wniesionych zostało 78 zażaleń. Na 70 zażaleń rozpoznanych przez NSA 65 zostało oddalonych, natomiast w 5 sprawach NSA uchylił zaskarżone postanowienie WSA i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Jak wynika z przedstawionych danych, w omawianym okresie sprawozdawczym liczba spraw zakończonych odmową przyznania prawa pomocy przewyższa, tak jak w roku poprzednim, liczbę spraw zakończonych postanowieniem przyznającym prawo pomocy w całości lub w części. 53,88 % należy do pierwszej grupy, natomiast 46,12 % do drugiej. W porównaniu z rokiem poprzednim zmalała jednak różnica pomiędzy liczbą postanowień odmawiających przyznania prawa pomocy, a przyznających to prawo.

Najczęstszym powodem odmowy przyznania prawa pomocy pozostaje niewywiązywanie się w całości lub w części z nakładanego na strony na podstawie art. 255 p.p.s.a. obowiązku przedłożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych dotyczących ich stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Niezachowanie wymogu wiarygodnego i przekonywującego wykazania braku możliwości poniesienia kosztów postępowania było podstawą odmowy przyznania prawa pomocy m.in. w sprawie o sygn. akt II SO/Ol 9/13 (postanowienie WSA z dnia 11 września 2013 r.). NSA, uznając rozstrzygnięcie Sądu I instancji za prawidłowe, postanowieniem z dnia 30 października 2013 r., sygn. akt II OZ 918/13, oddalił zażalenie na zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu wskazał, iż w dotychczasowym orzecznictwie NSA prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym niedopełnienie przez stronę obowiązku przedstawienia na podstawie art. 255 p.p.s.a. dodatkowych wyjaśnień odnośnie sytuacji majątkowej, gdy ta w oparciu o przedłożone dotychczas informacje jest uznawana za niepełną bądź budzącą wątpliwości (niewiarygodną), uzasadnia nieuwzględnienie wniosku o przyznanie prawa pomocy. Ocena ta znajduje uzasadnienie w stwierdzeniu, że orzeczenie sądu w zakresie przyznania stronie prawa pomocy nie może zostać oparte na ustaleniach faktycznych o charakterze fragmentarycznym lub hipotetycznym. Strona, która nie realizuje obowiązków wynikających z wezwania sądu, nie ma podstaw, by oczekiwać rozstrzygnięcia zgodnego ze złożonym wnioskiem. W rozpoznawanej sprawie NSA dodał, iż taki kierunek wykładni art. 255 p.p.s.a. przyjmowany był dotąd również w tych sprawach, w których z żądaniem przyznania prawa pomocy zwracał się już uprzednio sam wnioskodawca, wobec czego powinien on mieć świadomość skutków prawnych nieprzedstawienia tych wszystkich informacji, które zostały uznane przez Sąd I instancji za istotne z punktu widzenia oceny zaistnienia przesłanek przyznania prawa pomocy. Stojąc na stanowisku, że w postępowaniu o przyznanie prawa pomocy, to na stronie spoczywa ciężar wykazania, iż znajduje się w sytuacji uzasadniającej przyznanie jej tego prawa, NSA uznawał również za prawidłowe stanowisko WSA, który w sytuacji powtórnego wniosku o przyznanie prawa pomocy w tej samej sprawie odstępował od powtórnego wzywania strony do złożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych, jeśli brak ich złożenia stanowił podstawę odmowy uwzględnienia jej pierwszego wniosku. I tak w sprawie o sygn. akt II SA/Ol 1027/11 WSA wskazał, że skoro strona, mimo zawartych w wydanych uprzednio postanowieniach WSA i NSA wyjaśnień co do znaczenia dla oceny zasadności wniosku o przyznanie prawa pomocy uwiarygodnienia okoliczności, na które powołuje się, składając kolejny wniosek o przyznanie prawa pomocy, w dalszym ciągu nie przedkłada wszystkich istotnych dokumentów źródłowych, które potwierdziłyby fakt ponoszenia przez nią wskazywanych wydatków w podanej wysokości, to nie jest możliwe stwierdzenie w sposób nie budzący wątpliwości, że nie jest ona w stanie ponieść kosztów postępowania w sprawie. Podzielając to stanowisko, NSA stwierdził, że wykazanie występowania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy oznacza, że ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa na wnioskującym. Skarżąca nie przedstawiła natomiast wszystkich możliwych dokumentów na poparcie twierdzeń co do wysokości ponoszonych wydatków, wskutek czego ocenianie stanu majątkowego mogłoby się odbyć tylko w zakresie częściowym, co - w obliczu braku możliwości kompleksowej oceny sytuacji majątkowej wnioskującej o przyznanie prawa pomocy - nie upoważnia sądu do uwzględnienia wniosku (postanowienie NSA z dnia 12 marca 2013 r., sygn. akt II OZ 163/13). NSA oddalił zażalenie na postanowienie WSA wydane w podobnych okolicznościach także np. w sprawie o sygn. akt II SO/Ol 3/13 (postanowienie NSA z dnia 27 listopada 2013 r., sygn. akt I OZ 1131/13).

W dwóch sprawach NSA nie uznał z kolei za prawidłowe odstąpienia przez WSA od wezwania strony do złożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych w sytuacji, gdy włączone w poczet materiału dowodowego sprawy pisma i przedłożone przez stronę w toku innej jej sprawy dokumenty źródłowe uzasadniały odmowne rozstrzygnięcie. Uchylając postanowienie WSA z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn. akt II SAB/Ol 83/12, NSA stwierdził, iż Sąd I instancji błędnie uznał, że w takiej sytuacji wnioskodawca uniemożliwił dokonanie oceny swojej sytuacji majątkowej. Sąd nie wykorzystał bowiem możliwości wezwana wnioskodawcy do złożenia dodatkowych wyjaśnień w trybie art. 255 p.p.s.a. Za wyjaśnienia takie nie można uznać natomiast pism wnioskodawcy składanych w innej niż przedmiotowa sprawie toczącej się przed tym Sądem (postanowienie NSA z dnia 14 lutego 2013 r., sygn. akt II OZ 83/13). Podobnie NSA orzekł w sprawie, w której przedmiotem kontroli było postanowienie WSA z dnia 21 lutego 2013 r., sygn. akt II SAB/Ol 101/12 (postanowienie NSA z dnia 11 kwietnia 2013 r., sygn. akt II GZ 171/13).

W wielu sprawach - przyjmując, że na ocenę możliwości finansowych osoby ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy ma wpływ nie tylko wysokość osiąganego przez nią dochodu i posiadanych przez nią zasobów pieniężnych, lecz także będący w jej posiadaniu majątek i to, czy może go wykorzystać w celu pozyskania środków pieniężnych na pokrycie kosztów postępowania w całości lub w części - strony wzywane były do złożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych w tym zakresie. W sprawach tych kierowano się tym samym ugruntowanym w orzecznictwie sądów administracyjnych poglądem, zgodnie z którym sposób, w jaki właściciel wykorzystuje swój majątek nie może pozostawać bez wpływu na ocenę, czy posiada on dostateczne środki na poniesienie kosztów postępowania sądowego. Udzielenie stronie prawa pomocy jest bowiem formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacji, gdy zdobycie przez nią środków na koszty postępowania w inny sposób jest rzeczywiście (obiektywnie) niemożliwe. Istotne jest zatem, że posiadany majątek może przynosić potencjalne pożytki, może również służyć jako zabezpieczenie pożyczki lub kredytu, jeśli właścicielowi, który jest zobowiązany do poniesienia określonych wydatków, brakuje bieżących środków finansowych. Fakt posiadania przez stronę nieruchomości był jednocześnie w każdej sprawie oceniany indywidualnie. Za istotne uznawano bowiem rodzaj nieruchomości, ich przeznaczenie, stan zagospodarowania, sytuację prawną, wartość, a także możliwość uzyskania z tychże nieruchomości dochodu odpowiedniego na pokrycie kosztów postępowania.

Niezłożenie przez stronę pełnych wyjaśnień dotyczących sytuacji majątkowej oraz wymaganych w tym zakresie dokumentów źródłowych stanowiło z reguły podstawę odmowy przyznania prawa pomocy (tak np. w sprawie o sygn. akt II SO/Ol 16/13). Co do zasady NSA podzielał stanowisko Sądu I instancji w tego rodzaju sprawach, oddalając zażalenia na wydane w ich toku postanowienia (np. postanowienie NSA z dnia 10 grudnia 2013 r., sygn. akt II OZ 1152/13). Wyjątek w tym zakresie (w odniesieniu do tego samego skarżącego) stanowi postanowienie NSA z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt II GZ 608/13. W sprawie tej NSA, uchylając postanowienie WSA z dnia 11 września 2013 r., sygn. akt II SAB/Ol 101/12, i przekazując ją do ponownego rozpoznania, stwierdził, iż nie podziela poglądu Sądu I instancji, że posiadanie majątku, szczególnie nieruchomości, co do zasady wyklucza możliwość przyznania prawa pomocy zwłaszcza, w sytuacji gdy majątek ten nie jest obciążony prawami osób trzecich i w żaden sposób nie została ograniczona możliwość jego wykorzystania w celu pozyskania dochodu, obciążenia, czy zbycia, ponieważ nie sposób wymagać, aby skarżący sprzedał nieruchomość bądź zaciągnął kredyt pod zastaw nieruchomości, aby opłacić koszty sądowe. Wymaganie od skarżącego sprzedaży nieruchomości bądź w inny sposób obciążenie jej w celu opłacenia należnej opłaty od skargi kasacyjnej jest nieproporcjonalne. Trudno bowiem oczekiwać, żeby skarżący zbył nieruchomość, której wartość znacznie przewyższa wpis, aby opłacić koszty sądowe, obejmujące na obecnym etapie postępowania koszty zastępstwa adwokackiego oraz wpis od potencjalnej skargi kasacyjnej. Rozwiązanie takie byłoby, w ocenie NSA, zbyt daleko idące, tym bardziej, że powszechnie wiadome jest, że niemożliwa jest, szczególnie w obecnych warunkach rynkowych, sprzedaż nieruchomości w terminie odpowiednim do uiszczenia wpisu sądowego.

Ze względu na uznaniowy charakter rozstrzygnięć podejmowanych względem podmiotów innych aniżeli osoby fizyczne, na odnotowanie zasługują postanowienia referendarzy sądowych, wydane na skutek rozpoznania wniosków związków zawodowych w sprawach o sygn. akt II SA/Ol 1365/12 i II SA/Ol 1366/12. Łączy je teza, zgodnie z którą przewidując realizację swoich celów statutowych przez udział przed sądem, wskazane podmioty powinny uwzględnić konieczność posiadania środków finansowych na prowadzenie spraw sądowych. Niekomercyjny charakter nie zwalnia ich bowiem od obowiązku zapewnienia środków na podejmowaną działalność, ponieważ przerzucenie jej finansowania na Skarb Państwa jest niedopuszczalne.

Na uwagę zasługuje również postanowienie z dnia 17 czerwca 2013 r., sygn. akt II SA/Ol 89/13, wydane na skutek rozpoznania przez referendarza sądowego wniosku spółki planującej budowę siłowni wiatrowych. Odmawiając w tej sprawie przyznania prawa pomocy referendarz sądowy stwierdził, że prowadząc działalność o takich rozmiarach, spółka powinna zabezpieczyć środki pieniężne również na ponoszenie ewentualnych kosztów związanych z prowadzeniem dotyczących tej działalności spraw sądowych, a nie próbować przerzucić ciężar finansowania działalności w tym zakresie na Skarb Państwa. Powoływana przez spółkę okoliczność trudnej obecnie sytuacji finansowej sama w sobie nie może uzasadniać zwolnienia jej od wymaganych kosztów sądowych. Należy je bowiem postrzegać jako normalne koszty działalności gospodarczej. Prowadzenie spraw sądowych związanych z tą działalnością jest bowiem elementem tej działalności i dlatego wymaga zabezpieczenia środków na ten cel na równi z koniecznością zapewnienia środków na bieżącą działalność. Skoro zatem mimo trudności finansowych spółka nie zaprzestała prowadzenia działalności i nie wskazała jednocześnie powodów, dla których inne koszty prowadzenia tej działalności mają pierwszeństwo nad kosztami sądowymi, to nie można przyjąć, iż wykazała, że uzasadnione jest zwolnienie jej od tych kosztów, czy to w całości, czy też w części. Podobnie w sprawie o sygn. akt II SA/Ol 777/13, referendarz sądowy odmawiając przyznania fundacji prawa pomocy, stwierdził, że w sytuacji, gdy w ramach celu statutowego podjęła się ona realizacji inwestycji budowlanej o znacznych rozmiarach, co pozwala przyjąć, że ma potencjalne możliwości pokrycia kosztów związanych z jej realizacją, zwolnienie od kosztów sądowych, czy to w całości, czy też w części, stanowiłoby przerzucenie ciężaru finansowania jej działalności w tym zakresie na Skarb Państwa, a to pozostawałoby w sprzeczności z zasadą finansowania działalności fundacji z jej własnego majątku, szczególnie, że fundacja nie wskazała powodów, dla których inne koszty prowadzonej przez nią działalności powinny mieć pierwszeństwo nad kosztami sądowymi. Fundacja podniosła wprawdzie, że nie prowadzi działalności gospodarczej, lecz okoliczność ta sama w sobie również nie uzasadnia zwolnienia jej od kosztów sądowych. Jeśli bowiem fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej, to powinna tak korzystnie obracać wniesionym majątkiem, aby przynosił on dochody na realizację założonych celów.

W odniesieniu do proceduralnych aspektów instytucji prawa pomocy należy zwrócić uwagę na sprawę o sygn. akt II SA/Ol 1401/12, w której to WSA postanowieniem z dnia 18 stycznia 2013 r. odrzucił skargę, odmawiając jednocześnie przyznania skarżącemu prawa pomocy na podstawie art. 247 p.p.s.a. W ocenie WSA bezzasadność skargi wyrażała się w cywilnoprawnym charakterze sprawy, co oznacza, że do rozpoznawania sporów wynikłych z żądania skarżącego właściwy jest sąd powszechny. Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt I OZ 234/13, NSA uchylił drugi punkt zaskarżonego postanowienia WSA i w uchylonym zakresie przekazał sprawę wniosku o przyznanie prawa pomocy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu stwierdził, że powoływanie się przez Sąd I instancji na bezzasadność skargi, rozumianą jako jej niedopuszczalność, przy rozpoznawaniu wniosku o przyznanie prawa pomocy i jednoczesne wydanie postanowienia o odrzuceniu skargi oznacza faktycznie badanie przez Sąd I instancji zasadności tego postanowienia. Takie działanie Sądu I instancji jest niedopuszczalne, bowiem mogłoby prowadzić do pozbawienia strony możliwości wniesienia skargi kasacyjnej od postanowienia odrzucającego skargę (art. 173 p.p.s.a.) i narusza wyłączną kompetencję NSA do oceny jej zasadności. Sąd I instancji nie jest władny do oceny zasadności środka odwoławczego, jak i oddalenia wniosku o przyznanie prawa pomocy z powołaniem się na oczywistą bezzasadność środka odwoławczego bądź też oczywistą bezzasadność skargi. Na bezzasadność skargi Sąd I instancji może powoływać się, rozstrzygając wniosek o przyznanie prawa pomocy, w toku postępowania przed tym Sądem. Natomiast przy jednoczesnym wydaniu postanowienia o odrzuceniu skargi z uwagi na jej niedopuszczalność (art. 58 § 1 p.p.s.a.) Sąd I instancji nie może odmówić przyznania prawa pomocy z powołaniem się na oczywistą bezzasadność skargi rozumianą jako niedopuszczalność skargi. W rozpoznawanej sprawie oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy nastąpiło z tej samej przyczyny co odrzucenie skargi. W tej sytuacji NSA uznał, że Sąd I instancji powinien ponownie ocenić wniosek strony w świetle przesłanek, o jakich mowa w art. 246 § 1 p.p.s.a., albowiem oddalenie wniosku może w tym stanie rzeczy nastąpić tylko przy braku przesłanek określonych w tym przepisie.

7/ stosowanie prawa unijnego i pytania prawne

Dokonywanie analizy i wykładni norm unijnych, powołanie tych norm i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia sądu jest już stałym elementem orzecznictwa. Szczególnie często występuje to w sprawach dotyczących podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, w sprawach celnych i dotyczących tzw. dopłat unijnych dla rolników. W niektórych z tych spraw przepisy unijne mają bezpośrednie zastosowanie. Ważniejsze rozstrzygnięcia, odwołujące się do prawa europejskiego, przedstawione zostały w dalszej części informacji, przy omawianiu zagadnień materialno-prawnych w poszczególnych rodzajach spraw.

Stosownie do pisma Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 czerwca 2010 r., nr BO/Wiz-461-24/10 o sprawach, w których zastosowano przepisy prawa Unii Europejskiej lub prawa międzynarodowego lub powołano orzecznictwo TSUE bądź ETPCz, informowane było comiesięcznie Biuro Orzecznictwa NSA.

Podobnie jak w roku poprzednim, z grupy spraw, w których bezpośrednio stosowne były przepisy unijne wskazać należy orzeczenia dot. określenia zobowiązania podatkowego w podatku akcyzowym, VAT i innych należności od paliwa importowanego na obszar Unii Europejskiej z Rosji. W roku 2013 sprawy takie, jak w latach poprzednich, wpływały w stosunkowo dużej liczbie (53 sprawy m.in. o sygn. akt I SA/Ol 399/13, I SA/Ol 412-423/13, I SA/Ol 566/13).

Zastosowanie miały w nich przepisy art. 41 i 107-111 Rozporządzenia Rady UE 1186/2009 z dnia 16 listopada 2009r. ustanawiającego wspólnotowy system zwolnień celnych (Dz. Urz. UE L nr 324, s. 23, rozporządzenia oraz przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) 2913/92 z dnia 12 października 1992r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. UE L nr 302,s.1). Celem tych uregulowań jest ochrona rynku unijnego. Podstawowym zagadnieniem rozpoznawanym w wymienionych sprawach była ocena, czy paliwo przywożone z Rosji w zbiornikach pojazdów było usuwane spod dozoru celnego (zlewane) i czy naruszone były warunki zwolnienia od podatku oraz, czy zbiornik paliwa zamontowany w pojeździe był standardowy, czy podlegał przeróbkom lub był dodatkowy. Prawo unijne dopuszcza bowiem zwolnienie z należności celnych tylko paliwa, które przewożone było w zbiornikach zwykłych (standardowych), zamontowanych przez producenta(art. 107 rozporządzenia nr 1186/2009). W niektórych z tych spraw sąd, interpretując pojęcie „zbiornik standardowy”, powołał się także na wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 grudnia 1998 r., C - 247/97 (Dz. Urz. UE L nr 105, s.1).

W 2013 roku w tej grupie spraw wystąpiła nowa kwestia prawna (np. sprawy o sygn. akt I SA/Ol 566/13, I SA/Ol 399/13), dotycząca interpretacji zwolnienia od podatku importu towarów przywożonych w bagażu osobistym podróżnego, w tym paliwa w ilości nieprzekraczającej 10 litrów znajdującego się w przenośnym kanistrze i oceny handlowego przeznaczenia tego towaru. Art. 41 cyt. rozporządzenia nr 1186/2009 przewiduje bowiem, że towary takie, jeżeli zwolnione są z należności celnych przywozowych jeżeli przywożone towary są zwolnione z podatku od wartości dodanej (VAT) na mocy przepisów prawa krajowego przyjętych zgodnie z dyrektywą Rady 2007/74/WE z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zwolnienia towarów przywożonych przez osoby podróżujące z państw trzecich z podatku od wartości dodanej i akcyzy. Stosownie do art. 6 tej Dyrektywy do celów zwolnień, za przywóz, który nie ma charakteru handlowego, uważa się przywóz, który: a/ odbywa się okazjonalnie; b/ obejmuje wyłącznie towary na własny użytek podróżnych lub ich rodzin lub towary przeznaczone na prezenty, a charakter i ilość tych towarów nie może wskazywać na przywóz w celach handlowych. Nadto, w myśl art. 107 ust. 1 cyt. rozporządzenia nr 1186/2009, zwolnione z należności celnych (poza paliwem w zbiornikach standardowych) jest także paliwo znajdujące się w przenośnych zbiornikach przewożonych przez prywatne pojazdy, przy ilości maksymalnej 10 litrów na pojazd. Rozpoznając te sprawy, sąd badał także implementację przepisów unijnych do ustawodawstwa krajowego w zakresie dotyczącym zwolnień od podatku VAT.

W 2013 r. w Wydziale II Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie natomiast prawo unijne było przedmiotem analizy przede wszystkim w orzeczeniach dotyczących transportu drogowego i przewozów (symbol 6037) oraz gier losowych i zakładów wzajemnych (symbol 6042). W pierwszej grupie spraw warto zwrócić uwagę na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 29 stycznia 2013 r., sygn. akt II SA/Ol 1387/12. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd podał bowiem, że ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm.) odsyła w zakresie rejestracji norm dotyczących okresów prowadzenia pojazdów, obowiązkowych przerw w prowadzeniu i gwarantowanych okresów odpoczynku do rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (Dz. Urz. UE z 2006 r. nr L102, s. 1), które z kolei w zakresie urządzeń rejestrujących odsyła do rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym (Dz. Urz. UE z 1985 r. nr L 370, s. 8 ze zm.). Podkreślił, że wymienione rozporządzenia są przepisami unijnymi, dotyczącymi przewozów drogowych, o których mowa w art. 92 ust. 1 pkt 8 ustawy o transporcie drogowym. Dodał, że zgodnie z art. 14 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r., „przedsiębiorstwo przechowuje wykresówki i wydruki w każdym przypadku sporządzenia wydruków zgodnie z art. 15 ust. 1, w porządku chronologicznym oraz czytelnej formie, przez co najmniej rok po ich użyciu oraz wydaje ich kopie zainteresowanym kierowcom, na ich wniosek. Przedsiębiorstwo wydaje także zainteresowanym kierowcom na ich wniosek kopie danych wczytanych z kart kierowców oraz ich wydruki na papierze. Wykresówki, wydruki, oraz wczytane dane okazuje się lub doręcza na żądanie każdego upoważnionego funkcjonariusza służb kontrolnych". Skonstatował więc, że przytoczone przepisy prawa dawały podstawę do wymierzenia skarżącemu kary za brak wymaganych dokumentów (wykresówek lub dokumentów potwierdzających fakt nieprowadzenia pojazdu przez wymienionych kierowców).

Przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym (Dz. Urz. UE z 1985r. nr L 370, s. 8 ze zm.) były przedmiotem analizy Sądu także w sprawie o sygn. akt II SA/Ol 241/13, tym razem jednak w kontekście odpowiedzialności za naruszenie jego przepisów. W uzasadnieniu wydanego w tej sprawie wyroku z dnia 7 maja 2013 r. Sąd podał, że zawarte w tym rozporządzeniu przepisy prawa unijnego, które państwa członkowskie mają obowiązek stosować bezpośrednio w swoim porządku prawnym, wyznaczają dla przedsiębiorstw realizujących transport drogowy oraz kierowców obowiązki, których realizacja ma służyć zasadniczo zapewnieniu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Jednocześnie przepisy te wyznaczają zakres naruszeń skonkretyzowanych w załączniku nr 3 do ustawy o transporcie drogowym, ustalającym wysokość kary za każde z naruszeń. Podkreślono, że zgodnie z przepisami unijnymi - art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym stanowi, że podmiot wykonujący przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem z naruszeniem obowiązków lub warunków przewozu drogowego, podlega karze pieniężnej w wysokości od 50 złotych do 10.000 złotych za każde naruszenie. Uznano, że dyspozycja tego przepisu jednoznacznie wskazuje, że kara pieniężna może być nałożona jedynie na podmiot wykonujący przewóz, a więc w rozpoznawanej sprawie przedsiębiorcę, który w ramach prowadzonej działalności realizował przewozy. Wywiedziono, że przepis ten ustanawia odpowiedzialność administracyjną, a nie karnoadministracyjną podmiotów wykonujących transport drogowy i odpowiedzialność ta ma charakter obiektywny. Znajduje ona zastosowanie do podmiotu wykonującego transport drogowy w przypadku wystąpienia zakazanego ustawą skutku i to niezależnie od tego, kto prowadził pojazd samochodowy. Organy administracji ustalają jedynie, czy doszło, czy nie, do naruszenia przepisów ustawy. W przypadku stwierdzenia naruszeń, po stronie organu powstaje obowiązek nałożenia stosownej kary pieniężnej i od obowiązku tego organ administracji odstąpić nie może. Oznacza to, że odpowiedzialność administracyjna przewoźnika jest niezależna od winy, czy dobrej lub złej woli, wystarczające jest stwierdzenie samego faktu nieprzestrzegania nałożonych obowiązków. Dlatego też, co do zasady, bez znaczenia są okoliczności w jakich doszło do powstania naruszeń u przedsiębiorcy. Powyższy przepis stwarza domniemanie odpowiedzialności przedsiębiorcy, przy czym ustawodawca umożliwił obalenie tego domniemania w sytuacji spełnienia przesłanek z art. 92b ust. 1 i art. 92c ust. 1 ustawy o transporcie drogowym, których nie można interpretować rozszerzająco, ponieważ stanowią wyjątek od generalnej zasady odpowiedzialności podmiotu wykonującego przewóz.

Natomiast w sprawach dotyczących gier losowych i zakładów wzajemnych przytoczyć można argumenty tutejszego Sądu zawarte w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r., sygn. akt II SA/Ol 67/13, w których odwołano się do uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawach połączonych C-213/11, C-214/11 i C-217/11. Sąd stwierdził, że wprawdzie Tryb