USUI SCusui.com.pl/wp-content/uploads/2018/01/nowina.pdf · 6 dużej litery określającej odcinek,...

USUI SC

Opracowanie wyników ratowniczych

archeologicznych badań wykopaliskowych na

stanowisku Nowina 9 woj. warmińsko - mazurskie, w

paśmie drogi ekspresowej S7

Michał Beda, Emil Gieras

ŁÓDŹ 2010

2

Spis Treści

1. Wstęp (Michał Beda)……………………………………………………3

2. Ogólna charakterystyka badań (Michał Beda)……………………….5

3. Geomorfologia (prof. Jerzy Nitychoruk)………………………………20

4. Osadnictwo kultury wielbarskiej (Michał Beda)…………………….4 2

5. Osadnictwo nowożytne na stanowisku Nowina 9 (Michał Beda).......85

6. Omówienie ciekawych obiektów nie wydatowanych ceramiką………

(Michał Beda)…………............................................................................88

7. Zakończenie (Michał Beda)………………………………………….....90

3

1. Wstęp

Celem opracowania jest przedstawienie wyników badań archeologicznych na

stanowisku Nowina st. 9. Stanowisko położone jest na terenie gm. Elbląg , pow. Elbląg w

woj. warmińsko - mazurskim na drodze budowy drogi ekspresowej S7 czyli europejskiej

drogi E7. Na wschód od omawianego stanowiska znajdowało się badane w tym samym

okresie stanowisko Gronowo Górne nr 19, natomiast na zachód stanowisko Janów Pomorski

nr 10.

Rys. 1 Lokalizacja stanowiska

Przed przystąpieniem do badań spodziewano się na nim osadnictwa pruskiego

związanego z horyzontem IX i X wieku.

4

Zgodnie z pozwoleniem na przeprowadzenie ratowniczych badań archeologicznych nr

308/2009 wydanym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie Delegatura

w Elblągu. Kierownikiem badań był mgr Michał Beda. Prace rozpoczęto 24 sierpnia 2009

roku. Badaniami wykopaliskowymi objęty został obszar 234 arów. Stanowisko ulokowane

było na brzegu wysoczyzny. Badany teren był bardzo rozciągnięty miał ponad 700 metrów

długości oraz około 35 metrów szerokości. Był bardzo zróżnicowany niwelacyjnie. Przez

stanowisko w poprzek przepływał niewielki ciek wodny który wyłączył ten teren z badań.

Tak samo ulokowana była droga gruntowa wzmocniona płytami betonowymi. Niestety ona

również uniemożliwiała przeprowadzenie pod nią badań. W ramach badań odkryto 235

obiektów nieruchomych z których pozyskano 832 fragmentów ceramiki naczyniowej. Prace

badawcze zakończono 13 października 2009 roku.

Opracowanie składa się z analiz zabytków ruchomych i nieruchomych

popartych wyborem przetworzonej dokumentacji kartograficznej, rysunkowej oraz

fotograficznej.

5

2. Ogólna charakterystyka wyników badań

2.1. Metodyka prac wykopaliskowych

Należy tu wspomnieć, że stanowisko zostało odkryte w trakcie pełnienia nadzoru nad

budową drogi S7 odcinek Elbląg – Kalsk w kwietniu 2009 roku. Dlatego też przed badaniami

stanowisko było odhumusowane. Przed przystąpieniem do badań podzielono stanowisko na

dziewięć hektarów. Każdy odcinek był oznaczony dużymi literami (A – I). W ramach odcinka

podstawową jednostką badawczą stanowił ar (10x10m). Poszczególne ary w obrębie odcinka

oznaczane były w sposób jaki zaprezentowano na ryc. 1.

Wewnętrznie ar dzielił się na cztery ćwiartki (5x5m każda) oznaczane małymi literami

od a do d. Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty,

warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o numer odcinka, ara oraz

ćwiartki np. A (odcinek)/d4 (ar)/b (ćwiartka). Dla potrzeb niniejszego opracowania

zastosowano kolejny podział odcinków na części (25x25m) prezentowane na rycinach 3-10.

Warto tutaj wspomnieć, że na stanowisku pracowały dwie ekipy badawcze. Dlatego

też dla, każdego z odcinków zastosowano nową numerację obiektów, która składała się z

Ryc. 1: Podział odcinka

6

dużej litery określającej odcinek, oraz numeru porządkującego dany obiekt np. A12 ( to

obiekt 12 na odcinku A ).

Pozostały nadmiar humusu doczyszczany był za pomocą koparki „skarpówki” jednak

pozostawiono resztki próchnicy do doczyszczenia ręcznego. Materiał zabytkowy zbierany był

z poszczególnego poziomu eksploracyjnego. Obiekty eksplorowane były połówkami bądź

ćwiartkami. Zawsze pierwsza część poddana pracom badawczym eksplorowana była

warstwami mechanicznymi o miąższości 5 – 10 cm, numerowanymi cyframi arabskimi, aż do

całkowitego wypłycenia się obiektu. Po zarejestrowaniu profilu, pozostała część

eksplorowana była w podobny sposób. Warunki glebowe (silnie zwarta glina) uniemożliwiły

stosowanie eksploracji negatywowej. Materiał ruchomy pozyskany z obiektów metrykowany

był w odniesieniu do poszczególnych warstw mechanicznych.

Dokumentację z powodu pracujących na stanowisku dwóch ekip badawczych

sporządzano dla każdego odcinka osobno. Właśnie dlatego każdy odcinek posiada własne

inwentarze, oraz numeracja obiektów zaczyna się od numeru 01. Jednak żeby nie popełnić

błędu numer obiektu zawsze poprzedzony jest dużą literą odcinka z którego pochodzł ( obiekt

nr 15 na hektarze A oznaczony jest A15, natomiast obiekt C14 pochodzi z odcinka C)

Podstawę dokumentacji archeologicznej stanowiły rysunki planów poszczególnych arów

wykonywane dla każdego z przebadanych arów w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów

poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi

(przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki

przekrojów poszczególnych obiektów wykonywane w skali 1:20 z podaną ich numeracją i

wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz z zaznaczoną linią profilową.

Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej w seriach z ujęciami

obejmującymi dwie ćwiartki (a,c i b,d) poszczególnego ara. Dokumentowano fotograficznie

również stropy i profile poprzeczne rejestrowanych obiektów archeologicznych.

Dokumentacja opisowa opierała się na DZIENNIKU BADAŃ prowadzonym w wersji

zeszytowej i komputerowej oraz sformalizowanych formularzach – tzw. „kartach”.

Stosowano: KARTĘ OBIEKTU. Uzupełnieniem wspomnianych form dokumentacyjnych były

inwentarze obiektów, zabytków oraz rysunków i fotografii.

7

2.2.Wyniki badań

W trakcie wykopalisk przebadano teren o łącznej powierzchni 228,83 ara. Odkryto

235 obiektów nieruchomych (skoncentrowanych głównie w zachodniej i środkowej części

stanowiska). Wśród nich przeważały liczne dołki posłupowe (48,08%), oraz jamy i ich

spągi (44,68%) . Poza nimi zarejestrowano obiekty będące najprawdopodobniej

paleniskami (5,95%). Na przebadanym stanowisko zarejestrowano jeden obiekt który

może być zaliczony do formy pieca. Charakterystykę ilościową obiektów, oraz ich rodzaj

na poszczególnych odcinkach ilustrują tabele 1 i 2.

Odcinek Ilość obiektów

A 44

B 42

C 42

D 21

E 27

F 13

G 19

H 22

I 5

Razem 235

Tabela 1. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa obiektów na poszczególnych hektarach.

Odcinek Jamy Dołki posłupowe Paleniska Piec

A 20 19 3 1

B 18 19 5 0

C 26 14 2 0

D 13 7 0 0

E 9 15 3 0

F 10 3 0 0

G 5 13 1 0

H 4 18 0 0

I 0 5 0 0

Razem 105 113 14 1

Tabela 2. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa zabytków nieruchomych.

Na podstawie zebranego materiału ceramicznego, dla 30 obiektów udało się ustalić

przynależność kulturową (12,76%). Warto odnotować, ze na stanowisku zanotowano dwa

8

horyzonty chronologiczne. Pierwszy związany jest z kulturą wielbarską, natomiast drugi z

okresem nowożytności. Ponadto pozyskano 644 zabytków ruchomych (3zab/ar). Niestety

wystąpiły wyłącznie fragmenty ceramiki naczyniowej. Informacje ilościowe prezentuje

tabela 3.

Odcinek Ceramika

A 93

B 69

C 369

D 66

E 226

F 5

G 0

H 0

I 0

Razem 832

Tabela 3. Nowina 9, gm. Elbląg. Charakterystyka ilościowa materiałów ruchomych.

Szczegółową charakterystykę obiektów nieruchomych odkrytych na stanowisku

nowina 9, tj. lokalizację, rozmiar, funkcję oraz chronologię i zawartość zabytków ruchomych

zawiera tabela 4.

Oprócz zabytków ruchomych pozyskanych w ramach obrębów występujących na

stanowisku obiektów archeologicznych zarejestrowano również fragmenty ceramiki

naczyniowej występujące w dwóch zarejestrowanych na stanowisku warstwach kulturowych.

Niestety skorupy są nieliczne i bardzo rozdrobnione. Związane są one działalnością człowieka

w okresie okresu wczesno rzymskiego. Odkryte zabytki ruchome pozyskane z nich

przedstawione są od tablicy LVIII do tablicy LX.

Nr

obiektu Funkcja Chronologia Hektar/Ar

Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

9

INWENTARZ OBIEKTÓW

A01 Palenisko _ A/g03 1 WM prostokątny nieckowaty 136x115x10 _ _ 31/2009 92/2009,

93/2009

A02 Jama k.

wielbarska A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 A1/2009 10 32/2009

94/2009,

95/2009

A03 Jama _ A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 _ _ 32/2009 96/2009, 97,2009

A04 d. posłupowy _ A/d04 1 WM kolisty nieckowaty 32x32x10 _ _ 4/2009 98/2009,

99/2009

A06 Spąg jamy _ A/f03 1 WM Owalny nieckowaty 104x79x15 _ _ 22/2009 100/2009, 101/2009

A07 Spąg jamy _ A/f03 1 WM Owalny nieckowaty 77x39x15 _ _ 22/2009 102/2009,

103/2009


105/2009


107/2009


109/2009


111/2009

A12 d. posłupowy _ A/e03 1 WM kolisty nieckowaty 23x17x8 _ _ 13/2009 112/2009,

113/2009

A13 Spąg jamy _ A/d04 1 WM Owalny nieckowaty 99x85x12 _ _ 4/2009 98/2009,

99/2009

A14 Piec _ A/e03/e04 1 WM Owalny nieckowaty 164x103x51 _ _ 14-

15/2009 114-117/2009


119/2009

A16 d.posłupowy _ A/d03 1 WM kolisty nieckowaty 42x40x7 _ _ 3/2009 120/2009, 121/2009


123/2009

A18 Jama _ A/e07 1 WM Owalny nieckowaty 62x58x16 _ _ 18/2009 124/2009, 125/2009

A19 Palenisko k.

wielbarska A/f07 1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14 A2/2009 38 26-

27/2009 126-129/2009

A20 Jama _ A/e07/f07 1 WM Owalny nieckowaty 181x146x19 _ _ 18/2009 130/2009, 131/2009

A21 d. posłupowy _ A/f07 1 WM kolisty nieckowaty 28x27x16 _ _ 26/2009 132/2009,

133/2009

A22 Spąg jamy _ A/d08 1 WM Owalny nieckowaty 102x60x18 _ _ 8/2009 134/2009, 135/2009


137/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

10


139/2009

A25 Jama _ A/d09 1 WM Owalny nieckowaty 253x158x91 _ _ 9/2009 140-142/2009


144/2009

A27 Spąg Paleniska k.

wielbarska A/e10 1 WM prostokątny nieckowaty 94x87x5 A3/2009 25 19/2009 145/2009, 146/2009

A28 Jama _ A/g04 1 WM Owalny nieckowaty 107x78x36 _ _ 32/2009 94/2009,

95/2009

A29 d. posłupowy _ A/g04 1 WM kolisty nieckowaty 47x47x10 _ _ 32/2009 94/2009,

95/2009

A30 d. posłupowy _ A/e05 1 WM kolisty nieckowaty 28x26x15 _ _ 16/2009 147/2009, 148/2009


150/2009

A32 Jama _ A/f10/g10 2 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 _ _ 36/2009 151/2009, 152/2009

A34 Jama _ A/f10 2 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 _ _ 29/2009 153/2009,

154/2009

A35 d. posłupowy _ A/g08 2 WM kolisty nieckowaty 22x20x14 _ _ 35/2009 155/2009, 156/2009


158/2009

A37 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 27x24x14 _ _ 28/2009 159/2009, 160/2009


162/2009

A39 d. posłupowy _ A/f08 2 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 _ _ 28/2009 163/2009, 164/2009


166/2009


168/2009


170/2009


172/2009


174/2009


176/2009


178/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

11

B01 palenisko

k.

wielbarska B/d1

1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14

B/4/2009,

B/5/2009 21 B/1/2009

B/15/2009

B/1/2009

B/29/2009

B/30/2009

B/47/2009

B02 Jama gospodarcza

k.

wielbarska B/d2 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 B/3/2009 10 B/2/2009

B/18/2009

B/2/2009

B/22/2009

B03 Jama gospodarcza

k.

wielbarska B/e1 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 B/6/2009 2 B/3/2009

B/19/2009

B/3/2009

B/43/2009

B04 Jama gospodarcza _ B/e1, B/d1 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B/3/2009

B/19/2009

B/4/2009

B/41/2009

B05 Jama gospodarcza _ B/d2 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 - _ B/2/2009

B/18/2009

B/5/2009

B/23/2009

B06 Dołek posłupowy _ B/e2 1 WM Owalny nieckowaty 22x15x18 - _ B/4/2009

B/20/2009

B/6/2009

B/24/2009

B07 Jama gospodarcza _ B/e1 1 WM Owalny nieckowaty 107x78x36 - _ B/3/2009

B/19/2009

B/7/2009

B/42/2009

B08 palenisko

k.

wielbarska B/e3 1 WM prostokątny nieckowaty 113x108x14 B/7/2009 15 B/5/2009

B/21/2009

B/82009

B/31/2009

B09 Dołek posłupowy _ B/f3 1 WM kolisty nieckowaty 22x20x14 - _ B/6/2009

B/22/2009

B/9/2009

B/25/2009


B/22/2009

B/10/2009

B/26/2009


B/23/2009

B/11/2009

B/27/2009


B/24/2009

B/12/2009

B/28/2009


B/24/2009

B/13/2009

B/32/2009

B14 jama _ B/e3, B/e4 1 WM Owalny nieckowaty 62x58x16 - _ B/5/2009

B/21/2009

B/14/2009

B/33/2009

B15 Dołek posłupowy _ B/e5 1 WM kolisty nieckowaty 22x22x15 - _ B/9/2009

B/25/2009

B/15/2009

B/34/2009

B16 Dołek posłupowy _ B/d6 1 WM kolisty nieckowaty 22x15x18 - _ B/10/2009

B/26/2009

B/16/2009

B/35/2009

B17 jama _ B/f6 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ B/11/2009

B/27/2009

B/17/2009

B/36/2009

B18 Jama _ B/f6 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ B/12/2009

B/28/2009

B/18/2009

B/37/2009


B/29/2009

B/19/2009

B/38/2009


B/30/2009

B/20/2009

B/39/2009


B/30/2009

B/21/2009

B/40/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

12


B/31/2009

B/44/2009

B/53/2009


B/31/2009

B/45/2009

B/54/2009

B24 Jama

k.

wielbarska B/e10 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 B/8/2009 2 B/17/2009

B/32/2009

B/46/2009

B/55/2009


B/32/2009

B/48/2009

B/56/2009

B26 Jama _ B/e10 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B/17/2009

B/32/2009

B/49/2009

B/57/2009

B27 jama _ B/e10 1 WM Owalny nieckowaty 82x62x42 - _ B/17/2009

B/32/2009

B/50/2009

B/58/2009

B28 Jama _ B/g9 1 WM Owalny nieckowaty 71x49x32 - _ B/33/2009

B/39/2009

B/51/2009

B/74/2009


B/31/2009

B/52/2009

B/59/2009

B30 palenisko _ B/d7 1 WM prostokątny nieckowaty 120x108x14 - _ B/34/2009

B/40/2009

B/60/2009

B/75/2009

B31 palenisko _ B/d7 1 WM prostokątny nieckowaty 113x96x14 - _ B/34/2009

B/40/2009

B/61/2009

B/76/2009

B32 Jama _ B/d7, B/d8 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ B/34/2009

B/40/2009

B/62/2009

B/77/2009

B33 Jama _ B/d8 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ B/33/2009

B/41/2009

B/63/2009

B/78/2009


B/42/2009

B/64/2009

B/79/2009


B/43/2009

B/65/2009

B/80/2009

B36 Dołek posłupowy _

B/e7

1 WM kolisty nieckowaty 29x21x14 - _ B/37/2009

B/43/2009

B/66/2009

B/81/2009


B/30/2009

B/67/2009

B/82/2009


B/29/2009

B/68/2009

B/84/2009


B/29/2009

B/69/2009

B/83/2009


B/29/2009

B/71/2009

B/85/2009

B42 Dołek posłupowy _ B/g4 1 WM kolisty nieckowaty 82x54x35 - _ B/38/2009

B/44/2009

B/72/2009

B/86/2009

B43 palenisko

k.

wielbarska B/g4 1 WM prostokątny nieckowaty 98x76x40 B/9/2009 15 B/38/2009

B/44/2009

B/73/2009

B/87/2009

C01 Jama C/e2 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C/1/2009

C/16/2009

C/1/2009

C/66/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

13

C02 Jama

k.

wielbarska C/e3

1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40

C/5/2009

C/7/2009

C/30/2009 113 C/2/2009

C/17/2009

C//2009

C/67/2009

C03 Jama

k.

wielbarska C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 C/8/2009 8 C/3/2009

C/18/2009

C/3/2009

C/47/2009

C04 Jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 98x76x40 - _ C/3/2009

C/18/2009

C/4/2009

C/44/2009

C05 Jama _

C/f3

1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C/3/2009

C/18/2009

C/5/2009

C/45/2009

C/46/2009


C/19/2009

C/6/2009

C/38/2009

C07 Jama gospodarcza

k.

wielbarska C/f2

1 WM

Owalny nieckowaty 98x76x40

C/9/2009

C/13/2009

C/25/2009 31

C/4/2009

C/19/2009

C/7/2009

C/39/2009

C/40/2009

C/41/2009

C/42/2009

C08 Dołek posłupowy _ C/f2 1 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 - _ C/4/2009

C/19/2009

C/8/2009

C/43/2009


C/19/2009

C/9/2009

C/37/2009

C10 Dołek posłupowy _ C/f2 1 WM nieckowaty 27x24x14 - _ C/4/2009

C/19/2009

C/10/2009

C/72/2009

C11 Jama _ C/g2 1 WM Owalny nieckowaty 82x54x35 - _ C/5/2009

C/20/2009

C/11/2009

C/74/2009

C12 Dołek posłupowy _ C/g3 1 WM kolisty nieckowaty 26x24x15 - _ C/6/2009

C/21/2009

C/12/2009

C/48/2009

C13 Jama gospodarcza _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 - _ C/3/2009

C/18/2009

C/13/2009

C/49/2009

C14 Jama gospodarcza _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28 - _ C/3/2009

C/18/2009

C/14/2009

C/50/2009


C/18/2009

C/15/2009

C/51/2009


C/18/2009

C/16/2009

C/52/2009

C17 jama _ C/f3 1 WM Owalny nieckowaty 52x32x7 - _ C/3/2009

C/18/2009

C/17/2009

C/53/2009


C/22/2009

C/18/2009

C/54/2009

C19 Jama _ C/g4 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 - _ C/7/2009

C/22/2009

C/20/2009

C/62/2009

C20 jama gospodarcza _ C/f4 1 WM kolisty nieckowaty 124x91x10 - _ C/7/2009

C/22/2009

C/21/2009

C/63/2009

C21 Jama

k.

wielbarska C/f4 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28

C/34/2009

C/35/2009 100 C/3/2009

C/18/2009

C/22/2009

C/64/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

14

C23 Jama _ C/e4, C/f4 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 - _ C/8/2009

C/23/2009

C/23/2009

C/65/2009

C24 Ognisko _ C/e9 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 - _ C/9/2009

C/24/2009

C/24/2009

C/55/2009

C25 Ognisko _ C/f9 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 - _ C/10/2009

C/25/2009

C/25/2009

C/56/2009

C26 Jama

k.

wielbarska C/f1 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 C/14/2009 2 C/11/2009

C/26/2009

C/26/2009

C/72/2009

C27 Dołek posłupowy _ C/e3 1 WM kolisty nieckowaty 27x22x14 - _ C/2/2009

C/17/2009

C/28/2009

C/68/2009


C/17/2009

C/29/2009

C/69/2009


C/16/2009

C/30/2009

C/70/2009


C/16/2009

C/31/2009

C/71/2009

C31 Dołek posłupowy _ C/e2 kolisty nieckowaty 31x25x14 _ _

C32 Jama

k.

wielbarska C/e5 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 C/15/2009 9 C/12/2009

C/27/2009

C/32/2009

C/58/2009


C/28/2009

C/33/2009

C/59/2009


C/28/2009

C/35/2009

C/60/2009

C36 Jama _ C/f10 Owalny nieckowaty 161x89x71 _

C37 Dołek posłupowy _

C/g1

1 WM kolisty nieckowaty 23x20x11 - _ C/15/2009

C/30/2009

C/61/2009

C/75/2009

C38 Jama

k.

wielbarska C/e1 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 C/26/2009 1 C/31/2009

C/32/2009

C/1/2009

C/66/2009

C41 Jama _ C/e5 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 - _ C/12/2009

C/27/2009

C//2009

C/67/2009


C/27/2009

C/3/2009

C/47/2009


C/35/2009

C/4/2009

C/44/2009

C44 Jama

k.

wielbarska C/f7

1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 C/31/2009 1 C/33/2009

C/35/2009

C/5/2009

C/45/2009

C/46/2009

C45 jama

k.

wielbarska C/e10 1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 C32/2009 1 C/34/2009

C/36/2009

C/6/2009

C/38/2009

C46 Jama _

C/d10,

C/e10

1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 - _ C/34/2009

C/36/2009

C/7/2009

C/39/2009

C/40/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

15

C/41/2009

C/42/2009


C/38/2009

C/8/2009

C/43/2009

D01 Jama k.

wielbarska D/e01d/e02c 1 WM Owalny nieckowaty 126x105x26 D1/2009 29 11/2009 55-56/2009

D02 Dołek posłupowy _ D/f04c 1 WM kolisty nieckowaty 35x28x14 _ _ 21/2009 57-58/2009

D03 Jama _ D/f04d/g04b 1 WM Owalny nieckowaty 94x82x15 _ _ 29/2009 59-60/2009

D04 Jama k.

wielbarska D/f03c 1 WM Owalny nieckowaty 58x46x14 D2/2009 6 20/2009 61-62/2009

D05 Jama k.

wielbarska D/f03d 1WM Owalny nieckowaty 102x48x16 D3/2009 17 20/2009 63-64/2009

D06 Jama _ D/d01c 1 WM Owalny nieckowaty 85x62x42 _ _ 1-2/2009 65-68/2009

D07 Dołek posłupowy _ D/d01d 1 WM kolisty nieckowaty 19x18x6 _ _ 1/2009 69-70/2009

D08 Jama _ D/e01a 1 WM Owalny nieckowaty 36x34x15 _ _ 10/2009 71-72/2009

D09 Jama _ D/f01a 1 WM Owalny nieckowaty 74x71x36 _ _ 19/2009 73-74/2009

D10 Jama _ D/e01a 1 WM Owalny nieckowaty 52x32x7 _ _ 10/2009 75-76/2009

D11 Dołek posłupowy _ D/e04b 1 WM kolisty nieckowaty 32x31x12 _ _ 13/2009 77-78/2009

D12 Dołek posłupowy _ D/f05b 1 WM kolisty nieckowaty 28x28x8 _ _ 22/2009 79-80/2009

D13 Dołek posłupowy _ D/f06d 1 WM kolisty nieckowaty 31x30x12 _ _ 23/2009 81-82/2009

D15 Dołek posłupowy _ D/d10c 1 WM kolisty nieckowaty 29x25x14 _ _ 9/2009 85-86/2009

D16 Spąg Jamy _ D/d10c 1 WM Owalny nieckowaty 124x91x10 _ _ 9/2009 87-88/2009

D17 Spąg Jamy _ D/d10c/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 90x71x28 _ _ 9/2009 89-90/2009

D18 Jama NOW D/d10c/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 202x125x32 D4/2009 14 9/2009 89,91/2009

D19 Jama _ D/d09d 1 WM Owalny nieckowaty 81x64x18 _ _ 8/2009 92-93/2009

D20 Spąg Jamy _ D/e10a 1 WM Owalny nieckowaty 87x85x8 _ _ 18/2009 94-95/2009

D21 Dołek posłupowy _ D/d10c 1 WM kolisty nieckowaty 50x38x16 _ _ 9/2009 89,91/2009

Wydzielony

w profilu

obiektu 18

21x19x8 d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 21x19x8 _ _ 1/2009 79-80/2009

38x34x17

d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 38x34x17 _ _ 1/2009 81-82/2009

E03 d. posłupowy _ E/d01 1 WM kolisty nieckowaty 38x38x24 _ _ 1/2009 83-84/2009


Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

16




E08 Jama _ E/d03 1 WM Owalny nieckowaty 61x53x14 _ _ 3/2009 93-94/2009

E09 d. posłupowy _ E/e03 1 WM kolisty nieckowaty 25x23x16 _ _ 13/2009 95-96/2009

E10 Spąg Jamy _ E/f01 1 WM Owalny nieckowaty 85x76x10 _ _ 22/2009 97-98/2009

E11 Spąg Jamy _ E/e02 1 WM Owalny nieckowaty 77x42x6 _ _ 12/2009 99-100/2009


E13 Jama k.

wielbarska E/f10 1 WM Owalny nieckowaty 91x66x18 E3/2009 23 32/2009 103-104/2009

E14 Palenisko k.

wielbarska E/f09 1 WM prostokątny nieckowaty 108x64x10 E7/2009 70 30-

31/2009 105-108/2009

E15 Palenisko k.

wielbarska E/f09 1 WM prostokątny nieckowaty 143x105x21 E6/2009 69 30-

31/2009 109-112/2009

E16 Jama _ E/f08 1 WM Owalny nieckowaty 161x89x71 _ _ 29/2009 113-114/2009

E17 Jama _ E/e08 1 WM Owalny nieckowaty 69x39x7 _ _ 19/2009 115-116/2009

E18 Palenisko k.

wielbarska E/e07 1 WM prostokątny nieckowaty 138x93x14 E2/2009 60 17-

18/2009 117-120/2009





E23 d. posłupowy NOW E/d06 1 WM kolisty nieckowaty 23x22x18 E4/2009 1 6/2009 129-130/2009


E25 Jama k.

wielbarska E/f06 1 WM Owalny nieckowaty 145x86x14 E5/2009 2 27/2009 133-134/2009



F01 Jama _ F/e2 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 - _ F/1/2009

F/8/2009

F/1/2009

F/8/2009

F03 Dołek posłupowy _ F/f3 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F/2/2009 F/9/2009

F/3/2009 F/14/2009

F04 Jama _ F/e3, F/d3 1 WM Owalny nieckowaty 63x28x8 - _ F/3/2009

F/10/2009

F/4/2009

F/17/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

17

F05 Jama

k.

wielbarska

F/e3, F/d3 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 F/1/2009

F/2/2009 5 F/3/2009

F/10/2009

F/5/2009

F/24/2009

F/25/2009 F/29/2009

F06 Dołek posłupowy _ F/d3 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F/3/2009

F/10/2009

F/6/2009

F/27/2009

F07 Jama _ F/d4 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F/4/2009 F/11/2009

F/7/2009 F/18/2009


F/13/2009

F/9/2009

F/13/2009

F09 Jama _ F/e4 1 WM Owalny nieckowaty 63x28x8 - _ F/5/2009 F/12/2009

F/10/2009 F/19/2009

F10 Jama _ F/d4 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F/4/2009

F/11/2009

F/11/2009

F/26/2009

F11 Jama _ F/d5 1 WM Owalny nieckowaty 56x37x14 - _ F/7/2009

F/14/2009

F/12/2009

F/23/2009

F12 Dołek posłupowy _ F/e4 1 WM kolisty nieckowaty 22x21x8 - _ F/5/2009

F/12/2009

F/15/2009

F/20/2009


F/12/2009

F/16/2009

F/22/2009

F14 jama _ F/e3 1 WM Owalny nieckowaty 62x37x11 - _ F/6/2009

F/13/2009

F/21/2009

F/828/2009

G01 Palenisko _ G/g07 1WM prostokątny nieckowaty 129x106x12 _ _ 37/2009 82-83/2009

G02 Jama _ G/f07 1WM Owalny nieckowaty 166x145x10 _ _ 27/2009 84-85/2009

G03 d. posłupowy _ G/g06 1WM kolisty nieckowaty 38x34x5 _ _ 36/2009 86-87/2009

G04 d. posłupowy _ G/g05 1WM kolisty nieckowaty 42x27x6 _ _ 35/2009 88-89/2009

G05 d. posłupowy _ G/f05 1WM kolisty nieckowaty 22x21x8 _ _ 25/2009 90-91/2009

G06 Spąg jamy _ G/f04 1WM Owalny nieckowaty 67x65x9 _ _ 24/2009 92-93/2009


G08 d. posłupowy _ G/e04 1WM kolisty nieckowaty 32x26x6 _ _ 14/2009 96-97/2009

G09 Spąg jamy _ G/f03 1WM owalny nieckowaty 105x95x14 _ _ 23/2009 98-99/2009


G11 Spąg jamy _ G/e05 1WM Owalny nieckowaty 81x79x6 _ _ 15/2009 102-103/2009

G12 Jama _ G/d04 1WM Owalny nieckowaty 128x108x49 _ _ 4/2009 104-105/2009





Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

18




H01 Jama _ H/f05 1WM Owalny nieckowaty 191x189x22 _ _ 28/2009 82-83/2009

H02 d. posłupowy _ H/f05 1WM kolisty nieckowaty 44x41x9 _ _ 28/2009 84-85/2009


H04 Jama _ H/f05 1WM Owalny nieckowaty 40x40x32 _ _ 28/2009 88-89/2009

H05 d. posłupowy _ H/e01 1WM kolisty nieckowaty 50x40x21 _ _ 14/2009 90-91/2009




H09 d. posłupowy _ H/f02/f03 1WM kolisty nieckowaty 64x40x6 _ _ 26/2009 98-99/2009




H13 d. posłupowy _ H/g06 1WM kolisty nieckowaty 46x40x5 _ _ 39/2009 106-107/2009


H15 Jama _ H/e08/f08 1WM Owalny nieckowaty 62x37x11 _ _ 31/2009 110-111/2009

H16 d. posłupowy _ H/f08/g08 1WM kolisty nieckowaty 60x35x6 _ _ 41/2009 112-113/2009

H17 Jama _ H/d09 1WM Owalny nieckowaty 116x100x15 _ _ 12/2009 114-115/2009





H22 d. posłupowy _ H/e10/Ie0

1 1WM kolisty nieckowaty 63x28x8 _ _

23/2009 124-125/2009

I01 d. posłupowy _ I/d01 1WM kolisty nieckowaty 38x30x8 _ _ 6/2009 51-52/2009

I02 d. posłupowy _ I/e02 1WM kolisty nieckowaty 51x30x18 _ _ 12/2009 53-54/2009

I03 d. posłupowy _ I/e03 1WM kolisty nieckowaty 40x36x10 _ _ 13/2009 55-56/2009

I04 d. posłupowy _ I/d04 1WM kolisty nieckowaty 52x40x24 _ _ 4/2009 57-58/2009

Nr


Poziom

eksploracyjn

y

Przekrój

poziomy

Przekrój

pionowy

Długość x

szerokość x

głębokość w

mm

nr inw

zabytków

Ilość

ceramiki

Nr inw

rysunku

nr inw.

fotografii uwagi

19

I05 d. posłupowy _ I/f04 1WM kolisty nieckowaty 52x36x18 _ _ 19/2009 59-60/2009

20

Prof. UW dr hab. Jerzy Nitychoruk

3. OPRACOWANIE I ANALIZA PRZYPOWIERZCHNIOWEJ BUDOWY

GEOLOGICZNEJ I SYTUACJI GEOMORFOLOGICZNEJ W REJONIE

WYKONYWANEJ INWESTYCJI DROGOWEJ OD JANOWA POMORSKIEGO DO

GRONOWA GÓRNEGO KOŁO ELBLĄGA.

.

3.1 WSTĘP

Opracowanie dotyczy obszaru przylegającego od południa od drogi krajowej Elbląg –

Warszawa od miejscowości Janów Pomorski do Gronowa Górnego koło Elbląga (Fig. 1). Jest

to ciąg dalszy opracowań geologiczno-geomorfologicznych, które autor wykonał dla tej samej

inwestycji drogowej w rejonie Janowa Pomorskiego (Nitychoruk 2007, 2009), gdzie od 2007

r. prowadzone są szeroko zakrojone badania archeologiczne i geomorfologiczno-geologiczne.

Na badanym obszarze, między Janowem Pomorskim a Gronowem Górnym, w 2009 r.

wykonano 12 pełnordzeniowanych otworów wiertniczych, maksymalnie do 3 m głębokości, o

średnicy 8 cm, oraz opisano 25 punktów dokumentacyjnych, które stanowiły ściany odsłonięć

archeologicznych i drogowych.

Celem wykonanych badań było rozpoznanie przypowierzchniowej budowy geologicznej,

przeprowadzenie analizy geomorfologicznej, genetycznej i wiekowej wyróżnionych serii

osadów oraz opracowanie rekonstrukcji paleogeomorfologicznej obszaru badań. Powyższe

prace przyczyniły się do uszczegółowienia wiedzy na temat lokalizacji osadnictwa

prehistorycznego i historycznego na omawianym terenie.

3.2. SYTUACJA GEOMORFOLOGICZNA.

Omawiany obszar znajduje się w strefie krawędziowej Wysoczyzny Elbląskiej, od południa

sąsiaduje z Żuławami Elbląskimi i Jeziorem Drużno. Obszar na którym położony jest

analizowany teren ma stosunkowo zróżnicowaną morfologię (Fig. 2A, B). Najwyższe

wysokości występują w północnej części

2

obszaru (ponad 150 m n.p.m.) i związane są z wysoczyzną polodowcowa, a najniższe (poniżej

0 m n.p.m.) występują w okolicach Jeziora Drużno (Fig. 2A, B). Różnice wysokości, które

dochodzą do ponad 150 m na przestrzeni kilku kilometrów, powodują intensywne procesy

21

rozcinania wysoczyzny. W miejscowości Gronowo Górne obszar badań występuje na

wysokości średnio około 10 m n.p.m., natomiast w Janowie między około 10,5 a 4,5 m n.p.m

(Fig. 2A, B).

W okolicach Gronowa ważnym elementem geomorfologicznym jest głębokie rozcięcie

erozyjne w obrębie Wysoczyzny Elbląskiej (Fig. 2A, B), które przebiega z północy i

północnego wschodu do podnóża Wysoczyzny, kończąc się na obszarze Żuław Elbląskich

rozległym stożkiem napływowym, w obrębie którego leży badany obszar. Obniżenie to

wykorzystuje rzeka Burzanka (Fig. 3A), która jak sama nazwa wskazuje, może w okresach

intensywnych opadów prowadzić bardzo duże ilości wody i osadów z rozcinanych partii

Wysoczyzny. Taki wniosek potwierdza bardzo duży spadek rzeki, która na długości tylko

około 7 km pokonuje różnicę wzniesień osiągającą aż około 150 m, co daje 46 ‰ spadku,

cechującego rzeki górskie a nie nizinne. Obecność potężnych wałów przeciwpowodziowych

w dolnym odcinku rzeki (Fig. 3B), tuż obok badanego obszaru, świadczy o konieczności

ochrony przeciwpowodziowej w trakcie dużych opadów prowadzących do wezbrań wody w

Burzance.

Obszar badań położony w Janowie jest zdenudowanym fragmentem Wysoczyzny Elbląskiej

położonym w jej strefie krawędziowej (Fig. 3A, B), o charakterze ostańca, na co wskazuje

budowa geologiczna tej formy, złożonej głównie z gliny zwałowej.

3.3. SONDOWANIA GEOLOGICZNE.

Na opisywanym obszarze wykonano 12 sond rdzeniowanych świdrem ręcznym firmy

Eijkelkamp. Na stanowisku Janów Pomorski wykonano 4 wiercenia (nr 9 – 12), których

profile prezentują się następująco:

Wiercenie 9.

Lokalizacja: Szczyt wzniesienia w południowo-zachodnim brzegu wykopu archeologicznego

(Fig. 5A). Opis od powierzchni terenu.

0,0 – 0,3 gleba piaszczysto-ilasta, ciemno-szara

0,3 – 1,0 glina zwałowa ilasta, zwarta, z otoczakami piaskowców i wapieni, brązowa

Wiercenie 10.

22

Lokalizacja: Zbocze wschodnie wzniesienia w stronę Janowa (Fig. 5A). Opis od powierzchni

terenu.


0,2 – 0,5 piasek drobnoziarnisty lekko ilasty, szaro-brązowy

0,5 – 0,9 piasek drobnoziarnisty, żółty

0,9 – 1,1 piasek średnioziarnisty ze żwirem, brązowy, nadlinowy

1,1 – 1,2 strop gliny zwałowej ilastej, zwartej, brązowej

Wiercenie 11.

Lokalizacja: Obniżenie na wschód od wzniesienia w stronę Janowa. Opis od powierzchni

terenu.



Wiercenie 12.

Lokalizacja: Obniżenie na wschód od wzniesienia w stronę Janowa. Opis od powierzchni

terenu.



2.4. ANALIZA BUDOWY GEOLOGICZNEJ.

Według przeprowadzonych badań najstarszymi osadami, które występują na badanym

obszarze, są piaski średnio- i drobnoziarniste (1), warstwowane skośnie (Fig. 6A, B) i glina

zwałowa (2), ilasta, zwarta, barwy brązowej z głazikami skał piaskowcowych i węglanowych

(Fig. 6A) ze zlodowacenia Wisły. Piaski (1) odsłaniają się w przekopie drogowym w Janowie

(Fig. 6A), tu też stwierdzono najpełniejszy profil gliny zwałowej, która osiąga średnio około 2

m miąższości (Fig. 6A) i występuje powszechnie, bezpośrednio pod glebą w Janowie oraz w

północno-zachodniej części wykopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 4A, 7A, 5A).

Powyżej gliny zwałowej (2) udokumentowano piasek drobnoziarnisty i średnioziarnisty ze

żwirem (3), brązowy stwierdzony w wierceniach 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 (Fig. 7A). Występowanie

piasku tuż ponad warstwą gliny zwałowej może sugerować jego późnovistuliański wiek, ale

23

nie można wykluczyć, że osad ten mógł powstawać później, w holocenie i pochodzi z

rozcinania i denudacji Wysoczyzny. Na północ i powyżej od badanego terenu w Gronowie,

znajduje się piaskownia (Fig. 7B), gdzie były wydobywane podobne piaski, pochodzące ze

zlodowacenia Wisły. Nie jest zatem wykluczone, że opisywane piaski (3) mogły być

redeponowane z obszaru współczesnej piaskowni. Kolejnym osadem, który został

stwierdzony na opisywanym obszarze są dobrze widoczne w ścianie wykopu

archeologicznego w Gronowie, w jego południowo-zachodniej partii (Fig. 8A, B) oraz w

północnej części, w ścianie obok stanowiska z węglami drzewnymi, naprzemianlegle

występujące namuły ilasto-piaszczyste brązowe z warstewkami (soczewkami) piasku

drobnoziarnistego, szarego o nieregularnym kształcie (4). Struktury sedymentacyjne są trudne

do rozpoznania w wierceniach ze względu na przemieszanie osadu w świdrze okrętnym.

Występujące w opisywanym pakiecie osadów namuły ilasto-piaszczyste powstawały w

wyniku denudacji gliny zwałowej i powolnego spełzywania osadów po stoku, natomiast

przewarstwiające je piaski drobnoziarniste szare, to efekt szybkiego transportu – spływania

osadów po stoku. Oba rodzaje osadów mogły powstać albo bezpośrednio po ustąpieniu

lądolodu w warunkach klimatu glacjalnego, kiedy nieobecność zwartej szaty roślinnej

umożliwiała spełzywanie, albo w holocenie w warunkach ubogiej pokrywy roślinnej.

Warstwa ta (4) była później rozmywana i dochodziło do przemieszczenia osadów.

Spektakularnym przykładem potwierdzającym taką sytuację są osady zachowane w północno-

środkowej części wkopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 9A, 9B, 10A, 10B). Widać tu

warstwy (5, 6, 7 i 8), które różnią się litologicznie i wiekowo (według analizy

archeologicznej) wyklinowując się w głąb wykopu i zazębiające się ze sobą. Można tu

wyróżnić warstwę 5, namułów ilasto-piaszczystych brązowych ze smugami (warstewkami o

nieregularnym kształcie) piasku drobnoziarnistego, szarego, które wyżej przechodzą w piaski

z namułami a następnie w namuły ilaste z warstewkami piasku (6), które w stropie są barwy

czarno-szarej, wyklinowują się w stronę środka wykopu i zakończone są nagromadzeniem

węgli drzewnych (Fig. 9A, B). Prawdopodobnie te same osady występują w Gronowie w

obniżeniu (możliwe, że związanym z dawnym korytem rzeki Burzanki) w południowo-

zachodniej części wykopu archeologicznego (Fig. 13A, B) i w dołku – jamie osadniczej? W

Janowie (Fig. 7A). W rejonie stwierdzonego pomostu, poniżej nagromadzenia węgli

drzewnych, które noszą ślady niewielkiego transportu po stoku, osady te przechodzą w

namuły ilaste szaro-niebieskie (7), których barwa i sposób występowania sugeruje

sedymentację na brzegu zbiornika wodnego (Fig. 9B, 10B). Osady te występują w postaci

owalnego pasa na niewielkim obszarze, który może wyznaczać zasięg zbiornika wodnego w

24

centralnej części wykopu archeologicznego w Gronowie (Fig. 11B). Dalej w głąb zbiornika

występują piaski średnioziarniste, ilaste ze znacznym udziałem organiki, ciemno-szare (8).

Ślady rozcięć erozyjnych (Fig. 10A, 10B, 11A, 11B) zachowanych na zboczach obszaru

otaczającego zbiornik wodny, zawierają materiał piaszczysty zachowany powszechnie w

warstwie 4., na stożku napływowym w Gronowie czy na zboczu w Janowie (wiercenie 10),

który był łatwo przemieszczany wskutek przemywania wodami opadowymi w okresach

późniejszych. Występowanie w strefie rozcięć (Fig. 11A, 11B) głazów narzutowych (Fig.

10B) świadczy, że okresowo proces spłukiwania osadów był intensywny. Osady zachowane

w warstwie 7. i 8. (Fig. 10B) sedymentowane były w obniżeniu w warunkach wilgotnych, być

może w efemerycznie istniejącym zbiorniku wodnym, dlatego zawierają dużo organiki (Fig.

11A, 11B). Brak jest tu śladów funkconowania regularnego zbiornika jeziornego, ale obecna

w osadach organika wskazuje na środowisko okresowo zalewane lub wodne, szczególnie w

warstwie powiązanej z pomostem (Fig. 12A, 12B). Barwa czarna namułów ilastych wskazuje

na bagienne warunki sedymentacji. Kolejną warstwę osadów stanowią namuły gliniasto-

piaszczyste, zwarte, brązowe (9), występujące w rejonie pomostu w postaci wyklinowującej

się zgodnie z nachyleniem stoku warstwy (Fig. 9A, 9B, 10A). Według badań

archeologicznych w warstwie tej znaleziono odmienne zabytki, od tych, które występują w

warstwie 8 i 10 (Fig. 10A). Ten fakt, jak i wyklinowywanie się osadów pokazuje, że

sedymentacja warstwy 9. odbywała się wskutek spływania po stoku osadów wyżej leżących.

Podobna w wykształceniu osadów warstwa 10, również mogła podlegać spływom po stoku, a

warstwa 11 jest efektem takich spływów, co potwierdza jej wykształcenie w postaci osadów

piaszczystych (Fig. 9A, 9B, 10A).

Wydzielenie 12 stanowią namuły ilasto-piaszczyste z pojedynczym żwirkiem i szczątkami

organicznymi, szaro-czarne, miejscami z fragmentami węgla drzewnego (Fig. 5B, 13A, 13B,

14A, 14B). Ciemna barwa zawartych w tej warstwie osadów sprawia, że dobrze się

odznaczają w profilu, a położenie nad różnymi genetycznie i wiekowo osadami ułatwia

interpretację geologiczną, która pozwala tą warstwę zakwalifikować jako najmłodszą,

występującą bezpośrednio pod glebą. Jednak osady te mogły się tworzyć w różnych

archeologicznie okresach. Przykładem na to może być analiza występowania tych osadów w

Gronowie (Fig. 13A, 13B) i Janowie (Fig. 5B, 14A, 14B). W Gronowie tworzą one ciągłą,

jednakowej miąższości warstwę, natomiast w Janowie osady te wypełniają różnego kształtu

zagłębienia usytuowane głównie w glinie zwałowej. O ile warstwę 12 w Gronowie można

traktować jako in situ, o tyle podobne osady w Janowie zostały mocno przemieszane i to

wskutek działań ludzkich. O ingerencji człowieka świadczą nie naturalne formy zagłębień,

25

które wypełniają osady warstwy 12. Przykładem takich form widoczne są na Fig. 5B i 14B

zagłębienia o niesymetrycznych (Fig. 5B) i pionowych a nawet przewieszonych (Fig. 14B)

ścianach oraz ostrych kontaktach między osadami (Fig. 5B, 14A). Analizując figurę 5 B ma

się wrażenie, że formy te zostały wykonane sprzętem mechanicznym – koparką? A zatem

muszą pochodzić z nieodległej przeszłości. Obserwacje analizowanych form na planie,

układających się w regularne rowy i okręgi (Fig. 5A) oraz analiza danych bibliograficznych

(informacja ustna dr Marek Jagodziński) pozwala powstanie opisywanych form połączyć z

wykonywanymi od XIX wieku pracami regulacyjno-melioracyjnymi lub/i z ziemnymi

budowlami parkowymi.

3.5. REKONSTRUKCJA PALEOGEOMORFOLOGICZNA.

Najstarsze osady na badanym obszarze (wydzielenie 1, 2 i 3) pochodzą z faz poznańskiej i

pomorskiej zlodowacenia Wisły (Makowska 1991, Nitychoruk 2007, 2009). Deglacjacja tego

obszaru miała charakter arealny, prowadzący do powstania szeregu zagłębień

bezodpływowych po bryłach martwego lodu. W miarę postępu deglacjacji i uwalniania od

lodu dzisiejszej delty Wisły, nasilały się procesy erozyjne prowadzące do rozcięcia

wysoczyzny głębokimi rozczłonkowanymi dolinami. Co miało również miejsce na

opracowywanym terenie, leżącym na granicy wysoczyzny i obniżenia, które jeszcze wówczas

nie było wypełnione osadami deltowymi Wisły (Fig. 2A, B). Równocześnie, w schyłku

glacjału, w interstadiale Bölling zagłębienia bezodpływowe zaczęły zarastać roślinnością i

wypełniać się osadami organicznymi (Rosa 1963). Makowska (1991) datuje te osady w

Jagodniku na około 12 000 lat B.P. Pierwsze osady biogeniczne powstałe na obszarze

współczesnego jeziora Drużno datowano na 11 250+- 105 BP (wg. Zachowicz i inni 1982).

Nie zaobserwowano w tych osadach roślin zbiornikowych, ale pojedyncze okrzemki.

Stwierdzoną w warstwie 4 zmienność frakcji piaszczystych i gliniastych, można utożsamiać z

procesami denudacyjno-erozyjnymi, które powodowały opady, być może przy istnieniu

niezbyt zwartej pokrywy roślinnej. Powstawaniu tych osadów towarzyszyło intensywne

nadbudowywanie stożka napływowego w Gronowie w jednych jego partiach a niszczenie w

innych. W Janowie dochodziło głównie do denudacji strefy krawędziowej wysoczyzny.

Kolejne warstwy 5, 6 dokumentują przyrost stożka napływowego w okresie holocenu.

Namuły, które powstały w holocenie występują na obszarze Żuław Wiślanych jak i na

wysoczyznach. Litologicznie wykształcone są jako piaski różnoziarniste, mułki lub iły z

26

domieszką substancji humusowej a niekiedy większymi wkładkami osadów organicznych. Ich

miąższość dochodzi do kilku metrów (Makowska 1979).

Osady wydzielone jako warstwa 7, 8 wypełniają zagłębienia w stożku napływowym. Ich

powstanie może być związane z okresem intensywnego wylesiania w celu pozyskania

obszarów uprawnych i drewna. Znaczna głębokość zagłębienia, dochodząca do 1 m, sugeruje

dużą intensywność tego procesu. Warstwy 6, 9, 10, które tworzą namuły gliniasto-

piaszczyste, lokalnie z fragmentami węgli drzewnych można zaliczyć do okresu

intensywnego zasiedlenia tego terenu – stanowią ona warstwę kulturową, dokumentującą

działalność ludzką. Warstwa 12, może stanowić stropową część warstwy kulturowej.

40

Opis ilustracji

Fig. 1. Lokalizacja terenu badań.

Fig. 2A i 2B. Projekcje hipsometryczne otoczenia Jeziora Drużno i strefy brzegowej Wysoczyzny Elbląskiej.

Fig. 3A i 3B. Widok na rzekę Burzankę i jej wały przeciwpowodziowe w Gronowie.

Fig. 4A. Lokalizacja wierceń 1 i 2 w Gronowie.

Fig. 4B. Lokalizacja wierceń 3 – 8 w Gronowie.

Fig. 5A. Lokalizacja wierceń 9 i 10 w Janowie oraz plan budowli melioracyjno-regulacyjnych

lub/i parkowych w Janowie.

Fig. 5B. Kształt i wypełnienia antropogenicznych form budowli melioracyjno-regulacyjnych

lub/i parkowych w Janowie.

Fig. 6A, 6B. Położenie piasków i glin zwałowych (warstwy 1 i 2) we wkopie drogowym w Janowie.

Fig. 7A. Sposób występowania glin zwałowych i piasków (warstwy 2 i 3) oraz osadów jamy osadniczej (?) (warstwa 6) w Janowie.

Fig. 7B. Fragmenty piaskowni w Gronowie.

Fig. 8A, 8B. Budowa geologiczna i układ sedymentologiczny warstwy 4 w Gronowie, południowo-zachodnia ściana wykopu archeologicznego.

Fig. 9A, 9B. Budowa geologiczna północnej ściany wykopu archeologicznego w pobliżu pomostu drewnianego w Gronowie (warstwy 5, 6, 7, 8, 9, 10 i 11).

Fig. 10A, 10B. Budowa geologiczna obniżenia w pobliżu pomostu drewnianego w Gronowie (warstwy 7, 8, 9 i 10).

Fig. 11A, 11B. Rozcięcia erozyjne na stoku obniżenia w centralnej części wykopu archeologicznego w Gronowie.

Fig. 12A, 12B. Widok śladów po pomoście drewnianym w Gronowie.

Fig. 13A, 13B. Sytuacja geologiczna w południowo-zachodniej części wykopu archeologicznego w Gronowie (warstwy 4, 6 i 12).

30

Fig. 14A, 14B. Kształt i wypełnienia antropogenicznych form budowli melioracyjno-

regulacyjnych lub/i parkowych w Janowie (warstwy 3 i 12).

41

3.6. SPIS LITERATURY.

Makowska A. 1979. Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz

Elbląg, pp. 44.

Makowska A. 1991. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50

000, arkusz: Krynica Morska i Elbląg Północ, pp. 90.

Nitychoruk J. 2007. Opracowanie szczegółowe przypowierzchniowej budowy geologicznej,

analiza geomorfologiczna i rekonstrukcja paleogeomorfologiczna na obszarze planowanej w

Janowie Pomorskim inwestycji drogowej. Arch. Muzeum w Elblągu.

Nitychoruk J. 2009. Opracowanie warunków geomorfologicznych osadnictwa w rejonie

Janowa Pomorskiego koło Elbląga. Arch. Muzeum w Elblągu.

Rosa B. 1963. O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form

brzegowych. Stud. Soc. Sci. Toruń, Sec. C. 5, pp. 174.

Zachowicz J., Przybyłowska-Lange W., Nagler J. 1982. The Late-Glacial and Holocene

vegetational history of the Żuławy Region, N. Poland. A biostratigraphic study of Lake

Drużno sediments. Acta Palaeobotanica, 22, 141-161.

42

Michał Beda

4. Osadnictwo kultury wielbarskiej.

Zaczynając omawiać osadnictwo wielbarskie odkryte na stanowisku Nowina 9 warto

wspomnieć, że jest to skraj osady. Świadczyć o tym może brak obiektów mieszkalnych i

typowych obiektów gospodarczych, które dowodzą niezbicie o stałym osadnictwie jakimi są

na przykład studnie.

Na stanowisku Nowina 9 zarejestrowano 28 obiektów związanych z kulturą

wielbarską. Obiekty zakwalifikowano do wspomnianej kultury na podstawie

wyeksplorowanej z nich ceramiki. Osiemnaście obiektów zaliczono do jam. Przez jamy

rozumiem obiekty archeologiczne które miały w rzucie płaskim ponad 60 centymetrów

średnicy. Były to przede wszystkim jamy gospodarcze jak i śmietniskowe. Ponadto

zarejestrowano 15 palenisk z tego okresu. Paleniska na tym stanowisku charakteryzowały się

prostokątnym planem płaskim. Miały niewielką miąższość, największa ich głębokość

dochodziła tylko do 25 centymetrów. Paleniska wyróżnione na tym stanowisku cechował

jeszcze występujący w nich płaszcz kamienny, który nie we wszystkich obiektach tego typu

się zachował. Jednak nawet w spągach tych palenisk wystąpiły kamienie co może wskazywać

na jego istnienie.

Do tego horyzontu kulturowego prawdopodobnie możemy zaliczyć odkryty na

stanowisku piec. O funkcji w przypadku tego obiektu może świadczyć warstwa przepalonej i

spieczonej gliny, która w nim wystąpiła. Służył on prawdopodobnie do prażenia zbóż.

Podobne piece znajdowane były na licznych stanowiskach z tego okresu w dorzeczu Wisły.

Morfologię naczyń ceramicznych opracowano metodą R. Wołągiewicza (Wołągiewicz

R. 1993). Również opracowanie zabytków ruchomych pod względem technologicznym oparte

jest na pracy tego autora ( R. Wolągiewicz, 1993)

Poszczególne obiekty z kultury wielbarskiej omówię w ramach kolejnych odcinków.

43

4.1. Analiza obiektów nieruchomych związanych z osadnictwem wielbarskim.

Odcinek A

Obiekt A01 ( Tablica I)

Palenisko to nie posiadało w wypełnisku ceramiki na której można było by je

zakwalifikować do kultury wielbarskiej. Jednak podobieństwo do obiektów o charakterze

paleniska występujących na stanowisku Nowina 9 pozwala wiązać je z kulturą wielbarską.

Obiekt posiadał kształt prostokąta o wymiarach 136x115 cm, jego profil o kształcie

nieckowatym dochodził do 10 cm głębokości. Wypełniskiem omawianego obiektu była

czarna zgliniona próchnica z węglami drzewnymi. W obiekcie zarejestrowano również

płaszcz kamienny prawdopodobnie umożliwiający stawianie na nich garnków w celu

podgrzania pożywienia.

Obiekt A02 ( Tablica I)

Była to owalna jama o wymiarach 98x76 cm. Przekrój pionowy był nieckowaty

dochodzący do 40 cm głębokości. Zarejestrowana na arze A/g04. Jej wypełniskiem była

ciemnoszara zgliniona próchnica. Podczas eksploracji warstwami mechanicznymi pozyskano

10 fragmentów ceramiki naczyniowej. W większości były to fragmenty niezdobionych, lecz

chropowaconych brzuśców. Tylko jeden fragment wylewu (tablica LIII, rys. 1), był

charakterystyczny, i można było określić jego formę na garnek grupy IB wg Wołągiewicza.

Obiekt A14 ( Tablica IV)

Obiekt ten również nie posiadał w wypełnisku zabytków ruchomych pozwalających

wydatować go na kulturę wielbarską. Jednak na terenie Polski występują liczne analogie

pozwalające na właśnie takie datowanie. Prawdopodobnie obiekt ten pełnił funkcję pieca do

prażenia ziaren zbóż. Jego strop miał kształt owalny o wymiarach 164x103 cm. Profil był

nieckowaty. Wypełniskiem były dwie warstwy obiektowe, dolną warstwą posadowioną na

calcu była spieczona glina, a nad nią była jasnoszara zgliniona próchnica. Warto również

wspomnieć, że część obiektu została zniszczona przez wkop pod kabel telekomunikacyjny.

Obiekt A19 (Tablica VII)

Obiekt ten to kolejne palenisko. Dzięki pozyskaniu z jego wypełniska 19 fragmentów

ceramiki naczyniowej bezspornie możemy je zakwalifikować do omawianego horyzontu

kulturowego. Niestety tak jak w obiekcie A02 materiał ten był bardzo silnie rozdrobniony, nie

pozwalając na jakąkolwiek rekonstrukcję. W dodatku pochodził głównie z partii brzuśca

44

naczynia. W zbiorze tym był jednak jeden wylew (tablica LIII, rys 2) który należał do grupy

garnków IB wg Wołągiewicza. Sam obiekt posiadał prostokątny rzut poziomy o wymiarach

113x108 cm, profil posiadał 14 centymetrów głębokości. Wypełnisko składało się z czarnej

próchnicy zawierającej płaszcz kamienny.

Obiekt A27 (Tablica X)

Omawiany obiekt również został zakwalifikowany jako palenisko. Niestety zachował

się tylko spąg obiektu. Nie zachował się płaszcz kamienny. Obiekt był owalny o wymiarach

98x87 cm. Natomiast jego głębokość wynosiła tylko 5 centymetrów. Jego wypełnisko

składało się z czarnej zglinionej próchnicy. W jej obrębie odkryto 25 fragmentów naczyń

ceramicznych. Jednak silne rozdrobnienie pozwoliło na jedynie na określenie przynależności

kulturowej. Niestety z tego obiektu nie udało się zrekonstruować żadnego naczynia.

Odcinek B

Obiekt B01 ( Tablica XII)

Pierwszy obiekt na odcinku B został zakwalifikowany jako palenisko. Było to

najlepiej zachowany obiekt tego typu na stanowisku Nowina 9. Posiadał kształt prostokątny o

wymiarach 134x107 centymetra. Jego profil zagłębiony był w calcu na 24 cm. Wypełniskiem

była ciemnoszara zgliniona próchnica z domieszką węgli drzewnych. Podczas eksploracji

odkryto 5 fragmentów ceramiki naczyniowej. Dzięki analizie udało się zrekonstruować

fragment dwóch garnków z których jeden został zakwalifikowany go grupy IA (tablica LV), a

drugi do grupy IB (Tablica LIV). Ponadto odkryto dno garnka(tablica LV) oraz jedną prawie

całą zrekonstruowaną misę na nóżce (Tablica LIV) wg Wołągiewicza.

Obiekt B02 (Tablica XIII)

Obiekt zakwalifikowany jako jama gospodarcza. Miała owalny kształt owalny o

wymiarach 75x62 cm, natomiast zarejestrowana głębokość wynosiła 16 cm. Obiekt

wypełniony był szarą zglinioną próchnicą. W wypełnisku zarejestrowano 2 fragmenty

ceramiki. Jeden fragment to wylew na podstawie którego udało się zaliczyć naczynie do

garnków typu IB.

Obiekt B03(Tablica XIII)

Posiadał nieregularny kształt o wymiarach 163x143 centymetra, jego głębokość

wynosiła 25 cm. Jego wypełniskiem była ciemnoszara zgliniona próchnica z drobinami węgli

45

drzewnych. Niestety znaleziony materiał zabytkowy był tak rozdrobniony, że nie udało się

zrekonstruować żadnej formy morfologicznej naczynia. Natomiast udało się zakwalifikować

materiał ceramiczny kulturowo.

Obiekt B08 (Tablica XVI)

Omawiana jednostka kulturowa została zakwalifikowana do obiektów typu palenisko,

o nieregularnym kształcie. Wymiary paleniska to 137x117 centymetrów. Głębokość obiektu

to 10 cm, wypełniskiem były dwie warstwy. Pierwsza z nich to brunatna próchnica z

drobinami węgli drzewnych, natomiast druga to szaro-brunatna mocno zgliniona próchnica. Z

wypełniska obiektu pozyskano osiem fragmentów ceramiki naczyniowej. Niestety tylko dwa

fragmenty można zakwalifikować do garnków typu IA wg Wołągiewicza ( Tablica LVI)

Obiekt B24 (Tablica XVIII)

Była to niewielka jamka o wymiarach 67x53 centymetry. Wypełniskiem była jasno-

brunatna zgliniona próchnica. Niestety materiał ceramiczny można było zakwalifikować

kulturowo. Jego silne rozdrobnienie i brak fragmentów charakterystycznych uniemożliwiło

powiązanie go z typami morfologicznymi.

Obiekt B43 (Tablica XXI)

Wymiary obiektu to 105x53 centymetrów. Jego głębokość to 26 cm. Wystąpiły w nim

dwie warstwy. Pierwsza z nich to ciemnoszara zgliniona próchnica. Natomiast druga to

jasnobrunatno-szara zgliniona próchnica. Obiekt ten został zakwalifikowany do typu palenisk.

Pozyskany materiał zabytkowy był silnie rozdrobniony uniemożliwiając rekonstrukcje

morfologiczną naczyń.

Odcinek C

Obiekt C02 (Tablica XXII)

Jama o wymiarach 118x67 centymetrów, o głębokości 31 cm. Wypełniskiem była

szaro-brunatna zgliniona próchnica z drobinami węgli drzewnych. Pozyskany materiał

zabytków ruchomych był silnie rozdrobniony uniemożliwiając kwalifikację ułamków naczyń

glinianych do typów morfologicznych naczyń.

Obiekt C03 (Tablica XXII)

46

Obiekt zakwalifikowany jako jama. Jego wymiary to 231x143 centymetrów, natomiast

głębokość dochodziła do 54 cm. Wypełniskiem była szaro-brunatna zgliniona próchnica z

drobinami węgli drzewnych. Tak jak w poprzednim obiekcie pozyskany materiał zabytkowy

można było zakwalifikować jedynie do kultury wielbarskiej natomiast nie udało się

sklasyfikować typów morfologicznych.

Obiekt C07 (Tablica XXIV)

Duża jama o wymiarach 289x104 centymetrów o głębokości 39 cm. Wypełniskiem

była szaro-brunatna zgliniona próchnica drobinami węgli drzewnych. Z pozyskanych

fragmentów naczyń ceramicznych wyróżniono jeden ułamek wylewu (Tablica LVI), oraz dno

garnka typu IB (Tablica LVII) wg Wołągiewicza. Warto wspomnieć że część przydenna była

chropowacona.

Obiekt C21 (Tablica XXVIII)

Obiekt o nieregularnym kształcie. Wypełnisko nie było jednorodne. Wystąpiły dwie

warstwy. Pierwsza to szaro-brunatna próchnica. Drugą jest ciemnoszara-brunatno czerniejąca

zgliniona próchnica z węglami drzewnymi. Pozyskany materiał zabytków ruchomych można

było sklasyfikować tylko kulturowo. Jego silne rozdrobnienie nie pozwoliło na rekonstrukcję

naczyń.

Obiekt C26 (Tablica XXXII)

Owalna jama średniej wielkości. Niejednorodne wypełnisko składało się z szarej

próchnicy oraz niewielkiego oczka ciemnoszarej próchnicy. Pozyskane fragmenty naczyń

ceramicznych pozwoliły tylko na określenie przynależności kulturowej. Tak jak w

poprzednim obiekcie silne rozdrobnienie nie pozwoliło na rekonstrukcję naczyń według

klasyfikacji Wołągiewicza.

Obiekt C32, C38, C44 i C45

Średniej wielkości obiekty o jednorodnym wypełnieniu ciemnoszarej zglinionej

próchnicy. W każdym z tych obiektów odnaleziono materiał ceramiczny datowany na kulturę

ceramiki wielbarskiej. Niestety jej silne rozdrobnienie i brak ułamków charakterystycznych

(wylewów i den) niemożliwe było zakwalifikowanie ich do poszczególnych form naczyń

występujących we wspomnianej kulturze archeologicznej.

47

Odcinek D

Obiekt D01 (Tablica XXXVI)

Jama o wymiarach 126x105x26 centymetrów. Szarej zglinionej próchnicy pod którą

występowała kolejna warstwa składająca się z czarnej zglinionej próchnicy. W obu

warstwach zarejestrowano ceramikę naczyniową. Jednakże były to wyłącznie części brzuśca.

W dodatku materiał był bardzo mocno rozdrobniony, uniemożliwiając tym samym jego

rekonstrukcję.


Obiekt o wymiarach 58x46x14 cm, Wypełniskiem była szara zgliniona próchnica z

domieszką węgli drzewnych. W czasie eksploracji odkryto sześć fragmentów ułamków

naczyń ceramicznych. Niestety tak jak w poprzednim obiekcie były one tak małe, że

umożliwiły jedynie przypisanie ich do kultury wielbarskiej.


Wymiary tego obiektu wynosiły 102x48x16 centymetrów. W jego obrębie

odnaleziono 17 fragmentów ceramiki naczyniowej. Jednak tylko jeden (Tablica LXI)

umożliwiał określenie rodzaju naczynia. Fragment ten został sklasyfikowany do grupy

garnków ID. Ceramika zalegała w wypełnisku obiektu, która składała się z szarej

spiaszczonej próchnicy.

Odcinek E

Obiekt E01

Jest to jedyny dołek posłupowy występujący na tym stanowisku, który możemy

zakwalifikować do kultury wielbarskiej. Obiekt o wymiarach 21x19x8 cm. Jego

Wypełniskiem była szara zgliniona próchnica, która zawierała w sobie jeden fragment

brzuśca.

Obiekt E13 (Tablica XLI)

Obiekt o wymiarach 91x66x18 centymetrów. Zawartość stanowiła szara zgliniona

próchnica przemieszana z ciemnoszarą próchnicą w układzie plamistym. W jego obrębie

zlokalizowano 23 fragmenty ceramiczne. W większości były to rozdrobnione brzuśce jednak

48

najbardziej charakterystycznym ułamkiem była dno (Tabela LXIII rys. 1), które zostało

zakwalifikowane do garnka typu IB wg Wołągiewicza. Wskazuje na to jego grubościenność,

oraz chropowacenie części przydennej.

Obiekt E14 (Tablica XLII)

Palenisko w kształcie prostokątne o wymiarach 108x64x10 centymetrów. W jego

obrębie odkryto płaszcz kamienny. Wypełniskiem była czarna zgliniona próchnica z węglami

drzewnymi. Podczas eksploracji odkryto blisko 70 fragmentów ceramiki naczyniowej.

Prawdopodobnie pochodzącej z tego samego naczynia niestety silne rozdrobnienie i brak

części wylewu i dna nie można go zrekonstruować.

Obiekt E15 (Tablica XLII)

Kolejne prostokątne palenisko o wymiarach 143x105x21 cm. Wypełniskiem było

ciemnoszara zgliniona próchnica. Palenisko posiadało płaszcz kamienny między nim odkryto

69 fragmentów ceramicznych. Silne rozdrobnienie materiału nie pozwoliło na rekonstrukcję

typów naczyń na podstawie klasyfikacji stworzonej przez R. Wołągiewicza.

Obiekt E18 (Tablica XLIII)

To trzecie palenisko które jest położone w niedalekiej odległości od dwóch

poprzednich na tym odcinku. Posiada wymiary 143x105x21 cm. Również posiadało płaszcz

kamienny. Wypełniskiem była czarna zgliniona próchnica z węglami drzewnymi. Właśnie w

tej warstwie zlokalizowano 60 zabytków ceramicznych. Prawie połowa z nich dała się

wykleić przez co możliwa była rekonstrukcja poszczególnych naczyń. Pierwsze z nich

(Tablica LXIII, rys. 2) przedstawia garnek typu ID, drugie naczynie (Tablica LXIV, rys. 1)

misa na nóżce typu XbA. Przedstawione na tej samej tablicy (Tablica LXIV, rys. 2) dno

prawdopodobnie pochodzi z misy na nóżce. Trzecim naczyniem (Tablica LXV, rys. 1), które

dało się częściowo zrekonstruować był kolejny garnek grupy ID. Wszystkie naczynia

określono na podstawie klasyfikacji R. Wołągiewicza.

Obiekt E25 (Tablica LXIV)

Jama o wymiarach 145x86x14 centymetrów. Wypełniskiem były dwie warstwy.

Pierwsza z nich to ciemnoszara zgliniona próchnica, w której znaleziono dwa fragmenty

ceramiki naczyniowej. W tym przypadku nie udało się zrekonstruować rodzaju naczyń.

49

Kolejną warstwą była spieczona ruda glina. Wskazuje to na obiekt związany z działalnością

ognia.

Odcinek F

Obiekt F05 (Tablica XLVI i XLVII)

Duża jama o złożonej stratygrafii. Wymiary to 421x311x56 centymetrów. W jej

wypełnisku odkryto 42 fragmenty ceramiki naczyniowej. W większości obiektów materiał

zabytkowy był bardzo silnie rozdrobniony. Jednak po możliwym do wykonania wyklejeniu

udało się określić trzy naczynia. Pierwszym z nich (Tabela LXVI, rys. 1) to garnek typu IA o

kulistej formie. Drugim (Tabela LXVI, rys. 2) jest misa typu XaA. Natomiast trzecim jest dno

(Tabela LXVI, rys. 3) należące do garnka typu IB.

50

4.2. Analiza technologiczna fragmentów naczyń wielbarskich

Wyjaśnienia do tabeli z ceramiką.

Wielkość fragmentu

1 2 3

Mały Średni Duży

Rodzaj domieszki

1 2

Piasek Tłuczeń

Faktura powierzchni

1 2

Gładka Chropowacona

Grubość Ścianki 1 2 3

>0,6 mm <0,6>1,0 mm <1,0 mm

Rodzaj przełomu

1 2 3

Jednobarwny Dwubarwny Trójbarwny

Ziarnistość domieszki 1 2 3

>0,5 mm <0,5<1,5 mm >1,5 mm

Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

51

1 Ag04 A02 A/1/2009 2 2 7 chropowacona Beżowa 1 1








9 Ag04 A02 A/1/2009 2 2 10 chropowacona Szaro -

beżowa 1 2

10 Ag04 A02 A/1/2009 2 2 10 chropowacona Szaro -

beżowa 1 2

11 Af07 A19 A/2/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 1











22 Af07 A19 A/2/2009 1 1 6 gładzona Ciemno

szara 1 1





Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

52



29 Af07 A19 A/2/2009 2 2 7 chropowacona Szara 1 1




















49 Ae10 A27 A/3/2009 2 2 7 chropowacona Szara 1 1

50 Ae10 A27 A/3/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 1








Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

53




61 Ae10 A27 A/3/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1









70 Ae10 A27 A/3/2009 1 2 6 gładzona ciemnosza

ra 1 1

71 Ae10 A27 A/3/2009 1 2 6 gładzona ciemnosza

ra 1 1



74 Af10 w. kult A/4/2009 1 2 5 gładzona Szara 1 1

75 Af10 w. kult A/4/2009 1 2 6 chropowacona brunatna 1 1

76 Af10 w. kult A/4/2009 1 2 5 chropowacona Beżowa 1 1











Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

54


88 Af10 w. kult A/4/2009 1 2 6 gładzona Beżowa 1 1








96 Af10 w. kult A/4/2009 1 2 7 gładzona Beżowa 1 2





101 Af10 w. kult A/4/2009 2 2 7 gładzona brunatna 1 1







108 Af10 w. kult A/4/2009 2 2 9 chropowacona Szara 1 1










Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

55






123 Af10 w. kult A/4/2009 2 2 7 gładzona Szara 1 1





128 B/d1 B01 B/4/2009, 2 2 7 chropowacona brunatna 2 1





133 B/d1 B01 B/4/2009, 1 2 5 gładzona szara 1 2

134 B/d1 B01 B/4/2009, 2 2 10 chropowacona Beżowa 1 2













147 B/d1 B01 B/4/2009, 1 2 5 gładzona Beżowa 1 1


Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

56

149 B/d2 B02 B/3/2009 2 2 6 gładzona brunatna 1 2

150 B/d2 B02 B/3/2009 2 2 7 chropowacona brunatna 1 1









159 B/e1 B03 B/6/2009 2 2 7 chropowacona brunatna 1 1


161 B/e3 B08 B/7/2009 2 2 7 chropowacona Beżowa 1 1







168 B/e3 B08 B/7/2009 1 2 7 gładzona Beżowa 1 1



171 B/e3 B08 B/7/2009 1 2 8 gładzona Beżowa 1 2



174 B/e10 B24 B/8/2009 1 2 7 chropowacona Szara 1 2


176 B/g4 B43 B/9/2009 2 1 7 chropowacona brunatna 1 1




Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

57












191 C/e3 C02 C/5/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 1










201 C/e3 C02 C/5/2009 2 2 9 chropowacona brunatna 1 1



204 C/e3 C02 C/5/2009 2 2 8 chropowacona szara 1 1







Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

58






















232 C/e3 C02 C/5/2009 2 2 8 gładzona brunatna 1 1

233 C/e3 C02 C/5/2009 1 2 8 gładzona brunatna 1 1









Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

59
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

60

























297 C/e3 C02 C/30/2009 2 2 8 gładzona Beżowa 1 1







Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

61

304 C/f2 C07 C/9/2009 2 2 7 gładzona brunatna 1 3

305 C/f2 C07 C/9/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 2












317 C/f2 C07 C/13/2009 2 2 7 chropowacona brunatna 1 1


















Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

62
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

63




























393 C/f4 C21 C/35/2009 2 2 8 chropowacona 1 1




Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

64
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

65








435 C/f1 C26 C/14/2009 2 2 6 chropowacona Szary 1 1

436 C/f1 C26 C/14/2009 2 2 7 chropowacona szary 1 1

437 C/g2 w. kult C/36/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 1




441 C/f4 w. kult C/36/2009 2 2 9 chropowacona Beżowa 1 1

442 C/f4 w. kult C/36/2009 1 2 8 chropowacona brunatna 1 1



445 C/e5 w. kult C/36/2009 2 2 7 chropowacona brunatna 1 1


447 C/e5 w. kult C/36/2009 2 2 8 gładzona brunatna 1 1





452 C/f8 w. kult C/36/2009 1 2 9 gładzona brunatna 1 1







Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

66

459 C/e6 w. kult C/36/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 1



















478 C/e6 w. kult C/36/2009 2 2 8 chropowacona 1 1





483 Ce/6 w. kult C/36/2009 2 2 9 chropowacona brunatna 1 1







Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

67





















510 Cf/5 w. kult C/36/2009 2 2 9 chropowacona Beżowa 1 1










520 C/f5 w. kult C/36/2009 2 2 7 chropowacona Szary 1 1

Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

68

521 C/f5 w. kult C/36/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 1













534 De1/e2 D01 D/01/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 2









543 De1/e2 D01 D/01/2009 2 2 7 chropowacona Szary 1 2

544 De1/e2 D01 D/01/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 2






550 De1/e2 D01 D/01/2009 1 2 8 chropowacona brunatna 1 2


Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

69




555 De1/e2 D01 D/01/2009 2 2 7 gładzona brunatna 1 2








563 D/f3 D04 D/02/2009 1 2 8 chropowacona Szary 1 2

564 D/f3 D04 D/02/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 1

565 D/f3 D04 D/02/2009 2 2 7 chropowacona Beżowa 1 1

566 D/f3 D04 D/02/2009 2 2 8 chropowacona brunatna 1 1

567 D/f3 D04 D/02/2009 1 1 9 gładzona brunatna 1 1













580 D/f3 D05 D/03/2009 1 2 8 chropowacona Szary 1 2

581 D/f3 D05 D/03/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 1


Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

70




586 E/e7 D18 E/02/2009 2 2 8 chropowacona Beżowa 1 2









595 E/e7 D18 E/02/2009 2 2 7 chropowacona Szary 1 2

596 E/e7 D18 E/02/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 2






602 E/e7 D18 E/02/2009 1 2 8 chropowacona brunatna 1 2





607 E/e7 D18 E/02/2009 2 2 7 gładzona brunatna 1 2







Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

71























636 E/e7 D18 E/02/2009 1 1 5 gładzona Szara 1 1

637 E/e7 D18 E/02/2009 1 1 5 gładzona szara 1 2








Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

72


646 E/f10 D13 E/03/2009 1 2 8 chropowacona Szary 1 2

647 E/f10 D13 E/03/2009 2 2 8 chropowacona szary 1 1

648 E/f10 D13 E/03/2009 2 2 7 chropowacona Beżowa 1 1

649 E/f10 D13 E/03/2009 2 2 8 chropowacona brunatna 1 1

650 E/f10 D13 E/03/2009 1 1 9 gładzona brunatna 1 1


























Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

73
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

74
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

75






















759 E/f9 D14 E/07/2009 2 2 8 chropowacona 1 1










Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

76
































Lp.

Lokalizacja Obiekt

Nr inw.

Rodzaj

domiesz

ki

Ziarnistość

domieszki

Grubość

ścianek

Faktura

powierzchni

Barwa

wypału

Rodzaj

przełomu

Wielkość

fragmentu Ornament

77











810 F/e3, F/d3 F05 F/01/2009 1 2 8 chropowacona Beżowa 1 1





78

Fragmenty naczyń ceramicznych odkrytych na stanowisku Nowina 9, określa

powyższa tabela. Najczęściej stosowaną domieszką był średnioziarnisty tłuczeń. Zbiór

ułamków ceramicznych z tą domieszką stanowi 83% wszystkich fragmentów odkrytych na

stanowisku. Kolejną grupą były naczynia z gruboziarnistym piaskiem. Bardzo nieliczny zbiór

fragmentów naczyń ceramicznych posiada jako domieszkę drobno i średnioziarnisty piasek,

który stanowi zaledwie 3% całego zespołu odkrytego w Nowinie 9.

Odkryte fragmenty naczyń były zazwyczaj grubościenne w większości przypadków

grubość ścianek wahała się od 7 do 10 milimetrów, ich przełomy są zazwyczaj jednobarwne

co może świadczyć o dobrym wypale ceramiki. Kolejną grupę stanowią fragmenty naczyń o

przekroju ścianki wynoszącej od 5 do 6 milimetrów. Ułamki o takiej grubości ścianek to

zazwyczaj części przy wylewie naczynia. Również i w tym przypadku naczynia były dobrze

wypalone o czym świadczą jednobarwne przełomy.

Ponad 90 procent pozyskanych w trakcie badań fragmentów naczyń posiadała na

powierzchni chropowacenie które było zrobione gruboziarnistym piaskiem. Naczynia te

wywodzą się z zespołu o grubym przełomie. Natomiast wspominane wyżej wylewy i

fragmenty części przy wylewie nie miały chropowacowej powierzchni. Ich część zewnętrzna

była dokładnie wygładzona.

Większość fragmentów naczyń posiadała część zewnętrzną o kolorze beżowym lub

brunatnym ten kolor stanowi 96% wszystkich skorup. Zdarzały się jednak naczynia o kolorze

szarym, brunatno – szarym, oraz pojedyncze fragmenty w kolorze ceglasty.

Zbiór był bardzo rozdrobniony o czym może świadczyć, że ponad 79 procent zostało

zaliczonych do fragmentów małych. Średniej wielkości fragmenty stanowiły 19 % całego

zbioru, a tylko 2 procent można było zaliczyć do ułamków dużych. Warto tu odnotować, że

udało się zrekonstruować tylko jedno naczynie zaliczone do mis na nóżce.

Z powyższych informacji można wyciągnąć wstępne wnioski o pozyskanym zbiorze

ceramicznym. Ponieważ większość fragmentów schudzano tłuczniem kamiennym, oraz to, że

należały do naczyń grubościennych można je zaliczyć do tak zwanej ceramiki kuchennej. O

tym fakcie może też informować dość duży zbiór o powierzchni chropowaconej. Była to dość

popularna forma zdobienia naczyń kuchennych w kulturze wielbarskiej. Jednak nie była to

jedynie forma zdobienia chropowacenie posiadało też cechę praktyczną. Chropowacona

zewnętrzna powierzchnia zapobiegała wyślizgiwaniu się naczynia podczas jego przenoszenia.

Jednak w pozyskanym zbiorze można się dopatrzyć również fragmentów naczyń

stołowych do takich zaliczamy np. wspomniane misy na nóżce. Były to ułamki cienko lub

średnio ścienne. Za domieszkę posiadały zazwyczaj drobno lub średnio ziarnisty piasek.

79

Powierzchnia zewnętrzna była zazwyczaj gładzona. Naczynia stołowe stanowiły zaledwie 7

procent całego zbioru.

Zbiór fragmentów ceramicznych pozyskanych w trakcie archeologicznych badań

ratowniczych jest dość typowy dla tej fazy kultury wielbarskiej. Ponieważ przebadany został

tylko skaj osady nie może dziwić mała ilość fragmentów pochodzących z ceramiki stołowej.

80

4.3 Warstwy kulturowe

Na stanowisku Nowina 9 wystąpiły również dwie warstwy kulturowe. Pierwsza z nich

zlokalizowana została na odcinku A. Zajmowała ary od e7 – e10, f7 – f10 do g7 – g10. Jej

wypełnisko składało się z jasno szarej spiaszczonej próchnicy. W jej obrębie zarejestrowano

prawie 30 fragmentów ceramiki naczyniowej. Ułamki ceramiczne były bardzo silnie

rozdrobnione i nie udało się określić rodzajów naczyń. Jednak technologia wykonania

wskazuje na kulturę przeworską. Warstwa miała od 10 do 24 cm miąższości. Dość ciekawym

zjawiskiem było uchwycenie pod nią dwunastu dołków posłupowych w jednym skupisku. Nie

tworzyły żadnego układu, dlatego nie można tutaj powiedzieć o żadnej konstrukcji.

Kolejna warstwa zlokalizowana jest na odcinku C. Zajmuje ona ary d9-d10, e4-e10,

f4-f10, oraz g4-g8. Również omawiana właśnie warstwa składała się z jasno szarej

spiaszczonej próchnicy. W tej warstwie również wystąpiły zabytki ruchome w postaci

ułamków naczyń ceramicznych (Tabele LVIII – LX). Większość ceramiki związana jest z

horyzontem kultury wielbarskiej. Jednak pojawiają się dwa fragmenty (Tablica LVIII, rys.1),

(Tablica LX, rys. 1) ceramiki związane z wcześniejszym osadnictwem na tym terenie.

81

4.4 Podsumowanie osadnictwa związanego z kulturą wielbarską.

Kultura wielbarska jest najliczniej reprezentowaną kulturą na stanowisku Nowina 9.

Bardzo liczne osadnictwo wielbarskie na tym terenie wskazywało na możliwość istnienia

bardzo bogatej osady. Niestety odkryte pozostałości po działalności człowieka we wczesnym

okresie rzymskim na stanowisku Nowina 9 każą wnioskować, że przebadany został tylko

skraj osady.

Liczne jamy gospodarcze i paleniska posiadały liczne zabytki ruchome. Jednakże

wystąpiły wyłącznie fragmenty ceramiki naczyniowej. Dzięki niej udało się określić rodzaje

naczyń. Większość była naczyniami kuchennymi które charakteryzowały się

grubościennością. Domieszką był prawie zawsze gruboziarnisty piasek lub drobny tłuczeń.

Kolor naczyń był różnorodny od ceglastego po beżowy. Na licznych fragmentach widoczne

są ślady okopceń. Przez co można stwierdzić, że służyły one do gotowania pokarmów.

Najliczniej reprezentowane są garnki grupy I podtypu B, wystąpił również podtyp A jednak w

zdecydowanie mniejszej liczbie. Ich brzuśce były chropowacone gruboziarnistym pisakiem.

Oprócz naczyń kuchennych wystąpiły również w dwóch obiektach dobrze zrekonstruowane

misy na nóżce grupy XbA. Naczynie te są szeroko otworowe ze zwężającą się częścią

przydenną. Były one starannie wykonane z drobnoziarnistą domieszką, barwy brunatno

szarej. Wszystkie zrekonstruowane cechy morfologiczne pozwalają na podanie chronologii

stanowiska.

Chronologia zostanie oparta na podstawie systemu opracowanego przez K.

Godłowskiego, oraz R. Wołągiewicza (K. Godlowski 1970, tenże 1974, tenże 1980, R.

Wołągiewicz 1974, tenże 1987).

Garnki grupy I typ A mają bardzo szerokie datowanie (R. Wołągiewicz, 1993) i

występują od fazy B2 do fazy C2. Natomiast grupa I typ B datowane są na fazy B1/B2 – C1.

Misy na nóżce typu XbA występują w kulturze wielbarskiej w jej fazach B2 – C1b.

Jeśli chodzi o technologię wykonania naczyń glinianych kultury wielbarskiej

odkrytych na tym stanowisku, większość stanowiły ułamki naczyń kuchennych.

Charakteryzowały się one domieszką gruboziarnistego piasku lub tłucznia. Były to naczynia

grubościenne gdzie grubość ścianek dochodziła do 10 mm. Brzuśce tych naczyń były bardzo

często chropowacone. Jednak części wylewów takiego chropowacenia nie posiadały. Jest to

zgodne z wcześniejszymi badaniami ceramiki kultury wielbarskiej (R. Wołągiewicz, 1993).

Oprócz naczyń kuchennych na stanowisku Nowina 9 wystąpiła ceramika tak zwana

stołowa. Takimi naczyniami, są dwie misy na nóżce. Naczynia te posiadają domieszkę z

82

drobnoziarnistego piasku, ich ścianki są bardzo mocno wygładzone. Natomiast grubość

ścianek tych naczyń wacha się od 5 do 6 milimetrów.

Jak widać osadę kultury wielbarskiej występującej na stanowisku Nowina 9 dzięki

ceramice możemy wydatować od okresu wszesnorzymskiego B2 do młodszego okresu

rzymskiego C2.

Jednak wydaje się, że odkryte osadnictwo wielbarskie na tym stanowisku było jedno

fazowe i posiadało ciągłość od okresu wczesno rzymskiego od młodszego okresu rzymskiego.

83

4.5 Osadnictwo wielbarskie na stanowisko Nowina 9 na tle porównawczym.

Zabytki ruchome kultury wielbarskiej pozyskane podczas badań stanowiska Nowina 9

mają bardzo dużo analogii. W okolicach Elbląga i jeziora Drużno znajduje się bardzo dużo

stanowisk związanych z okresem rzymskim.

Garnki typu IA które wystąpiły na stanowisku Nowina 9 wystąpiły również na

stanowisku tej kultury w miejscowości Bystrzec. Jak również na bardzo znanym stanowisku

Malbork – Wielbark.

Drugi typ garnków IB w okolicach Elbląga wystąpiły na stanowisku Lubieszewo.

Garnki o takiej morfologii wystąpiły również na stanowisku w miejscowości Pierzchały gdzie

wystąpiły z innymi zabytkami co pozwoliło wydatować je na okres B2/C1. Ponadto wystąpiły

na stanowisku w Rakowcu gdzie również pojawiły się inne datowniki które wskazywały na

użytkowanie tego typu garnków w fazie B2/C1.

Kolejnym typem naczyń które wystąpiły na stanowisku Nowina 9 jak i na okolicznych

stanowiskach rozlokowanych w niedalekiej odległości od Elbląga są misy na nóżce typu

XbA. W okolicach są cztery stanowiskach na których również wystąpiły. Pierwszym z nich

jest miejscowość Gnojewo. Następnie trzy stanowiska w Malborku, Malborku – Piaskach i

Malborku – Wielbarku. Jednak największą wartość przedstawia znalezisko z Welkic, które

jest znalezione na cmentarzysku wielbarskim gdzie wystąpiło z innymi zabytkami które

datują je na fazę B2.

84

Literatura

Andrzejowski J., Bursche A.

1987 Archeologia biblioteczna. Cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie stan. 1 i w Wielbarku , woj. elbląskie, BAWE s. 233 – 277.

Godłowski K. 1985 Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów W Polsce północno – wschodniej, RB R.12 s. 9 – 109.

Górska B., Grabarczyk T. 1988 Przyczynek do poznania kultury wielbarskiej. AUL – FA, t. 9, s. 23-29.

Kaźmierczak E. 1980 Pochówki późno lateńskie i z wczesnego okresu wpływów rzymskich w Nowym Targu, woj. elbląskiej, Spr. Arch. T.32, s. 135-158.

Kmieciński J. 1962 Zagadnienie tzw. kultury godzko – gepidzkej na Pomorzu Wschodnim.

M. Natuniewicz-Sekuła, J. Okulicz-Kozaryn

2006 Weklice [w:] H. Beck, D. Geuenich, H. Steuer (eds.), Reallexikon der

Germanischen Altertumskunde, 33, Berlin-New York, s. 440-444.

2007 Wybrane groby z importami rzymskimi z cmentarzyska w Weklicach, pow.

elbląski, stan. 7, Wiadomości Archeologiczne, t. LIX, s. 45-75.

Strzelczyk J.

1984 Goci - rzeczywistość i legenda, Warszawa.

Wołągiewicz R. 1993 Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym. Wolfram H.

2003 Historia Gotów,Warszawa-Gdańsk.

85

5. Osadnictwo nowozytne na stanowisko Nowina 9

Na omawianym stanowisku zarejestrowano tylko dwa obiekty z tego horyzontu

kulturowego. Pierwszy zakwalifikowany do typu jam. Natomiast drugi to dołek posłupowy.

Zachowane fragmenty ceramiki naczyniowej opracowano technologicznie zgodnie z

klasyfikacją L. Kajzera ( L. Kajzer 1989).

Odcinek D

Obiekt D18 ( Tablica XXXIX)

W jamie tej o wymiarach 202x123x32 centymetrów, wypełniskiem była szara

zgliniona próchnica. Podczas eksploracji odkryto 14 fragmentów ceramiki. Większość była to

ceramika polewana typu E. Stanowi to 57,14 % wszystkich pozyskanych z tego obiektu

ułamków naczyń. Drugą grupą technologiczną była ceramika wypalana w atmosferze

utleniającej. Jeśli chodzi o morfologię naczyń odkryto jeden garnek z wyraźnym wrębem na

pokrywkę (Tablica LXI, rys. 3). Kolejną formą był fragment pokrywki (Tablica LXII, rys. 1),

oraz dno misy (Tablica LXII, rys. 2). Następne dno (Tablica LXII, rys. 3) należy do

prawdopodobnie do niewielkiego garnka lub kubka. Oprócz wspomnianych zabytków

ceramicznych z tego obiektu pozyskano jeden fragment naczynia szklanego(Tablica LXI, rys.

2). Jeśli chodzi o typ naczynia szklanego jest to prawdopodobnie fragment nóżki od kielicha.

Podczas wykonywania polowej dokumentacji rysunkowej w profilu obiektu D18 odkryto

obiekt D21.

Odcinek E

Obiekt E23

Kolejny obiekt z okresu nowożytnego to dołek posłupowy o wymiarach 23x22x14

centymetrów. W jego wypełnisku zlokalizowano jeden ułamek ceramiki. Był to fragment

zaliczony do grupy E wg L. Kajzera. Niestety z powodu bardzo małych rozmiarów nie udało

się zrekonstruować morfologii naczynia.

86

5.1 Podsumowanie horyzontu nowożytnego

Wyróżniliśmy tylko dwa obiekty datowane na okres nowożytny. Po przeanalizowaniu

pozyskanego materiału zabytkowego z ich obrębu. Pod względem technologicznym jak i

morfologicznym możemy wydatować omawiany zespół zabytków od XVII do XIX wieku.

Tak długi okres datowania spowodowany jest tym że formy naczyń jak i technologia ich

wykonania w okresie nowożytnym praktycznie się nie zmieniały.

87

Literatura

Kajzer L., Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z “wieży Karnkowskiego” na zamku w

Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1986, R. XXXIV, nr. 2, s. 199 – 225

Kajzer L., Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź 1996

Kruppe J., Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, t. 1,2, Wrocław 1981

88

6. Omówienie ciekawych obiektów nie wydatowanych ceramiką.

Oprócz wspomnianych w poprzednich dwóch rozdziałach obiektów datowanych

fragmentami naczyń ceramicznych, na stanowisku Nowina 9 zaobserwowano 206 obiektów

nie posiadających w swoim obrębie materiału datującego w postaci fragmentów ceramiki

naczyniowej. Większość z tych obiektów to nieckowate jamy, oraz dołki posłupowe. Jednak

kilka z tych obiektów jest interesująca dlatego przedstawię je poniżej.

Odcinek D


Mała jama o wymiarach 92x84x12 centymetrów. Jej wypełnisko nie było jednorodne i

składało się z dwóch warstw. Pierwszą posadowioną na calcu była spieczona pomarańczowa

glina. Nad nią posadowiona była ciemno szara zgliniona próchnica z węglami drzewnymi.

Niewątpliwie obiekt ten jest związany jest z działalnością ognia. Możemy ten obiekt zaliczyć

do pieców. Prawdopodobnie mógł służyć do gotowania.

Obiekt D06 (Tablica XXXVII)

Jama o wymiarach 85x62x42 centymetrów. Niejednorodne wypełnisko składało się z

czterech warstw występujących w układzie warstwowym. Pierwsza z nich to szara

spiaszczona próchnica z domieszką węgli drzewnych i polepy. Druga to ciemnoszara

próchnica z domieszką węgli drzewnych. Kolejna warstwa to jasnożółty piasek z

przemyciami szarej próchnicy. Ostatnią jednostką stratygraficzną jest warstwa węgli

drzewnych przemieszanych z żółtym piaskiem i szarą próchnicą. Również ten obiekt musiał

mieć styczność z ogniem na co wskazują węgle drzewne. Prawdopodobnie jest to obiekt który

służył do wypału dziegciu.

Obiekty D15, E02, E03, E04, E05, E06, E07, E20, E21, E22, E23, E24

Wszystkie te obiekty to dołki posłupowe. Były one niewielkich rozmiarów około 20

centymetrów średnicy, ich głębokość wynosiła do 20 cm. Charakterystyczne było ich

wypełnisko. Składało się z warstwy szarej zglinionej próchnicy. Jednak w środku wystąpiła

kolista ruda smuga. Prawdopodobnie dołki te są pozostałością po barierce, która

występowała przed przebudową drogi, lub pozostałość po jakimś ogrodzeniu. Świadczyć

może o tym bardzo podobna budowa obiektów oraz to, że tworzą one prawie ciągłą linię.

89

Niestety nie udało się odnaleźć żadnego zdjęcia potwierdzającego tą teorię. Jeśli chodzi o ich

chronologię na pewno nie można wiązać tego „ogrodzenia” z działalnością człowieka w

czasach pradziejowych. Niewątpliwie płot ten związany jest z czasami nowożytnymi jeśli nie

współczesnymi.

90

Michał Beda

7. Zakończenie

Przebadane stanowisko Nowina nr 9 gm. Elbląg ze względu na małą ilość dobrze

wydatowanych obiektów nieruchomych jak i rozproszenie tychże obiektów nie może zostać

uznane za kluczowe dla poznania osadnictwa w tym rejonie. Jednak prowadzone badania na

tym stanowisku w ramach badań ratowniczych pod planowaną budowę trasy szybkiego ruchu

S7 uzupełniają posiadaną już wiedzę o osadnictwie. Występujące na stanowisku dwie fazy

osadnicze uzupełniają wiedze o Gotach i z okresu nowożytnego.

Pierwsza faza osadnictwa przypada na okres rzymski i związana jest z kulturą

wielbarską. Pozostawione prze Gotów ślady osady dowodzą zamieszkiwania tego rejonu. Tak

jak wspomniałem w rozdziale dotyczącym tego osadnictwa na przebadanym stanowisku

uchwycony został tylko skraj osady. Mała ilość zabytków ceramicznych, oraz ich

rozdrobnienie jak i brak zabytków wydzielonych (metalowych) nie pozwala na poszerzenie

wiedzy o Gotach. Jednak przebadanie omawianego stanowiska pozwala na dodanie do mapy

kolejnego punktu osadniczego związanego z kulturą wielbarską. Dzięki temu możliwe będzie,

kiedyś monograficzne opracowanie osadnictwa na tym terenie. Prawdopodobnie główne

osadnictwo związane z tą osadą znajduje się w części południowej, niestety pozostającej poza

pasem inwestycji.

Kolejną z faz występujących ba tym stanowisku to pobyt człowieka już w czasach

nowożytnych. Jednak bardzo mała liczba tak obiektów datowanych na tą fazę jak i samych

zabytków ruchomych nie pozwala na szersze rozpatrywanie tego problemu.

Na pewno przeprowadzone badania pozwolą na uzupełnienie wiedzy na temat

zamieszkiwania powiatu elbląskiego w okresie rzymskim.

USUI SCusui.com.pl/wp-content/uploads/2018/01/nowina.pdf · 6 dużej litery określającej odcinek,...

Documents

Transcript of USUI SCusui.com.pl/wp-content/uploads/2018/01/nowina.pdf · 6 dużej litery określającej odcinek,...