ZAGADNIENIA DO KOLOKWIUM

CELE, ZAŁOŻENIA ORAZ ZASTOSOWANIE PSYCHOLOGII

Literatura:Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., 11-55.C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa szkoła finansów i zarządzania w Warszawie, s. 21-46

Główne nurty w psychologii- biologiczny sposób widzenia człowieka- behawioryzm (zachowanie – ang. behavior)J. Watson Poglądy PawłowaSzkoła Skinera- psychologia poznawczaJean Piaget - psychoanaliza Zygmunt Freud. - psychologia humanistycznaCarl Rogers i Abraham Maslow

Wybrane dziedziny psychologii stosowanejPsychologia kliniczna Psychologia wychowawcza Psychologia zdrowia Psychologia środowiskowa Psychologia sądowa lub penitencjarmna Psychologia pracy i organizacji

Zagadnienia sprawdzające:1. Omów główne nurty w psychologii oraz wymień ich przedstawicieli2. Omów dziedziny psychologii stosowanej.

BIOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWANIA Literatura:T. Tomaszewski, Psychologia, PWN, Warszawa, 1982 r. Rozdział 2, s.37-126.James W. Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, PWN, Warszawa 2006 r.www. med.harvard.edu/AANLIB/home.html

Materiały pomocnicze:

Budowa układu nerwowego Komórki układu nerwowegoNeurony Przekazują informacje między sobą, a także wysyłają je do mięśni i gruczołów.Bardzo się różnią pod względem rozmiarów, kształtów oraz funkcji.Mózg dorosłej osoby składa się z wielkiej ilości neuronów. Około 100 miliardów.

Budowa neuronu: składa się z dendrytów, ciała komórki (somy), aksonu i zakończeń presynaptycznych.Dendryty są rozgałęziającymi się wypustkami, które zwężają się ku końcowi.Im ma większą powierzchnię, tym więcej informacji może przyjąć.Ciało komórkowe zawiera jądro i inne elementy komórkowe.Akson jest cienkim włóknem o stałej średnicy w większości przypadków dłuższym od dendrytów. Aksony kręgowców są zwykle pokryte osłonką mielinową, która stanowi materiał izolacyjny. Akson ma wiele odgałęzień, każde z nich na końcu rozszerza się, tworząc zakończenie presynaptyczne (kolbka końcowa). Jest to miejsce, z którego uwalniane są związki chemiczne. Przechodzące przez szczelinę oddzielającą jeden neuron od drugiego.Neuron może mieć dowolną liczbę dendrytów, ale tylko jeden akson.

Glej (neuroglej) Glej – nieco mniejszy typ komórek, też zróżnicowany, jego funkcje są słabiej poznane.Nie przesyła informacji na długie dystanse, jak neurony. Około 10 razy mniejszy od neuronu, ale komórek glejowych jest około 10 razy więcej od neuronów. Zajmują więc podobną objętość. Pełnią rozmaite funkcje.Pomagają przesyłać informacje, działają jak element układu odpornościowegoU kręgowców wyróżnia się ośrodkowy układ nerwowy oraz obwodowy układ nerwowy, które są ze sobą połączone. Zarówno w ośrodkowym, jak i w obwodowym układzie nerwowym można wyróżnić wiele części.

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego

Rdzeń kręgowy – znajduje się wewnątrz kręgosłupa. Łączy się on z narządami zmysłów oraz mięśniami położonymi poniżej poziomu głowy.Każdy segment rdzenia kręgowego po każdej stronie ma nerw czuciowy i nerw ruchowy. Drogi przechodzące przez rdzeń przewodzą informacje z i do mózgu.

W neuroanatomi mózgowie to:- mózg, - móżdżek i - pień mózgu (rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie, niektóre centralnie położone struktury przodomózgowia), od górnej części rdzenia kręgowego do środkowej części przodomózgowia

Można wyróżnić: - tyłomózgowie – tylna część mózgowia (rdzeń przedłużony, most, móżdżek) Rdzeń przedłużony i most poprzez nerwy czaszkowe sterują oddychaniem, tętnem oraz innymi ważnymi funkcjami życiowymi. Natomiast móżdżek bierze udział w wykonywaniu ruchów. - śródmózgowie (wzgórki górne i dolne, nakrywka, istota czarna – wydziela dopaminę, której niedobór powoduje Parkinsona)- przodomózgowie – kora mózgowa i inne struktury pod korą. Do podkorowych obszarów należą wzgórze, podwzgórze, przysadka mózgowa, jądra podstawy oraz hipokamp. Grupa połączonych ze sobą struktur zwanych układem limnicznym tworzy coś w rodzaju obrzeża dookoła pnia mózgu.

Obwodowy układ nerwowy – obejmuje nerwy występujące poza mózgiem oraz rdzeniem kręgowym w całym ciele człowieka.

W jego skład wchodzą dwie części: Sympatyczny układ nerwowy – obejmuje nerwy, które przekazują informacje z narządów zmysłów do OUN oraz z OUN do mięśni i gruczołów.Autonomiczny układ nerwowy- steruje pracą serca, jelit i innych narządów wewnętrznych.Składa się z układu współczulnego i przywspółczulnego.Układ nerwowy współczulny – Przygotowuje organizm do reakcji na zagrożenie.To sieć neuronów, której rolą jest przygotowanie (aktywizowanie) narządów wewnętrznych do wydatkowania energii. Gruczoły potowe, nadnercza, wątroba, mięśnie obkurczające naczynia krwionośne oraz mięśnie prostujące włosy na skórze są unerwione wyłącznie przez układ współczulny (nie mają unerwienia przywspółczulnego).Układ nerwowy przywspółczulny - steruje wegetatywną aktywnością narządów wewnętrznych. Pobudza trawienie i inne procesy życiowe, które nie są związane z reakcją na zagrożenie.Oba układy najczęściej mają działanie przeciwstawne.Układ współczulny podwyższa tętno, układ przywspółczulny obniża.Układ parasympatyczny nasila procesy trawienne, natomiast układ sympatyczny osłabia.

Kora mózgowa – należy do ośrodkowego układu nerwowego

Warstwy komórek leżące na zewnętrznej powierzchni półkul mózgowych tworzą istotę szarą, która nosi nazwę kory mózgowej.Kora potyliczna jest odpowiedzialna przede wszystkim za wzrok.Uszkodzenie części płata potylicznego prowadzi do ślepoty w części pola wzrokowego.Kora ciemieniowa Leży pomiędzy płatem potylicznym a bruzdą środkową. Obszar leżący tuż za bruzdą środkową to zakręt zaśrodkowy odpowiedzialny za wrażenia dotykowe oraz odbiera informacje z receptorów napięcia mięśniowego i receptorów ścięgnowych. Przetwarza wrażenia z ciała. W zakręcie zaśrodkowym znajdują się cztery odrębne reprezentacje ciała.Informacje z różnych części ciała docierają do odmiennych obszarów.Z płata ciemieniowego informacje przesyłane są do obszarów mózgu, które sterują aktywnością ruchową.Płat skroniowy położony w bocznej części półkul w pobliżu skroni.Bierze udział w słyszeniu i złożonych aspektach przetwarzania wzrokowego.U ludzi najczęściej lewy płat pełni kluczową rolę w rozumieniu mowy. Jeżeli w płacie skroniowym umiejscowiony jest nowotwór mózgu, to często wywołuje on złożone halucynacje słuchowe lub wzrokowe.(Płat skroniowy jest związana z zachowaniami emocjonalnymi i motywacyjnymi).Płat czołowy rozciąga się od bruzdy środkowej aż po przedni kraniec mózgowia.

Mózgowe mechanizmy kontroli ruchowejPierwszorzędowa kora ruchowa – zakręt zlokalizowany w płacie czołowym przed bruzdą centralną. – wywołuje ruch. Nie ma jednak bezpośredniego połączenia z mięśniami. Część wychodzących z niej aksonów dociera do komórek w jądrach podstawy, które poprzez połączenia zwrotne oddziałują na planowane w korze ruchy. Inne aksony biegną w kierunku pnia mózgu i rdzenia kręgowego, gdzie znajdują się centralne generatory ruchu (rytmu)- obwody nerwowe bezpośrednio wpływające na aktywność mięśniową.Kora mózgowa odgrywa szczególnie ważną rolę w przypadku wykonywania ruchów złożonych takich jak np. pisanie.

W sterowaniu ruchem ciała bierze udział tylna kora ciemieniowa – część neuronów reaguje na bodźce wzrokowe lub somatosensoryczne (np. dotyk), inne na aktualne lub zamierzone ruchy, istnieją neurony wrażliwe na złożone sygnały, dotyczące zarówno bodźców sensorycznych, jak i zamierzonych czynności ruchowych.Kora przedczołowa – reaguje na bodźce sensoryczne, które mogą wywołać reakcję ruchową, takie jak światło lub hałas. U osób z uszkodzeniami tej części mogą pojawić się problemy z poprawnym wykonywaniem zaplanowanych czynności (mogą np. wziąć prysznic w ubraniu, posolić herbatę zamiast potrawy, skierować strumień wody nie na szczoteczkę, ale na pastę do zębów.)

Kora przedruchowa – jest aktywne podczas przygotowania do ruchu, ale utrzymuje pobudzenie również podczas jego wykonywania.

Dodatkowa kora ruchowa- najsilniej uaktywnia się przed wykonaniem serii szybkich ruchów w ustalonym porządku.

Ostatecznym punktem docelowym wszystkich sygnałów ruchowych jest rdzeń kręgowy, który sprawuje bezpośrednią kontrolę nad mięśniami.Problemy zdrowotne dotyczące rdzenia kręgowego w różny sposób mogą upośledzać nasze zdolności ruchowe. Wyróżniamy dwie drogi nerwowe wychodzące z mózgowia: drogę grzbietowo- boczną oraz brzuszno-przyśrodkową.

Móżdżek to kolejna struktura odpowiedzialna za kontrolę ruchów Najbardziej widocznymi skutkami uszkodzenia móżdżku są trudności z wykonywaniem szybkich ruchów wymagających precyzji i synchronizacji czasowej, np. problemy z wystukiwaniem rytmów, wskazywaniem na poruszający się przedmiot, odręczne pisanie lub na maszynie, granie na instrumencie muzycznym, większość ćwiczeń gimnastycznych, a nawet klaskanie.

Choroba Parkinsona

Bezpośrednią przyczyną choroby Parkinsona jest postępujące obumieranie neuronów, zwłaszcza w obrębie istoty czarnej, zanikają również aksony i ustaje wpływ dopaminy na unerwiane przez nie struktury. Przyczyną choroby jest niedobór dopaminy. Skutkiem jest zmniejszenie pobudzenia kory mózgowej.Szacuje się, że po 45 r.ż ludzie tracą średnio około 1% objętości istoty czarnej rocznie. Jeśli liczba neuronów w istocie czarnej spada poniżej 20-30% wartości początkowej, zaczynają się pojawiać objawy parkinsonizmu.

Objawy: Sztywność, drżenie mięśniowe, spowolnienie ruchowe oraz trudności z inicjowaniem czynności ruchowych i umysłowych. Spowolnienie dotyczy również wyobrażania sobie ruchów, deficyty pamięci i myślenia.Dotyka 1 osobę na 100 i rozpoczyna się zwykle po ukończeniu 50 roku życia. Problemy pojawiają się przy wykonywaniu ruchów spontanicznych.Sprawność jest większa przy obecności zewnętrznych bodźców sterujących zachowaniem ruchowym.

Podstawowa metoda leczenia:Doustne przyjmowanie L-dopy, prekursor dopaminy. Dopamina jest nieskuteczne, bo nie przenika przez barierę krew-mózg. L-dopa nie powstrzymuje jednak stopniowego obumierania komórek. Zbyt wysoki poziom zabija komórki wytwarzające ten neuroprzekaźnik. Ma też skutki uboczne, jak stereotypia ruchowa, halucynacje, urojenia.Próbuje się wykorzystywać inne metody leczenia, Część z nich znajduje się w stadium eksperymentów np. przeszczepianie do uszkodzonego mózgu neuronów płodu.

Asymetria mózgu Podział pracy między obiema półkulami nazywamy asymetrią funkcjonalną lub lateralizacją.Spoidło wielkie to ogromna wiązka aksonów łączących obie półkule mózgu. Obecność spoidła wielkiego sprawia, że każda półkula otrzymuje informacje z obu stron ciała.Lewa półkula u większości ludzi jest wyspecjalizowana w funkcjach językowych,Odpowiada za emocje – radość, zaciekawienie.Funkcje prawej półkuli nie są tak łatwe do opisania. Emocje - strach, gniew.Każda z półkul steruje ruchami przeciwnej ręki, widzi przeciwną stronę świata i odbiera bodźce dotykowe z przeciwnej połowy ciała.

U ludzi sygnały z lewego pola widzenia docierają do prawej połowy siadkówki, a stąd do prawej półkuli. Sygnały z prawego pola widzenia docierają do lewej połowy siatkówki, a stąd do lewej półkuli.

Prawa półkula odgrywa dominującą rolę w rozpoznawaniu emocjonalnego tonu wypowiedzi, a także stanów emocjonalnych innych ludzi na podstawie ich mimiki lub sposobu mówienia. Ponadto steruje wyrażaniem emocji strachu, gniewu i wstydu.Jeśli chodzi o percepcję prawa półkula zwraca uwagę na ogólny zarys przedmiotu. Lewa półkula specjalizuje się w analizie szczegółów.

Uszkodzenia mózgu a język

Afazja Broki

afazja- ciężkie zaburzenie mowy.Pole Broki (lub pole Broca) – niewielka część płata czołowego w lewej półkuli, w pobliżu kory ruchowej.Broca opublikował swoje prace w 1865 r.O afazji Broki lub afazji ruchowej (bądź niepłynnej) mówimy wtedy, gdy uszkodzenie mózgu spowoduje poważne upośledzenie tworzenia wypowiedzi, niezależnie od miejsca wystąpienia urazu. Występuje również upośledzenie rozumienia mowy, gdy znaczenie zdania zależy od przyimków, końcówek fleksyjnych lub nietypowego szyku zdania. – czyli w przypadku zdań o złożonej strukturze.Pacjenci mówią powoli mają trudności z wysłowieniem się oraz pisaniem i gestykulacją

Afazja Wernickiego (afazja czuciowa)Uszkodzenie w obrębie pola Wernickiego i struktur przyległych, umiejscowionych blisko korowych ośrodków słuchu, powoduje afazję, która charakteryzuje się pogorszeniem zdolności przypominania sobie nazw przedmiotów oraz upośledzeniem rozumienia mowy.Ludzie zachowują zdolność płynnego mówienia.Pacjenci słabo rozumieją mowę.Terminy afazja Wernickiego, afazja płynna lub afazja czuciowa są używane na określenie zespołu objawów, niezależnie od dokładnego miejsca uszkodzenia.Typowe objawy to:- artykułowana mowa (wyraźna, szybka, płynna). - trudności ze znalezieniem odpowiedniego słowa.Pacjenci cierpią na anemię (inaczej afazję amnestyczną), czyli trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów.- upośledzenie rozumienia mowy – trudności z rozumieniem wypowiedzi ustnych i pisemnych.

SEN

W cyklu snu trwającym około 90 minut osoba śpiąca przechodzi przez fazy I,II,III,IV. Faza I – w zapisie EEG przeważają nieregularne fale o niskiej amplitudzie. Kora mózgowa jest bombardowana informacjami sensorycznymi, które aktywizują różne neurony w różnym czasie. Aktywność mózgu jest nadal wysoka, ale powoli zaczyna się obniżać.Faza II- charakterystyczne są wrzeciona senne ( fale o częstotliwośći 12-14 Hz. występujące w półsekundowych seriach.) oraz zespoły K ( ujemna fala o dużej amplitudzie, po której następuje mniejsza i wolniejsza fala dodatnia.)Faza III i IV nazywane są snem wolnofalowym. Tętno, częstotliwość oddechu i aktywność mózgu stopniowo zmniejszają się. Pojawiają się fale wolne, co oznacza, że neurony działają w sposób zsynchronizowany. Po zakończeniu fazy IV mózg przechodzi powrotem przez fazę III i II, ale potem zamiast fazy I rozpoczyna się tzw. „faza szybkich ruchów gałek ocznych” REM. Sen paradoksalny – ma cechy zarówno głębokiego, jak i płytkiego snu. REM zwiększa intensywność marzeń sennych, choć występują one też w innych fazach.Sen REM współwystępuje ze zwiększoną aktywnością w kilku strukturach mózgu: moście, układzie limnicznym oraz we fragmentach płatów ciemieniowych i skroniowych. W tym samym czasie obserwuje się spadek aktywności w okolicach przedczołowych, korze ruchowej oraz pierwszorzędowej korze wzrokowej.Początek snu REM jest związany z występowaniem fal PGO. Są to fale pobudzenia neutralnego, które powstają w moście, następnie trafiają do ciała kolankowatego bocznego, a stamtąd do płata potylicznego. Sen prawdopodobnie spełnia przynajmniej dwie funkcje:- umożliwia regenerację,- pozwala zaoszczędzić energię w okresie ograniczonej sprawności.

Ludzie pozbawieni snu REM stają się drażliwi i mają trudności z koncentracją.Po okresie deprywacji snu REM ludzie nadrabiają zaległości. Spędzają większą niż zwykle część czasu w fazie REM. Fazy snu poza fazą REM określa się łącznie non REM (NREM)

Zagadnienia sprawdzające:Omów budowę układu nerwowego.Za jakie funkcje odpowiedzialne są poszczególne obszary kory mózgowej? Które obszary w mózgu odpowiadają za zaburzenia mowy?Co to jest afazja Broki i afazja Wernickiego?Co to jest lateralizacja?Jakie znaczenie ma faza snu REM?Co to jest choroba Parkinsona ?

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA

Literatura:Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., s. 67-100.

Materiały pomocnicze:

Psychologia rozwojowaZajmuje się badaniem zmian na wszystkich etapach rozwoju człowiekaZadaniem psychologii rozwojowej jest badanie zdarzeń i uwarunkowań, od których zależy rozwój człowieka.Fazy rozwoju:

I. do 25 r. życia – dominacja zmian progresywnych (zdobywanie cech, właściwości, umiejętności)

II. Od 25 do 60 r. ż – względna harmonia, stabilnośćIII. Starość – dominacja zmian regresywnych

Okresy w rozwoju człowieka:

1. prenatalny2. noworodkowy 30 dni3. niemowlęcy do roku życia4. poniemowlęcy do 3 lat5. przedszkolny do 6/7 r. ż.6. młodszy szkolny do 11/12 r.7. dojrzewania do 17/18 r. ż8. młodzieńczy do 24 r. ż.9. stabilizacji życiowej do 60 r. ż.10. starczy powyżej 60 r. ż.

Metody badania zmian :

Metoda przekroju podłużnego – te same osoby są obserwowane przez dłuższy okres, w regularnych odstępach czasu.Metoda przekroju poprzecznego – osoby w różnym wieku badane są w tym samym czasie.

OKRES PRENATALNY

I etap życia – stadium komórki jajowej do 2 tygodni

Stadium embrionalne od 3 do 8 tygodnia

Stadium płodowe od 8-9 tygodnia do porodu

TEST APGARDPierwszy test, któremu poddawane są noworodki zastał ułożony przez lekarkę pediatrę Wirginię Apgard.Opiera się na obserwacjach w 5 kategoriach.

Wyniki zarejestrowane w 1 a potem w 5 minucie życia odzwierciedlają ogólny stan noworodka.Dzieci, które w dziesięciostopniowej skali uzyskały 7-10 punktów urodziły się w dobrym lub bardzo dobrym stanie. 4-6 są w średnim stanie i mogą wymagać pewnych zabiegów reanimacyjnych.Poniżej 4 punktów wymagają natychmiastowych działań w celu ratowania życia.

Lekarz pediatra przeprowadza dokładniejsze badania noworodka w ciągu następnych 24 godzin.Masa ciała noworodka prawdopodobnie spadnie o 10% w stosunku do masy urodzeniowej.

STAN PO URODZENIU WEDŁUG APGARD

CECHA PUNKTY

0 1 2

Zabarwienie skóry blade lub sine cieliste, kończyny sine

Różowe

Czynność serca (puls)

Niewyczuwalny poniżej 100 ponad 100

Odruchy Brak reakcji na bodziec

grymas silny krzyk

Napięcie mięśni wiotkie (brak aktywności ruchowej lub słaba

nieznaczne ruchy kończyn

duża aktywność

Oddech Brak powolny, nieregularny

Dobry

ODRUCHY NOWORODKA

Odruch MoroDuża wrażliwość na wszelkie bodźce związane ze zmianą położenia ciała (wstrząsy, huśtanie oraz na silne bodźce dźwiękowe. Noworodek reaguje wzdrygnięciem, energicznym wyprostowaniem rąk, nóg, palców. Napręża się wygina łukowato plecy i odchyla główkę, następnie przyciąga do klatki piersiowej ręce, zaciskając piąstki.Czas trwania odruchu: do 4-6 miesięcy

Odruch BabińskiegoJeżeli delikatnie dotykamy stopy noworodka od pięty do palców, palce się wyprostowują i naprężają, a stopa wykrzywia się do środka.Czas trwania odruchu: do 6 miesięcy, najdalej do 2 lat, potem palce stóp podwijają się.

Odruch Rootinga

Noworodek, którego policzek zostanie delikatnie muśnięty, odwraca głowę w kierunku bodźca, otwiera usta i wykazuje gotowość do ssania.Czas trwania odruchu: do 3-4 miesięcy

Odruch „chodzenia” lub „stawiania kroków”Na płaskiej powierzchni trzymany pod pachami noworodek podnosi jedną nogę, wysuwa ją do przodu, następnie robi to samo z drugą nogą. Wygląda to jak stawianie kroków (najlepiej widoczne po 4 dniu życia).Czas trwania: przeciętnie 2 miesiące.

Odruch chwytaniaGdy przyciśniemy czubek naszego palca do wewnętrznej strony dłoni dziecka, dłoń natychmiast się zaciska, jak gdyby dziecko chciało chwycić palec. Chwyt noworodka może być na tyle silny by udźwignąć całe jego ciało.Czas trwania odruchu: 3-4 miesiąceLokomocja i kontrola postawy

Około 1 m po urodzeniu dziecko umie podnieść głowę na moment, gdy leży na brzuchu.W kolejnych miesiącach poprawia się sprawność podnoszenia głowy w pozycji na brzuchu.

Około 5 miesiąca dziecko umie mocno trzymać głowę i leżąc na brzuchu podnosi klatkę piersiową opierając się na przedramionach.

Półroczne dziecko przewraca się z pleców na brzuszek i na odwrót; podciągane do siedzenia przyciąga brodę do klatki piersiowej

7 miesiąc próbuje pełzać początkowo niepewnie, siedzieć bez podparcia, początkowo niepewnie

9 m dziecko raczkuje, stoi przy poręczy, trzymane pod pachy wykonuje ruchy chodzenia.10 m podciągane do siedzenia staje, stąpa bokiem trzymając się poręczy

1 rok – chodzi za rękę, próbuje stawiać pierwsze samodzielne kroki, przejdzie dookoła pokoju podtrzymując się mebli.

Około 15 m. życia dzieci zazwyczaj chodzą.

2 lata – chodzi i biega pewnie, kopie piłkę3 lata- podskakuje, maszeruje i biega przy muzyce, rzuca piłkę nie tracąc równowagi.

Rozwój mowy1. 0-1 r. ż. okres melodii: głużenie, gaworzenie 2. 1-2 r. ż okres wyrazu. 3. 2-3 okres zdania. Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców.2 lata – zaczyna dużo mówić (200-500) słów, używa prostych zdań, mówi o sobie w trzeciej osobie.3 lata – wypowiedzi wielowyrazowe, dość gramatyczne, mówi o sobie „ja”.Około 3 r.ż. dziecko zadaje dużo pytań.4. 3-7 okres swoistej mowy dziecięcej. Niektóre głoski mogą być zniekształcane lub pomijane, zniekształcanie słów, zlepki wyrazowe5. powyżej 7 r. ż. rozwój mowy właściwej.

Zagadnienia sprawdzające:

Czym zajmuje się psychologia rozwojowa?Wymień fazy rozwoju człowieka.Wymień okresy rozwoju człowieka.Na czym polega metoda przekroju podłużnego oraz metoda przekroju poprzecznego?Omów poszczególne stadia rozwoju prenatalnego człowieka.Omów rozwój motoryki przez pierwsze 15 miesięcy życia dziecka.Omów wpływ szkodliwych czynników na rozwój płodu.Co to jest alkoholowy zespół płodowy?Co to jest test Apgard, jakie cechy mierzy?Na czym polega odruch Moro, odruch Babińskiego, odruch Rootinga, odruch „chodzenia”, odruch chwytania?Co to są głowonogi?Omów fazy rozwoju mowy dziecka.Omów znaczenie więzi społeczno-emocjonalnych we wczesnym dzieciństwie.

SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE

Literatura:Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., s.102-143.

Materiały pomocnicze:

Budowa i funkcjonowanie narządu wzroku

Oko wyposażone jest w dwa odrębne systemy receptorów Pręciki – wrażliwe na bardzo nawet słabe światło, lecz nie reagują na barwę. Rozproszone są w całej siatkówce.Czopki – funkcjonują przy świetle dziennym, umożliwiają widzenie barw. Czopki – występują w plamce żółtej, która stanowi obszar najostrzejszego widzenia, pręciki nie występują w plamce żółtej, Światło przechodzi przez kilka warstw włókien nerwowych zanim dojdzie do komórek receptorowych, Promień światła najpierw trafia na przezroczystą rogówkę.Pod rogówką znajduje się kolorowa (zwykle niebieska lub brązowa) tęczówka, w niej otwór – źrenica, przez którą przechodzi światło. Następnie soczewka, dzięki której obraz zostaje odwrócony do góry nogami.

Receptory znajdują się w siatkówce.Receptory, przetwarzają światło w informacje, przekazywane przez komórki dwubiegunowe i komórki zwojowe do nerwu wzrokowego (nerwy wzrokowe obydwu siatkówek spotykają się i w skrzyżowaniu wzrokowym zostają ze sobą połączone). W tym miejscu, gdzie nerw wzrokowy wychodzi z siatkówki znajduje się plamka ślepa, nie ma w tym miejscu żadnych receptorów.Następnie informacja trafia do obszaru wzrokowego w mózgu – kory potylicznej.

Najważniejszą rolę w przetwarzaniu informacji wzrokowych ma wzrokowa kora mózgowa w okolicy potylicznej.Tam znajdują się komórki, które wyspecjalizowały się w wykrywaniu określonych cech bodźców – komórki detektorowe.

Zagadnienia sprawdzające:

Omów prawo Wezera-Fechnera.Co to jest: transdukcja, próg absolutny, próg różnicy.Omów budowę i funkcjonowanie narządu wzroku.Omów teorię trzech kolorów Younga i Helmholtza.Omów teoria Heringa o barwach kontrastowych.Na czym polega efekt Stroopa?Omów teoria filtra Broadbenta.Na czym polega złudzenie Mullera-Lyera i złudzenie Ponza?

PROCESY UWAGI

Literatura: C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa szkoła finansów i zarządzania w Warszawie, s. 86-105.

Materiały pomocnicze:UWAGA jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji.

Czynności automatyczne i kontrolowaneZwiązki uwagi ze świadomością ujawniają się w podziałem na dwa typy czynności: automatyczne i kontrolowane.Czynności automatyczne są wynikiem długiego procesu nabywania wprawy.Na początku odbywa się pod kontrolą świadomości (nauka prowadzenie samochodu, czytania). Po pewnym czasie czynność nie wymaga świadomej kontroli, choć w pewnych warunkach może być wtórnie uświadomiona.Przyjmuje się, że czynności automatyczne wykonywane są równolegle ( są szybkie), a kontrolowane szeregowo – wolne, człowiek męczy się wykonując czynności jeszcze niezautomatyzowane, np. nauka czytania. Czynności automatyczne – nie angażują mechanizmów uwagi i pamięci, albo czynią to w minimalnym zakresie.Czynności kontrolowane – angażują cały system poznawczy, w szczególności ważne centra dyspozycyjne, jak uwaga, pamięć robocza. Im szybciej jakaś czynność przechodzi z globalnego piętra kontroli na piętro lokalne, tym łatwiej system poznawczy radzi sobie z nowymi czynnościami, jeszcze niezautomatyzowanymi.Sens automatyzowania polega na tym, że wtedy świadoma uwaga może być skupiona na wykonywaniu czynności trudniejszych.Podział na czynności nie jest dychotomiczny, ani ostry.Można raczej mówić o kontinuum. Gdzie z jednej strony są czynności całkowicie automatyczne, nie obciążające uwagi, szybkie i dobrze wyuczone,z drugiej czynności całkowicie poddane świadomej kontroli, obciążające uwagę, wolne. Wszelkie czynności pośrodku kontinuum są częściowo uświadomione, częściowo zajmują pole uwagi i jej zasoby.

Podstawowe funkcje uwagi.

Funkcja selekcjonująca – odsiewanie nieistotnej stymulacji sensorycznejZdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowanie pozostałych bodźców zwanych szumem.Funkcja czujności – oczekiwanie na określony sygnał i powstrzymanie się os reakcji na bodźce zakłócające (szum)Funkcja przeszukiwania – aktywne sprawdzanie, czy w polu percepcji znajduje się określony bodziec.Funkcja nadzorowania czynności jednoczesnych – kontrolowanie kilku procesów poznawczych, związanych z czynnościami zachodzącymi w tym samym czasie.Obsługa czynności równoczesnych jest dość dobrze tłumaczona przez teorię zasobów (Kahneman 1973).

Teorie uwagi

Przykłady:

Broadbent stworzył teorię filtra uwagi. Ten prosty model można symbolicznie przedstawić w postaci dużej litery Y. Dwa ramiona litery Y autor traktuje jako sensoryczne poczekalnie dla bodźców (pochodzących z dwóch kanałów sensorycznych np. ucha prawego i lewego).Bodźce czekają na wpuszczenie na wyższy – semantyczny poziom obróbki (symbolizuje go noga litery Y)Oznacza to, że w systemie przetwarzania informacji znajduje się wąskie gardło, które nie pozwala na obróbkę wszystkich bodźców, które napływają z otoczenia. Uwaga jest mechanizmem decydującym o tym, które „ramie” sensoryczne otrzyma wstęp do semantycznej „nogi”Krytyka modelu: Badania wykazały, że istnieje możliwość spontanicznego przełączania uwagi z jednego kanału do drugiego, nawet wtedy, gdy oba kanały zawierają informacje tego samego rodzaju, np. tekst.

Do najlepiej uzasadnionych należy koncepcja równoległej i szeregowej integracji cech (Treisman)Zakłada, że pojedyncze cechy obiektów są odbierane automatycznie, bez wysiłku i równolegle, jest to tak zwany etap przeduwagowy.Później następuje etap integracji pojedynczych cech w konkretny obiekt.Większość cech podlega integracji szeregowej, która jest powolna i wymaga wysiłkuAutorka sformułowała hipotezę „osłabiacza”.Zgodnie z tym modelem selektywny odbiór informacji dokonuje się w trzech etapach.

1. Najpierw odbieramy i analizujemy bodźce ze względu na ich właściwości fizyczne, np. intensywność, ton głosu, płeć nadawcy.

Obróbka na tym etapie dokonuje się w sposób całkowicie nieświadomy i równoległy, dotyczy wszystkich informacji docierających do organów zmysłów.Informacje spełniające określone kryterium selekcji (zależne od nastawienia, instrukcji, kontekstu) są przekazywane w niezmienionej postaci, pozostałe informacje w postaci osłabionej.2. Analiza informacji ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne (np. mowa ludzka, muzyka).3. Skupiamy świadomą uwagę na informacjach, nadajemy im sens i znaczenie, oceniamy kolejne nadchodzące informacje pod względem znaczenia.Na tym etapie system uwagi działa szeregowo, a jego pojemność jest stosunkowa mała.

Informacja osłabiona nie podlega całkowitej eliminacji, może być wykorzystana, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Do najlepiej uzasadnionych teorii uwagi podzielnej należy teoria zasobów ( Kahneman, 1973)Istnieją zasoby uwagi - niespecyficzna energia mentalna, przydzielona poszczególnym czynnościom według ich ważności lub pilności.Tylko czynności nieautomatyczne wymagają zasobów uwagi.Każda czynność wymaga pewnej porcji ogólnej energii mentalnej, zwanej zasobami uwagi, których ilość jest ograniczona. Dlatego nadzorowanie dwóch czynności jednocześnie musi doprowadzić do pogorszenia wykonania przynajmniej jednej z nich, chyba, że obie są tak proste, że ich łączne zapotrzebowanie na zasoby nie przekracza ogólnych możliwości systemu. Jeżeli przekracza jedna z czynności może być uprzywilejowana, a następuje

pogorszenie drugiej. Jeżeli nie ma wskazówek, która czynność jest priorytetowa może dojść do pogorszenia wykonania i jednej i drugiej.Obsługa czynności jednoczesnych wymaga także skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą.Zgodnie z hipotezą przełączania nawet czynności zautomatyzowane i wykonywane równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno.

Zagadnienia sprawdzające:Na czym polega istota uwagi?Jaki jest związek uwagi ze świadomością?Jakie znasz teorie uwagi?

PSYCHOLOGIA PAMIĘCI I UCZENIA SIĘLiteratura: Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., s.144-183, 222-257.C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa szkoła finansów i zarządzania w Warszawie, s.106-122, 154-173.Materiały pomocnicze:

Rodzaje pamięci

PAMIĘĆ SENSORYCZNA (zmysłowa) bardzo duża pojemność bardzo krótki czas przechowywania (ok. 1 sekunda)Dla każdego obszaru zmysłów istnieje odrębna pamięć. Informacje, które rejestrowane są przez oczy dostają się do wzrokowego rejestru sensorycznego (pamięć ikoniczna), to co słyszymy dociera do rejestru słuchowego (pamięć echonoiczna) Pamięć w rejestrze słuchowym trwa dłużej niż we wzrokowym.

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁAmała pojemność ograniczony czas przechowywania (do 18 sekund)

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA (rodzaje według Endela Tulvinga)

PAMIĘĆ PROCEDURALNA czyli pamięć przebiegu ruchów.PAMIĘĆ ZAWIERAJĄCA WIEDZĘ:Pamięć semantyczna – wiedza ogólna o świecie, zasady, pojęcia, fakty.Pamięć epizodyczna - wiedza o przeżyciach.

Teoria interferencji (wzajemne zakłócanie) Każdy nowy proces uczenia się ma ujemny wpływ na istniejąca już zawartość pamięci (hamowanie retroaktywne) oraz, że wcześniejsze uczenie się utrudnia gromadzenie nowych treści (hamowanie proaktywne).Wzajemne zakłócenia są silniejsze, jeżeli materiał do nauczenia się pochodzący z dwóch różnych obszarów wykazuje podobieństwa. Większe trudności mogą wystąpić w uczeniu się dwóch języków romańskich – włoskiego i francuskiego niż francuskiego i rosyjskiego. Interferencje oddziałują przede wszystkim na bezsensowny, niezrozumiały materiał do nauczenia. Dobrze zorganizowany materiał jest chroniony przed niekorzystnymi wpływami.

Uczenie się

PROCESY WARUNKOWANIA

WARUNKOWANIE KLASYCZNE(I. Pawłow)WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE(E. Thorndike, B. Skiner)

UCZENIE SIĘ POZA WARUNKOWANIEMUCZENIE SIĘ UTAJONE (E. Tolman)METODA PRÓB I BŁĘDÓW NAŚLADOWANIE WZORCÓW (A. Bandura)

Zagadnienia sprawdzające:

Jakie znasz rodzaje pamięci?Co to jest interferencja?Co to są mnemotechniki?Na czym polega warunkowanie klasyczne oraz warunkowanie instrumentalne?Podaj nazwiska pierwszych naukowców prowadzących badania nad warunkowaniem klasycznym i instrumentalnym. Omów zasługi I. Pawłowa dla psychologii?Omów badania B. Skinnera?Omów teorię społecznego uczenia się.

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓWI INTELIGENCJA

Literatura:

Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., 185-221C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa szkoła finansów i zarządzania w Warszawie, s. 123-150.

Materiały pomocnicze:

Cztery stadia rozwoju poznawczego wg Piageta 1.Okres sensomotoryczny 0-2 lata

proste reakcjepoczątek myślenia przyczynowego

2.Myślenie przedoperacyjne (2-7lat) – rozwój zdolności wewnętrznego przedstawiania świata zewnętrznego za pomocą symboli, które zaczynają reprezentować przedmioty.

- rozumowanie transdukcyjne – dziecko porównując przypadki pod pewnym względem dochodzi do wniosku, że są podobne też pod wszystkimi względami. - egocentryzm – niemożność wyobrażenia sobie świata z perspektywy innej niż własna, niezdolność do wyobrażenia sobie, że własna perspektywa jest tylko jedną z możliwych.

3. Operacje konkretne 7-14. Dziecko rozwija system poznawczy dla organizowania zdarzeń zachodzących w świecie zewnętrznym za pomocą struktur logiczno-matematycznych.

Dziecko przyswaja zasadę zachowania ilości substancji

4.Operacje formalne – (11 lat i więcej)Rozumowanie może opierać się wyłącznie na opisach słownych, nie jest już uzależnione od danych wzrokowych, jak w stadium 3.

RODZAJE SYTUACJI PROBLEMOWYCHKryteria podziału1.Jak precyzyjnie zdefiniowane są cel i sposoby realizacji:- problemy otwarte- problemy zamknięte 2.Czy rozwiązanie jest jedno, czy wiele:- problemy konwergencyjne - dywergencyjne

3.W jakim stopniu wymagają uwzględnienia innych osób:- łamigłówki - gry

STRATEGIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓWalgorytmy – sekwencja kroków, która zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, ale w wielu wypadkach jest bardzo czaso- i energochłonna (wymaga dużej ilości informacji). Jeśli posługując się algorytmami, chcemy wypróbować każdą możliwą kombinację, to znalezienie rozwiązania może potrwać bardzo długo.

heurystyki – strategia oszczędności czasu i wysiłku, nie gwarantuje jednak poprawnego rozwiązania.Wybieranie metod, które sprawdzały się w przeszłości wierząc, że w tym przypadku doprowadzą do prawidłowego i szybkiego rozwiązania.

Przykłady:Heurystyka „byle bliżej”- wybieranie zawsze takiej drogi, która w największym stopniu przybliża do celu.Rozumowanie przez analogię – przenoszenie rozwiązania z innej zbliżonej klasy problemów.

ETAPY PROCESU ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW1.Zrozumienie problemu przez analizę sytuacji i celu.2.Poszukiwanie możliwości rozwiązań3.Ocena możliwych rozwiązań

Fiksacja funkcjonalna (stałość funkcjonalna) – nastawienie, w którym obiekty wykorzystywane tylko do jednej funkcji są postrzegane wyłącznie jako służące tylko do tej funkcji, podczas gdy sytuacja może prowokować do użycia ich w innym kontekście.(Np. młotek służący do wbijania gwoździ może posłużyć jako ciężarek w wahadle.)

Frenologia Tteorię frenologii rozwinął austriacki lekarz Franz Gall (1758-1828) – zakładał, że określone cechy osobowości człowieka można odczytać z wypukłości jego czaszkiTakie podejście zyskało zwolenników.

Skala BinetaBinet opracował swój test w 1908 r. Po raz pierwszy pojawiło się pojęcie wieku inteligencji WI. Np. jeśli 7-latel prawidłowa rozwiąże zadania dla 8-latków, ale nie poradzi sobie z zadaniami dla 9-latków to dla niego wiek inteligencji wynosi 8 lat. Jeśli 7-latek rozwiąże zad dla 4-latków , a więcej nie, to jego WI = 7 lat.

W 1916 r. w Lewisa Termana (wykładowcy psychologii z Kalifornii) opracował amerykańską wersję skali Bineta i Simona.Tam po raz pierwszy występuje pojęcie Iloraz Inteligencji (w skrócie II) Stosowanie Ilorazu Inteligencji zaproponował w 1912 niemiecki psycholog Wiliam Stern II wyraża stosunek wieku inteligencji (WI) do wieku życia (WŻ), wynik mnożony jest przez 100. Iloraz Inteligencji = WI:WZ x 100.Przykład:Jeżeli dziecko 8-letnie rozwiąże zadania dla 8 latków to jego II = 100.Jeżeli dziecko 8-letnie rozwiąże zadania dla 10 latków to jego II = 125 (10:8 x 100)Jeżeli dziecko 8-letnie rozwiąże zadania tylko dla 6 latków to jego II = 75 (16:8 x 100)

Zagadnienia sprawdzające:

Omów stadia rozwoju poznawczego wg Piageta.Omów rodzaje sytuacji problemowych.Co to są algorytmy?Co to są heurystyki?

Na czym polega fiksacja funkcjonalna?Co to jest skala Bineta?Co to jest frenologia?Co to jest iloraz inteligencji?

Zagadnienia do kolokwium część II

PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJIoraz STRES W ŻYCIU CZŁOWIEKA

Literatura:Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., s. 258 - 341.C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, s. s.174 -210.Materiały pomocnicze:

Teoria Jamesa-Langego

Wydarzenie (np. spotkanie z niebezpieczną, agresywną osobą) Reakcja instrumentalna Interpretacja reakcji fizjologiczno-behawioralnych emocja (np. strach)Teoria Cannona-Barda:

Wydarzenie (np. spotkanie z niebezpieczną, agresywną osobą) informacja przetwarzana przez wzgórze

reakcja instrumentalna ocena wydarzenia przez korę emocja (np. strach)

Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera (1962)1. Pobudzenie fizjologiczne2. Interpretacja pobudzenia fizjologicznego

GAS (General Adaptation Syndrom – ogólny syndrom adaptacyjny). H. Style Jest to ogólna reakcja organizmu na działające stresowy.3 fazy:1. Alarmu – typowe pobudzenie organizmu do obrony, mobilizacja siła, uruchomienie rezerw energii.

3. Odporności – dokonana mobilizacja może skutecznie przeciwdziałać zagrożeniu.Jeśli tak się nie stanie, napięcie przedłuża się,występuje faza 3.3. Wyczerpania – kończy się chorobą, a nawet śmiercią.

Zagadnienia sprawdzające:Omów teorię motywacji Maslowa.Omów teorię dysonansu poznawczego.Omów eksperyment Zimbardo dotyczący zachowania się studentów odgrywających role więźniów i strażników.Omów teorię motywacji osiągnięć Bernard Weinera.Omów teorię emocji Jamesa-Langego.Omów teorię Cannona-Barda (1927).Omów dwuczynnikową teorię emocji Schachtera i Singera (1962).Omów teorię procesów przeciwstawnych.Omów fazy GAS według H. Style.Czym różni się osobowość typu A od osobowości typu B.

OSOBOWOŚĆ

Literatura:

C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, s.220-240.Mirosław Kofta, Osobowość i różnice indywidualne (red) w: Psychologia. Podręcznik akademicki pod red Jan Strelau, Rozdział VII, 523-652 .Literatura uzupełniająca:C.S. Hall, G. Lindzey, Teorie osobowości, PWN, Warszawa 2002 r.

Materiały pomocnicze:

Teoria Frouda

W zakres psychiki wchodzi – świadomość, przedświadomość i nieświadomość (treści wyparte ze świadomość, nie mogą się z w niej znaleźć, ponieważ nie są aprobowane).

W obrębie osobowości Froud wyróżnił trzy warstwy (subsystemy osobowości):Id (ono) – sfera nieświadomości, zasadniczą rolę odgrywają popędy, są wrodzonymi elementami biologicznymi natury człowieka, stanowią „psychikę pierwotną”. Są źródłem energii psychicznej dla ego i superego, „zbiornik energii libido”

Id dąży do natychmiastowego rozładowania gromadzącej się energii przez czynności odruchowe, procesy pierwotne. Id działa na zasadach przyjemności.

Ja (ego) – myślenie realistyczne niezbędne do zaspokojenia potrzeb.Superego (sumienie) – wykształca się później niż dwa poprzednio przedstawione subsystemy osobowości. Jest to „sumienie”, psychiczna (umysłowa) reprezentacja moralności społecznej, uznanych wartości i ideałów społecznych. Jego rola to powstrzymywanie nieakceptowanych społecznie popędów agresji i seksualnego.Dbanie o przestrzeganie zasad moralnych w działaniach realnych.

Między tymi czynnikami trwa konflikt, walka o dominację.Jeżeli kontrolę utrzymuje ego – człowiek pozostaje w stanie równowagi z otoczeniem.Jeżeli zyskuje przewagę id – to zachowanie będzie miało charakter impulsywny, prymitywny, popędowy.Nadmiar kontroli superego przesadnie uzależnia człowieka od nakazów moralnych.

Konflikty między różnymi siłami mogą być na tyle silne, że ego nie będzie w stanie zapanować nad powstającym lękiem czy frustracją.Służą do tego mechanizmy obronne, które chronią ego przed destrukcyjną siłą lęków.

Charakterystykę mechanizmów obronnych przedstawiła Anna Freud, córka Frouda. Włączenie mechanizmów obronnych do teorii Freuda świadczy o uwzględnieniu powiązania człowieka z otoczeniem społecznymMechanizmy obronne:

WyparciePrzemieszczenie. Projekcja.RacjonalizacjaZaprzeczenieFiksacjaRegresjaReakcja przeciwnaSublimacja IdealizacjaIzolowanie

Zdaniem Freuda cechy osobowości człowieka są wyrazem przemian seksualności człowieka, która przechodzi przez szereg stadiów rozwojowych:

Stadia rozwoju seksualności człowieka wg Freudystów:1. Oralne –przyjemność pojawia się pod wpływem podrażniania okolic ust i języka.

Dzieciom do pewnego wieku największą przyjemność sprawia czynność ssania. 2. Analne – przyjemność czerpana z czynności wydalania. Początek około 2 roku życia.

Realizuje się trening czystości. Dziecko uczy się odraczania czynności wydalania. Przy zbyt rygorystycznym wychowaniu w tej fazie może ukształtować się uogólnione nastawienie na powstrzymywanie. Uformuje się charakter analny - człowiek skąpy, skryty, uparty.

3. Falliczne- źródłem satysfakcji są czynności autoerotyczne. Rodzi się odczucie kompleksu Edypa lub Elektry. Dziecko odczuwa wrogość, „zazdrość” wobec rodzica tej samej płci, pociąg wobec rodzica płci przeciwnej. Lęk kastracyjny – lęk przed zemstą ojca. Wywiera znaczny wpływ na osobowość człowieka dorosłego.

4. Genitalne – pociąg seksualny do płci odmiennej, pragnienie miłości, założenia rodziny,

Freud zakładał, że obok dominacja jednej z faz, istnieje możliwość harmonijnego ich współwystępowania w psychice człowieka.

Freud był przekonany, że osobowość kształtuje się w dzieciństwie. Dziecko 5- letnie charakteryzuje się już ukształtowana strukturą osobowości. Źródeł zaburzeń i chorób psychicznych należy poszukiwać w złych doświadczeniach z okresu dzieciństwa.

Freud zwrócił uwagę na okres dzieciństwa, był inspiracja dla wielu. Pominął problem relacji człowieka z otoczeniem

Osobowość jako zespół cech. Teorie cech.(Przykłady: Teoria Allporta, teorie czynnikowe - Teoria czynnikowa Catttela, Teoria Eysenca, Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO).

Podstawowym terminem opisu jest cecha.Nie koncentrują uwagi na mechanizmach wewnętrznych osobowości, zakładając, że opisom cech odpowiadają określone formy zachowania.

Teoria Eysenca, Wymiary osobowości:Ekstrawersja – Introwersja Neurotyczność – stabilność lub niestabilność Psychotyczność Koncepcja Wielkiej PiątkiP.T. Cost i R. McCrae zaprezentowali 5 czynników określających podstawowe wymiary osobowości.Neurotyczność (N) – lękliwość, wrogość, impulsywność, skłonność do depresji,nadwrażliwość, nieśmiałość.Ekstrawersja (E) – aktywność, towarzyskość, asertywność, serdeczność, poszukiwanie doznań, szczodrość, pozytywne emocje.Otwartość(O) – wyobraźnia, wrażliwość estetyczna, uczuciowość, działanie, ideowość, kreatywność, wartości. Ugodowość (A) – ufność, prostolinijność, ustępliwość, altruizm, skromność, uległość, delikatność.Sumienność (C) – obowiązkowość, zdyscyplinowanie, rozwaga, przezorność, zorganizowanie, kompetencje, zamiłowanie do porządku, dążenie do osiągnięć.Humanistyczne podejście do osobowości Z perspektywą humanistyczną identyfikowani są Carl Rogers i Abraham Maslowa, Rollo May, Rondla Laing, Fritz Perls.

Podstawowe założenia podejścia humanistycznego to:- przekonanie o pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować. Proces urzeczywistniania własnych możliwości to samorealizacja.- społeczeństwo, kultura przekazują człowiekowi „zniekształcony sposób istnienia” i utrudniają lub hamują naturalny rozwój człowieka, jego samorealizację.- świadome doświadczanie tego, co zachodzi tu i teraz. Pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem. Im zakres świadomości własnego doświadczenia szerszy tym pełniejsza identyfikacja z samym sobą.- podejście subiektywistyczne. Jedyne kryterium poznania rzeczywistości i samego siebie to świadomość własnego doświadczenia.- podejście holistyczne psychika, ciało, organizm, środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość, jeden system.

Teoria hierarchii potrzeb Maslowa

Wrodzone skłonności człowieka są dobre lub neutralne. Dlatego do rozwoju prowadzi wszystko, co realizuje wewnętrzną naturę.

Teoria Maslowa zakłada hierarchiczną organizację potrzeb oraz dwa jakościowo różne rodzaje motywacji: niedoboru (braku, p. podstawowe) lub wzrostu.Realizacja potrzeb z każdego kolejnego poziomu hierarchii jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia potrzeby z poziomu niższego.Jeżeli nie zostanie zaspokojona potrzeba niższego rzędu nie pojawi się potrzeba wyższego rzędu.

Wyróżnia 5 głównych klas potrzeb: 1. fizjologiczne2. bezpieczeństwa 3. przynależności i miłości – pragnienie uczuciowych związków z innymi.4. szacunku ze strony innych i samoakceptacji – dominacja, uznanie, prestiż, zyskanie

znaczącej pozycji społecznej. 5. samorealizacji – to metapotrzeby lub potrzeby wzrostu.

Potrzeby wzrostu:- ich realizacja rozbudza potrzebę, zwiększa motywację lub utrzymuje na tym samym poziomie.W przypadku potrzeb podstawowych ich zaspokojenie powoduje, przynajmniej czasową, redukcję napięcia.- napięcie związane z potrzebą wzrostu dostarcza emocji pozytywnych W przypadku potrzeb braku napięcie jest przykre.- realizacja potrzeb wzrostu jest względnie niezależna od otoczenia.- koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby, potrzeby braku koncentrują osobę na samej potrzebie i na własnej osobie.- zapewniają fizyczne i psychiczne zdrowie – sprawność, większe poczucie szczęścia, pogodę ducha, bogate życie wewnętrzne. Nurt humanistyczny najtrafniej ilustrują zalecenia stosowanej przez Frederica Persa terapii Gestalt

1. Żyj teraz2. Żyj tutaj3. Doświadczaj tego, co realne, nie wyobrażone4. Powstrzymuj niepotrzebne myślenie5. Raczej wyrażaj zamiast manipulować, wyjaśniać, oceniać6. Poddawaj się nieprzyjemności i bólowi, tak samo jak przyjemności.7. Nie akceptuj żadnego innego muszę i powinienem niż swoje własne8. Weź pełną odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia, myśli9. Poddaj się byciu takim, jaki jesteś.

Założenia:Człowiek świadomy własnych doznań sensorycznych jest też świadomy własnych potrzeb, odczuwane pobudzenie przekształca w działanie, czyli kontakt z rzeczywistością według sekwencji:Świadomość pobudzenie działanie kontakt.Jeżeli wyrażanie i odczuwanie emocji jest zablokowane, zablokowany jest wybór działania zgodnego z doświadczeniem

Zagadnienia sprawdzające:Omów teorię osobowości FreudaOmów teorię osobowości Eysenca.Omów teorię cech G. Allporta.Omów teorię czynnikową R Cattella.Co to jest Koncepcja Wielkiej Piętki?Omów humanistyczne podejście do osobowości.Omów teorię potrzeb Maslowa.Omów teorię społecznego uczenia się A. Bandery.

Temperament i różnice indywidualne

Literatura:C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, s.212-219.M. Kofta, Osobowość i różnice indywidualne (red) w: Psychologia. Podręcznik akademicki pod red Jan Strelau, Rozdział VII, 653-719.

Materiały pomocnicze:

Typologia Hipokratesa- Galena.Choleryk Sangwinik Flegmatyk Melancholik

KONSTYTUCJONALNE TYPOLOGIE TEMPERAMENTU

Konstytucjonalizm- uzależnienie psychiki od budowy ciała.Cechy temperamentu traktowane jako dziedziczne bądź wrodzone wiązano bezpośrednio z różnicami w budowie ciała – wzroście, objętości, proporcjach.

Największą popularność w Europie zyskała Teoria Ernesta KretschmeraE Kretschmera – XX- wieczny psychiatra niemiecki.Przyczyn różnic między ludźmi poszukiwał w odmienności budowy- konstrukcji ciała.Badania przeprowadził na ponad 8000 pacjentów szpitala psychiatrycznego.

Budowa ciała Typ remperamentu

Leptosomatycznainaczej asceniczna

Szczupli, wątła budowa, wąskie barki, sucha, blada skóra, słabe mięśnie.

Schizotymik Osoba nadwrażliwa, chłodna emocjonalnie, nietowarzyska, uparta. Częściej niż inni chorują na schizofrenię

Pyknik Zaokrąglona figura, szeroka twarz, krótka szyja, wystający, potężny brzuch, krótkie pałąkowate nogi, nadwaga

Cyklotymik Ludzie towarzyscy, weseli, rubaszni. Ich nastrój podlega wahaniom, od radości do depresji. Najczęściej występuje psychoza maniakalni-depresyjna

Typ atletyczny Silna, umięśniona, proporcjonalna budowa ciała.

Iksotymik Ludzie spokojni, mało wrażliwi, powściągliwi.Skłonność do zapadania na padaczkę.

Typ dysplastycznt

Budowa ciała wyraźnie odbiegająca od normyNajczęściej spotykani wśród epileptyków.

Konstytucjonalizm nie zyskał uznania jako teoria dotycząca ludzi zdrowych.Prawidłowości wykazane w populacji ludzi chorych nie potwierdziły się w populacji ogólnej. Wystąpił błąd zbyt szerokiego uogólnienia.

W. Sheldona był przekonany, że zasadniczą rolę w rozwoju jednostki odgrywa jej genetyczne i biologiczne wyposażenie.Typ budowy ciał zależy od dominacji rozwojowej poszczególnych warstw zarodka. Typom struktury ciała W. Sheldon przypisał odpowiadające im temperamenty

Budowa ciała Temperament

Endomorficzna(przewaga narządów wewnętrznych)

Miękkość, zaokrąglona figura, słabe mięśnie i kości. Dobrze rozwinięty układ trawienny.

Wiscerotnik (viscera, łac. wnętrzności)

Zamiłowanie do komfortu, towarzyskość, odprężenie, silna potrzeba aprobaty ze strony innych, tolerancję, zadowolenie z siebie.

Mezomorficzna(przewaga tkanki miękkiej)

Silnie rozwinięte mięśnie i kości. Odporne na szkodliwe czynniki otoczenia, dobrze przystosowany do wysiłku fizycznego, oporne na trud.

Samotnik (soma, łac. ciało)

Energia życiowa, zamiłowanie do wysiłku fizycznego, ryzyka i hazardu, zdecydowanie, agresywna rywalizacja, niewrażliwość psychiczna. Często spotykane wśród sportowców.

Ektomorficzna(przewaga tkanki skórnej i nerwowej)

Wątła, smukła, delikatne ciało, płaska klatka piersiowa. Mała odporność na niesprzyjające czynniki środowiska.

Cerebrotnik(cerebrum, łac. mózg)

Upodobanie do samotności, nadmierne napięcie psychiczne, socjofobia, nieśmiałośćć, zahamowanie w kontaktach społecznych, introwersja, nadwrażliwość na ból

Uwagi krytyczne do konstytucjonizmu:- błędne założenie, że budowa ciała i temperament nie zmieniaja się w ontogenezie- nie docenianie roli środowiska w kształtowaniu temperamentu i osobowości- związek budowy ciała z chorobami nie znajduje potwierdzenia w szerszych badaniach.

Iwan. P. Pawłow uznał, że cechy temperamentalne są uwarunkowane właściwościami układu nerwowego. Teorie temperamentu określa mianem nerwizmu.

Według Pawłowa przyczyną różnic międzyosobniczych są właściwości dwóch podstawowych procesów nerwowych – pobudzenia (zdolność przewodzenia impulsów nerwowych) i hamowania. (zdolność wygaszania pobudzenia).

Wyodrębnił 4 podstawowe właściwości (cechy) ośrodkowego układu nerwowego. Siłę procesu pobudzaniaSiłę procesu hamowania Ruchliwość i równowagę procesów nerwowych.

Siła procesu pobudzania – zdolność komórek nerwowych do pracy, przejawiająca się w wydolności funkcjonalnej, to jest w zdolności do wytrzymania długotrwałego bądź krótkotrwałego, ale silnego pobudzenia.

Im silniejszy układ nerwowy, tym mniejszy powstaje proces pobudzenia.

Siła procesu hamowania to łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe, takie jak wygaszanie, różnicowanie, czy opóźnianie.

Równowaga. Relacje (stosunek) między procesami pobudzenia i hamowania.

Ruchliwość procesów nerwowych - zdolność do szybkiego przechodzenia z pobudzenia do hamowania i odwrotnie, adekwatne reagowanie na szybko zmieniające się bodźce.

Kombinacja tych cech temperamentu stała się podstawą wyróżnienia 4 typów temperamentu. Nazwy zapożyczone z typologii Hipokratesa-Galena.Typy układu nerwowego według Pawłowa i odpowiadające im cztery klasyczne temperamenty

Typ układu nerwowego

Słaby MELANCHOLIK

Silny

NiezrównoważonyCHOLERYK

Zrównoważony

Ruchliwy SANGWINIK

Powolny FLEGMATYK

Regulacyjna Teoria Temperamentu Strelaua . Jest dorobkiem warszawskich psychologów.Wyrosło z przekonania, że cechy temperamentu są obecne u człowieka już w okresie niemowlęcym oraz u zwierząt.Temperament znajduje wyraz w cechach zachowania.Teoria podlegała modyfikacjom

Strukturę temperamentu wyznacza aspekt energetyczny oraz czasowy.

W pierwotnym kształcie RTT postulowała istnienie w ramach energetycznej charakterystyki dwóch cech temperamentu – reaktywności i aktywności.

Reaktywność – cecha organizmu, która determinuje charakterystyczną dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji.Niska reaktywność wyznacza duże zapotrzebowanie na stymulację.Wysoka reaktywność – małe zapotrzebowanie na stymulację.Źródłem stymulacji może być własne zachowanie i stany wewnętrzne, sytuacja jednostki, jej otoczenie.

Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej.Wiąże się z aktywacją, poziomem pobudzenia.Wysoki poziom aktywności z reguły współwystępuje z niską reaktywnością. Wysokiej reaktywności towarzyszy niska aktywność.Funkcją aktywności jest zapewnienie optymalnego dla danej osoby poziomu stymulacji.

Wymiar czasowy:Ruchliwość zachowania – zdolność szybkiej zmiany zachowania, dostosowanej do zmieniającego się środowiska.

W II fazie rozwoju RTT nastąpiła zmiana w odniesieniu do poglądu na strukturę temperamentuAutorzy (Bogdan Zawadzki) wyodrębnili 6 zbiorczych cech temperamentu. Są to:

1. Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, wysokiego tempa aktywności, łatwej zmiany jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmiany otoczenia.

2. Perseweratywność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po ustaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał.

3. Wrażliwość sensoryczna – zdolność do reagowania na słabe bodźce sensoryczne.4. Reaktywność emocjonalna – tendencja do silnego reagowania na bodźce wywołujące

emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. 5. Wytrzymałość – zdolność utrzymania optymalnego poziomu reagowania w sytuacji

silnej stymulacji.Według RTT cechy temperamentu uwarunkowane są specyficzną dla jednostki konfiguracją systemów nerwowych i hormonalnych odpowiedzialnych za regulację aspektów energetycznych i czasowych zachowania

W RTT znaczącą rolę odgrywa problem stylu działania – typowy dla danej jednostki sposób wykonywania czynności. W zależności od poziomu reaktywności jednostki różnią się stylem działania.

Wyodrębniono:styl wspomagający- charakterystyczny dla osób wysoko reaktywnych.Przewaga czynności pomocniczych nad zasadniczymi.styl prostolinijny – dominujący u osób nisko reaktywnych.

Przewaga czynności zasadniczych nad wspomagającymi lub równowaga między nimi.

W sytuacjach o bardzo wysokiej wartości stymulacyjnej jednostki wysoko reaktywne, jeżeli nie mają możliwości obniżenia poziomu stymulacji wykazują spadek efektywności działania

Osoby nisko reaktywne w sytuacji o bardzo niskiej wartości stymulacyjnej (deprywacja sensoryczna, monotonia), gdy pozbawione są możliwości podwyższenia tej stymulacji, następuje spadek efektywności działania.

Osoby nisko reaktywne wybierają sytuacje i zachowania charakteryzujące się raczej wysoką stymulacją, natomiast osoby wysoko reaktywne preferują zachowania i sytuacje o niskiej wartości stymulacyjnej.

W wyjątkowych sytuacjach różnice w poziomie działania (wykonania) mogą się nie ujawnić. Występują w postaci kosztów psychofizjologicznych lub psychicznych.

Czynniki, które mają wpływ na różnice miedzy ludźmi Wyniki badań jednoznacznie podkreślają obecność obu czynników:- genetycznego i środowiskowego zarówno w cechach poznawczych (inteligencja), jak i osobowościowych.

Wkład czynnika genetycznego w wariancję inteligencji jest największy i wynosi około 50 %W przypadku osobowości obejmującej czynniki temperamentalne oraz te, które nie zależą od temperamentu, udział tego czynnika obniża się do około 35 %.

Wpływ środowiska. Jeśli chodzi o inteligencję największy wkład ma środowisko wspólne (około 25 %), mniejszy środowisko specyficzne (około 15%).W przypadku osobowości w wariancji osobowości ważny udział ma środowisko specyficzne (około 40%), środowisk wspólne tylko 5%.

Testy na inteligencję są bardziej rzetelne, niż kwestionariusze osobowości, dlatego błąd pomiaru dla inteligencji wynosi około 10%, Ala osobowości około 20 %.

Zagadnienia sprawdzające:Omów konstytucjonalne teorie temperamentu? Omów Teorię temperamentu I.Pawłowa.Omów Regulacyjną Teorię Temperamentu.Jakie czynniki mają wpływ na różnice indywidualne?

PSYCHOPATOLOGIA I PSYCHOTERAPIA

Literatura:C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, s. 250-265.

Materiały pomocnicze:

Psychopatologia zajmuje się opisem i wyjaśnianiem przyczyn zaburzeń psychicznychIstnieje duża różnorodność objawów zaburzeń psychicznych, utrudniających diagnozę i ich klasyfikację.

Wskaźniki zaburzeń psychicznych:

- doświadczenie długotrwałego cierpienia lub lęku,- nieprzystosowanie społeczne, działanie wbrew własnym interesem i normom,- irracjonalność działania, niezrozumiałe zachowania,- nieprzewidywalność zachowania,- niekonwencjonalność, wyjątkowość zachowania, sprzeczność ze standardami- dyskomfort obserwatora, wynikły z zachowań obscenicznych.

Ważne jest nasilenie objawów i czas ich trwania.Sposoby klasyfikacji zaburzeń psychicznych wynikają z przyjętego modelu teoretycznego, przy pomocy, którego są wyjaśniane.Przyjęcie określonego modelu określa również metody i techniki terapii zaburzeń zachowania.

Wysiłki w kierunku zunifikowania klasyfikacji i terminologii psychiatrycznej, doprowadziły do opracowania dwóch głównych obecnie systemów klasyfikacji zaburzeń psychicznych:- klasyfikacji opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)Międzynarodową Klasyfikację Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD).Obowiązuje w Polsce.- system diagnostyczno-klasyfikacyjny DSM Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Klasyfikacja WHO, IX wersja tego systemu zawiera trzy główne kategorie zaburzeń:1. psychozy2. zaburzenia nerwicowe, osobowości i inne niepsychotyczne zaburzenia psychiczne3. upośledzenie umysłowe

LĘK –jest jednym z osiowych objawów wielu zaburzeń. „Zaburzenia lękowe”- oznacza wiele dolegliwości odmiennych objawowo.Do najbardziej rozpowszechnionych fobii należą: - Agorafobia – strach przed otwartą przestrzenią, tłumem, ulicą , „strach przed rynkiem miejskim”,- Fobie społeczne – strach przed ludźmi- Fobie zwierząt- Fobie obiektów nieożywionych – duże wysokości, zamknięte przestrzenie, bród, ciemność, woda, podróż samolotem- Fobie choroby i uszkodzenia ciała ( konkretne źródło obaw np. rak, zawał AIDS).

Hipochondria – to przekonanie, że osoba cierpi na poważną chorobę, której nie udaje się wykryć, wyczulenie na wiele chorób umiejscowionych w różnych częściach ciała, zaabsorbowanie swoim ciałem, jego funkcjami fizjologicznymi oraz wyglądem.

PTSD – Zespół stresu pourazowegoCierpienie z powodu lęku depresji, uczucia odrętwienia i stałego odtwarzania traumy po przeżyciu jakiejś katastrofy – zgwałcenie, bycie zakładnikiem, przemoc.

Zaburzenia związane z lękiemZespół paniki – nagłe, krótkotrwałe napady obezwładniającego lęku przeradzające się w silną obawę i przerażenie.Zespół uogólnionego lęku – odczuwanie chronicznego lęku, utrzymującego się nawet kilka miesięcy.

Zaburzenia, w których zakłada się, że przyczyną objawów jest ukryty lęk. (Lęk nie jest tu ujawniany jak we wcześniej opisanych zaburzeniach).

- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne - jednostkę dręczą nie poddające się kontroli myśli, wykonuje ona pozornie bezsensowne czynności o charakterze rytualnym.Zwane są także nerwicami natręctw, charakteryzują się odczuwaniem przymusu.Np. Osoba cierpiąca wstaje wielokrotnie w nocy, żeby sprawdzić, czy wyłączyła kuchenkę gazowa, obsesyjne spłukiwanie wody.

Osobowość cierpiąca na myśli natrętne i czynności kompulsyjne przeżywa lęk, gdy uniemożliwi się jej wykonywanie czynności rytualnych. Zaburzeniu temu zawsze towarzyszy depresja.

- konwersja somatyczna – zaburzenia o postaci somatycznej.Jednostka bez żadnego uzasadnionego biologicznie powodu może oślepnąć.Upośledzenie określonej funkcji cielesnej wynika nie z zaburzenia natury fizycznej, ale z konfliktu psychologicznego. Jednostka w wyniku stresu psychologicznego może nagle ulec paraliżowi, stracić mowę.

- zaburzenia dysocjacyjneamnezja – jednostka zapomina kim jestosobowość wieloraka – u tej samej osoby występuje więcej niż jedna osobowość. Każda żyje własnym życiem, względnie stabilnym i co pewien czas przejmuje pełną kontrolę nad zachowaniem tejże jednostki. SCHIZOFRENIA (od greckiego schidzei –rozczepiać i phrein – dusza, świadomość) –rozszczepienie, podzielenie umysłu.

Obecnie diagnoza schizofrenii może zostać postawiona pod warunkiem, że pierwsze objawy pojawiają się przed ukończeniem 45 roku życia, trwają przynajmniej 6 miesięcy, wiążą się z wyraźnym pogorszeniem poziomu funkcjonowania jednostki w pracy, w relacjach społecznych, a także w zakresie troski o własne zdrowie i higienę. Są to kryteria czasowe.

Muszą wystąpić też kryteria jakościowe – psychoza – nieadekwatne spostrzeganie rzeczywistości.Zazwyczaj występują halucynacje oraz urojenia.

Charakterystyczne są osłupienie – przypomina stan letargu, spowolnionego działania i katatonia – długotrwały bezruch.

Urojenia – fałszywe przekonania, odporne na wszelką argumentację.

Halucynacje- fałszywe doznania zmysłowe, dające poczucie realności, przy braku bodźców, które zwykle wywołują takie doznania. W schizofrenii zazwyczaj są to halucynacje słuchowe. Przybierają postać głosu, który stale komentuje zachowanie jednostki, bądź postać dwóch lub więcej głosów rozmawiających między sobą.Halucynacje mogą być wzrokowe, smakowe, zapachowe, związane z innymi zmysłami.

DEPRESJA (zaburzenia nastroju)Staje się zaburzeniem, gdy trwa dłuższy czas, ponad 2 tygodnie, a jej objawy zaostrzają się. Spowolnienie, przygnębienie, niska samoocena, pesymistyczne nastawienie, rozdrażnienie itp.Dwa rodzaje depresji:

Psychoza maniakalno-depresyjna (zaburzenia afektywne dwubiegunowe, psychoza dwubiegunowa)Charakteryzują się zmiennością nastroju.Po fazie depresji następuje faza euforii (manii), po niej znowu depresja i cykl się powtarza. Mogą być to cykle krótkotrwałe lub długotrwałe (3 miesiące).

W stanie manii osoby są twórcze, entuzjastyczne, skłonne do zabawy, hulanek.W depresji wyciszeni, bojaźliwi, załamani.ZABURZENIA OSOBOWOŚCIWraz z rozwojem cywilizacji pojawiają się nowe cechy patologiczne.Charakteryzują się złożonym układem cech, w którym dominuje najczęściej określona cecha patologiczna.Przykłady:- Osobowość histeryczna- Osobowość paranoidalna- Osobowość schizoidalna- Osobowość narcystyczna- Osobowość obsesyjna - Osobowość chwiejna emocjonalnie borderline – niejasne poczucie tożsamości, rozmyty obraz samego siebie, zmienne pojmowanie siebie. Niekiedy ze skłonnościami samobójczymi.- Osobowość antyspołeczna- Osobowość nieadekwatna - Osobowość lękowa- Osobowość zależna- Osobowość wieloraka.Przyczyny zaburzeń psychicznych.

1. Czynniki genetyczne i wrodzone . Genetyczne - jeżeli pojawiają się u większości członków rodziny lub u bliźniąt monozygotycznych.Czynniki wrodzone to te, które wpływają na rozwój w łonie matki lub w trakcie porodu. Alkoholizm, palenie tytoniu - zwiększa ryzyko pojawienia się zaburzeń.2. Czynniki biologiczno – organiczne - Uszkodzenie mózgu

np. depresja ma związek z osłabieniem funkcji bocznego odcinka kory czołowej (zakrętu obręczy) i zawężenia uwagi do sfery uczuć smutku. Schizofrenia ma związek z zwiększoną recepcją dopaminy w pewnych okolicach kory mózgowej.- Hormony:Niedoczynność tarczycy, niedobór hormonu wzrostu powoduje infantylizm.Niedobór tostesteronu w organizmie matki, występujący pod wpływem stresu powoduje zaburzenie osobowości dziecka.3. Relacje społeczne w rodzinie 4. Wynik niewłaściwego warunkowania bodźca np. depresja - brak pozytywnych wzmocnień

PSYCHOTERAPIA

Jest jednym ze sposobów przeciwdziałania zaburzeniom psychicznym. Daje nadzieję na poprawę, zmianę obrazu siebie i świata, poprawę relacji z otoczeniem, nasilenie empatii i zaufania.

Na poprawnie prowadzoną terapie składa się:1. Diagnozowanie czyli trafne rozpoznanie istoty zaburzenia (jej struktury i

mechanizmów jej przebiegu).2. Wskazanie przyczyn , które doprowadziły do powstania choroby. Zrozumienie tego, co

było źródłem choroby, pozwala eliminować nie tylko objawy, ale i ich podłoże 3. Prognozowanie , czyli określenie prawdopodobnego przebiegu choroby w przyszłości i

efektów terapii4. Zastosowanie skutecznych metod leczenia lub oddziaływania na pacjenta.

Najbardziej znane rodzaje terapii:

1. Psychoanaliza – metoda przywracania do świadomości treści wypartych. Psychoanalityk wydobywa wyparte treści, uświadamia pacjentowi przyczynę jego cierpienia i radzi, jak w nowy sposób interpretować przeszłe wydarzenia.

Jedną z metod są wolne skojarzenia. Pacjent mówi wszystko, co mu przychodzi do głowy a terapeuta wyłapuje istotne treści dotyczące danego zdarzenia i tą drogą dochodzi do rozpoznania przyczyn choroby.Wskazówką istotności zdarzeń jest opór pacjenta, przeniesienie na terapeutę uczuć miłości i nienawiści żywionych w dzieciństwie wobec rodziców.Jest to metoda długotrwała. Współczesne badania rozwoju psychiki podważają podstawowe przesłanki psychoanalizy.

2. Terapia humanistyczna. Określana jako egzystencjalno-humanistyczna.- psychoterapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa - psychoterapia GESTALT opracowana przez E. Perlsa. 3. Terapia behawioralnaEliminowanie niepożądanych zachowań metodami wypracowanymi w teorii uczenia się. Najbardziej znani przedstawiciele to H. Eysenck i J. Wolpe.Według tego podejścia zaburzenia neurotyczne są wyuczone i wynikają z wadliwego uwarunkowania lub deficytu uczenia.W terapii chodzi o to, by na bodziec wywołujący lęk wytworzyć spokojną reakcję - przez skojarzenia z czymś przyjemnym.

4. Terapia poznawcza.Ukierunkowana na modyfikację sądów o sobie i wydarzeniach, dotyczących pacjenta.Jeden z jej twórców A. Ellis wykazał, że wiele problemów zdrowotnych wynika z niewłaściwego (katastroficznego) myślenia.Wykazanie zasadności innego – pozytywnego myślenia jest jednym z celów terapii.Ćwiczenie właściwych schematów interpretacji zdarzeń skutecznie obniża poziom depresji.

Zagadnienia sprawdzające:Na czym polegają zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?Co to jest konwersja somatyczna?Co to jest psychoza maniakalno-depresyjna?Co to jest schizofrenia? Jakie znasz rodzaje terapii?

PSYCHOLOGIA PROCESÓW SPOŁECZNYCH

Literatura: Gerd Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003 r., s.342-383. C. Matusewicz, Wprowadzenie do psychologii, s.284-329.Zagadnienia sprawdzające:Na czym polega efekt pierwszeństwa w spostrzeganiu ludzi?Na czym polega „wiara w sprawiedliwość świata” i jakie są konsekwencje takiego przekonania?Co to jest kategoryzacja społeczna i jaki ma wpływ na relacje społeczne?