1

Urząd Gminy Sękowa

Sękowa 252

38 - 307 Sękowa

1. Charakterystyka gminy uzdrowiskowej

1.1. Położenie administracyjne

Gmina Sękowa wchodzi w skład Województwa Małopolskiego i jest częścią Powiatu Gorlickiego.

Obejmuje obszar o powierzchni 195 km.² Siedzibą władz Gminy jest miejscowość Sękowa. W skład Gminy

wchodzą następujące sołectwa: Sękowa, Siary, Męcina Mała, Męcina Wielka, Wapienne, Owczary, Ropica

Górna, Małastów, Bodaki, Bartne, Krzywa.1

Wapienne to wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Sękowa.

Uzdrowisko leży w odległości 142 km od stolicy województwa - Krakowa, 52 km od Nowego Sącza, 63 km

od Tarnowa, 103 km od Rzeszowa, od Gorlic 12 km a od Jasła 17 km.2 Wapienne zlokalizowane jest

w północnej części gminy i od zachodu graniczy z wsią Męcina Wielka, a od południa z wsią Bodaki.

1 Uchwała nr XV/189/2012 Rady Gminy Sękowa z dnia 13 sierpnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Sękowa 2 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, Załącznik do uchwały Nr XXVII/252/2009 Rady Gminy Sękowa z dnia 9 czerwca 2009 r., Sękowa 2009 r., s. 6., Sękowa - znasz li ten kraj : serwis historyczno - turystyczny, Wapienne, https://www.sekowa.info/index.php?go=7&id1=18 (dostęp z dnia 17.04.2020 r.)

2

Natomiast północna i wschodnia granica miejscowości Wapienne stanowi granicę Gminy Sękowa i Gminy

Lipinki.3

1.2 Położenie geograficzne

Wapienne położone jest w zachodniej części Beskidu Niskiego, u stóp Magury Wątkowskiej

(847 m n.p.m.). Leży w dolinie potoku Wapienka, Rozdzielanka i częściowo Szpakówka, w strefie otuliny

Magurskiego Parku Narodowego. Nad doliną wznoszą się góry: Łysa Góra (Mały Ferdel), Ferdel, Męcińska

Góra i Kamienna Góra. Integralnymi częściami miejscowości są: Niżny Koniec i Wyżny Koniec. „Część

terenów miejscowości Wapienne wchodzi w skład Magurskiego Parku Narodowego. Natomiast pozostały

teren sołectwa znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu utworzonego rozporządzeniem

nr 27 Wojewody Nowosądeckiego z dnia 1 października 1997 r. (Dz. Urz. Woj. Nowosądeckiego Nr 43 poz.

147 i Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 1999 4 Nr. 11 poz. 77), dla którego obowiązują ustalenia zawarte

w § 4 rozporządzenia oraz Regulaminie Funkcjonowania Obszaru Chronionego Krajobrazu.”4

Uzdrowisko Wapienne usytuowane jest w miejscowości Wapienne, w dolinie potoku Wapnianka, na

jego prawym brzegu.

1.3. Specyfika miejscowości

Wapienne jest jednym z najmniejszych uzdrowisk w Polsce. Ta niewielka wieś, położona w pobliżu Gorlic,

na skraju Beskidu Niskiego, liczy około 150 stałych mieszkańców5. Wapienne status uzdrowiska otrzymało

w 1966 r.6 Liczba ludności gminy (maj 2020 r.) - 5087.7

W skład Rady Gminy Sękowa wchodzi 15 radnych.

Przynależność do stowarzyszeń:

• Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP

• Związek Gmin wiejskich RP

• Regionalna Organizacja Turystyczna

3 Tamże, s. 6 - 7. 4 Plan odnowy miejscowości Wapienne, Załącznik do uchwały Nr XI/96/2007 Rady Gminy Sękowa z dnia 19 grudnia 2007 r., s. 2. 5 https://www.poradnikzdrowie.pl/regeneracja/uzdrowiska-i-termy/uzdrowisko-wapienne-aa-vZXj-b8t8-DqVV.html (dostęp z dnia 17.04.2020 r.). 6 Dane źródłowe pozyskane w badanej gminie na podstawie ankiety 7 j.w.

3

• Lokalna Grupa Działania „Beskid Gorlicki”

• Euroregion Karpaty

• Euroregion Tatry

• Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO8

1.4. Rys historyczny

Historia miejscowości sięga 1546 r., kiedy to król Zygmunt Stary nadał Michałowi, synowi sołtysa

z Męciny prawo do lokacji wsi na prawie wołoskim. Osada zamieszkiwana była przez Łemków, czego

świadectwem są liczne cerkwie zlokalizowane w okolicy. Dziś są one cennymi zabytkami architektonicznymi.

W 1629 r. Wapienne było wsią królewską, a w 1765 r. stało się własnością rodziny Lubomirskich.

W 1789 r., miejscowość została zakupiona przez starostę bieckiego Wilhelma Siemieńskiego od rządu

austriackiego. W 1789 r. Wilhelm zapisał Wapienne swemu synowi Stanisławowi i jego żonie. W 1890 r. wieś

liczyła 56 gospodarstw, a zamieszkiwało ją 334 mieszkańców, zaś w 1938 r. Wapienne liczyło 460

grekokatolików (unitów), którzy mieli swoją parafię w Męcinie Wielkiej.9 Właściwości lecznicze tutejszych wód

mineralnych znane były już od XVII wieku. Na początku wody wykorzystywano przede wszystkim w leczeniu

chorób wenerycznych. Wapienne jako miejscowość uzdrowiskowa zaczęła rozwijać się intensywnie

w XIX wieku. W latach 1810 - 1812 kurowali się tutaj żołnierze napoleońscy, po klęsce w starciu z wojskami

carskimi. W okresie zaborów, kiedy Wapienne nosiło nazwę „Schwedelbad”, w uzdrowisku znajdował się

zakład kąpielowy, który składał się z 50 wanien kąpielowych mieszczących się w 36 kabinach zabiegowych,

co pozwalało wykonywać około 250 kąpieli jednego dnia.10 Z powodu dwóch dużych pożarów w latach 1878

i 1894 łazienki zakładu uległy całkowitemu zniszczeniu. Po odbudowie zakład w Wapiennem uległ

ponownemu zniszczeniu podczas I Wojny Światowej. Został odbudowany w latach 1920 - 1924. Kąpiele

brało wówczas po około 100 osób dziennie.11 W okresie międzywojennym uzdrowisko przeżywało lata

świetności. Znajdowało się wówczas w rękach chłopskich i leczyli się w nim chłopi oraz mieszkańcy

okolicznych miasteczek. Było to zdrojowisko skromne i tanie, ale w przeciwieństwie do innych uzdrowisk

dostępne dla szerokich warstw społecznych. W czasie II wojny światowej ośrodek w Wapiennem po raz

kolejny został zniszczony.

8 Dane źródłowe pozyskane w badanej gminie na podstawie ankiety 9 Historia uzdrowiska, http://www.wapienne.pl/pl/56000/0/Historia_uzdrowiska.html (dostęp z dnia 17.04.2020 r.). 10 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże., s. 3. 11 Historia uzdrowiska, http://www.wapienne.pl/pl/56000/0/Historia_uzdrowiska.html (dostęp z dnia 17.04.2020 r.)

4

Początkowo szkody były naprawione tylko częściowo. Zakład w pełni rozpoczął działalność dopiero

w 1952 r. Po odbudowie łazienek, budynku hotelowego i ujęć źródeł wód mineralnych, którą ukończono

w latach 50-tych, aż do 1979 r. uzdrowisko funkcjonowało jako sezonowy ośrodek kolonijno - wczasowy.

Wybudowane zostały także domki campingowe wraz zapleczem gospodarczym i administracyjnym oraz

odkryty basen kąpielowy o wymiarach 25 m x 15 m i brodzik o wymiarach 15 m x 15 m.12 W latach 80-tych

XX wieku w uzdrowisku organizowane były całoroczne turnusy sanatoryjne, kolonie, wczasy rodzinne,

a w sezonie zimowym - zimowiska. Obecnie właścicielem obiektów uzdrowiskowych jest osoba fizyczna.

2. Działalność uzdrowiskowa

2.1. Najważniejsze surowce lecznicze

W lecznictwie uzdrowiskowym w miejscowości Wapienne największe znaczenie mają wody

siarczkowe i borowina. Głównym bogactwem Wapiennego są wody siarczkowo - siarkowodorowe, a ich

składniki farmakologicznie czynne odznaczają się bardzo wysoką jakością i biodostępnością dla

organizmu. 13 Dla przebiegu kuracji istotne jest również czyste powietrze, korzystny mikroklimat oraz

spokojna okolica. Wody uzdrowiska są pochodzenia infiltracyjnego, siarkowo - wodorowe, słabo

zmineralizowane, zawierające swoisty składnik, którym jest siarkowodór (H2S) w ilości do 9,3 mg/ dm³.

Mineralizacja i nasycenie siarkowodorem następuje na skutek kontaktu wód z łupkami, zawierającymi

siarczki i siarczany żelaza.14

W uzdrowisku znajdują się trzy naturalne źródła mineralne: „Marta”, „Kamila” i od 1965 r. - „Zuzanna”.

Ponadto są tutaj także dwa odwierty „Wapienne I” i „Wapienne II”,15 zawierające słabo mineralizowane wody

siarczkowe wodorowęglanowo - wapniowo - sodowe i magnezowe. W ujęciu „Marta” występuje woda

charakteryzująca się stabilnością hydrochemiczną o następującej zawartości składników leczniczych: 0,04 -

0,05% HCO3 - Ca - Na, H2S. Również w ujęciu „Kamila” woda posiada stabilność hydrochemiczną, a jej

charakterystyka jest następująca: 0,04 - 0,05%HCO3 - Ca - Mg, H2S.16

12 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże., s. 4. 13 Naturalne tworzywa lecznicze w Wapiennem, http://www.wapienne.pl/pl/56001/0/Naturalne_tworzywa_lecznicze_w_Wapiennem.html (dostęp z dnia 17.04.2020 r.) 14 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże. s. 15. 15 Sękowa, znasz li ten kraj? Serwis historyczno - turystyczny, https://www.sekowa.info/index.php?go=17&id1=18&ido=134 (dostęp z dnia 17.04.2020 r.) 16 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże. s. 15 - 16.

5

2.2. Właściwości klimatyczne

Wapienne jest uzdrowiskiem podgórskim, które charakteryzuje się łagodnym mikroklimatem.

Położenie miejscowości w głębokiej kotlinie sprawia, że jest ona osłonięta od silnych wiatrów. Z drugiej

jednak strony nasłonecznienie uzdrowiska jest nieco ograniczone, co w efekcie sprzyja występowaniu

dużych wahań temperatury. Pod kątem uzdrowiskowym na jego korzyść przemawia zdecydowanie czyste

i nieskażone powietrze. Świadectwo potwierdzające właściwości lecznicze klimatu wydane zostało przez

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyńskiego Polskiej Akademii Nauk

w Warszawie, w sierpniu 2008 r. Parametry sanitarne powietrza oraz warunki bioklimatyczne miejscowości

Wapienne spełniają odpowiednie normy przewidziane dla uzdrowisk, co sprawia, że klimat na tym terenie

jest naturalnym surowcem leczniczym.17

2.3. Lecznictwo uzdrowiskowe

W uzdrowisku prowadzone jest leczenie uzdrowiskowe w następujących kierunkach leczniczych:

• schorzenia reumatyczne i ortopedyczno - urazowe,

• choroby kobiece,

• alergie,

• schorzenia dermatologiczne,

• schorzenia układu krążenia,

• układu oddechowego,

• układu nerwowego,

• choroby układu wydzielania wewnętrznego i przemiany materii,

• wyczerpanie nerwowe,

• przewlekły stres,

• osłabienie.

Tutejsze wody mają działanie przeciwzapalnie i przeciwmiażdżycowe, zapobiegają powstawaniu

zakrzepów krwi. Są pomocne w leczeniu cukrzycy, otyłości, osteoporozy a także chorób układu moczowego

i układu trawienia. Udowodniono także, że zwiększona obecność grup SH we krwi działa redukująco

i antyoksydatywnie, co wykorzystuje się podczas zabiegów kosmetycznych i upiększających.

17 Tamże. s. 16 - 17.

6

Klimat Wapiennego może być wykorzystywany w leczeniu schorzeń układu termoregulacyjnego dzięki

zróżnicowanym bodźcom klimatycznym i terenowym.18

W uzdrowisku funkcjonuje zakład lecznictwa uzdrowiskowego - Ośrodek Sanatoryjno - Leczniczy

w Wapiennem. 19 […] Został wpisany do rejestru zakładów opieki zdrowotnej decyzją Wojewody

Małopolskiego nr. PS.XI.UD.8011 - 282- 05 dnia 7 września 2005 r. Obecnie właścicielem ośrodka

i wszystkich przynależnych do niego obiektów jest osoba prywatna.20

Ośrodek zajmuje powierzchnię 17 ha terenu przyległego do dużego kompleksu leśnego.21 Obiekt

dysponuje zróżnicowaną bazą noclegową w budynkach stałych i domkach kempingowych. Posiada również

szerokie zaplecze bazy żywieniowej i towarzyszącej.

Urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego w miejscowości Wapienne to:

• Park zdrojowy - Ogród Marysieńki,

• Park zdrojowy - Ogród Laury,

• Fontanna Zdrowia i Odpoczynku,

• Pijalnia Wód Zdrojowych,

• Grota Solna z dwiema tężniami,

• Ścieżki ruchowe.22

3. Formy świadczonych usług

Zakres usług świadczonych przez Ośrodek Sanatoryjno - Leczniczy w Wapiennem jest bardzo

szeroki. W leczeniu wykorzystuje się naturalne surowce lecznicze, czyli wody siarczkowe, których ujęcia

znajdują się na terenie uzdrowiska. W ramach świadczonych usług Ośrodek Sanatoryjno - Leczniczy oferuje

także kurację borowinową (balneologiczną), która ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne,

przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe i rozkurczające jest istotnym uzupełnieniem terapii

18 Profil leczniczy uzdrowiska, http://www.wapienne.pl/pl/56150/0/Profil_leczniczy_uzdrowiska.html, Sanatoria i uzdrowiska w Polsce – Wapienne https://sanatoria.medme.pl/uzdrowisko/uzdrowisko-wapienne-najwazniejsze-informacje (dostęp z dnia 17.04.2020 r.) 19 Uchwała nr XIV/169/2012 Rady Gminy Sękowa z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zmiany Statutu Uzdrowiska

Wapienne, Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XIV/169/2012 Rady Gminy Sękowa z dnia 26 czerwca 2012 r.,

http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U80/2012/126/3667.pdf#zoom=90 (dostęp z dnia 17.04.2020r.).

20 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże. s. 20. 21 Sękowa, znasz li ten kraj? Serwis historyczno - turystyczny, tamże. 22 Uchwała nr XXVIII/314/2017 Rady Gminy Sękowa z dnia 26 października 2017 r. w sprawie zmiany Statutu Uzdrowiska Wapienne, http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/WDU_K/2017/7468/akt.pdf (dostęp z dnia 17.04.2020 r.)

7

wodami siarczkowymi. Duże ilości pokładów borowiny znajdują się w lasach pobliskiej Kamiennej Góry

i charakteryzują się wysoką jakością. Balneologię stosuje się w leczeniu schorzeń narządów ruchu.23

Aktualnie stosowane są następujące zabiegi lecznicze:

• mineralne kąpiele siarczkowe;

• kąpiele perełkowe;

• kąpiele ozonowe z hydromasażem;

• okłady borowinowe całkowite i częściowe;

• masaże - klasyczny i podwodny, wibracyjny, sportowy, uciskowy, drenaż limfatyczny.

Ponadto wykonywane są zabiegi rehabilitacyjne i upiększające w zakresie:

• światłolecznictwa;

• elektrolecznictwa;

• mechanoterapii;

• kinezyterapii.

W ofercie jest również różnego rodzaju gimnastyka: oddechowa, indywidualna grupowa, na

przyrządach, inhalacje oraz inne usługi dodatkowe (badanie EKG, porady lekarskie, itp.).24 Sanatorium

Wapienne jest ośrodkiem otwartym na przyjmowanie kuracjuszy w ramach ubezpieczenia zdrowotnego NFZ

- turnusy sanatoryjne, jak również prywatnie. W ofercie są również odpłatne turnusy rehabilitacyjne, pobyty

lecznicze, świąteczne i weekendowe. Poza standardowymi usługami organizowane są także uroczystości

rodzinne oraz imprezy okolicznościowe.

4. Turystyka uzdrowiskowa gminy

4.1 Atrakcje turystyczne

W uzdrowisku i okolicach znajduje się kilkanaście atrakcji turystycznych, do których należą:

• Dom Zdrojowy,

• pijalnia wód, źródła mineralne: „Marta”, „Kamila,”

• odkryty basen kąpielowy,

23 Plan rozwoju uzdrowiska Wapienne - 2009 rok, tamże. s. 20. 24 Tamże. Zob. też. Sękowa, znasz li ten kraj? Serwis historyczno - turystyczny, https://www.sekowa.info/index.php?go=17&id1=18&ido=134 , Sanatoria i uzdrowiska w Polsce, Ośrodek Wczasowo-Leczniczy w Wapiennem, https://sanatoria.medme.pl/sanatorium/orodek-wczasowo-leczniczy-w-wapiennem (dostęp z dnia 17.04.2020 r.)

8

• Magurski Park Narodowy - Jest to dogodny punkt wyjściowy na szlaki turystyczne m.in. do rezerwatu

skalnego Kornuty - najstarszego rezerwatu przyrody w Beskidzie Niskim z Jaskinią Mroczną. Rezerwat

znajduje się niedaleko od Wapiennego na południowo - zachodnich stokach Magury Wątkowskiej. Obejmuje

powierzchnię 11,9 ha i został utworzony w 1964 r. Faktycznie obszar ten chroniony jest już od 1938 r. Na

terenie rezerwatu znajdują się skałki dochodzące do 20 m wysokości oraz jaskinie pięknie wyrzeźbione przez

procesy erozyjne. Ciekawostką jest reliktowy krzew kosodrzewiny, pozostałość epoki lodowcowej.25

• cmentarz z I wojny światowej nr 83 - Jest to miejsce spoczynku żołnierzy poległych w czasie I wojny

światowej w bitwie pod Gorlicami. Zaprojektowany został przez Hansa Mayra. Cmentarz znajduje się na

skraju wsi Wapienne, na zalesionym zboczu.

• pobliskie zabytki łemkowskiej kultury cerkiewnej,

• chaty łemkowskie,

• przydrożne kapliczki i krzyże,

• Diabli Kamień w miejscowości Folusz, gdzie można również samodzielnie łowić pstrągi w pobliżu

smażalni ryb,

• zabytkowe kościoły i cerkwie, część wpisana na listę UNESCO (Sękowa, Binarowa), na Szlaku

Architektury Drewnianej,

• Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach,

• średniowieczne miasto królewskie Biecz, z bogatą historią zwane małym Krakowem,

• kościół farny pw. Bożego Ciała w Bieczu,

• Muzeum Przemysłu Naftowego w Libuszy,

• wpisany na listę UNESCO zabytkowy Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej,

• Karpacka Troja w Trzcinicy - skansen archeologiczny, gdzie odkryto jedną z pierwszych silnie

ufortyfikowanych osad znanych z terenu Polski, powstałą w początkach epoki brązu, ponad 4000 lat temu,

• Ośrodek Edukacyjno - Muzealny im. Jana Szafrańskiego w Krempnej

• Zalew Klimkówka,

• Skansen w Szymbarku wraz z Kasztelem - najlepszy przykład renesansowej budowli tego typu Polsce

• Rezerwat przyrody Skamieniałe Miasto w Ciężkowicach,

• Park linowy w Krzywej,

• Stadnina Koni Huculskich „Gładyszów” - największa w Europie siedziba koni tej rasy,

25 Sękowa, znasz li ten kraj? Serwis historyczno - turystyczny - Wapienne, https://www.sekowa.info/index.php?go=7&id1=18 (dostęp z dnia 17.04.2020 r.)

9

• Magura Małastowska - kompleksowa stacja narciarska z główną trasą o długości 1,4km.

• - Sękowa Ski - wyciąg narciarski.26

Warto dodać iż Uzdrowisko Wapienne oddalone jest 12 km od Gorlic. Miasto to było centrum Gorlickiego

Zagłębia Naftowego - jednego z najstarszych obszarów wydobycia i przerobu ropy naftowej na świecie. Na

jednej z ulic miasta zapłonęła również pierwsza uliczna lampa naftowa na świecie. Na terenie Wapiennego

znajdowały się kopalnie ropy naftowej. Miejscowi Łemkowie trudnili się kamieniarstwem i wyrabiali kamienie

do żaren, krzyże i płyty posadzkowe.27

4.2 Imprezy cykliczne i wydarzenia regionalne

W uzdrowisku Wapienne w maju odbywają się zawody Perły Małopolski - Beskid Niski - biegi. Celem

zawodów jest popularyzacja biegania jako najprostszej formy czynnego wypoczynku i rekreacji ruchowej oraz

promocja Małopolski, Gminy Sękowa oraz Uzdrowiska Wapienne. Organizatorem jest Stowarzyszenie Perły

Małopolski.28

5. Galeria zdjęć

Zdjęcia udostępnione przez Gminę Sękowa (Urząd Gminy Sękowa)

26 Atrakcje turystyczne w Wapiennem i okolicach, http://www.wapienne.pl/pl/27005/0/Atrakcje_turystyczne_w_Wapiennem_i_okolicach.html , Sękowa, znasz li ten kraj? Serwis historyczno - turystyczny - Wapienne, https://www.sekowa.info/index.php?go=7&id1=18, Sękowa pl. - Wapienne, http://www.sekowa.pl/nasza-gmina/miejscowosci/wapienne/ (dostęp z dnia 17.04.2020 r.) 27 Tamże. 28 Perły Małopolski, http://perlymalopolski.pl/ (dostęp z dnia 17.04.2020r.).

10

11

12

13

14

15