Upicie alkoholowe jako przedmiot

ekspertyzy psychiatrycznej

Janusz Heitzman

Klinika Psychiatrii Sądowej

Instytut Psychiatrii i Neurologii

Odpowiedzialność karna pijanych przestępców jest

zróżnicowana w zależności od rodzaju rozpoznanego

upicia alkoholowego w czasie czynu.

Frustracja współistnieje tak w nadużywaniu alkoholu jak i agresji.

frustracja – alkohol- frustracja- agresja- frustracja- przestępstwo

Alkohol jest środkiem proagresywnym, który:

- indukuje spontaniczne, agresywne zachowanie u osób

uprzednio nieagresywnych

- wzmaga agresję u osób pierwotnie agresywnych

- obniża dawkę progową (natężenie) czynników

wyzwalających agresywną odpowiedź

Znaczenie czynników charakterologiczno-

środowiskowych

- predyspozycje charakterologiczno-środowiskowe

do nadużywania alkoholu i zachowań agresywnych

- negatywny wpływ środowiska rodzinnego

obciążonego alkoholizowaniem i przestępczością

- zaniedbanie wychowawcze, negatywne wzorce

- brak możliwości zaspokajania podstawowych

potrzeb psychicznych dziecka

- niski status materialny

Badania zabójców ze znaczącą rolą alkoholu w ich życiu

wskazują na:

- zaburzenia socjalizacji w okresie adolescencji.

- preferowane zaspokajanie potrzeb odbywa się na zasadzie

otwartego agresywnego ataku przeciwko innym.

- wzory rozwiązywania sytuacji konfliktowych na zasadzie

stosowania przemocy.

- zaburzenia w komunikacji społecznej

- patologię rodziny (konflikty)

- brak dodatnich więzi emocjonalnych z ojcami

Znaczenie organicznego uszkodzenia OUN

Wpływ alkoholu na pierwotnie i trwale uszkodzony mózg:

- zmiana zachowań

- zachowania przestępne

Tło uszkodzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego:

- upośledzenie umysłowe

- przebyte urazy czaszkowo-mózgowe

- przewlekła intoksykacja alkoholowa

- choroby zakaźne

- choroby zwyrodnieniowe

- choroby naczyniowe

- zatrucia (nie alkoholowe)

Potwierdzono związki między przewlekłą

intoksykacją alkoholową a korowymi i

podkorowymi zanikami mózgu w płatach czołowych.

Ujawnienie organicznego zespołu zaburzeń

osobowości nie musi ujawniać predyspozycji

przestępczych gdy jednak dojdzie do intoksykacji

alkoholowej wzrasta nasilenie objawów zespołu

psychoorganicznego – zostaje przekroczona pewna

granica za, którą zaczyna się działanie wbrew prawu.

Każde upicie alkoholowe jest stanem zakłócającym prawidłowe

funkcjonowanie świadomości.

Zaburza zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i zdolność

do pokierowania swoim postępowaniem – jest albo chorobą

psychiczną albo innym zakłóceniem czynności psychicznych.

Konflikt interesów

- poczytalność sprawcy jest wyłączona lub

zmniejszona

- kryminogenny charakter odurzenia alkoholem

wymaga

stanowczej ochrony społeczeństwa przed czynami

nietrzeźwych przestępców

Warunki konieczne do oceny poczytalności sprawcy

precyzuje art. 31 Kodeksu Karnego

1. Nie popełnia przestępstwa...

2. Jeżeli w czasie popełniania przestępstwa...

3. Przepisów

1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca

wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia

powodujący wyłączenie lub ograniczenie

poczytalności, które przewidywał albo mógł

przewidzieć.

Konstrukcje prawne wiek XIX:

Każdy pijany jest niepoczytalny, lecz gdy popełnił czyn

zabroniony ustawą niezależnie czy był bardziej czy mniej

winny popełnienia przestępstwa musi zostać ukarany za picie

(wprawienie się w stan odurzenia)

Rauschdelikt- sprawca odurzony alkoholem do utraty

świadomości był winien zaistniałemu stanowi odurzenia i za

to można mu było przypisać winę a nie za czyn popełniony w

stanie niepoczytalności.

Kara za tzw. Rauschdelikt – czyn był zbrodnią.

Biegli psychiatrzy wypowiadają się o charakterze

upicia alkoholowego jak i o zdolności rozpoznania

przez pijanego sprawcę znaczenia dokonanego czynu

i o zdolności do pokierowania przez niego swoim

postępowaniem.

O tym czy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości,

który przewidywał albo mógł przewidzieć –

rozstrzyga sąd.

Upicia alkoholowe – rodzaje intoksykacji

1. Upicie alkoholowe zwykłe ( proste, ostre)

- Efekt zależny od dawki (stężenia alkoholu w krwi)

- Zmiana stanu funkcjonalnego synaps

aktywującego układu siatkowatego i niektórych

obszarów kory mózgowej

- Zaburzenie czynności hamującej ośrodków

korowych co prowadzi do usamodzielnienia się

ośrodków podkorowych odpowiedzialnych za

działania odruchowe.

- Dawka alkoholu do 0,5 promila = pozorna

aktywność psychiczna, zaburzenia

psychomotoryczne i kojarzeniowe.

- Dawka alkoholu powyżej 1,0 promila =

odhamowanie działań popędowych.

Toksykologiczny podział upić alkoholowych

1. Faza dysforyczna– do 1,0 promila. (subiektywna poprawa

nastroju, zwiększenie pewności siebie, , zmniejszenie pojemności

uwagi, zaburzenia spostrzegania [czyny chuligańskie])

2. Faza euforyczna - od 1,0 do 2,0 promila. (zwiększenie

napędu psychomotorycznego, działania popędowe, euforia,

syntoniczność, upośledzenie krytycyzmu, zaburzenia

psychomotoryczne i psychosensoryczne [czyny szczególnie agresywne ,

zabójstwa ich usiłowania, gwałty, podpalenia)

3. Faza ekscytacyjna od 2,0 do 3,0 promila (zanik uczuć

wyższych, zwiększenie napędu psychoruchowego, działania popędowe,

niezborność, zaburzenia mowy i równowagi)

4. Faza narkotyczna od 3,0 do 4,0 promila (zamroczenie, sen

narkotyczny, zaburzenia ośrodka oddychania i krążenia).

5. Faza porażenna od 4,0 do 5,5 promila i więcej (głęboki

sen narkotyczny, odkorowanie, zanik odruchów prostych drgawki,

porażenie ośrodków oddychania i krażenia).

Upicia alkoholowe „niezwykłe”

Tradycyjnie: upicie patologiczne, upicie na podłożu

patologicznym.

Zakres terminologiczny:

- zatrucie alkoholowe padaczkopodobne

- upicie niezwykłe

- upicie skomplikowane (Binder)

- ciężkie upojenie patologiczne

- nienormalna reakcja na alkohol (Bleuler)

- anormalna reakcja na alkohol ( Hoff)

- upicie patologicznie zabarwione

- upicie alkoholowe wyjątkowe (Frostig)

- upojenie na tle patologicznym

- upojenie psychopatyczno-dysforyczne

- upicie powikłane (atypowe)

Upicie atypowe:

- upicie niezwykłe

- postać złożona upicia zwykłego

- upojenie na podłożu patologicznym

- nienormalna reakcja na alkohol wg Hoffa

(zdarza się często i powtarza się a zachowanie w czasie

trwania jest zgodne z osobowością, zmniejszoną poczytalność

przyjmuje się tylko gdy wystąpi po raz pierwszy)

- upojenie powikłane

Upicie patologiczne

(postać epileptoidalna i urojeniowa)

Obraz kliniczny:

- rzadkie występowanie

- niezależność od ilości spożytego alkoholu

(raczej małe dawki)

- możliwość powtarzania się kilka razy w

życiu

(u uzależnionych)

- może wystąpić tylko raz w życiu

Obraz kliniczny c.d.

- nagłość, gwałtowność i brutalność reakcji

agresywnej

- zaburzenia świadomości typu pomrocznego

- zaburzenia orientacji w miejscu i czasie

- zaburzenia afektu (lęk, wściekłość, złość)

- objawy psychotyczne (złudzenia, omamy,

urojenia)

- pobudzenie psychomotoryczne

- sen terminalny (bezpośrednio po czynie) lub

senność

- niepamięć wsteczna całkowita, niepamięć

następcza i wysepkowa

- wyraz twarzy sugeruje chorobę psychiczną

Czynniki usposabiające dla upicia patologicznego

- pierwotne organiczne uszkodzenie mózgu

- padaczka

- stany po urazach cz-m

- psychopatie

- „starcze skostnienie osobowości”

- obniżona tolerancja na alkohol

- stany po ciężkich chorobach somatycznych i

aktualne choroby

- wyczerpanie fizyczne

- wygłodzenie

Czynniki usposabiające dla upicia patologicznego c.d.

- czynniki termiczne

- deprywacja snu

- utrata krwi

- leki psychotropowe

- uzależnienie alkoholowe

- psychozy reaktywne

- przebyta schizofrenia

- sytuacje konfliktowe bez związku z ofiarą

- ciężkie przeżycia emopcjonalne

Upicie patologiczne jest krótkotrwałą chorobą

psychiczna spełniającą kryterium niepoczytalności

zawarte w art. 31

1 K.K.

Rozpoznanie upicia patologicznego budzi

wątpliwości. Nie istnieje jako niezależna jednostka

mozologiczna

Upicie na podłożu patologicznym – obraz

kliniczny podłoża

• Jest rzadkie

• Jest częste i powtarza się

• Jest trudne do wykluczenia

• Nie osiąga jakości jak upicie patologiczne

• Jest niezależne od ilości wypitego alkoholu

• Dominują ilościowe zaburzenia świadomości

Upicie na podłożu patologicznym – obraz

kliniczny podłoża

• Agresywne działania, obce osobowości i niekiedy

wynikające z osłabienie tzw. hamulców moralno

etycznych

• Dominuje gwałtowne pobudzenie motoryczne

• Występują cechy działań automatycznych

(automatyzmy ruchowe)

• Nastawienie urojeniowe (urojenia ?)

Czynniki podłoża w upiciu na podłożu patologicznym

- organiczne uszkodzenie OUN

- zmiany pourazowe (charakteropatyczne)

- padaczka

- stany po zapaleniu mózgu i opon

- stany po zatruciach

- miażdżyca, kiła, choroby innych narządów

- uzależnienie alkoholowe

Tłem upicia na podłożu patologicznym mogą

być zaburzenia osobowości (psychopatie),

nerwice, schizofrenia, choroba afektywna

Upicie na podłożu organicznego uszkodzenia OUN –

propozycja terminologiczna

Różnice w natężeniu objawów psychopatologicznych

są zależne od związku stwierdzanego podłoża z:

- nerwicą

- zaburzeniami osobowości psycho- lub

socjopatycznymi

- przemijającymi stanami reaktywnymi

Diagnoza upicia na podłożu patologicznym

prowokuje zawężenie procesu diagnostycznego

wyłącznie do braku lub obecności podłoża

Zasadniczym elementem w różnicowaniu upić

alkoholowych jest ich obraz kliniczny jednak tyko

pozornie może się wydawać, że rodzaj stwierdzanego

podłoża jest nieistotny

Wyróżnienie upicia na podłożu organicznego

uszkodzenia OUN wskazuje na różnicujący obraz

kliniczny i „organiczne” podłoże

Kryteria poczytalności mogą być upośledzone z uwagi

na pierwotne podstawowe schorzenie niezależnie od

intoksykacji alkoholowej (alkohol jest jedynie

elementem dodatkowym)

Wypowiadanie się nt. poczytalności jest zależne od

pierwotnie istniejących zaburzeń psychicznych

(psychozy, niedorozwoje umysłowe, zespoły

psychoorganiczne, zespoły lękowe, głębokie

zaburzenia osobowości)

Rola alkoholu jest drugorzędna – ma znaczenie w

wyborze środków zabezpieczających

Zespół zależności alkoholowej:

- rozpoznanie zespołu zależności alkoholowej

(uzależnienia alkoholowego) wpływa na opiniowanie

o poczytalności

- diagnoza choroby alkoholowej przy stwierdzeniu

zmian charakteropatycznych może uzasadniać

przyjęcie kryterium ograniczonej poczytalności od

stopnia nieznacznego do znacznego

- chroniczny zespół zależności alkoholowej z

degradacja psychiczną i społeczną z cechami

otępienie intelektualnego daje podstawy do

przyjęcia niepoczytalności

Najczęstsze przestępstwa przewlekle uzależnionych

od alkoholu to:

- przestępstwa przeciwko mieniu

- zakłócanie porządku publicznego

- zachowanie agresywne przeciwko zdrowiu i życiu

innych – najczęściej mają miejsce wobec własnej

rodziny

- przyjęcie niepoczytalności w czynie z powodu

przewlekłego zespołu zależności alkoholowej wiąże

się z zastosowaniem środka zabezpieczającego jeżeli

pozostawanie sprawcy na wolności wiąże się z

groźbą, że sprawca popełni podobny czyn

Sądowo psychiatryczne znaczenie alkoholowych

zaburzeń świadomości i psychoz alkoholowych

- dipsomania (opilstwo okresowe) – kradzieże

- delirium tremens – sporadyczne czyny przeciwko

życiu i zdrowiu

- halucynoza alkoholowa – czyny przeciwko życiu i

zdrowiu

- alkoholowy obłęd zazdrości („paranoia alcoholica”)

czyny przeciwko życiu i zdrowiu

- psychoza Korsakowa – drobne nadużycia finansowe

- ujawniający poalkoholowe zaburzenia świadomości bądź

psychozy alkoholowe są niewiarygodni w roli świadków

Rozpoznanie psychozy alkoholowej skutkuje

zniesieniem zdolności rozpoznania znaczenia

czynu jak i pokierowania swoim

postępowaniem w rozumieniu art. 31

1 K.K.

Wymaga określenia w opinii rokowania oraz

wskazania sposobów i możliwości leczenia