Grafologia

Wykład 5

Pojęcie ekspertyzy dokumentów jest bardzo szerokie. W kryminalistyce przez dokument rozumie się każdy przedmiot, który od innych przedmiotów różni się tym, że została na nim utrwalona treść intelektualna za pomocą pisma. Pismo w kryminalistyce, to każdy znak, który utrwala treść intelektualną, niezależnie od tego czy należy do alfabetu i od tego, jak został naniesiony. W przypadku ekspertyzy dokumentu rozróżniamy: - ekspertyzę techniczną, - ekspertyzę pisma ręcznego. Taki podział podyktowany jest przede wszystkim sposobami badań oraz możliwościami technicznymi.

Ekspertyza techniczna dokumentu obejmuje problem badań: a) podłoża dokumentu – papierów i innych materiałów służących za podłoże,

b) przyrządów służących do nanoszenia pisma na podłoże ( pióro, długopisy, mazaki, ołówki, urządzenia techniczne służące do nakładania znaków na podłoże,

c) środków kryjących – za takie uważamy przede wszystkim wszelkiego rodzaju atramenty, pasty długopisowe oraz wszelkiego rodzaju środki chemiczne, służące do utrwalania znaków pisarskich na podłoże,

d) środków identyfikacji, środków zabezpieczających dokumenty szczególnego rodzaju.

Zagadnienia związane z ekspertyzą dokumentów są istotne, bowiem: • coraz częściej fałszuje się dokumenty i coraz częściej robi się to

profesjonalnie, • problematyka związana z ekspertyzą dokumentów oraz analizą

pisma ręcznego jest różnie traktowana przez organy ścigania; zwłaszcza w przypadku sądów mamy do czynienia z

,,neografologią’’. Neografologia (psychologiczna analiza pisma) – dziedzina psychologii zajmująca się ustalaniem związków między grafizmem a dominantami osobowościowymi. Grafologia jako technika projekcyjna ma swoje naukowe podstawy w psychologii ekspresji i wyrazu.

W kryminalistyce za dokument uważamy każdą rzecz, na której za pomocą pisma została utrwalona treść intelektualna, treść myślowa człowieka i co zrobił nanosząc na przedmiot jakieś znaki, które mogą być odczytane przez człowieka, który je naniósł albo przez szersze grono osób. Za pismo w kryminalistyce uważa się każdy znak, za pomocą którego została na dokumencie utrwalona treść intelektualna. Za pismo więc uważa się nie tylko pismo alfabetyczne, partykularne, ręczne, ale i wszelkiego rodzaju techniki. W związku z powyższym za dokument w kryminalistyce uważa się również taśmę magnetofonową, płytę gramofonową, karty płatnicze itp. Do pisma zaliczamy również znaki zabezpieczające dokumenty, np. znaki wodne na papierze.

Dokument składa się zazwyczaj z trzech podstawowych części: 1. z podłoża – którym do niedawna najczęściej był papier;

2. ze znaków graficznych;

3. Ze środków, za pomocą których te znaki graficzne są nanoszone i

później mogą być odczytane. Poza tym niektóre dokumenty, zwłaszcza specjalnego znaczenia, posiadają specjalne znaki zabezpieczające.

Pismo ludzkie zawiera wiele cech, pomiarowych i opisowych, z części

z nich człowiek zdaje sobie sprawę, są to np. wysokość czy szerokość

pisma, jego pochylenie. Ale oprócz tego w piśmie znajduje się cały

szereg cech wykorzystywanych do identyfikacji, z których nie zdajemy

sobie sprawy. "To są np. znaki diakrytyczne, czyli to, jak piszemy

kropki, przecinki, w którym kierunku piszemy ogonki w +ą+ czy +ę+"

Pismo ręczne

Wśród cech z reguły nieuświadamianych znajdziemy - takie cechy

pisma jak topografię, czyli, w jaki sposób zapisujemy kartkę papieru,

czy więcej miejsca zostawiamy z prawej strony, czy z lewej, czy

równomiernie ją zapisujemy, gdzie stawiane są nagłówki tekstu, gdzie

data, gdzie stawiany jest podpis, czy pojawiają się wcięcia w

akapitach. "To są pewne cechy nawykowe pisma, którą bardzo trudno

sobie uświadomić, a co za tym idzie - zamaskować" .

Pismo ręczne

Kolejnym badanym elementem jest tzw. impuls pisma. "Czyli ile

znaków piszemy za jednym pociągnięciem ręki. Ten impuls może

wskazywać, że piszemy tylko fragment litery (tak robią dzieci),

pojedynczą literę, sylabę, albo wyraz, aż do całego zdania. Choć to

ostatnie zdarza się obecnie coraz rzadziej. Osoby, które dużo i często

piszą mają tzw. wyższą klasę pisma, czyli ich pismo jest bardziej

sprawne i wyćwiczone„.

Pismo ręczne

Bada się także nacisk środka pisarskiego (długopisu, pióra itp.) na

papier, a także np. adiustacje, tj. sposób inicjowania i kończenia liter,

wiązanie pisma, czyli sposób łączenia ze sobą znaków itp.

na cechy pisma mamy ograniczony wpływ. Po pierwsze, nie jesteśmy

w stanie zmieniać cech, o których istnieniu nie wiemy. Po drugie –

możemy je zmieniać tylko w pewnym zakresie i kierunku. Każdy

człowiek ma określone zdolności manualne, wyrażające się m.in. w

tym, w jaki sposób pisze. O ile każdy będzie w stanie pisać w sposób

mniej zborny, czyli maskować pismo, obniżając jego klasę, o tyle nie

jesteśmy w stanie naturalnej klasy podwyższyć, tak jak nie będziemy

w stanie bez przygotowania skoczyć w dal 8 metrów.

Pismo ręczne

Przy tego typu badaniach bardzo ważny jest materiał porównawczy.

"Materiał porównawczy musi być adekwatny. Oznacza to np.

analogiczny rodzaj zapisu w stosunku do dokumentu, którego

autentyczność jest badana, czyli jeśli np. bada się życiorys, to materiał

porównawczy powinien być też tzw. tekstem długim. Jeśli

sprawdzamy autentyczność podpisu, to musimy mieć materiał

porównawczy w formie podpisów,

Pismo ręczne

Materiał porównawczy powinien być znacznie obszerniejszy niż

materiał dowodowy (kwestionowany), na przykład dla jednego

podpisu kwestionowanego powinno być to kilkadziesiąt podpisów,

dla jednej strony tekstu długiego – co najmniej kilka stron materiału

porównawczego, bo człowiek stosuje różne rozwiązania graficzne.

"Anegdotycznie mówi się, że jeśli mamy dwa identyczne podpisy, to

przynajmniej jeden z nich będzie sfałszowany„.

Kolejnym ważnym wymogiem jest to, żeby materiał porównawczy

pochodził z okresu, z którego pochodzi materiał, którego

autentyczność badamy. Bo pismo człowieka zmienia się w czasie.

Pismo ręczne

W teorii i praktyce kryminalistycznej słusznie podkreśla się duże

znaczenie prawidłowo skompletowanego materiału porównawczego.

Postulat odpowiedniości jest spełniony, gdy dysponuje się w

badaniach dwoma podstawowymi jego rodzajami: bezwpływowym

oraz pobranym na polecenie.

bezwpływowy: rękopisy (zapisy i podpisy) sporządzone w

sytuacjach i sprawach niemających związku z prowadzonym

postępowaniem .

pobrany na polecenie: protokolarnie pobrane próby pisma

(zapisów/podpisów) od danej osoby przez wnioskodawcę

Pismo ręczne

Metoda kaligraficzna jest jedną z najstarszych metod i opiera się na

charakterystycznym sposobie kreślenia liter (podobieństwo budowy

kształtu liter).

Metody badania pisma ręcznego

Metoda sygnalityczna – tzw. opisowo – porównawcza. Bada się w tej

metodzie rysunek liter w zależności od liter sąsiednich. Odmienność

kreślenia liter zależy od ich położenia w wyrazie.

Metody badania pisma ręcznego

W metodzie sygnalitycznej uwzględniamy liczne cechy pomijane w

metodzie kaligraficznej takie jak: sposób wiązania liter, kąt nachylenia

pisma, szerokość, wysokość, naciskowość pisma.

Litery podzielić można także w tej metodzie według innego

kryterium, a mianowicie w zależności od tego czy rozmieszczone są w

ramach jednego poziomu:

a) - litery śródlinijne,

b) - litery nadlinijne,

c) - litery podlinijne.

Metody badania pisma ręcznego

Metody badania pisma ręcznego

Metoda grafometryczna jest wyrazem dążenia do wykorzystania w

badaniach pisma cech niezależnych. Metodę tą zapoczątkował i

rozwinął E. Locard – francuski kryminolog. Stwierdził on, że człowiek

w związku z tym, że ma określone nawyki ( także w odniesieniu do

pisania ) co prowadzi do tego, że nie zmienia on proporcji pomiędzy

wymiernymi elementami pisma. Wiadomo, że każdy zmienia wielkość

pisma i wobec tego wielkość bezwzględna pisma nie ma większego

znaczenia, natomiast nie zmienia stosunków wielkościowych, które

można analizować w drodze pomiarów.

Metody badania pisma ręcznego

E. Locard stwierdził, że najłatwiej i najpewniej można dojść do

wyników, gdy dokona się rozłożenia pisma na składniki wymierne i

porówna otrzymane w drodze pomiarów wyniki. W przypadku pisma

występują cztery wartości dające się badać w drodze pomiarów; są to:

1. wielkość – stosunek wielkości do szerokości,

2. kierunki – podawane w wielkościach kątowych – podaje się kąt,

jaki tworzy litera z tzw. linią podstawową wiersza,

3. przerwy – oderwanie od podłoża; cecha ta bardzo mocno wiąże się

z tzw. impulsem,

4. kształt znaków liter – ale liter tylko charakterystycznych.

Metody badania pisma ręcznego

Podstawowe zasady metody grafometrycznej są następujące:

Pomiary wyrażane są w dziesiątych częściach milimetra,

Pomiary są pożyteczne gdy są porównywalne,

Wyniki wyrażamy za pomocą wykresów i elementów obliczanych

statystycznie,

Podstawę opinii stanowi wymierzenie na autentycznych tekstach

wielkości tego samego elementu pisma i przedstawienia go w

postaci krzywej; następnie wykreślamy krzywą dla dokumentu

podejrzanego i tak otrzymane krzywe porównujemy.

Metody badania pisma ręcznego

Metoda graficzno-porównawcza jest najmłodszą metodą badania

pisma. Wykształciła się w latach 20 XX wieku. Jej powstanie przypisano

radzieckiemu uczonemu Winbergowi. Wychodzi ona z następującego

założenia – między pismem a mową piszącego istnieje jedność i w

związki z tym, biegły przeprowadzając ekspertyzę pisma powinien

badać nie tylko grafizm, ale i język jakim posługuje się piszący.

Metody badania pisma ręcznego

Przy badaniu graficzno – porównawczym należy zwrócić uwagę na

analizę:

- leksykalną i gramatyczną,

- składniową,

- morfologiczną tekstu.

- topograficzną tekstu – czyli rozmieszczenie pisma na podłożu

dokumentu,

- materiałową,

- innych cech, tzw. ogólnych i szczególnych cech pisma ręcznego.

Metody badania pisma ręcznego

Metody badania pisma ręcznego

Na drodze badań grafologicznych można ustalić takie cechy autora jak:

płeć, wiek, stan zdrowia, użycie alkoholu lub środków odurzających,

środowisko autora, poziom umysłowy i wykształcenie a nawet

pochodzenie z określonego rejonu kraju.

W badaniach pisma wykorzystuje się także takie cechy jak , dialekt,

błędy ortograficzne, gramatyczne i językowe, specyficzne zwroty,

interpunkcję oraz częstotliwość używania określonych zwrotów lub

słów.

Pismo ręczne

Drugi rodzaj badań sprawdzających autentyczność dokumentów to badania techniczne. "To są bardzo ważne badania, a jak bardzo ważne, to pokazuje sprawa z 1982 r. tzw. dzienników Hitlera. Wtedy to trzy niezależne ośrodki badawcze uznały, że te dokumenty są autentyczne. Trzy zespoły ekspertów z całego świata stwierdziły, że na pewno napisał je Hitler. Po czym się okazało - co pokazały badania techniczne - że papier, na którym to napisano i nitka, którą były zszyte zeszyty były wyprodukowane grubo po wojnie. A zapisy na dokumentach dotyczyły przecież okresu wojny„.

Badania techniczne

Konrad Kujau, autor fałszerstwa

Czy możliwe jest określenie czasu powstania zapisu lub stwierdzenie,

że niektóre z jego fragmentów powstały wcześniej bądź później?

przykład

Tekst pierwotny

przykład

Tekst dopisany

przykład

Tekst kwestionowany z zaznaczonymi odstępami międzywyrazowymi i

prawym marginesem (inne odstępy w tekście pierwotnym i opisanym

przykład

inna szerokość wstęg i pisma w wierszach

przykład

7-literowe wyrazy tekstu

pierwotnego

7-literowy wyraz dopisany

przykład

tekst porównawczy

przykład

tekst porównawczy