Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiu w latach 1976–2007

Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiuw latach 1976–2007

Bilewicz_Uniwersytet trzeciego w1 1Bilewicz_Uniwersytet trzeciego w1 1 2009-02-13 12:00:462009-02-13 12:00:46

Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiuw latach 1976–2007

Kraków 2009

Aleksandra Bilewicz


© Copyright by Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2009© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Recenzent:prof. dr hab. Andrzej Meissner

Korekta:Anna Poinc

Projekt okładki:Andrzej Augustyński

Publikacja sfi nansowana przezInstytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego

ISBN 978-83-7587-090-9

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2009


Spis treści

Wstęp ............................................................................................................. 7

Struktura organizacyjna Uniwersytetu Trzeciego Wieku

w latach 1976–1997 ........................................................................................ 11

Studium Trzeciego Wieku (1976–1984)

oraz Uniwersytet Trzeciego Wieku (1984–1997) ............................. 11

Samorząd słuchaczy UTW w latach 1978–1997 .............................. 21

Sekcje działające na UTW w latach 1979–1997 ............................... 24


w latach 1997–2007 ...................................................................................... 35

Samorząd UTW ................................................................................... 46

Sekcje działające na UTW w latach 1997–2007 .............................. 48

Twórcy i współtwórcy Uniwersytetu Trzeciego Wieku ........................ 55

Zakończenie .................................................................................................. 67

Bibliografi a ..................................................................................................... 69

Aneks .............................................................................................................. 73


Wstęp

Uniwersytet Trzeciego Wieku jest instytucją oświatową działającą

przy wsparciu samorządu i w dużej mierze dzięki pracy społecznej. Hi-

storia uniwersytetów trzeciego wieku w Europie nie jest długa. Pierwsza

tego rodzaju placówka powstała przy Uniwersytecie w Tuluzie w 1973 r.

Jej twórcą był socjolog i prawnik Pierre Vallas1. W Polsce genezę tych

instytucji należy wiązać z działalnością Haliny Szwarc, założycielki

pierwszego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Warszawie oraz mentora

powstających w czasie późniejszym tego rodzaju uniwersytetów w całym

kraju. Celami tych ośrodków są: włączanie osób starszych do systemu

kształcenia ustawicznego, aktywizacja intelektualna, psychiczna i fi zycz-

na słuchaczy, opracowanie metod edukacji i wdrażanie profi laktyki ge-

rontologicznej, prowadzenie obserwacji i badań naukowych2.

W 2001 r. Wrocławski UTW świętował 25-lecie założenia, więc za-

istniała okazja do zbadania i prezentacji najistotniejszych faktów ukazu-

jących dzieje jego powstania i rozwoju3.

Jak każda inicjatywa społeczna Uniwersytet Trzeciego Wieku we

Wrocławiu ma swoich bohaterów, mniejszych i większych, cichych, po-

zostających w cieniu głównego nurtu wydarzeń i tych, którzy ten nurt

tworzyli, nadawali mu kierunek i tempo. Nie bez znaczenia dla kształtu

i zasad funkcjonowania UTW we Wrocławiu są jego działania. Aby je

przybliżyć, w niniejszym opracowaniu podjęto próbę ukazania kolejnych

1 B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski, M. Dzięgielewska, Podstawy gerontologii społecznej, War-szawa 2006, s. 169.

2 Tamże.3 A. Bilewicz, Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiu w latach 1976–2001, cz. 1, Wroc-

ław 2001.


8 Wstęp

lat działalności UTW, prezentacji słuchaczy, wykładowców, samorządu

oraz sekcji zainteresowań.

Niestety, znikoma ilość materiałów źródłowych oraz mała wartość

poznawcza tych istniejących nie pozwoliły uzyskać pełnego obrazu funk-

cjonowania Uniwersytetu, a jedynie szkic sylwetek ludzkich oraz charak-

terystykę działających w nim grup.

Już od początku swego istnienia, mimo zmian organizacyjnych,

a także zmian zachodzących w całym polskim społeczeństwie i państwie,

Uniwersytet rozwijał się nader pomyślnie i cieszył dużą popularnością.

Zwiększył się nie tylko zakres podejmowanej przezeń działalności eduka-

cyjnej, ale również liczba słuchaczy. UTW stał się odpowiedzią na wzrost

świadomości społecznej i potrzebę ciągłego rozwoju, którą większość ludzi

u siebie dostrzega, a przede wszystkim na ważne zjawisko demografi czne,

jakim jest wyraźne wydłużenie się ludzkiego życia w ostatnim stuleciu.

O ile na początku XX w. przeciętna jego długość w Europie wynosiła

niespełna 50 lat, o tyle już w połowie lat 90. przekroczyła 75 lat4.

Nie ulega wątpliwości, że powstawanie uniwersytetów trzeciego wie-

ku w Europie poprzedziły działania takich międzynarodowych organiza-

cji, jak: Towarzystwo Gerontologiczne, Europejska Unia do spraw Opieki

Społecznej czy Europejskie Centrum do spraw Gerontologii Społecznej.

Tworzące się w innych krajach uniwersytety trzeciego wieku zainspiro-

wały również intelektualistów polskich do zaangażowania się w pracę

dydaktyczną z osobami starszymi.

Studium Trzeciego Wieku, bo tak pierwotnie nazywał się UTW,

powstało we Wrocławiu w 1976 r. Od początku swojego istnienia, mimo

braku jasno sprecyzowanych ram organizacyjnych i prawnych, w sposób

imponujący UTW realizował ideę aktywizacji ludzi starszych poprzez

edukację.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Anitę Iwańską, aż

83,3 słuchaczy do zapisania się na UTW motywowała chęć zdobywania

wiedzy. Na drugim miejscu znalazła się możliwość kontaktu z innymi

ludźmi – taką odpowiedź wskazało 63,9 badanych, dalej – ciekawość

4 T. Aleksander, Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce, „Rocznik Pedagogiczny” 2001, nr 24, s. 101.


Wstęp 9

i chęć dokonania zmiany w życiu (22,2). Tylko 11,1 ankietowanych wy-

mieniało lęk przed starością. Co więcej, aż 47,2 badanych deklarowało,

że ma nowe plany i cele, wśród których wymieniano: chęć niesienia pomo-

cy innym, zdobywanie wiedzy, podjęcie nowej pracy, nawiązanie nowych

znajomości, podróże zagraniczne, zakup własnego mieszkania5.

Kolejne badania, przeprowadzone przez Ewę Hofman, potwierdziły,

że znaczną część słuchaczy do uczestniczenia w zajęciach UTW moty-

wuje „dążność do poszerzenia wiedzy w dziedzinach mniej znanych”6.

Liczne badania przeprowadzone pośród studentów UTW wskazują,

że udział w zajęciach dla wielu z nich oznacza wydłużenie okresu życia,

w którym człowiek jest czynny, i oddalenie sędziwej, niesprawnej i biernej

starości.

5 A. Iwańska, Styl życia osób w wieku podeszłym – słuchaczy UTW we Wrocławiu, Wrocław 1994, s. 34 (maszynopis).

6 E. Hofman, Czas wolny i wypoczynek słuchaczek UTW – studium przypadku, Wrocław 1995, s. 52 (maszynopis).



w latach 1976–1997

Studium Trzeciego Wieku (1976–1984) oraz Uniwersytet Trzeciego Wieku (1984–1997)

Początki Uniwersytetu Trzeciego Wieku we Wrocławiu nie są udo-kumentowane w sposób, który pozwoliłby na bezdyskusyjne odtworzenie zarówno jego ram organizacyjnych, jak i struktury wewnętrznej w tam-tym okresie.

Genezy UTW należy poszukiwać w pierwszej tego typu inicjatywie, podjętej i pielęgnowanej przez Halinę Szwarc w Warszawie. We Wroc-ławiu powstanie Uniwersytetu Trzeciego Wieku wiązało się ściśle z dzia-łalnością tamtejszego Międzyzakładowego Uniwersytetu Robotniczego Związków Zawodowych (MUR)7. W wydanym w 1976 r. komunikacie napisano, że zgodnie

[...] ze swymi zadaniami kształcenia permanentnego Międzyzakładowy Uni-wersytet Robotniczy Związków Zawodowych we Wrocławiu przystępuje do zorganizowania w roku akademickim 1976/1977 „Studium III Wieku” dla osób starszych8.

Zgodnie z treścią tego komunikatu słuchaczem mogła zostać każda

osoba w wieku emerytalnym lub przedemerytalnym, dysponująca wolnym

czasem9. Celem powstającego Studium była aktywizacja osób starszych.

Nie wydaje się jednak, aby organizatorzy przedsięwzięcia mieli jakąś

7 Archiwum UTW, Komunikat Kierownika Studium III Wieku, rok akademicki 1976/77, s. 1.

8 Tamże.9 Tamże.


12 Struktura organizacyjna Uniwersytetu Trzeciego Wieku w latach 1976–1997

przejrzystą wizję jego realizacji. Kierunek zainicjowanych działań wiązał się w dużej mierze z wykształceniem i zainteresowaniami naukowymi pomysłodawców10.

Głównym celem działalności Studium Trzeciego Wieku, zdefi niowa-nym nader ogólnie, było doprowadzenie do stworzenia placówki edukacji ustawicznej, która nie tylko zaspokajałaby zapotrzebowania edukacyjne ludzi starszych, ale również wcielała w życie ideę wzajemnej pomocy, aktywności społecznej, racjonalnego wykorzystania czasu wolnego oraz przezwyciężania osamotnienia. Osiągnięciu tych celów służył program, tworzony w początkowej fazie ad hoc, przy czynnym udziale samych słuchaczy. Z chwilą przeniesienia Uniwersytetu z ul. Mazowieckiej do siedziby Medycznego Studium Zawodowego nr 4 przy ul. Stawowej 24 i objęcia kierownictwa nad nim przez Alinę Woźnicką niezbędne stało się wypracowanie jasnej formuły programowej. Wymagały tego przede wszystkim rosnąca liczba słuchaczy UTW oraz konieczność nawiązania stałej współpracy z uczelniami wyższymi. Dokonując pewnego skrótu myślowego, trzeba podkreślić, że celem naczelnym nie było tworzenie wielkiego klubu seniora, lecz umożliwienie ludziom starszym nie tylko rozwijania ich umiejętności, ale również podnoszenia poziomu wiedzy i odkrywania nowych dziedzin, przy czym istotne było, by poziom na-ukowy tego przedsięwzięcia był stosunkowo wysoki.

Pionierskie wysiłki z lat 1976–1979, a następnie starania Aliny Woź-nickiej powoli określały i precyzowały ramy działalności Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Problemem i zagrożeniem dla jego funkcjonowania, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych i w trakcie przemian ustrojowych, były brak lub niedobór fi nansów. Co prawda, Alina Woźnicka w przygo-towywanych przez siebie co roku sprawozdaniach podkreślała, że opieka fi nansowa Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Miasta Wrocławia gwaran-towała stabilność fi nansową UTW, ale niezbędne stawało się poszuki-wanie dodatkowych środków z innych źródeł11. Uczelnia „złotego wieku”,

jak nazywano ją w prasie12, mimo spektakularnego sukcesu społecznego

10 Pierwszy opiekun naukowy, prof. Czesław Kempisty, był gerontologiem.11 Archiwum UTW, Sprawozdanie z działalności Wrocławskiego Uniwersytetu Trzecie-

go Wieku za rok 1987/88.12 Uczelnia złotego wieku, „Gazeta Robotnicza” 1985, nr 11/09.


Studium Trzeciego Wieku (1976–1984) oraz Uniwersytet Trzeciego Wieku (1984–1997) 13

nie dysponowała odpowiednimi środkami materialnymi. Poparcie władz

miasta, urzędu wojewódzkiego, przychylne opinie prasy i szerokie zain-

teresowanie słuchaczy, nie wystarczały, by tę inicjatywę rozwijać. Mimo

tych bardzo prozaicznych problemów UTW wciąż rozszerzał zakres

swojej działalności.

Począwszy od 1979 r., Studium III Wieku zaczęło ściśle współpraco-

wać z dwie ma uczelniami wyższymi: Akademią Medyczną we Wrocławiu

oraz Akademią Wychowania Fizycznego. Owa współraca nie polegała

jedynie na prowadzeniu przez pracowników naukowych tych uczelni or-

ganizowanych przez Studium wykładów. Studium i jego słuchacze – na

zasadzie wzajemności – stawali się obiektem naukowych badań obu pla-

cówek.

Poszerzały się zakresy i tematy zajęć i wykładów. Warto przypomnieć,

że w trakcie roku akademickiego tylko z działu medycyny odbywało się

kilkanaście wykładów o tematyce bliskiej ludziom starszym13. Powsta-

wały sekcje zainteresowań, takie jak: sekcja wzajemnej pomocy, sekcja

literacko-kulturalna, zielarska, plastyczna, turystyczna, przyrodnicza,

sekcja muzyczna i chór, sekcja muzykoterapii, sekcje językowe oraz sek-

cja fotografi czna. Działały minikabaret, klub dyskusyjny, Towarzystwo

Przyjaciół Zwierząt i wiele innych. Sekcje te prowadziły swoją działalność

mimo wprowadzenia stanu wojennego i ofi cjalnego zawieszenia funkcjo-

nowania UTW do października 1982 r. W 1986 r. Rada UTW (samorząd

słuchaczy) postulowała m.in. zorganizowanie kolejnych sekcji, takich jak

sekcja gier towarzyskich, robótek ręcznych, przyrodnicza i innych14.

Wszystkie te inicjatywy rozwijały się obok zorganizowanej progra-

mowo pracy dydaktycznej Uniwersytetu oraz prowadzonej przez UTW

działalności społecznej, w tym socjalno-bytowej.

Przygotowany przez Alinę Woźnicką regulamin, który w 1982 r.

za akceptowało Kuratorium Oświaty, pozwolił na stworzenie ram orga-

nizacyjnych całego przedsięwzięcia, a zaplanowany przez nią program

13 Program wykładów w roku akademickim 1985/86 obejmował m.in. takie tematy, jak: „Miażdżyca zarostowa tętnic”, „Zmiany zwyrodnieniowe w wieku starczym”, „Dieta w wieku starczym” i inne.

14 Archiwum UTW, Program działania proponowany przez Radę UTW na rok akad. 1986/87.



dał podstawy dalszego rozwoju edukacyjnej i kulturalnej działalności

Uniwersytetu. Program ów objął swoją tematyką naukową medycynę,

psychologię, pedagogikę, socjologię, muzykę i literaturę, kulturę fi zycz-

ną i turystykę. Był to istotny krok przewartościowujący dotychczasowy

system działania Uniwersytetu. Z organizacji w początkowej fazie ist-

nienia w dużej mierze służącej spotykaniu się starszych ludzi, wspieraniu

ich w „trzecim” etapie życia Uniwersytet przekształcał się w instytucję

w coraz śmielszy sposób realizującą cele edukacyjne. Stąd też zajęcia

(oprócz kultury fi zycznej i turystyki) miały być prowadzone w formie

wykładów i seminariów15, a słuchacze mieli obowiązek uzyskiwania za-

liczeń w indeksach16. Początek lat osiemdziesiątych to jednak wciąż czas

tworzenia się Uniwersytetu. Część kulturalno-towarzyska pełniła wów-

czas w jego działalności równie istotną rolę jak oświatowa. Słuchacze

Studium uczestniczyli w wieczorkach okolicznościowych, herbatkach

i wieczorkach tanecznych, w projekcjach fi lmów, dyskusjach, wieczorkach

poetyckich17. Żelaznymi punktami corocznych programów imprez – jak

wynika z informacji przekazanych przez słuchaczkę Halinę Stempurską18

– były spotkania świąteczne. Ponadto, oprócz imprez kulturalno-towa-

rzyskich, słuchacze UTW organizowali też pomoc innym19.

Od 1979 r. nadzór merytoryczny nad Uniwersytetem sprawował

Wojewódzki Zespół Pomocy Społecznej przy Urzędzie Wojewódzkim,

który jednocześnie zapewniał fi nansowanie działalności UTW. Środki

nie były dostatnie. Budżet trzeba raczej uznać za skromny.

Aby poszerzać horyzonty obyczajowe i kulturalne słuchaczy, organi-

zowano wyjścia do teatrów, muzeów oraz wycieczki do miejsc historycznie

lub krajobrazowo atrakcyjnych. W regulaminie Uniwersytetu nadal nie

15 Archiwum UTW, Program Studium Trzeciego Wieku (czas obowiązywania: 1.10.82 do 30.06.83 r.).

16 Aneks, załącznik nr 1.17 Archiwum UTW, Program Studium Trzeciego Wieku (czas obowiązywania: 1.10.82

do 30.06.83 r.).18 Relacja bezpośrednia słuchaczki UTW Haliny Stempurskiej.19 Z programu działania proponowanego przez Radę UTW (samorząd słuchaczy) na

rok akad. 1986/87 wynikało, że UTW prowadził stałą działalność socjalno-bytową oraz miał stały kontakt z Domami Pomocy Społecznej i Domami Dziecka (informacja uzy-skana drogą wywiadu w 2001 r).


Studium Trzeciego Wieku (1976–1984) oraz Uniwersytet Trzeciego Wieku (1984–1997) 15

było jednak mowy o zorganizowanej działalności edukacyjnej. Stanowił

on wciąż jedynie

organizację społeczną, prowadzącą działalność w dziedzinie kultury, oświaty i ochrony zdrowia, obejmującą osoby w starszym wieku niezależnie od ich formalnego poziomu wykształcenia20.

Należy jednak nadmienić, że założenia ramowe programu działalno-

ści Uniwersytetu przekładały się na konkretne tematy wykładów, które

w liczbie od 20 do 30 godz. w semestrze prowadzone były z każdego ro-

dzaju zajęć. Wykłady odnosiły się głównie do problemów ludzi starszych.

Poruszały także problematykę XX wieku i społecznych zjawisk ówczesnej

Polski. W uzupełnieniu sprawozdania z działalności UTW, datowanym

na 5.04.1995 r.21, Alina Woźnicka pisze, że

UTW jest organizacją oświatowo-samopomocową fi nansowaną przez Radę Miejską we Wrocławiu, w ramach zadań zleconych Medycznemu Studium Zawodowemu nr 4 w formie umowy-zlecenia22.

Należy przypomnieć, że ten sposób organizacji jest charakterystyczny

dla lat 1976–1997, przy czym w pierwszym okresie istnienia STW (1976–

– 1979) aspekt oświatowy ustępował miejsca innym aspektom działalno-

ści, zaś samo Studium, jako nieposiadające własnej siedziby i działające

przy Radzie Związków Zawodowych, miało raczej niestałe zasady dzia-

łania. Należy również zauważyć, że od momentu przeniesienia siedziby

Studium Trzeciego Wieku na ul. Stawową do budynków Medycznego

Studium Zawodowego nr 4, dokonała się bardzo szybka zmiana zasad

jego funkcjonowania. Można by rzec, że postać Studium opartego na ha-

śle „Rozwój przez aktywność, radość życia w każdej jego fazie podstawą

zdrowia”, działającego do tej pory w sposób doraźny, okrzepła od strony

formalnej i prawnej. O ile w początkowej fazie (1976–1979) działalność

Uniwersytetu (Studium Trzeciego Wieku) to przede wszystkim ludzie

(Czesław Kempisty, Halina Szwarc, Alina Woźnicka), o tyle z chwilą

20 Archiwum UTW, Regulamin UTW, 1979–1997, s. 1.21 Archiwum UTW, Uzupełnienie sprawozdania z działalności UTW w roku akad.

1994/95.22 Tamże, s. 1.



wyjścia Uniwersytetu z kręgu MUR23 i rozpoczęcia działalności w bu-

dynku Medycznego Studium Zawodowego przyjął on postać bardziej

sformalizowaną. Oczywiście Uniwersytet (Studium Trzeciego Wieku)

nie posiadł zdolności prawnej czy też sądowej, nie został również wchło-

nięty przez jakiś większy podmiot. Stał się jednak jednostką posiadającą

regulamin oraz stały patronat naukowy dwóch wrocławskich uczelni.

Po kilku latach od wypracowywania formuły Uniwersytetu utrwaliła się

zasada, że tematyka wykładów skupia się na medycynie, pedagogice, ge-

rontologii społecznej, kulturze, prawie, socjologii24. Zmieniła się również

nazwa uczelni. W 1984 r. Studium Trzeciego Wieku otrzymało nazwę

Uniwersytet Trzeciego Wieku, czyli taką, jaka była przypisana uczelniom

tego rodzaju w innych państwach Europy.

Co ważne, Uniwersytet nie miał wypracowanego stałego programu;

był on każdego roku przygotowywany w trakcie konsultacji kierownictwa

UTW oraz jego samorządu. Liczba wykładów oraz ich tematyka były

więc wypadkową wielu czynników, takich jak możliwości fi nansowe, orga-

nizacyjne czy techniczne. Wykłady te nie tworzyły jednak jakiegoś ściśle

określonego bloku edukacyjnego. Analizując spis wykładów z roku aka-

demickiego 1985/86, można dostrzec, że dotyczyły one głównie medycyny.

Już wówczas zaczęły funkcjonować stałe seminaria. W roku akademickim

1987/88 były to seminaria z pedagogiki społecznej i prawa na co dzień25. Już

w roku następnym ich liczba uległa podwojeniu i objęła zajęcia takie jak:

seminarium psychoterapii, pedagogiki społecznej, problemów prawnych

oraz problemów historii współczesnej. Seminaria stały się w późniejszych

latach formą dominującą, ich liczba rosła, zaś każdy ze słuchaczy miał

obowiązek uczestniczenia w co najmniej dwu z nich. Zajęcia na Uniwer-

sytecie obejmowały więc takie formy, jak: wykłady tematyczne, seminaria,

23 W tym okresie (1976–1979) zajęcia odbywały się w sali wykładowej Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego przy ul. Dobrzyńskiej 21/23, w pomieszczeniach Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych przy ul. Mazowieckiej 17, w Liceum Ogólnokształcą-cym przy ul. Trzebnickiej 33 oraz w Medycznym Studium Zawodowym przy ul. Sta-wowej 24.

24 Archiwum UTW, Sprawozdanie z działalności Wrocławskiego Uniwersytetu Trzecie-go Wieku za rok akad. 1987/88.

25 Seminarium prowadzone przez dr. H. Błaczkowskiego oraz prof. T. Kutę – Archiwum UTW, Sprawozdanie z działalności Wrocławskiego UTW za rok akad. 1987/88.


Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiu w latach 1976–2007

Documents

Transcript of Uniwersytet Trzeciego Wieku we Wrocławiu w latach 1976–2007