A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 209, 2007

M ałgorzata Czernielewska-Rutkowska '

UNIA EUROPEJSKA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ. WYZWANIA GLOBALIZACJI I PRIORYTETY

NA NADCHODZĄCE LATA

Od ponad 50. lat Europa jest miejscem niezwykle dynamicznych procesów inte­gracji ekonomicznej, która pomiędzy krajami Unii Europejskiej (UE) przebiega na dwóch płaszczyznach. Pierwsza z nich jest pogłębianie polegające na podejmowaniu coraz bliższej współpracy gospodarczej pomiędzy państwami członkowskimi. Druga płaszczyzna integracji to poszerzanie, w wyniku którego „szóstka” państw, które w latach 50. podpisywały traktaty założycielskie powołujące do życia Wspólnoty Eu­ropejskie, stała się „dwudziestką siódemka” .

Warto podkreślić, że integracja ekonomiczna w UE nie jest celem samym w so­bie. Jej zadaniem jest zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa, stabilności, a także pod­niesienie konkurencyjności gospodarki europejskiej na arenie międzynarodowej.

Stan rzeczywistej konkurencyjności podmiotów gospodarki światowej bezwzględ­nie obnaża globalizacja, prowadząca do liberalizacji przepływu towarów, usług, ludzi i kapitału w skali międzynarodowej. Unia Europejska, jej państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa stoi w obliczu niczym nie ograniczonej konkurencji. Jej zdolność do dostosowania się do wymogów globalizacji w zasadniczym stopniu zależy od zdolności do sprostania tej konkurencji1. Tymczasem, przynajmniej od połowy lat 90. ubiegłego wieku, UE znajduje się w stanie regresu i traci swoją konkurencyjność wobec świata. Sytuacja gospodarcza UE wpływa również na funkcjonowanie integracji europejskiej. Ostatnio UE ma na swoim koncie wiele oczywistych niepowodzeń, które mogą nega­tywnie wpłynąć na przyszłość procesów integracyjnych w Europie. Powstaje zatem rodzaj sprzężenia zwrotnego pomiędzy zastojem ekonomicznym i niepowodzeniami instytucjonalno-politycznymi UE.

Celem niniejszego artykułu jest diagnoza gospodarki UE, wskazanie wyzwań sto­jących przed nią w obliczu procesów globalizacyjnych, a także sformułowanie priory­tetów na nadchodzące lata.

' Dr, adiunkt w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Uniwersytetu Łódzkiego.1 W. S z y m a ń s к i. Globalizacja. Wyzwania i zagrotenia, Difin, Warszawa 2002.

1. Miejsce Unii Europejskiej w gospodarce światowej

Obecnie Unia Europejska integruje 27 krajów kontynentu. Tworzy rynek 490 min konsumentów2. Wytwarza PKB w wysokości 10,8 bin euro, tylko nieznacznie mniej niż jedna gospodarka amerykańska (por. tab. 1). Jednakże średni dochód na mieszkań­ca (23 400 euro) jest w UE blisko o połowę niższy niż w Stanach Zjednoczonych (35 000 euro). Co więcej, „dwudziestka siódemka” charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem regionalnym. W najbogatszym Luksemburgu PKB na mieszkańca stanowi 248% średniej dla UE, zaś w najbiedniejszej Bułgarii - zaledwie 32%. Gospo­darka europejska zdominowana jest przez Niemcy, które wytwarzają 1/5 PKB UE. Cztery największe państwa członkowskie (Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Wło­chy) tworzą dwie trzecie łącznego Produktu Krajowego Brutto.

Tabela 1. Miejsce UE w gospodarce światowej

Wyszczególnienie UE-25 USA Japonia Chiny IndieLiczba ludności (min) 461 296,6 127,7 1306,5 1086,5Udział w światowej liczbie

ludności (%) 7,1 4,6 2,0 20,4 17,1

PKB (mld euro) 10 817 10 036 3 674 1 788 623PKB na mieszkańca (euro) 23 400 35 000 28 765 1369 574Tempo wzrostu gospodarczego 1,1; 1,1; 2,4; 1,9; 3,1; 4,5; -0,3; 1,4; 9,1; 10,0; 4,3; 3,8; 3,8;

w latach 2002-2005 w % 2,0 3,6 2,7; 1,1 10,1; 9,9 4,2Eksport/ PKB (%) 9,9 7,1 12,1 33,5 12,8Saldo rachunku obrotów bieżą­

cych do PKB (%) -0,1 -6,4 +3,6 +7,1 -2,5

Ź r ó d ł o : Obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT, DG Trade i DG Employment.

Unia Europejska jest największym na świecie eksporterem i drugim po Stanach Zjednoczonych importerem (por. tab. 2). Porównując znaczenie handlu zagranicznego dla trzech największych potęg gospodarczych świata, można stwierdzić, że obroty handlowe odgrywają podobną rolę w gospodarce Unii Europejskiej (biorąc pod uwagę handel z krajami trzecimi), Stanów Zjednoczonych i Japonii. Eksport i import UE stanowi 21% PKB. Najbardziej proeksportowo, przyjmując za kryterium wartość eks­portu na jednego mieszkańca, zorientowana jest gospodarka japońska, w której eksport wynosi 3555 euro na mieszkańca, zaś najbardziej otwarte są Stany Zjednoczone, w przypadku których import per capita wynosi 4114 euro. Udział eksportu netto w tworzeniu PKB w UE jest dodatni i wynosi 0,7%.

Niewielkie znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki europejskiej może wy­nikać z faktu, że w wymianie towarowej państw członkowskich dominuje handel z innymi krajami należącymi do UE, tzw. handel wewnętrzny, stanowiący średnio 67% eksportu i 64% importu3. Ma ona największe znaczenie dla gospodarki Czech,

2 Jeśli nie wskazano innego źródła, dane pochodzą z: Eurostat, Europe In Figures. Eurostat Yearbook 2006-07, Luxemburg, Office for Official Publications of the European Communities, 2007.

3 Obliczenia własne na podstawie: Eurostat, External and Intra-European Union Trade. Statistical Yearbook. Data 1958-2005, Luxemburg, Office for Official Publications of the European Communities2006.

Słowacji i Luksemburga, w przypadku których przekracza 80%, zaś najmniejsze (ok. 60%) - dla Grecji, Włoch i Wielkiej Brytanii, co wynika z uwarunkowań historycz­nych i położenia geograficznego.

Tabela 2. Miejsce UE w światowym handlu na tle państw Triady

Wyszczególnienie UE-25 Stany Zjednoczone JaponiaUdział w światowym eksporcie (%) 19,2 14,4 9,0Udział w światowym imporcie (%) 16,0 19,1 5,7Eksport i import w procencie РКП (%) 21 19 22Eksport na mieszkańca (euro) 2 323 2 450 3 555Import na mieszkańca (euro) 2 553 4 114 2 859

Ź r ó d ł o : Obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT i DG Trade.

W strukturze towarowej, dominuje handel w ew nątrzgałkow y, co wynika z wyso­kiego stopnia rozwoju ekonomiczno-społecznego państw członkowskich oraz podo­bieństwa struktur gospodarek. W handlu UE, dominują maszyny i urządzenia oraz środki transportu stanowiące 44,9% eksportu i 32,1% importu. Są to towary wysoko- przetworzone, lecz ucieleśniające tzw. średnio zaawansowane technologie. Spośród ogniw światowej Triady, UE ma najwyższy udział w handlu wyrobami low-tech, sięga­jący 16,6%4. Niepokojący jest także niski udział UE w światowym eksporcie wyrobów zawierających technologie teleinformatyczne, wynoszący 11,4%, wobec 16,6% w Stanach Zjednoczonych i 12,8% w Japonii5.

Bolączką starego kontynentu jest niskie tempo wzrostu gospodarczego. Od2001 r. UE charakteryzuje się dynamika PKB na poziomic 1-2% rocznie, ponad dwu­krotnie niższym niż Stany Zjednoczone. Wynika ona z trzech najważniejszych przyczyn:

• niskiej wydajności pracy,• niewielkiej ilości godzin przepracowanych przez pracowników, oraz• niskiej stopy zatrudnienia, która wynosi 63,8% wobec w Stanach Zjednoczo­

nych i w Japonii.Zdaniem ekonomistów, niska wydajność pracy mierzona wartością PKB przypada­

jącą na jednego zatrudnionego, która w Europie jest o 36% niższa niż w USA i która od początku lat 80. utrzymuje się na prawic niezmienionym poziomic, wynika z niedo­statecznych inwestycji w kapitał ludzki, a także z niskiego tempa postępu technicznego i technologicznego. To ostatnie zjawisko określane jest mianem curosklerozy i polega na pogłębianiu się luki technologicznej pomiędzy starym kontynentem a Ameryką (głównie Stany Zjednoczone) i Azją (Japonią oraz Chinami6). Problemem Europy są

4 Dla Stanów Zjednoczonych i Japonii wynosi on odpowiednio 8,4 i 1,6%.5 F. 11 z k o v i t z e t a 1 ., Steps Towards a Deeper Economic Integration: the Internal Market in the

21th Century. Contribution to the Single Market Review, „European Economy Economic Papers” , January2007, no 271, s. 52.

“ Wprawdzie obecnie statystyki naukowo-technologiczne dla Chin pozostają daleko w tyle za danymi dla UE, to jednak przy zachowaniu obecnej ich dynamiki już w 2010 r. Chiny przegonią pod tytn względem Unię Europejska.

nie tylko gorsze statystyki w zakresie nakładów na B + R , lecz przede wszystkim wyników działalności badawczo-rozwojowej, a więc nieumiejętność „przekucia od­kryć naukowych w sukces przemysłowy i handlowy”7. UE-27 przeznacza zaledwie 1,84% PKB na badania i rozwój, podczas gdy Stany Zjednoczone - 2,68% , Japonia - 3,18% a Chiny - 1,34%. Niekorzystna jest także struktura nakładów, ponieważ sektor prywatny finansuje w UE zaledwie 55% wydatków, podczas gdy w Stanach Zjedno­czonych, Japonii i Chinach jest to odpowiednio 64%, 75% i 6 6 % \ Co gorsze, firmy europejskie w porównaniu ze swoimi konkurentami w Ameryce i Azji nie zwiększają w sposób znaczący swoich nakładów na B + R, a co najważniejsze nie inwestują w najbardziej rentowne i rozwojowe branże, koncentrując swoją aktywność w tym zakresie na tradycyjnych i mniej zyskownych działach przemysłu, takich jak: przemysł spożywczy, wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej czy produkcja leków9. Zaledwie 42% przedsiębiorstw w UE podejmuje działalność innowacyjną10. UE ma także mniej naukowców na milion mieszkańców (5,8) w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi (9,3) i Japonią (10,3). Ponadto w UE tylko jeden na dwóch badaczy znajduje zatrud­nienie w sektorze przedsiębiorstw. W USA proporcja ta wynosi 5 do 6. Unia Europej­ska zajmuje także ostatnie miejsce spośród krajów światowej Triady pod względem patentów zarejestrowanych w Europejskim Urzędzie Patentowym, Amerykańskim Urzędzie Patentowym i Znaków Towarowych oraz Japońskim Urzędzie Patentowym na min mieszkańców. Wskaźnik ten wynosi 43,3, podczas gdy dla USA - 57,7 a dla Japonii aż 92 ,3% ".

Mimo że UE jest największym na świecie importerem i eksporterem wyrobów ucieleśniających najnowsze technologie, ma najwyższy w porównaniu z jej konkuren­tami deficyt w handlu high-tech wynoszący 38 mld euro. Udział eksportu wysoko technologicznego w eksporcie ogółem wynosi 18,4% wobec 26,8% w USA i 22,4% w Japonii. W imporcie kolejność jest odwrotna. Udział importu high-tech w imporcie ogółem w UE wynosi 21% wobec 18% w USA i 16,3% w Japonii12. Wskaźnikiem, który wyraźnie niepokoi Europejczyków jest także współczynnik ujawnionej przewagi konkurencyjnej (revealed comparative advantage - RCA). Z szacunków Komisji Eu­ropejskiej wynika, że UE specjalizuje się w produkcji dóbr średnich technologii (tylko dla tej grupy dóbr RCA jest dodatni).

7 European Commission, White Paper „Growth, Competitiveness, Employment. The Challenges aiul Ways Forward into the 21th Century", 1994.

8 Eurostat, In relation to GDP, EU 27 R&D Expenditure Stable at 1,84% in 2005, „News Release", 6/2007.

9 A. G w i a z d a, Innowacyjność - słaba strona Unii Europejskiej?, „Wspólnoty Europejskie” , nr 4, kwiecień 2006, s. 27.

10 Eurostat, More Than 40% o f EU27 Enterprises Are Active in Innovation, „News Release” , 2007, no 27.

11 Dane pochodzą z: OECD, Science. Technology and Industry Scoreboard 2005 „Towards a Knowl­edge Based Economy”, wersja online dostępna na stronie www.oecd.org, 2.05.2007.

12 Eurostat, Trade in High-Tech Products, „Statistics in Focus. Science and Technology" 2006, no. 14.

Tabela 3. Współczynnik ujawnionej przewagi konkurencyjnej

KrajeIligh-

technology

Information and telecommunica­tion technology

Mediumhigh

technology

Medium Iow technology

Lowtechnology

UE-15 -26,1 -30,1 95,9 13,8 -13,1UE-10 -19,0 -13,1 -20,1 23,3 44,0Stany Zjednoczone 39,6 8,8 21,3 -6,9 -33,5Japonia 56,7 53,8 159,9 12,7 -114,4Chiny -18,0 -8,1 -94,9 -15,8 135,7

Ź r ó d ł o : European Commission, Rising International Economic Integration: Opportunities and Chal­lenges, „The EU Economy 2005 Review”, s. 83.

Druga, niezwykle istotną, determinantą tempa wzrostu gospodarczego w UE jest stopa zatrudnienia, utrzymująca się na stabilnym i niskim poziomie 65,4% wobec 71,5% w Stanach Zjednoczonych i 69,3% w Japonii13. Niskie zatrudnienie w UE ma swoje źródło w europejskim modelu zatrudnienia. Opiera się on na wysokim stopniu interwencjonizmu państwa oraz wysokim stopniu regulacji rynku pracy. Model ten zasadza się na partycypacji przedstawicielskiej. Jego celem jest wysokie zatrudnieni (sic!), a także zniesienie nierówności społecznych, stąd duża skala redystrybucji do­chodów. Europejski model zatrudnienia cechuje ponadto niska elastyczność rynku pracy, mającą swoje źródło w wykształconym po II wojnie światowej zachodnioeuro­pejskim paradygmacie gospodarowania zasobami pracy, który wyróżnia się następują­cymi atrybutami: praca na czas nieokreślony, praca w pełnym wymiarze godzin, praca na czas nieokreślony, stały czas pracy, państwowy system ubezpieczeń społecznych, praca w miejscu usytuowania pracodawcy, współpraca wewnątrzorganizacyjna oparta na bezpośrednich spotkaniach, zaś kontakty zewnętrzne - ograniczone i skanalizowane. Powszechnie uważa się, że dotychczasowy model polityki zatrudnienia w UE dopro­wadził nie tylko do bezzalrudnicniowcgo wzrostu gospodarczego, lecz także do naj­wyższego z państw Triady bezrobocia oraz wysokich kosztów budżetowych systemu, grożących - w obliczu procesów demograficznych - zapaścią finansów publicznych14.

2. Unia Europejska - Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Indie. Rywalizacja czy współzależność?

W warunkach globalizacji, zdecydowanie rośnie rola geoekonomiki jako główne­go, jeśli wręcz nie podstawowego wyznacznika działalności państw w stosunkach mię­dzynarodowych15. Rywalizacja, sprzeczności i konflikty między państwami i blokami

13 Dane pochodzą z: OECD, Employment Outlook, 2006 „Boosting Jobs and Incomes", wersja online dostępna na stronie www.oecd.org. 9.05.2007.

14 Szerzej: M. C z e r n i e l e w s k a - R u t k o w s k a , S. F a g a s i ń s k i, Dylematy europejskiej (?) polityki społecznej, (w:] Unijne dylematy, red. M. Karasińska-Fendler, Instytut Europejski, Łódź, 2005, s. 230-240.

15 W. Л n i o ł. Paradoksy globalizacji. Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s. 153-157.

państw coraz częściej przejawiają się w kategoriach ekonomiczno-handlowych. Kraje zabiegają o wzrost eksportu, wspierają własne inwestycje i firmy na obcych rynkach, kiedy uznają za stosowne - chronią swój rynek przed konkurencją zagraniczną. Starają się utrzymać lub poprawić swoje położenie geoekonomiczne, chcąc zachować się w centrum gospodarki światowej i przeciwdziałając swojej marginalizacji. Jednym z najważniejszych celów operacyjnych w tych dążeniach staje się podniesienie konku­rencyjności gospodarki. Tymczasem, uczestnicy tych zmagań - zdaniem wybitnego amerykańskiego ekonomisty Paula Krugmana - dają się uwikłać w „niebezpieczną obsesję” , zapominając o tym, ze handel międzynarodowy i współpraca gospodarcza nie są grą o sumie zerowej.

„Tradycyjnymi” rywalami UE są Stany Zjednoczone i Japonia (por. tab. 3). USA są zarazem najważniejszym partnerem UE. Przypada na nie 24% eksportu UE i 14% importu16. Wymiana ze Stanami Zjednoczonymi stanowi 35% obrotów usługowych UE. Dla USA UE jest najważniejszym źródłem zaopatrzenia, i drugim - po Kanadzie- rynkiem zbytu. We wzajemnych obrotach handlowych dominują maszyny i urządze­nia oraz środki transportu. Wart zauważenia jest fakt, że w handlu ze Stanami Zjedno­czonymi UE odnotowuje nadwyżkę wynoszącą 88,4 mld euro. Inwestycje bezpośrednie po obu stronach Oceanu przekraczają 700 mld euro. Tylko w samej Belgii Amerykanie zainwestowali w 2005 r. cztery razy więcej kapitału niż w Chinach. Stosunki handlowe UE-USA przekładają się na 14 min miejsc pracy17.

Tabela 4. Partnerzy handlowi UE

Kraj W imporcieKraj W eksporcie Kraj Ogółem

min euro % min euro % min euro %USA 163 057 13,9 USA 251 657 23,7 USA 414 714 18,5Chiny 158 098 13,4 Szwajcaria 81 980 7,7 Chiny 209 894 9,4Rosja 106 766 9,1 Rosja 56 445 5,3 Rosja 163 211 7,3Japonia 73 243 6,2 Chiny 51 796 4,9 Szwajcaria 148 334 6,6Norwegia 67 474 5,7 Japonia 43 663 4,1 Japonia 116 906 5,2

Ź r ó d ł o : dane DG Trade.

W ostatnim okresie UE musi sprostać „wyzwaniu chińskiemu” . Chiny to tanie to­wary w europejskich sklepach i konkurencja na rynku międzynarodowym, co wymusza modernizację i trudną restrukturyzację gospodarki UE. Dla Państwa Środka UE to najważniejszy partner handlowy18. Wspomnieć należy, że Unia Europejska odnotowuje w obrotach towarowych z Chinami deficyt w wysokości ponad 100 mld euro19. Wynika on przede wszystkim z ogromnego importu sprzętu biurowego oraz telekomunikacyj­nego, stanowiącego 1/3 przywozu z Chin ogółem (deficyt w wysokości 44,7 mld euro)

16 Poniższe dane pochodzą z: DG Trade, USA. EU Bilateral Trade and Trade with the EU, 15 Septem­ber 2006.

17 J. M. B a r r o s o. Lokomotywa UE-USA musi pędzić, „Gazeta Wyborcza” , 27.04.2007, s. 37.18 Eksport na rynek europejski stanowi 19,3%, zaś import z UE - 12.6% importu ogółem.14 Dane za: DG Trade, China. EU Bilateral Trade and Trade with China, 15 September 2006.

i tekstyliów (13,7% importu z Chin, deficyt w wysokości 21 mld euro). Z kolei, w eksporcie UE do Chin dominują maszyny i urządzenia, środki transportu oraz che­mikalia. Wydaje się jednak, że silne gospodarczo, otwarte Chiny leżą w interesie Europy21’. Od 2000 r. wywóz towarów z UE na rynek Państwa Środka podwoił sie, a eksport usług wzrósł sześciokrotnie. Dla UE Chiny są drugim największym źródłem zaopatrzenia i czwartym rynkiem zbytu. Chiny są największym odbiorcą europejskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które pozwalają firmom z UE zachować kon­kurencyjność cenową21.

3. Strategia Lizbońska jako odpowiedź U li na wyzwania globalizacji

W odpowiedzi na wyzwania wynikające z procesów globalizacyjnych, w tym także utratę konkurencyjności UE wobec Ameryki i Azji, Rada Europejska przyjęła w marcu 2000 r. podczas szczytu w Lizbonie strategię, wyznaczającą nowy, perspektywiczny ceł dla gospodarki europejskiej: „stać się do 2010 r. najbardziej konkurencyjną, opartą na wiedzy gospodarką, zdolną do zrównoważonego rozwoju, tworzącą nowe i dobrej jakości miejsca pracy oraz zapewniającą większą spójność ekonomiczno-społeczną” . Strategia Lizbońska wyznaczała szereg działań systemowo-regulacyjnych nie tylko dla UE, lecz przede wszystkim dla państw członkowskich. Obejmowały one m. in.: two­rzenie gospodarki opartej na wiedzy, w tym rozwój społeczeństwa informacyjnego, badań i innowacji, liberalizację i integrację tych rynków i sektorów, których wspólny rynek de facto nie objął, rozwój przedsiębiorczości, wzrost zatrudnienia i zmianę mo­delu społecznego oraz dbałość o środowisko naturalne22.

W 2005 r. dokonano przeglądu średniookresowego realizacji Strategii Lizbońskiej. Okazało się, że wiele działań ekonomiczno-społeczno-ckologicznych przewidzianych w strategii jest niewykonalnych. Wdrożenie programu utrudniała także „miękka” me­toda realizacji w postaci otwartej metody koordynacji23. Jednocześnie, zwracano uwagę na fakt, że wiele udało się dokonać. Stworzono ok. 5 min nowych miejsc pracy. Udało się zwiększyć dostęp przedsiębiorstw i gospodarstw domowych do technologii telein­formatycznych. Dzięki strategii, stan deregulacji przemysłów sieciowych jest dość zaawansowany. Przeprowadzono wiele działań w zakresie integracji rynku finansowe­go czy wreszcie rozpoczęto liberalizację rynków usług. Jednocześnie wskazywano, że rezygnacja z realizacji Strategii Lizbońskiej będzie kosztowna i spowolni tempo wzro­

20 Por. European Commission, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament ,,EU-China: Closer Partners, Crowing Responsibilities", COM (2006) 631 final, Brussels 24.10.2006.

21 European Commission, Commission Working Document Accompanying COM (2006) 631 Final: Closer Partners, Growing Responsibilities “A Policy Paper on EU-China Trade and Investment: Competition and Partnership", COM (2006) 632 final, Brussels 24.10.2006, s. 5-11.

22 Szerzej: M. R a d i o , Wyzwanie konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europej­skiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003.

23 W. К о к e t a I, Facing the Challenge. The Lisbon Strategy fo r Growth and Employment, Novem­ber 2004, Л. Sapir et al., An Agenda fo r a Growing Europe. Making the EU Economic System Deliver, July2003.

stu gospodarczego rocznic o 1/2 -3 /4 punktu procentowego, co oznaczać będzie 5-6 min mniej nowych miejsc pracy24.

W marcu 2005 r. przywódcy UE przyjęli zrewidowaną wersję Strategii Lizboń­skiej. Jej priorytetami uczyniono wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia. Realizacji owych celów służyć będą trzy kierunki działań: 1) podniesienie atrakcyjności Europy jako miejsca dla inwestycji i zamieszkania: 2) wykorzystanie wiedzy i innowacji dla rozwoju gospodarczego, 3) kreowanie więcej i lepszych miejsc pracy25. W celu uczy­nienia Europy bardziej atrakcyjnym miejscem do inwestowania i pracy należy rozsze­rzyć i pogłębić rynek wewnętrzny, poprawić jakość regulacji wspólnotowych i naro­dowych, zapewnić otwarte i konkurencyjne rynki w Europie i poza nią oraz rozbudo­wać i poprawić infrastrukturę europejską. Oparcie wzrostu gospodarczego na innowa­cjach i wiedzy jest dla UE skuteczną metodą rywalizacji z innymi krajami, które kon­kurują tanią siłą roboczą. Aby wiedza i innowacyjność stały się głównymi czynnikami europejskiego wzrostu gospodarczego, konieczne jest zwiększenie inwestycji w B + R, ułatwienie innowacyjności, orientacja na rozwój technologii teleinformatycznych, wy­korzystanie zasobów naturalnych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, pod­jęcie działań na rzecz silnej europejskiej bazy naukowej. Tworzenie nowych miejsc pracy wymaga stworzenia zachęt do podejmowania zatrudnienia oraz zmiany systemu zabezpieczenia społecznego, poprawy zdolności dostosowawczych pracowników i przedsiębiorstw oraz uelastyczniania rynków pracy, większych inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepszą edukację26.

4. Unia Europejska pogłębiona i wzmocniona

Jedną z płaszczyzn integracji ekonomicznej państw należących do UE jest jej po­głębianie. Sztandarowym sukcesem UE jest stworzenie rynku wewnętrznego, na któ­rym zapewniony jest swobodny przepływ osób, towarów, kapitału i usług. Z szacun­ków Komisji Europejskiej wynika, że projekt ten przyniósł korzyści rzędu 223 mld euro, co odpowiada 2,2% PKB, 2,75 min nowych miejsc pracy, wzrost wydajnościo 0,5% i spadek marży ccna-koszty o 0,9%. Efektem programu budowy rynku we­wnętrznego jest także wzrost integracji uczestniczących w nim gospodarek państw członkowskich, przejawiający się wzrostem handlu wewnętrznego, wzrostem inwesty­cji bezpośrednich i konwergencją cen27.

13 państw członkowskich uczestniczy w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW). Wyniki ośmioletniego okresu funkcjonowania wspólnej waluty są pozytywne. Poza samym organizacyjnym uruchomieniem systemu euro oraz bardzo sprawnym funkcjo­

24 European Commission, The Economic Costs o f non-Lisbon. A Survey o f the Literature on the Eco­nomic Impact o f Lisbon-Type Reform, „European Economy Occasional Papers”, no 16, 08.03.2005. s. 35-38.

25 A. W 1 a d y n i a k. Strategia Lizbońska na półmetku realizacji, „Wspólnoty Europejskie" 2005,nr 3.

26 Szerzej: M. S u I m i с к a, Realizacja Strategii Lizbońskiej, „Sprawy Międzynarodowe” 2005, nr 3.27 F. 1 1 z k o v i t z e t а I., op. cit., s. 27 i n.

nowaniem technicznych mechanizmów polityki pieniężnej, do podstawowych osiągnięć zaliczyć można:

• utrzymanie przeciętnej stopy inflacji w obszarze euro na założonym poziomie,• osiągnięcie postępu w integrowaniu rynków finansowych obszaru wspólnej waluty,• udane wprowadzenie euro jako jednostki, zdolnej funkcjonować w roli waluty

międzynarodowej i mogącej przyczyniać się do umocnienia podstaw międzynarodowe­go systemu walutowego28.

Na przestrzeni lat UE osiągnęła znaczący postęp w pogłębianiu integracji gospo­darczej, lecz jeszcze wiele pozostaje do zrobienia. Nadal istnieje ogromna rozbież­ność pomiędzy wizją zintegrowanej gospodarki UE a rzeczywistością. Dotyczy to także Czterech Swobód, szczególnie w sektorze usług. Zapewnienie swobody świad­czenia usług na rynku europejskim jest ważne, ponieważ sektor ten jest motorem wzro­stu gospodarczego: generuje 2/3 Produktu Krajowego Brutto, zatrudnia blisko 70% ludności, tworzy prawie wszystkie nowe miejsca pracy i charakteryzuje się dynamicz­nym wzrostem wydajności. Ma on zatem olbrzymie znaczenie dla realizacji Strategii Lizbońskiej. Po ponad dwóch latach prac 12 grudnia 2006 r. UE przyjęła budzącą ogromne emocje dyrektywę dotyczącą usług na rynku wewnętrznym29. Jej celem jest ułatwienie korzystania z traktatowych swobód zakładania przedsiębiorstw oraz świad­czenia usług, poprzez uproszczenie krajowych wymogów administracyjnych warunku­jących świadczenie usług, zmiany w działaniu samej administracji i stosowanych przez nią procedur zakładania przedsiębiorstw (uproszczenie procedur, możliwość załatwie­nia wszystkich spraw w jednym punkcie kontaktowym, ułatwienia w dostępie do in­formacji, wprowadzenie elektronicznego dostępu do procedur i formalności). Oczeki­wane skutki ekonomiczne są imponujące: według różnych szacunków PKB wzrośnie od 0,5 do 1,5%, a przy uwzględnieniu efektów dynamicznych, nawet od 2 do 5%. Zatrudnienie zwiększy się o 0,3%w. Po jej wejściu w życie - prawdopodobnie w 2010 r.- firmy krajowe będą mogły prowadzić działalność gospodarczą na całym terenie UE oraz dostarczać usługi w wymiarze transgranicznym. Należy jednak pamiętać o tym, że w przyjętej dyrektywie nie znalazła się niezwykle kontrowersyjna zasada kraju po­chodzenia, w myśl której usługodawcy podlegaliby wymogom prawa państw, z którego pochodzą, a nie zaś postanowieniom prawa kraju, w którym usługa jest świadczona. Zdaniem ekonomistów, to właśnie z tą zasadą związane było gros korzyści z liberali­zacji rynków usług w UE. Co więcej, sama zmiana prawa nie wystarczy, by zmienić rzeczywistość, o czym często zapominają europejscy politycy i brukselscy technokraci.

Drugim zadaniem dla UE jest rozszerzenie strefy euro. Wspólna waluta jest logicznym następstwem i niezbędnym elementem rynku wewnętrznego, ponieważ UGW oznacza redukcję kosztów transakcyjnych, wyeliminowanie ryzyka kursowego i wzrost przejrzystości rynków. Z kolei, sprawnie działający rynek wewnętrzny jest ważny w kontekście UGW, ponieważ elastyczne rynki towarów, usług i czynników

28 K. L u t k o w s k i , Siedem lal euro - próba bilansu i wnioski dla Polski, „Wspólnoty Europejskie” 2006, lipiec/ sierpień, nr 7/8, s. 3.

2,Dz. Urz. UE L 376, 27.12.2006.50 Copenhagen Economics, Economic Assessment o f the Barriers to the Internal Market fo r Services,

January 2005, s. 82-85 oraz F. 1 1 z k o v i t z e t а I., op. cit., s. 64-71.

wytwórczych są ważnym mechanizmem dostosowawczym, chroniącym pozbawione polityki pieniężnej i pełnej autonomii w zakresie polityki fiskalnej, a także kursu walu­towego gospodarki państw strefy euro przed negatywnymi skutkami zaburzeń gospo­darczych o charakterze asymetrycznym. Wszystkie kraje należące do UE, z wyjątkiem Danii i Wielkiej Brytanii, mają obowiązek wprowadzić euro po spełnieniu warunków dotyczących inflacji, finansów publicznych, stóp procentowych i kursu walutowego.

5. Unia Europejska rozszerzona, ale czy wzmocniona?

Obecnie UE liczy 27 państw członkowskich. W ostatnim czasie, proces poszerza­nia integracji europejskiej nabrał nowej dynamiki, za sprawą akcesji do UE ośmiu państw Europy Środkowowschodniej, Cypru i Malty 1 maja 2004 r. oraz drugiej fali rozszerzenia wschodniego z 1 stycznia 2007 r., gdy w szeregi krajów należących do UE wstąpiły Bułgaria i Rumunia.

Proces przyjmowania nowych krajów do UE nie jest zakończony, ponieważ do drzwi zjednoczonej Europy pukają Chorwacja, Turcja, Albania, Czarnogóra, Koso­wo, Macedonia i Serbia, lecz w ostatnim czasie został on zamrożony. Czy UE powinna przyjąć kraje aspirujące do członkostwa? Doświadczenia rozszerzenia z 1 maja 2004 r. dostarczają pozytywnych wniosków. To bezprecedensowe przedsięwzięcie okazało się korzystne zarówno dla starych państw członkowskich, jak i nowych człon­ków UE. Z raportu Komisji Europejskiej oceniającego skutki rozszerzenia opubliko­wanego 3 maja 2006 r. wynika31, że pomiędzy starymi i nowymi państwami UE nastą­pił dynamiczny wzrost wymiany handlowej. W latach 1993-2005 udział Piętnastki w eksporcie UE-10 zwiększył się z 56 do 62%. Wzrósł także udział nowych krajów w imporcie Piętnastki z 5 do 13%. „Stare” państwa członkowskie notują dużą nad­wyżkę w obrotach towarowych z UE-10. Wzrosły także inwestycje: poziom BIZ w nowych państwach członkowskich wyniósł w 2004 r. 191 mld euro, z czego % kapi­tału pochodziło z krajów Piętnastki32. Nie sprawdziły się obawy dotyczące masowej delokalizacji przedsiębiorstw do nowych państw członkowskich. Z szacunków Komisji Europejskiej wynika, że w wyniku tych procesów przeniesiono nie więcej niż 1,5% miejsc pracy. Mówiąc o wpływie rozszerzenia na europejski rynek pracy, wspomnieć należy o procesach migracyjnych. Po 1 maja 2004 r. nie nastąpił zalew zachodniej Europy przez tanią siłę roboczą ze Wschodu. Wzrost eksportu do UE-10 umożliwił natomiast stworzenie nowych miejsc pracy, choć skala tych efektów pozostaje niewiadomą. Pozytywne skutki przyniosło rozszerzenie rolnikom zarówno „starej”, jak i „nowej Unii” . Wynikały one ze wzrostu handlu produktami rolnymi oraz wzrostu dochodów rolni­czych w wyniku przyznania farmerom z UE-10 dopłat bezpośrednich. Ogólne koszty rozszerzenia okazały się prawie niezauważalne i wyniosły ok. 0,1% PKB UE-15, czyli 26 euro na mieszkańca. Integracja okazała się także korzystna dla nowych członków,

31 European Commission, Enlargement, Two Years After An Economic Evaluation, „European Econ­omy Occasional Papers", 03.05.2006.

32 Zob. Raport Komisji Europejskiej potwierdza pozytywne skutki rozszerzenia, „Wspólnoty Europej­skie", kwiecień 2006, nr 4.

a wśród pozytywów zaliczyć można wzrost gospodarczy, postępującą konwergencję realna, handel, fundusze europejskie, ograniczony (!) dostęp do rynku pracy.

Z powyższego wynika, że nie ma powodów, by sądzić, że kolejne rozszerzenie zmieni te doświadczenia. Nowe kraje członkowskie wnoszą, co przyznają nie tylko prominentni urzędnicy brukselscy, lecz także czołowi politycy europejscy - nowy dynamizm gospodarczy, który przynajmniej w części neutralizuje regres „starej” UE w gospodarce światowej. Ponadto, nowi członkowie reprezentują nowy styl myślenia o dalszym rozwoju UE, co może być korzystne w procesie włączania się UE w mechanizmy gospodarki światowej i reakcji na wyzwania wiążące się z tym procesem33.

Należy jednak pamiętać o tym, że skala i tempo zależeć będą od zdolności UE do przyjęcia nowych państw. Zdolność tą wyznaczają wpływ akcesji nowych członków na system instytucjonalny UE, wspólnotowe polityki i budżet, a także przygotowanie aspirantów do wypełnienia obowiązków wynikających z członkostwa34. Poszerzanie integracji europejskiej nic może mieć negatywnego wpływu na pogłębianie. Oba procesy są współzależne.

Małgorzata Czemielewska-Rutkowska

E U R O P E A N U N IO N IN T H E W O R L D . C H A L L E N G E S O F G L O B A L IZ A T IO N A N D P R IO R IT IE S F O R C O M IN G Y E A R S

The article depicts the role o f European Union in the world economy in the light o f global­ization processes. It diagnoses many facets o f the poor competitiveness o f the integrated Europe such as economic performance, labour productivity as well as R&D input and output. It also shows some structural shortages o f the EU economy, e.g. the European social model and the way to overcome them in terms of the Lisbon Strategy. On the grounds of the tentative assess­ment, some priorities for the future are drawn.

33 M. P a s z y ií s к i, Unia Europejska a wyzwania globalizacji gospodarki światowej, „Wspólnoty Eu­ropejskie” , listopad 2005, nr 11.

34 European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, „Enlargement Strategy and Main Challenges 2006-2007", COM (2006) 649, Brussels, 08.11.2006.