£ukasz Cieśla, Wojna w Osetii Południowej

8/18/2019 £ukasz Cieśla, Wojna w Osetii Południowej

1/18

£ukasz CIEŒLA„G³os Wielkopolski”, Poznañ

Wojna w Osetii Po³udniowej

jako przyk³ad konfliktu asymetrycznego

Gruzja zaczê³a traciæ kontrolê nad Oseti¹ Po³udniow¹ w momencie rozpadu ZSRR.Choæ terytorium to nadal wchodzi³o w sk³ad zakaukaskiej republiki, to ju¿ w 1990 rokuseparatystyczne w³adze w Cchinwali og³osi³y niepodleg³oœæ. Wówczas nie zosta³a ona

uznana przez ¿adne pañstwo. Gdy w 2000 roku Osetia Po³udniowa œwiêtowa³a dziesiê-ciolecie swojej rzekomej niepodleg³oœci, mia³a w³asne god³o, flagê, hymn, prezydentai parlament, wojsko, policjê, s¹dy czy prokuraturê. Emitowa³a znaczki pocztowe, za-wiera³a umowy i traktaty z, podobnie jak ona, nieuznawanymi republikami: z Abcha-zj¹, Naddniestrzem, Górskim Karabachem, Gagauzj¹ 1. Sta³a siê „parapañstwem”,które mog³o liczyæ na ci¹g³e wsparcie ze strony Federacji Rosyjskiej. By³a to pomocdoraŸna zwi¹zana przede wszystkim z bie¿¹cymi wydarzeniami w Gruzji. Rosja wspie-ra³a separatystów, d¹¿¹c do utrzymania stanu stosunków panuj¹cych miêdzy Gruzj¹ a Oseti¹ Po³udniow¹. W okresie rz¹dów Eduarda Szewardnadze, zgodnie z interesami

Rosji, konflikt uleg³ zamro¿eniu. Wynika³o to miêdzy innymi z problemów wewnêtrz-nych Gruzji: zapaœci ekonomicznej, olbrzymiego bezrobocia i korupcji. Pogr¹¿onew kryzysie pañstwo nie by³o w stanie na powa¿nie zaj¹æ siê rozwi¹zaniem kwestiifunkcjonowania separatystycznego regionu. Napiêcie w relacjach obu stron zwiêk-szy³o siê krótko po „rewolucji ró¿” z 2003 roku. Nowy prezydent Mikcheil Saakaszwiliotwarcie deklarowa³, ¿e jednym z priorytetów jego polityki jest reintegracja Gruzjii rozci¹gniêcie zwierzchnoœci rz¹du centralnego nad Ad¿ari¹, Oseti¹ Po³udniow¹ i Ab-chazj¹. Uda³o siê tylko w przypadku tego pierwszego regionu.

Wojna w Osetii Po³udniowej, która wybuch³a na pocz¹tku sierpnia 2008 roku, nie by³a pierwszym konfliktem na tym obszarze. Do staræ miêdzy Osetyñczykami a Gruzina-mi dochodzi³o tak¿e w przesz³oœci. Tu¿ po zakoñczeniu I wojny œwiatowej mienszewickaGruzja musia³a walczyæ z bolszewick¹ Rosj¹ i wpieranymi przez ni¹ Osetyñczykami2.Ju¿ wtedy ci ostatni zg³aszali postulat proklamowania niezale¿nej Republiki Po³udnio-woosetyjskiej3. Pomys³ nie zyska³ akceptacji Rosji, ale mimo protestów Gruzinów, po-wsta³ Po³udniowoosetyjski Obwód Autonomiczny ze stolic¹ w Cchinwali. Jego granicekoñczy³y siê kilkadziesi¹t kilometrów od Tbilisi. Rosja do dziœ wykorzystuje po³o¿enieOsetii Po³udniowej jako czynnik pozwalaj¹cy na wp³ywanie na gruziñsk¹ politykê. Na-

piêcia na linii Gruzja–Osetia Po³udniowa zmala³y jednak za czasów ZSRR.

1 Wiêcej na ten temat – Z. Jgharkava, Tskhinvali Celebrates «Independence Day», „Georgia To-day”, z 23–29 IX 2005, s. 1 i 4.

2 Osetyñczycy s¹ traktowani przez inne kaukaskie narody i grupy etniczne jako tradycyjny so- jusznik Rosji.

3 A. Furier, Droga Gruzji do niepodleg³oœci, Poznañ 2000, s. 79.


2/18

Ponowny wzrost tendencji separatystycznych nast¹pi³ na prze³omie lat osiemdzie-si¹tych i dziewiêædziesi¹tych. Upadaj¹ce imperium radzieckie nie by³o w stanie opano-waæ procesu swojego rozpadu. Wskutek s³aboœci dawnej metropolii Gruzja mog³a

w 1991 roku og³osiæ niepodleg³oœæ. Rosja dziêki potencja³owi militarnemu i domi-nuj¹cej pozycji w relacjach z by³ymi republikami prowadzi³a jednak aktywn¹ politykê w regionie. Skutecznie zaczê³a stosowaæ metodê formowania kontrregionów4. Rolatych obszarów sprowadza³a siê do zg³aszania sprzeciwu wobec wyjœcia ze struktur ZSRR. Wyrazili go przywódcy Osetii Po³udniowej i Abchazji – drugiego autonomicz-nego regionu wchodz¹cego w sk³ad Gruziñskiej Socjalistycznej Republiki Radziec-kiej. Lokalnym w³adzom, zarówno z Osetii Po³udniowej, jak i Abchazji, zale¿a³o nautrzymaniu w³asnej, czêœciowej niezale¿noœci. Rosja oprócz chêci utrzymania strefywp³ywów na Zakaukaziu potrafi³a wykorzystaæ partykularne interesy miejscowych

w³adz wywodz¹cych siê jeszcze z komunistycznego aparatu. Inspirowa³a je do zwiêk-szenia zakresu autonomii kosztem Gruzji. Pomoc ta, oprócz charakteru politycznego,mia³a równie¿ materialny i przede wszystkim militarny aspekt. Obie gruziñskie pro-wincje by³y zaopatrywane w rosyjsk¹ broñ i sprzêt wojskowy. Sta³a siê ona powszech-nie dostêpna na czarnym rynku, a si³owe rozwi¹zanie sporów w okresie chaosu porozpadzie ZSRR by³o najczêœciej stosowan¹ formu³¹ 5.

Konflikt miêdzy Gruzj¹ a Oseti¹ Po³udniow¹ wybuch³ w 1990 roku. Jej komuni-styczne w³adze rozpoczê³y oficjalne starania o po³¹czenie siê z Oseti¹ Pó³nocn¹ i wejœ-cie w sk³ad istniej¹cego jeszcze ZSRR. W odpowiedzi Gruzja pozbawi³a Osetiê Po³udniow¹ autonomii i og³osi³a na jej terytorium stan wyj¹tkowy. Ale do wybuchutamtej wojny przyczyni³y siê nie tylko ambicje po³udnioosetyñskich polityków, alerównie¿ nierozwa¿na polityka gruziñskich elit politycznych. Zwiad Gamsahurdia, lider opozycji antykomunistycznej i póŸniejszy pierwszy prezydent niepodleg³ej Gruzji, na-

pomina³ mniejszoœci, ¿e s¹ goœæmi na gruziñskiej ziemi. Wznieca³ etniczne nacjonali-zmy. Jego populistyczna retoryka trafia³a w Gruzji na podatny grunt. Powodowa³o tomasowy chaos. Nacjonalizm, polityczne niewyrobienie spo³eczeñstwa, strach przed

ponown¹ okupacj¹ Rosji, brak zaufania dla demokratycznych przemian – te zjawiska by³y wykorzystywane przez prezydenta do wzmocnienia swojej pozycji. Hamowa³y jednak postêp i uniezale¿nienie siê Gruzji od ZSRR. Generowa³y te¿ konflikty wew-

nêtrzne, takie jak ten w Osetii Po³udniowej. Zamiast demokracji, zaczê³a panowaæ „et-nokracja”. Gamsahurdia zyska³ grono fanatycznych zwolenników, którzy póŸniej zaciekle

bronili go przed jak¹kolwiek krytyk¹ 6. Jego pogl¹dy w odniesieniu do mniejszoœci po-dziela³a nawet czêœæ jego przeciwników7.

192 £ukasz Cieœla

4 W. Marciniak, Rozgrabione imperium. Upadek Zwi¹zku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2001, s. 172.

5 Ibidem.6 J. Cichocki, Gruzja: Daty i fakty, w: Gruzja, Oœrodek Studiów Wschodnich, Warszawa 1994,

s. 8.7 Œwiadczy o tym wypowiedŸ D¿aby Joseliani, jednego z przywódców puczu, w wyniku któregoobalono prezydenta Gamsahurdiê. Zdaniem Joseliani nacjonalistyczne nastroje w autonomicznychregionach by³y wynikiem ambicjonalnej g³upoty: „Abchazja chce byæ pañstwem niezale¿nym, choæAbchazowie to nawet nie naród, lecz plemiê, nie maj¹ jeszcze rozwiniêtej kultury, pos³uguj¹ siê g³ów-nie jêzykiem rosyjskim, a ich w³asny jêzyk pisany liczy zaledwie kilkadziesi¹t lat. A poza tym stano-


3/18

Starcia pomiêdzy Osetyñczykami a Gruzinami przerodzi³y siê w wojnê. 6 stycznia1991 roku do obwodu wkroczy³y regularne oddzia³y gruziñskie. Separatyœci, wspierani

przez s¹siadów z Pó³nocnej Osetii i nieoficjalnie tak¿e przez Rosjê, wygrali tamt¹ wojnê

domow¹ 8. Do podobnego scenariusza dosz³o równie¿ w Abchazji9. Biernoœæ œwiata za-chodniego spowodowa³a, ¿e Rosja mog³a bez przeszkód wp³ywaæ na sytuacjê w separa-tystycznych regionach. Rosyjscy ¿o³nierze przy aprobacie Zachodu weszli w sk³ad si³

pokojowych, które mia³y nadzorowaæ przebieg zawieszenia broni. Absurd tej sytuacjiwielu zachodnich polityków zauwa¿y³o dopiero w trakcie tegorocznej wojny, gdy rosyj-scy ¿o³nierze, z b³êkitnymi he³mami na g³owach, brali udzia³ w regularnych walkach.

W latach dziewiêædziesi¹tych konflikt w Po³udniowej Osetii zosta³ zamro¿ony. Re-lacje miêdzy Osetyñczykami i Gruzinami polepszy³y siê 10. Mieszkañcy Tbilisi t³umnieodwiedzali bazar po³o¿ony pod Cchinwali, który zaopatrywany by³ w towary przemy-

cone z Rosji. Z Tbilisi do Cchinwali zaczê³y jeŸdziæ autobusy. Tê „ma³¹ stabilizacjê”zak³óci³a „rewolucja ró¿”. Do tamtego momentu sytuacja by³a stosunkowo stabilna,mimo ¿e Rosja wspiera³a miejscowe w³adze i rozdawa³a swoje paszporty. Prze³omo-wym momentem sta³o siê zdobycie w³adzy przez m³odego reformatora Mikchela Sa-akaszwili. Z czasem na pograniczu Gruzji i Osetii Po³udniowej zaczê³o dochodziæ dorozmaitych incydentów: wzajemnych prowokacji, wymiany strza³ów, w wyniku któ-rych po obu stronach byli ranni i zabici. W sierpniu 2004 roku spodziewano siê szyb-kiego wybuchu wojny. Wojsko i policja gruziñska zajê³y pozycje na wzgórzach wokó³Cchinwali. Po kilkunastu godzinach wycofa³y siê. Gruzini twierdzili wówczas, ¿e przykilku zabitych wrogach znaleziono paszporty rosyjskie. Byli to prawdopodobnie Koza-cy lub Osetyñczycy.

Plany prezydenta Saakaszwilego, który obiecywa³ zapewnienie integralnoœci tery-torialnej i w perspektywie kilku lat wprowadzenie Gruzji do NATO, zagra¿a³y intere-som Rosji. Tym bardziej, ¿e sukcesem zakoñczy³y siê dzia³ania prezydenta wobec

Wojna w Osetii Po³udniowej jako przyk³ad konfliktu asymetrycznego 193

wi¹ jedynie siedemnaœcie procent mieszkañców Abchazji, nie maj¹ najmniejszego prawa, abyog³aszaæ secesjê. [...] Te wszystkie pretensje i wybuja³e aspiracje zakoñcz¹ siê [...], gdy kraj osi¹gnieodpowiedni poziom rozwoju gospodarczego. Pe³ny ¿o³¹dek i kieszeñ s¹ najlepszym lekarstwem nanastroje separatystyczne”. Takie wypowiedzi, choæ nie ca³kowicie bezpodstawne, utrudni³y zawarcie

kompromisu z w³adzami Abchazji i Osetii Po³udniowej – M. Graczyk, Kaukaski Liban, „Wprost”,z 20 IX 1992, s. 36–37.

8 M. Falkowski, Krótka historia Osetii, artyku³ dostêpny na stronie internetowej http://www.kau-kaz.net/cgi-bin/blosxom.cgi/polish/osetiaPolnocna/osetia_art1, z 9 X 2008.

9 Gruzja, po pocz¹tkowych sukcesach, by³a zmuszona do zawieszenia broni. Abchazjê wspar³ymiêdzy innymi rosyjskie myœliwce Su-22 oraz Konfederacja Górskich Narodów Kaukazu. Gruzja zo-sta³a upokorzona, a potencja³ gospodarczy i militarny uleg³ powa¿nym zniszczeniu. Wst¹pienie doWspólnoty Niepodleg³ych Pañstw i zgoda na rozmieszczenie baz wojskowych by³o symbolem wew-nêtrznej s³aboœci i ci¹g³ego pozostawania w rosyjskiej strefie wp³ywów.

10 Nawet po ostatniej wojnie wielu Osetyñczyków i Gruzinów nie darzy siê nienawiœci¹. Na tere-nie Gruzji „w³aœciwej” znajduj¹ siê obszary zamieszkane wy³¹cznie przez Osetyñczyków. Przy-

k³adem jest wieœ Pona we wschodniej Gruzji. Znamiennym jest fakt, ¿e wielu z Osetyñczykówzaczyna wyje¿d¿aæ, ale nie do Osetii Po³udniowej, lecz Osetii Pó³nocnej, wchodz¹cej formalniew sk³ad Federacji Rosyjskiej. Zarówno w Gruzji, jak i Osetii Po³udniowej nie maj¹ perspektywna znalezienie pracy i stabilne ¿ycie – wiêcej £. Cieœla, Gruziñskie abecad³o, „Polska The Times”,z 26 IX 2008, artyku³ dostêpny na stronie internetowej http://www.polskatimes.pl/maga-zyn/49039,gruzinskie-abecadlo,id,t.html, z 18 X 2008.


4/18

Ad¿arii. Ta ju¿ wiosn¹ 2004 roku uzna³a zwierzchnoœæ w³adz w Tbilisi. Saakaszwili próbowa³ tak¿e o¿ywiæ dialog z dwoma separatystycznymi republikami, który zamar³za rz¹dów Szewardnadze. Powsta³ projekt ustawy o „Rehabilitacji i Restytucji Posiada-

nia Ofiar Konfliktu gruziñsko-osetyjskiego”. Przewidywa³ utworzenie mieszanej Ko-misji Rehabilitacji i Spraw Restytucji. W jej sk³ad weszliby przedstawiciele Gruzji,Osetii Po³udniowej i organizacji miêdzyrz¹dowych. Projekt zosta³ przedstawiony na

posiedzeniu Rady Europy w Wenecji 16 marca 2006 roku11. Wczeœniej, bo w listopa-dzie 2005 roku, przy udziale strony gruziñskiej, po³udniowoosetyjskiej, Rosji, OBWE,UE i USA, ustalono „mapê drogow¹” dla rozwi¹zania tego konfliktu. Zak³ada³amiêdzy innymi ca³kowit¹ demilitaryzacjê spornej strefy, ustanowienie specjalnychkontaktów („gor¹cej linii”) miêdzy w³adzami w Tbilisi i Cchinwali, uruchomienie bez-

poœrednich po³¹czeñ autobusowych miêdzy tymi miastami oraz utworzenie miêdzy-

rz¹dowej grupy nadzoruj¹cej wprowadzanie pokoju. Obywatele Osetii Po³udniowejmieli otrzymaæ miejsca w gruziñskim parlamencie, rz¹dzie i s¹downictwie. Pieni¹dzez gruziñskiego bud¿etu trafiaæ mia³y na edukacjê, kulturê, sport i rozwój ekonomicznyOsetii Po³udniowej. Planowane by³o utworzenie talk show „Mosty pokoju” w publicz-nej telewizji, w którym uczestniczyliby Gruzini i Osetyjczycy. By³aby to interaktywnadyskusja polityków i spo³eczeñstwa na tematy dziel¹ce skonfliktowane strony12.

Zachód dostrzega³ starania Gruzji w celu poprawy stosunków z Oseti¹ Po³udniow¹.Krytyka kierowana by³a przede wszystkim pod adresem Rosji, której dzia³ania mog³ywskazywaæ, ¿e zale¿y jej na opóŸnianiu procesu pokojowego. USA negatywnie od-nios³y siê do wycofania Rosji z uczestnictwa w sesji Wspólnej Komisji Wojskowej(WKW) bêd¹cej de facto forum dla si³ pokojowych z Gruzji, Rosji oraz Osetii Pó³noc-nej i Po³udniowej pilnuj¹cych porz¹dku w strefie konfliktu. USA krytykowa³y te¿ Ro-sjê za przyznawanie obywatelstwa rosyjskiego mieszkañcom Osetii Po³udniowej.Skwapliwie wykorzystywa³a bowiem ten fakt. Ingeruj¹c w sprawy Osetii Po³udniowej,twierdzi³a, ¿e robi to w interesie swoich obywateli13.

W³aœnie takie t³umaczenie zosta³o przedstawione przez Rosjê jako jedna z przyczynzaanga¿owania siê w wojnê w Osetii Po³udniowej. Sta³a ona na stanowisku, ¿e to Gru-zja pierwsza zaatakowa³a bezbronnych Osetyñczyków i strzeg¹cych pokoju ¿o³nierzyrosyjskich. W odpowiedzi na tê agresjê nale¿a³o wiêc u¿yæ si³y. Gruzja z kolei próbo-

wa³a przekonaæ miêdzynarodow¹ opiniê publiczn¹, ¿e to ona jest ofiar¹ rosyjskiegoataku. Rosjanie, kilka dni przed wybuchem wojny, mieli wspieraæ i nie powstrzymy-waæ ataków Osetyñczyków na gruziñskie wioski znajduj¹ce siê w separatystycznymregionie. Poczucie zagro¿enia wzmocni³ równie¿ lipcowy, nieudany zamach na szefalokalnych w³adz w Osetii Po³udniowej, który uznawa³ zwierzchnoœæ w³adz gruziñ-skich14.

194 £ukasz Cieœla

11 http://www.justice.gov.ge/siaxle_eng.html, z 15 III 2006.12 „Mapa drogowa” dla Osetii Po³udniowej jest dostêpna na stronie internetowej –

http://www.president.gov.ge/others/Report.pdf, z 30 III 2006.13 U.S. Criticizes Russian Moves In South Ossetia, Praises Georgia, artyku³ dostêpny na stronie interne-towej: http://www.rferl.org/featuresarticle/2006/3/C59C850D-E8DB-41B8-BABF-A8A6FED8C14F.html,z 5 III 2006.

14 Chodzi o Dmitrija Sanokajewa. W przesz³oœci wchodzi³ w sk³ad separatystycznych w³adz, po-tem sta³ siê politykiem opowiadaj¹cym siê za integracj¹ z Gruzj¹. Jego progruziñski „rz¹d” kontrolowa³


5/18

Pisz¹c o konflikcie w Osetii Po³udniowej warto zwróciæ uwagê na potencja³i po³o¿enie tego regionu. Granice obwodu przebiegaj¹ zaledwie oko³o 40 kilometrówna pó³nocny zachód od Tbilisi. Powierzchnia wynosi 3,9 tysi¹ca kilometrów kwadrato-

wych, czyli jest ponad dwukrotnie mniejsza ni¿ obszar najmniejszego w Polsce woje-wództwa opolskiego. Dane z 1990 roku mówi³y o 100 tysi¹cach mieszkañców. Odtamtej pory wielu Gruzinów uciek³o stamt¹d po wojnie domowej z pocz¹tku lat dzie-wiêædziesi¹tych. Kolejni zostawili swoje domy w sierpniu tego roku. Osetia Po³udnio-wa po zakoñczeniu niedawnej wojny po raz kolejny og³osi³a niepodleg³oœæ. Poza Rosj¹ i Nikaragu¹, nie uzna³y jej inne pañstwa. Od czasu wojny z lat dziewiêædziesi¹tych nie

pracuje wiêkszoœæ zak³adów, na wsiach panuje gospodarka naturalna. NajistotniejszymŸród³em dochodu s¹ zyski z kontrabandy – z Osetii Po³udniowej do Rosji przemycane s¹ gigantyczne iloœci spirytusu. Wed³ug szacunków rosyjskich s³u¿b celnych w 1996 roku

jego wartoœæ osi¹gnê³a 0,5 miliarda dolarów15

.Trudno nawet porównywaæ potencja³y Gruzji i Osetii Po³udniowej, bo w przypadkutej drugiej brakuje wiarygodnych danych. £atwiej jest wskazaæ dysproporcje wystê-

puj¹ce miêdzy Gruzj¹ a Rosj¹, bior¹c pod uwagê kilka podstawowych danych. Powierzch-nia tej pierwszej wynosi 69,7 tysiêcy kilometrów kwadratowych (przy 17 milionachkilometrów kwadratowych Rosji), populacja Gruzji to 4,63 miliona mieszkañców (Ro-sji 140 milionów), dochód narodowy brutto per capita wynosi w Gruzji 4,4 tysi¹ca do-larów, w Rosji 14,8 tysi¹ca dolarów. Gruziñski eksport przynosi 2,1 mld dolarówzysku, a import kosztuje 4,97 mld dolarów. W przypadku Rosji te liczby to odpowied-nio 355,5 mld dolarów i 223,4 mld dolarów16. Nieproporcjonalnoœæ potencja³ów obu

pañstw jest wiêc oczywista. Tym ³atwiej wiêc Rosji by³o rozstrzygn¹æ walki w zaled-wie piêæ dni. Potencja³ wojskowy Gruzji to 37 tysiêczna armia. Najlepiej wyszkolonydwutysiêczny kontyngent w momencie wybuchu konfliktu przebywa³ jednak na misjiw Iraku. W ostatnich latach wzrasta³y wydatki przeznaczane na modernizacjê armiigruziñskiej. Wynika³o to miêdzy innymi z aspiracji tego pañstwa do cz³onkostwaw NATO oraz pomocy ze strony USA. W 2004 roku przeznaczono na ten cel 43 milio-ny, podczas gdy w 2005 roku a¿ czterokrotnie wiêksz¹ sumê 17. Trwa te¿ profesjonali-zacja – docelowo 90 procent ¿o³nierzy gruziñskich ma byæ zawodowcami. Istotnej

pomocy udziela Gruzji kilka pañstw, zw³aszcza USA i Turcja, które wspieraj¹ szkole-

nie ¿o³nierzy, a tak¿e Ukraina i Izrael dostarczaj¹ce znaczne iloœci uzbrojenia. Gruzjakupuje te¿ u¿ywane uzbrojenie u cz³onków by³ego Uk³adu Warszawskiego, najczêœciejw Czechach i w Polsce.

Na pocz¹tku sierpnia tego roku Gruzja dysponowa³a 165 czo³gami (niektóre sza-cunki mówi¹ nawet o 230–240 czo³gach, zaliczaj¹c tak¿e te najbardziej przestarza³ei nieu¿yteczne), ponad 78 bojowych wozów piechoty produkcji radzieckiej i 91 trans-

porterów opancerzonych. Liczba dzia³ ró¿nych kalibrów przekracza³a 200 egzempla-


oko³o 30 procent powierzchni Osetii Po³udniowej. Tereny te by³y do niedawna zamieszkiwane przez et-

nicznych Gruzinów. Po wybuchu wojny wielu z nich uciek³o ze swoich domów do Gori i Tbilisi.15 http://osw.waw.pl/pub/prace/nr9/01.htm, z 14 X 2008.16 Dane na podstawie informacji CIA. The World Factbook, dostêpne na stronach internetowych

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html, z 18 X 2008 orazhttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html, z 18 X 2008.

17 http://www.globalsecurity.org/military/world/georgia/army.htm, z 10 XI 2008.


6/18

rzy, moŸdzierzy 180, a mobilnych wyrzutni rakietowych 40. Lotnictwo dysponowa³ozaledwie 10 szturmowymi Su-25 i kilkunastoma samolotami szkolnymi. Uzupe³nia³o

je 28 œmig³owców pochodzenia rosyjskiego oraz 12 produkcji amerykañskiej. Poten-

cja³ Po³udniowej Osetii by³ znacznie mniejszy. Armia liczy³a 3 tysi¹ce ludzi oraz 15 ty-siêcy rezerwistów. Mieli do dyspozycji 87 niezmodernizowanych czo³gów, 95 dzia³i moŸdzierzy, 23 wyrzutnie rakietowe i 180 wozów opancerzonych. Lotnictwo liczy³otrzy œmig³owce. Wsparciem dla Osetyñców i rosyjskich si³ pokojowych sta³y siê jed-nostki Pó³nocnokaukaskiego Okrêgu Wojskowego Rosji. W jego sk³ad wchodzi58. armia, 20. dywizja zmotoryzowana, 7. dywizja powietrzno-desantowa, wydzielo-ne pu³ki i eskadry œmig³owcowe, brygady przeciwlotnicze oraz jednostki pomocni-cze. 58. armia liczy ponad 100 tysiêcy ¿o³nierzy. Jej uzbrojenie to 620 czo³gów, 200

bojowych wozów piechoty i 875 systemów artyleryjskich. Rozpoznanie na rzecz

walcz¹cych wojsk zapewnia³o lotnictwo strategiczne. Rosjanie u¿yli samolotówTu-22MR pilotowanych przez doœwiadczonych pilotów i instruktorów z oœrodkówszkoleniowych18. Bior¹c pod uwagê te fakty nale¿y stwierdziæ, ¿e to Osetia Po³udnio-wa i Rosja dysponowa³y wiêkszym potencja³em ni¿ Gruzja. Armia rosyjska jest pozatym kilkadziesi¹t razy bardziej liczna ni¿ gruziñska. Istniej¹ plany jej zmniejszeniaz 1,3 miliona ¿o³nierzy do oko³o miliona, ale nie zmienia to faktu, ¿e to Rosja by³astron¹ silniejsz¹.

G³ównym celem planowanej reformy rosyjskiej armii jest zwolnienie oko³o 200 ty-siêcy oficerów oraz zainwestowanie w budowê nowych lotniskowców, okrêtów pod-wodnych, samolotów i czo³gów. Wojna w Gruzji uœwiadomi³a bowiem Rosji, ¿e jejarmia do tej pory nie rozwi¹za³a wielu problemów i wymaga zmian. W przysz³ym roku,

jeœli kryzys gospodarczy i spadek cen ropy nie przeszkodz¹, Rosja na obronê wydaoko³o 100 miliardów dolarów, czyli oko³o 27 procent wiêcej ni¿ w 2008 roku19.

Ostatnia wojna w Osetii Po³udniowej i poprzedzaj¹ce j¹ wydarzenia sta³y siê specy-ficzn¹ form¹ konfliktu asymetrycznego. Zdaniem genera³a Stanis³awa Kozieja mia³aona charakter ograniczony, asymetryczny i cechowa³a siê nisk¹ intensywnoœci¹. Cho-dzi³o wy³¹cznie o przyrosyjsk¹ strefê wp³ywów na po³udniu dawnego ZSRR, a nieo wywo³anie ogólnoœwiatowego konfliktu20. Podobnego zdania jest Roman KuŸniar.Uwa¿a, ¿e wydarzenia na Kaukazie nie s¹ zapowiedzi¹ nowej zimnej wojny: „zupe³nie

chybione oka¿¹ siê radykalne oskar¿enia i zapowiedzi g³êbokich geopolitycznych kon-sekwencji. [...] Moim zdaniem nie nale¿y wyolbrzymiaæ ani skali tego konfliktu, ani

196 £ukasz Cieœla

18 http://www.altair.com.pl/start-1599, z 10 XI 2008.19 Wojna uœwiadomi³a rosyjskim w³adzom, ¿e jej armia mog³aby przegraæ starcie z przeciwni-

kiem o porównywalnym potencjale. Zagraniczni i rosyjscy eksperci oceniali, ¿e system dowodzenia jest przestarza³y, armia nie ma sprzêtu do walki w górach i w nocy, nie ma satelitarnej nawigacji, bezza³ogowych samolotów zwiadowczych ani systemu ³¹cznoœci. Rosjanie twierdz¹, ¿e dowódcawchodz¹cej do Osetii Po³udniowej 58. armii musia³ prosiæ napotkanego przypadkowo reportera o telefon,

bo sam nie mia³ jak wezwaæ lotniczego wsparcia dla swoich ¿o³nierzy – W. Radziwinowicz, Kreml robikapitalny remont armii, „Gazeta Wyborcza”, z 31 X 2008, artyku³ dostêpny na stronie internetowej:http://www.redakcjawojskowa.pl/gazeta/index.php?option=com_content&task=view&id=17976&Itemid=46,z 17 X 2008.

20 Analiza genera³a Stanis³awa Kozieja dostêpna na stronie internetowej – http://wiadomo-sci.wp.pl/kat,1342,wid,10361804,felieton.html?ticaid=16bfd, z 12 X 2008.


7/18

jego mo¿liwych implikacji. Nie nale¿y tego czyniæ, poniewa¿ mieliœmy do czynieniaz wojn¹ (a w³aœciwie wojenk¹) o œciœle ograniczonym przebiegu i rezultatach”21.

Istotn¹ kwesti¹ jest wskazanie podmiotów uczestnicz¹cych w asymetrycznym kon-

flikcie na Zakaukaziu. Z jednej strony by³a to Gruzja, na drugim biegunie sytuowali siê separatyœci wspierani mniej lub bardziej jawnie przez Rosjê. Ta ostatnia przez lata wy-korzysta³a fakt istnienia separatystycznego regionu w administracyjnych granicachGruzji. Porównuj¹c oficjalny potencja³ Gruzji i Osetii Po³udniowej nie sposób nie za-uwa¿yæ, ¿e tej drugiej nie staæ by³oby na prowadzenie otwartej wojny. Od lat stosowa³awiêc, przy wsparciu Rosji, metody charakterystyczne dla konfliktu asymetrycznego.Zbrojne grupy, nie tylko Osetyñców, prowokowa³y starcia na pograniczu z Gruzj¹ w³aœciw¹ lub atakowa³y strategiczne obiekty. Przyk³adem jest atak „nieznanych”sprawców na gazoci¹g i sieæ przesy³ow¹ energii elektrycznej, do którego dosz³o

w styczniu 2006 roku. Zdarzenia mia³y miejsce na terytorium Rosji: w Osetii Pó³nocneji w Karaczajo-Czerkiesji. Przez kilka zimowych dni Gruzja by³a pozbawiona dostawgazu i pr¹du. Poza tym dochodzi³o do bojkotu przez Rosjê najwa¿niejszych gruziñ-skich towarów eksportowych, czyli wina i wody mineralnej. Rosja by³a ich najwiêk-szym odbiorc¹. Jeszcze przed formalnym wybuchem wojny Gruzja musia³a zmagaæ siê z innymi niekonwencjalnymi metodami walki. Na pocz¹tku sierpnia dosz³o do zablo-kowania stron internetowych najwa¿niejszych instytucji, w tym Narodowego BankuGruzji czy strony prezydenta, na dobre trwa³a tak¿e walka psychologiczna, maj¹cazdyskredytowaæ i jednoczeœnie sprowokowaæ gruziñskie w³adze. Nie mo¿na tak¿e wy-kluczyæ, ¿e gdyby Gruzini nie odpowiedzieli na te akcje, Rosja znalaz³aby inny sposóbna sprowokowanie wojny. Istniej¹ przes³anki, które pozwalaj¹ przypuszczaæ, ¿e takimidzia³aniami by³yby zamachy terrorystyczne. Znamienne by³y wydarzenia sprzed kilkumiesiêcy, gdy na pocz¹tku sezonu letniego w Abchazji i w s¹siednim rosyjskim kurorcieSoczi dosz³o do eksplozji. W ich wyniku zginê³o kilka osób. Strona rosyjska i separatyœcinatychmiast oskar¿yli o zamachy gruziñskie s³u¿by specjalne, mimo ¿e nie przedstawio-no na to ¿adnych przekonywuj¹cych dowodów. Chodzi³o nie tylko o zdyskredytowanie

przeciwnika, ale tak¿e stworzenie ewentualnego pretekstu do jego zaatakowania22.


21 Zdaniem profesora KuŸniara, Rosja z powodzeniem zrealizowa³a trzy zasadnicze cele. Odzy-ska³a i utrwali³a terytorialne status quo w Osetii Po³udniowej. Po drugie, operacja militarna zainicjo-wana przez prezydenta Saakaszwilego da³a jej pretekst do zlikwidowania potencja³u zbrojnegoGruzji. Po trzecie, Rosja uzyska³a efekt demonstracji si³y w stosunku do pozosta³ych pañstw kauka-skich i Azji Œrodkowej – analiza profesora Romana KuŸniara dostêpna na stronie internetowej

– http://www.dziennik.pl/dziennik/europa/article230156/W_Gruzji_przegrali_wszyscy_Polska_tez.html,z 20 X 2008.

22 Podobny schemat dzia³ania Rosja przeæwiczy³a w przypadku Czeczenii. Pod koniec lat dzie-wiêædziesi¹tych na terenie Federacji Rosyjskiej dosz³o do serii zamachów bombowych. Oskar¿onoo nie Czeczenów, co sta³o siê podstaw¹ do rozpoczêcia drugiej wojny czeczeñskiej. Istniej¹ podsta-wy, by twierdziæ, ¿e akcje by³y prowokacjami Federalnej S³u¿by Bezpieczeñstwa. W Riazaniu miesz-

kañcy wie¿owca, który mia³ wylecieæ w powietrze, zdo³ali udaremniæ zamach. W piwnicy blokuznaleziono worki z materia³em wybuchowym. Gdy okaza³o siê, ¿e pod³o¿y³y je s³u¿by specjalne, pokilku dniach w³adze stwierdzi³y, ¿e by³y to jedynie æwiczenia maj¹ce sprawdzaæ czujnoœæ mieszkañ-ców i gotowoœæ s³u¿b mundurowych do dzia³ania w kryzysowej sytuacji. Powiedziano, ¿e w workach

by³ cukier, a nie materia³ wybuchowy o nazwie heksogen – wiêcej na ten temat K. Kurczab-Redlich,G³ow¹ o mur Kremla, Warszawa 2007 i A. Litwinienko, J. Felsztinski, Wysadziæ Rosjê, Poznañ 2007.


8/18

Po 8 sierpnia 2008 roku Rosja otwarcie ju¿ wystêpowa³a jako uczestnik wojny, sama jednak nazywa³a swoje dzia³ania „przywracaniem konstytucyjnego porz¹dku”.

W ocenie powy¿szych wydarzeñ istotn¹ kwesti¹ sta³a siê odpowiedŸ na pytanie, kto

rozpocz¹³ wojnê? Strona gruziñska twierdzi, ¿e pocz¹tek walk nast¹pi³ z inicjatywyRosji 7 sierpnia oko³o godziny 23.30. Na tak¹ datê wskazuj¹ doniesienia z pods³ucha-nych rozmów telefonicznych Osetyñczyków. Ich treœæ mia³a wskazywaæ na to, ¿e przed

pó³noc¹ oko³o 150 rosyjskich wozów bojowych wjecha³o do tunelu Roki, ³¹cz¹cegoOsetiê Pó³nocn¹ z Po³udniow¹. Ciê¿ki sprzêt mia³ zmierzaæ w stronê Cchinwali. Ra-

porty OBWE i NATO przedstawiaj¹ inny obraz sytuacji. Wynika z niego, ¿e to Gruzinizaatakowali jako pierwsi. Misja OBWE w Cchinwali w czwartek póŸnym wieczorem7 sierpnia znalaz³a siê pod ostrza³em artyleryjskim23. Z danych MiêdzynarodowegoSztabu Wojskowego NATO wynika ponadto, ¿e ju¿ rankiem 7 sierpnia Gruzini prze-

rzucili na granicê z Oseti¹ Po³udniow¹ 12 tysiêcy ¿o³nierzy. W Gori znajdowa³o siê 75 czo³gów i wozów opancerzonych, co stanowi jedn¹ trzeci¹ wyposa¿enia gruziñskiejarmii. W nocy z 7 na 8 sierpnia rozpocz¹³ siê ostrza³ Cchinwali. Gruzini u¿yli wyrzutnirakietowych, zrzucili bomby kasetowe, a tak¿e strzelali z armat kalibru 152 mm.Wed³ug ustaleñ zachodnich tajnych s³u¿b armia rosyjska otworzy³a ogieñ dopiero8 sierpnia o godzinie 7.30. W pierwszych godzinach ataku wykorzystano wyrzutnietaktyczne rakiet balistycznych SS-21. Zaatakowano kurort Bor¿omi, le¿¹cy na po-³udniowy zachód od Gori. Rosjanie skierowali póŸniej w stronê tego miasta 5,5 tys.¿o³nierzy, do granicy gruziñsko-abchaskiej dotar³o ich 7 tysiêcy24. Zdania na temattego, kto zacz¹³ wojnê, do dziœ s¹ podzielone. Jednoznacznych opinii nie ma nawetw gruziñskim spo³eczeñstwie25.

Spor¹ naiwnoœci¹ by³oby przyjêcie za prawdziwe stanowiska obu stron konfliktu,które twierdzi³y, ¿e by³y zaskoczone atakami przeciwnika. W œwietle powy¿szych in-formacji uzasadniona wydaje siê byæ teza, ¿e faktycznie wojnê rozpoczêli Gruzini,a Rosjanie, maj¹c interes w eskalacji konfliktu, skutecznie ich do tego prowokowali

poprzez wspieranie zbrojnych akcji osetyñskich separatystów. Nasili³y siê one w pierw-szych dniach sierpnia 2008 roku. Niektórych obserwatorów mog³a oczywiœcie zasko-czyæ skala póŸniejszych dzia³añ Rosji. Jednak ustalenie, kto pierwszy zacz¹³ strzelaæ,nie jest najistotniejsz¹ kwesti¹. Znacznie wa¿niejsze jest to, ¿e zarówno Rosja, jak

i Gruzja de facto d¹¿y³y do wojny. Za t¹ tez¹ przemawiaj¹ nastêpuj¹ce argumenty: Proces pokojowy zainicjowany przez Gruzjê w latach dziewiêædziesi¹tych zakoñ-

czy³ siê fiaskiem. To sk³oni³o Gruzinów do podjêcia radykalnych kroków. W marcu1997 roku Gruzini i Osetyñczycy wyznaczyli nawet swoich przedstawicieli, którzy

198 £ukasz Cieœla

23 R. Beste, U. Klussmann, C. Meyer, Wyœcig do tunelu, „Der Spiegel”, artyku³ dostêpny na stro-nie internetowej: http://www.polityka.pl/wyscig-do-tunelu/Lead30,1466,268797,18, z 13 X 2008.

24 Ibidem.25 Podczas ostatniego pobytu w Gruzji, na prze³omie sierpnia i wrzeœnia tego roku, us³ysza³em

rozmaite opinie. Czêœæ rozmówców wierzy w zapewnienia w³adz, ¿e musia³y odpowiedzieæ na brutal-ny atak Rosji. Znajoma lekarka, pracuj¹ca w szpitalu w Gori, twierdzi jednak, i¿ Gruzini przygotowy-wali siê do wojny. S³u¿by mundurowe zosta³y postawione w stan gotowoœci na kilkanaœcie godzin

przed ostrzelaniem Cchinwali, a lekarze us³yszeli, ¿e maj¹ byæ przygotowani na przyjêcie rannych¿o³nierzy ju¿ w czwartek rano 7 sierpnia. Kilkanaœcie godzin póŸniej dosz³o do ostrzelania po³udnio-woosetyñskiej stolicy.


9/18

mieli dyskutowaæ o sposobach uregulowania konfliktu. Skoñczy³y siê na podpisaniuma³o znacz¹cych umów26. W rejonie konfliktu stacjonowa³y si³y pokojowe, w sk³adktórych weszli ¿o³nierze osetyñscy, gruziñscy i rosyjscy. Utworzyli Wspóln¹ Komi-

sjê Kontroln¹, która podjê³a wspó³pracê z pracownikami misji OBWE27. W ostatnichkilku latach sytuacja ulega³a pogorszeniu. Kolejne próby podejmowane przez prezy-denta Saakaszwili uœwiadomi³y Rosji i politykom po³udnioosetyñskim, ¿e Gruzja

jest zdeterminowana do rozwi¹zania konfliktu. W lutym 2006 roku gruziñski parla-ment przyj¹³ uchwa³ê zobowi¹zuj¹c¹ rz¹d do rewizji porozumienia z Soczi z 1992 roku.

Na jego mocy rosyjsko-osetyjsko-gruziñskie si³y pokojowe zosta³y rozmieszczonew strefie konfliktu po³udniowoosetyjskiego. Parlament wezwa³ do zast¹pienia rosyj-skiego kontyngentu „efektywn¹ miêdzynarodow¹ operacj¹ pokojow¹”. Oskar¿onoRosjê o permanentne próby aneksji Osetii Po³udniowej28. W odpowiedzi rosyjskie

Ministerstwo Spraw Zagranicznych oceni³o deklaracjê gruziñskich parlamentarzy-stów jako element antyrosyjskiej kampanii, która mo¿e doprowadziæ do destabiliza-cji regionu. Strona rosyjska oœwiadczy³a, ¿e bêdzie kontynuowaæ misjê pokojow¹ w Osetii29. Miesi¹c póŸniej, 22 marca 2006 roku, doradca premiera Rosji GiennadijBukajew oœwiadczy³ na odbywaj¹cym siê we W³adykaukazie wspólnym posiedze-niu rz¹dów rosyjskiej Osetii Pó³nocnej i formalnie nale¿¹cej do Gruzji Osetii Po-³udniowej, ¿e w³adze rosyjskie podjê³y „zasadnicz¹ decyzjê” o w³¹czeniu OsetiiPo³udniowej do Rosji. Za uzasadnienie tego faktu mia³ s³u¿yæ precedens Kosowa.Bukajew mówi³ te¿ o planowanych inwestycjach Rosji: budowie drogi W³adykau-kaz–Cchinwali omijaj¹cej gruziñskie enklawy, uruchomieniu rosyjskich bankówi telewizji. Rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odmówi³o skomentowaniawypowiedzi Bukajewa. Eduard Kokojty, przywódca Osetii Po³udniowej, zapowie-dzia³ wyst¹pienie do rosyjskiego Trybuna³u Konstytucyjnego o orzeczenie w sprawie

przynale¿noœci republiki do Rosji. Powo³a³ siê przy tym na dokument z 1774 rokuo wejœciu „ca³ej” Osetii do imperium rosyjskiego, a tak¿e na fakt, ¿e 95 procentmieszkañców regionu ma obywatelstwo rosyjskie. Kokojty negatywnie odnosi³ siê do propozycji Gruzinów przyznania Osetyñczykom szerokiej autonomii w ramach

jednego organizmu pañstwowego. Kokojty mia³by otrzymaæ stanowisko w rz¹dzieGruzji30. Prezydent Osetii Po³udniowej odpowiedzia³, ¿e region widzi swoj¹ przy-


26 W. Górecki, Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywy uregulo-wania. Konsekwencje, „Prace OSW”, nr 9, VI 2003, Warszawa 2003, s. 26.

27 Misja OBWE zosta³a utworzona w Gruzji 6 listopada 1992 roku (wówczas jako KBWE). Jejg³ównym celem jest zbli¿enie stron konfliktu – wiêcej na temat misji OBWE w Gruzji: „OSCE. Mis-sion to Georgia. Welcome Visit of the Group of Representatives of the OSCE Delegations to Georgia7–9 May 2002”, A brief introduction, May 2002 (dokument w zbiorach autora).

28 Warto zaznaczyæ, ¿e nie ca³y administracyjnie wydzielony teren Osetii Po³udniowej, by³ kontrolo-wany przeztamtejsze w³adze i Rosjan. W regionie istnia³o kilka enklaw gruziñskichuznaj¹cych zwierzch-ni¹ w³adzê Gruzji. Niedawno przeprowadzono tam nawet wybory do gruziñskiego parlamentu.

29

Stanowisko Rosji popar³y w³adze Osetii Po³udniowej i Abchazji. Obie separatystyczne republi-ki opowiedzia³y siê za dalsz¹ obecnoœci¹ wojsk rosyjskich na ich terytorium. W³adze Abchazji zaofe-rowa³y te¿ „wszechstronn¹ pomoc” Osetii Po³udniowej na wypadek zaostrzenia sytuacji. Abchaski

parlament w lutym 2006 roku ratyfikowa³ uk³ad o przyjaŸni i wspó³pracy z Po³udniow¹ Oseti¹ – http://www.osw.waw.pl/news/02/060216.htm#kaz, z 5 III 2006.

30 W. Jagielski, Trzecia „rewolucja ró¿” w Gruzji?,„GazetaWyborcza”,z12VII2004,s.8.


10/18

sz³oœæ w integracji z Rosj¹ 31. W³adimir Putin stwierdzi³, jeszcze jako prezydent Ro-sji, ¿e mo¿e dojœæ do uznania niepodleg³oœciowych aspiracji separatystów z OsetiiPo³udniowej i Abchazji32.

Fiasko procesu pokojowego doprowadzi³o do sytuacji, w której gruziñskie w³adzecoraz czêœciej zaczê³y rozwa¿aæ si³owe rozwi¹zanie konfliktu w Osetii Po³udnio-wej33. O tym, ¿e istnia³y plany wojny w tym regionie, mówili wprost niektórzy poli-tycy gruziñscy, w tym przede wszystkim Irakli Okruaszwili, w latach 2004–2006 mi-nister obrony narodowej Gruzji. Dawny cz³onek ekipy Saakaszwilego, a obecnie

przeciwnik prezydenta, twierdzi³, ¿e ju¿ w okresie swojego urzêdowania, za wiedz¹ prezydenta, opracowa³ plany ataku na Osetiê Po³udniow¹ i Abchazjê 34.

Wydatki na zbrojenia w Gruzji wzros³y w ostatnich latach czterokrotnie i stanowi¹ oko³o 10 procent PKB35. Gruziñska armia licz¹ca obecnie 37 tysiêcy ¿o³nierzy i inne

s³u¿by mundurowe dosta³y wsparcie z USA. Stany Zjednoczone wspiera³y Gruzjê fi-nansowo i kadrowo – instruktorzy amerykañscy prowadzili szkolenia w gruziñskiejarmii. W tym kontekœcie istotn¹ rolê odegra³a gruziñska mentalnoœæ. Gruzini znacz-nie na wyrost uwa¿ali, ¿e ich armia mo¿e podo³aæ olbrzymiemu wyzwaniu, czyliwojnie z Rosj¹ 36. Byæ mo¿e uznali tak¿e, ¿e bliskie relacje z USA spowoduj¹, ¿e te

przyjd¹ z militarn¹ pomoc¹ w przypadku wybuchu wojny. Do akcji militarnej w Ose-tii Po³udniowej móg³ ich zachêciæ ponadto sukces odniesiony wczeœniej w W¹wozieKodori. Ten teren le¿¹cy na pograniczu abchasko-gruziñskim zosta³ zdobyty przezGruzjê w 2006 roku w wyniku zbrojnego ataku. Gruzini obsadzili tam pos³usznyw³adzom w Tbilisi rz¹d abchaski. Tamte wydarzenia wzmocni³y w nich wiarê, ¿emog¹ z sukcesem przeprowadzaæ akcje militarne wymierzone w separatystów.

Reintegracja terytorium gruziñskiego by³a g³ównym priorytetem polityki MikchelaSaakaszwilego. Niewykluczone, ¿e prezydent, w obliczu spadaj¹cych notowañ po-

parcia37, chcia³ nie tylko podj¹æ próbê realizacji tego celu, ale i zmobilizowaæ elektorat

200 £ukasz Cieœla

31 http://www.msz.gov.pl/index.php?page=6089&lang_id=pl&bulletin_id=11&portlet=biule-tyn%2Fpokaz, z 20 III 2006.

32 Putin twierdzi, ¿e skoro uznaje siê niepodleg³oœciowe d¹¿enia Kosowa, to prawo do decydowa-nia o swojej przysz³oœci nale¿y równie¿ daæ Osetii P³d. i Abchazji – P. Reszka, Strza³y na razie w po-wietrze, „Rzeczpospolita”, z 3 II 2006, s. 8.

33 Granice administracyjne Po³udniowej Osetii przebiegaj¹ zaledwie kilkadziesi¹t kilometrów odstolicy Gruzji Tbilisi i tylko kilkanaœcie kilometrów od strategicznej drogi ³¹cz¹cej wschodni¹ Gruzjê z zachodni¹. Niestabilnoœæ w Osetii Po³udniowej zagra¿a³a bezpieczeñstwu Gruzji.

34 http://www.rp.pl/artykul/190976_Czy_Saakaszwili_oklamal_Zachod_.html, z 13 X 2008.35 http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,52981,5571152,Miliard_dolarow__Rekordowe_zbro-

jenia_malej_Gruzji.html, z 13 X 2008.36 Znamienna by³a zmiana postawy Gruzinów podczas konfliktu. Pierwszego dnia dominowa³

pogl¹d, ¿e „nasi ju¿ wziêli Cchinwali”. ¯o³nierze opowiadali póŸniej, ¿e p³akali, gdy weszli do po³ud-nioosetyñskiej stolicy. Jak mówili, wzruszyli siê, bo w koñcu, po latach oczekiwania, weszli na „swo-

je” ziemie. W kolejnych dniach wojny pojawi³y siê pretensje, ¿e Gruzja nie dosta³a pomocy

z Zachodu. Rozgoryczeni Gruzini t³umaczyli póŸniejsz¹ klêskê tym, ¿e Rosja u¿y³a lotnictwa. Gdybygo nie mia³a, to jak naiwnie przekonywa³a czêœæ moich rozmówców, w „bezpoœredniej” walce Gruzi-ni by zwyciê¿yli.

37 Saakaszwili na pocz¹tku okresu swoich rz¹dów mia³ olbrzymie poparcie spo³eczeñstwa. W wyborach prezydenckich z 2004 roku zdoby³ 96 procent g³osów. W ci¹gu kilku kolejnych lat utraci³znaczn¹ czêœæ elektoratu. By³ oskar¿any przez przeciwników o autorytarny styl sprawowania w³adzy


11/18

wokó³ konfliktu z Rosj¹. Charakterystyczne jest, ¿e o ile Gruzja nie by³a przygoto-

wana do wojny pod wzglêdem militarnym, to jednak przewa¿a³a nad Rosj¹ jeœli cho-

dzi o „wojnê informacyjn¹”. W³adze wynajê³y profesjonaln¹ agencjê PR, która

rozsy³a³a komunikaty do mediów w okresie wojny. Od pocz¹tku walk Gruzini kre-owali siebie na ofiary rosyjskiej agresji. Prezydent potrafi³ póŸniej zmobilizowaæ

spo³eczeñstwo do ogólnokrajowej demonstracji antyrosyjskiej38.

Wielu Gruzinów uwa¿a³o, ¿e konflikt w Osetii Po³udniowej musi zostaæ rozwi¹zany,

nawet w sposób si³owy. Uzasadniali wybuch wojny t³umacz¹c, ¿e jeœli zawodz¹ me-

tody pokojowe, to „trzeba siêgn¹æ po ostateczne argumenty”39. W spo³eczeñstwie

panuje przekonanie, ¿e sporny teren nale¿y siê Gruzji ze wzglêdów historycznych,

a sama Osetia Po³udniowa jest sztucznym tworem. Obszar ten, jak mówi¹ Gruzini,

od wieków nale¿a³ do Gruzji. Osetyñczycy zaczêli siê tu osiedlaæ w XII wieku, za

aprobat¹ królów gruziñskich. Oba narody wspólnie walczy³y z Turkami seld¿uckimi,a Osetyñczyk Dawid Soslan zosta³ nawet królem gruziñskim poprzez ma³¿eñstwo

z królow¹ Tamar¹ 40. W 1922 roku komuniœci „podarowali” Osetyñcom41 czêœæ histo-

rycznych ziem gruziñskich i w ten sposób powsta³ Po³udniowoosetyjski Obwód Au-

tonomiczny. Zdaniem gruziñskich uczonych przez wiele stuleci nie istnia³a nazwa

„Po³udniowa Osetia” ani jako pojêcie geograficzne, ani te¿ polityczne42. Id¹c dalej,

nie ma takiego podmiotu jak „Po³udniowa Osetia”. Tak naprawdê obszar ten le¿y

w pó³nocnej czêœci gruziñskich regionów Szida Kartlia i wschodniej Imeretii43. Szi-

da Kartlia, jak przekonuj¹ Gruzini, to kolebka ich pañstwowoœci. Gruzini twierdz¹,

powo³uj¹c siê przy tym na historiê i statystyki, ¿e powstanie Po³udniowej Osetii

wi¹¿e siê z podbojem Kaukazu przez Rosjan w XVIII i XIX wieku44. Celowo stoso-


czy poœpieszne reformy gospodarcze, które nie uwzglêdnia³y potrzeb osób starszych. Wiece i demon-stracje opozycji z listopada 2007 roku zosta³y po kilku dniach st³umione poprzez u¿ycie si³y. PrezydentSaakaszwili wprowadzi³ tak¿e stan wyj¹tkowy. W kolejnych, przyspieszonych wyborach z pocz¹tku2008 roku, zdoby³ 53 procent g³osów i wygra³ w pierwszej turze. Opozycja uzna³a wybory za sfa³szowa-ne. Zdaniem OBWE odpowiada³y one ogólnym standardom, ale zanotowano liczne niedoci¹gniêcia

– http://www.wprost.pl/ar/120933/OBWEWybory-w-Gruzji-odpowiadaly-standardom/, z 14 X 2008.38 1 wrzeœnia 2008 roku, gdy armia rosyjska stacjonowa³a jeszcze w Gruzji, dosz³o do manifesta-

cji „Stop Russia”. Gruzini utworzyli ¿ywy ³añcuch – w wielu miastach i wsiach ludzie trzymali siê za

rêce i wznosili antyrosyjskie i antywojenne has³a.39 Takie t³umaczenia mo¿na by³o us³yszeæ od ¿o³nierzy stacjonuj¹cych w okolicach Gori.40 V. Silogava, K. Shengelia, History of Georgia, Tbilisi 2007, s. 96.41 W literaturze mo¿na spotkaæ dwa pojêcia okreœlaj¹ce nazwê grupy etnicznej: Osetyñczycy (lub

Osetyñcy), jak i Osetyjczycy. Lud ten pos³uguje siê jêzykiem nale¿¹cym do rodziny indoeuropejskiej.Odró¿nia go to od Gruzinów, którzy mówi¹ jêzykiem nale¿¹cym do rodziny iberokaukaskiej.

42 Historyczne ziemie Osetyñców, zdaniem Gruzinów, znajduj¹ siê na Pó³nocnym Kaukazie.Rzeczywista granica przebiega wzd³u¿ g³ównego grzbietu Kaukazu, kilka kilometrów na po³udnie odmiasta W³adykaukaz – ze spojrzeniem Gruzinów na konflikt z Po³udniow¹ Oseti¹ mo¿na zapoznaæsiê w publikacji – Osietinskij wapros, pod red. A. Bakradze. L. Tatiszwili, Tbilisi 1994.

43 A. Furier, Osetia – gruziñski punkt widzenia, „Sprawy Narodowoœciowe – Seria Nowa” 1997,

t. VI, z. 2(11), Poznañ 1998, s. 288.44 Jako dowód przytaczaj¹ dane z koñca XIX wieku. Wed³ug spisu ludnoœci z 1886 roku w Cchin-wali, stolicy Po³udniowej Osetii, nie by³o Osetyñców. W 1922 roku, krótko po rewolucji bolszewic-kiej, by³o ich ju¿ 613. Przy czym Gruzinów by³o a¿ 1135. Pod koniec lat piêædziesi¹tych ponad

po³owê z 21 641 mieszkañców miasta stanowili ju¿ Osetyñcy. Gruzini byli wtedy mniejszoœci¹. Jak twierdzi S. Lekiszwili, pojêcie Po³udniowa Osetia powsta³o zgodnie z polityk¹ caratu w celu podsyca-


12/18

wano wówczas politykê przesiedlenia ca³ych narodów, zmieniano sk³ad etniczny po-szczególnych obszarów. Dziêki takim dzia³aniom – zwi¹zanym z wynaradawianiemi os³abianiem si³y poszczególnych narodów, podporz¹dkowywano sobie kolejne ob-

szary. Osetyñczycy uwa¿aj¹ z kolei, ¿e ich przodkowie od wieków zamieszkiwali te-reny zarówno na pó³noc, jak i na po³udnie od g³ównych grzbietów Kaukazu. Nieutworzyli w XVIII wieku w³asnego pañstwa, bo jak t³umacz¹, nie byli jeszcze na togotowi. Wybrali zwi¹zek z Rosj¹ 45. Osetyñczycy zaprzeczaj¹ wypowiedziom Gruzi-nów, ¿e nazwa „Po³udniowa Osetia” pojawi³a siê dopiero w 1922 roku, gdy bolsze-wicy utworzyli Autonomiczny Obwód Po³udniowa Osetia. Ich zdaniem pojêcie„Po³udniowa Osetia” ma XVII-wieczny rodowód46.

Rosji zale¿a³o na wywo³aniu zbrojnego konfliktu. Celem by³o os³abienie prozachod-niego kierunku w polityce zagranicznej Gruzji, destabilizacja polityczna, zniszcze-

nie gospodarki oraz w za³o¿eniach zmiana w³adz na prorosyjskie. Niektóre z tychcelów osi¹gniêto. Rosji uda³o siê pokazaæ Zachodowi, ¿e prezydent Saakaszwili nie jest wiarygodnym i przewidywalnym politykiem. Wybuch wojny oddali³ wizjê wst¹pienia Gruzji do NATO.

Istnienie separatystycznej Osetii Po³udniowej od lat stanowi³o dla Rosji mo¿liwoœæingerowania w politykê wewnêtrzn¹ Gruzji. Polityka prezydenta Saakaszwilego,d¹¿¹cego do odzyskania kontroli nad tym regionem, coraz bardziej zagra¿a³a rosyj-skim interesom. Warto zaznaczyæ, ¿e od lat we w³adzach zbuntowanej republiki za-siadaj¹ politycy rosyjscy. Szefem miejscowego KGB jest Anatolij Baranow, którywczeœniej kierowa³ rosyjsk¹ Federaln¹ S³u¿b¹ Bezpieczeñstwa, na czele MSW stoiMichai³ Mindzajew, wczeœniejszy minister tego resortu w nale¿¹cej do Rosji Pó³noc-nej Osetii. Po³udniowoosetyjskim ministrem obrony jest Wasilij £uniew, do niedawnakomisarz wojskowy obwodu permskiego w Rosji, a na czele po³udniowoosetyjskiejRady Bezpieczeñstwa stoi Anatolij Barankiewicz, by³y zastêpca komisarza wojsko-wego wchodz¹cego w sk³ad Rosji Kraju Stawropolskiego47. Jej polityka jest tak na-

prawdê kszta³towana przez Rosjê, która traktuje sytuacjê w Osetii Po³udniowej jakoœrodek nacisku na Gruzjê. W interesie Rosji jest nierozwi¹zywanie tego problemu.Im d³u¿ej trwa konflikt, tym lepiej dla niej.

Wybuch wojny w Osetii Po³udniowej nie móg³ byæ zaskoczeniem, zwa¿ywszy na

dzia³ania podejmowane przez Rosjê przed jej wybuchem. W tym roku wys³ano do

202 £ukasz Cieœla

nia konfliktu gruziñsko-osetyjskiego. Jego zdaniem nie istniej¹ dwie Osetie, tak jak nie ma dwóchFrancji czy Rosji – A. Furier, op. cit., s. 289–290.

45 A. Furier, Osetia – osetyjski punkt widzenia, „Sprawy Narodowoœciowe – Seria Nowa” 1997,t. VI, z. 2(11), Poznañ 1998, s. 378–379. Autor ten w cytowanej publikacji podkreœla, ¿e stanowiskoosetyjskich uczonych nie jest tak dobrze udokumentowane i wsparte baz¹ przypisow¹, jak artyku³ygruziñskich naukowców. Mimo to, w historiografii osetyjskiej mo¿na spotkaæ pozycje, które maj¹ do-wieœæ zwi¹zków tej nacji ze staro¿ytnymi ludami Scytów, Sarmatów i Alanów. Maj¹ byæ potwierdze-niem wieloletniej obecnoœci Osetyjczyków na Kaukazie. Intelektualne zaplecze maj¹ce uzasadniæ te

tezy znajduje siê przede wszystkim we W³adykaukazie, stolicy Osetii Pó³nocnej. W tamtejszych ksiê-garniach mo¿na znaleŸæ ksi¹¿ki, których autorzy dowodz¹ na przyk³ad, ¿e Jezus by³ Osetyjczykiem.Mia³ siê nazywaæ Joszo Czyryszti – W. Górecki, op. cit., s. 86.

46 Ibidem.47 J. £atyninia, Osetia spó³ka z o.o., artyku³ dostêpny na stronie internetowej: http://wiadomo-

sci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80583,5579082,Osetia-spolka_z_o_o_.html, z 14 X 2008.


13/18

Abchazji tak zwane wojska kolejowe, które mia³y naprawiaæ tory. Oficjalna wersjamówi³a o koniecznoœci poprawienia infrastruktury abchaskiej. Tamtejsze przedsiê-

biorstwa mia³y bowiem dostarczaæ materia³y budowlane do rosyjskiego kurortu

Soczi, w którym odbêdzie siê olimpiada zimowa w 2014 roku. Nieoficjalnie wskazy-wano, ¿e zmodernizowana linia kolejowa pos³u¿y do szybkiego przerzutu wojsk.Poza tym w po³owie lipca tu¿ przy granicy z Gruzj¹ rozpoczê³y siê manewry wojsko-we. Jak mówili rosyjscy dowódcy æwiczeñ, mia³y one stanowiæ odpowiedŸ na za-gro¿enia terrorystyczne oraz dotyczyæ „wprowadzania pokoju” w regionach konfliktugruziñsko-osetyjskiego i gruziñsko-abchaskiego. Dowódca rosyjskiego pó³nocno-kaukaskiego okrêgu wojskowego tydzieñ przed manewrami, 10 lipca, zapowiedzia³gotowoœæ pomocy si³om pokojowym stacjonuj¹cym w separatystycznych regionachGruzji w przypadku eskalacji konfliktu. Podczas manewrów „Kaukaska granica

2008” do Osetii Pó³nocnej przerzucono drog¹ lotnicz¹ pododdzia³y 76. pskowskiejdywizji powietrzno-desantowej. Kolej¹ przewieziono zaœ pu³k desantowo-szturmowy20. dywizji zmechanizowanej – ³¹cznie 8 tysiêcy ¿o³nierzy i 700 pojazdów. Jedno-czeœnie 15 lipca w bazie Waziani ko³o Tbilisi rozpoczê³a siê operacja „Na-tychmiastowa OdpowiedŸ 2008”, w której uczestniczyli ¿o³nierze z Gruzji, Ukrainy,Armenii, Azerbejd¿anu i USA48. Równie¿ w lipcu 2008 roku czeczeñska opozycjazbrojna zamieœci³a na swojej stronie internetowej Kavkaz-Centr informacjê o plano-wanej przez Rosjê wojnie z Gruzj¹. Do jej wybuchu mia³o dojœæ miêdzy 20 sierpniaa 10 wrzeœnia 2008 roku. Celem operacji mia³o byæ b³yskawiczne zajêcie W¹wozuKodori w Abchazji kontrolowanego wówczas przez Gruzjê. Walki mia³y byæ konty-nuowane w Kutaisi, drugim co do wielkoœci mieœcie Gruzji oraz w Osetii Po³udnio-wej. B³yskawiczna wojna mia³a potrwaæ do dziesiêciu dni. Zdaniem Czeczenów,decyzjê o wojnie z Gruzj¹ podj¹³ jeszcze W³adimir Putin. Plany nie uleg³y zmianieza prezydenta Miedwiediewa49.

Obszar Zakaukazia jest uznawany przez Rosjê za jej strefê wp³ywów. Taki sygna³trafi³ do polityków z Europy i USA równie¿ w trakcie wojny. Sierpniowe wydarzenia

by³y ponadto przestrog¹ dla pañstw regionu, by nie wi¹zaæ swojej polityki zagranicz-nej z innymi partnerami. „Chodzi³o o upokorzenie Zachodu – pokazanie, ¿e armiaszkolona przez zachodnich specjalistów jest nic niewarta, ¿e Zachód nie przyjdzie

Gruzji na pomoc, co zreszt¹ okaza³o siê prawd¹. To sygna³ dla innych pañstw regio-nu, jak Azerbejd¿an, by nie pok³ada³y zbyt wielkich nadziei w Ameryce”50.

Wybuch konfliktu unaoczni³ prawdê, ¿e Rosja nie ma powa¿niejszych wp³ywów po-litycznych w Gruzji. ¯adna z licz¹cych siê si³ politycznych w Gruzji nie opowiadasiê za integracj¹ czy bli¿sz¹ wspó³prac¹ z Rosj¹ 51. Dlatego, aby wp³yn¹æ na kszta³ttamtejszej sceny politycznej, konieczne by³o u¿ycie argumentu si³owego. Praktyka

pokazuje, ¿e Rosja, wbrew obiegowej opinii, próbuje przede wszystkim wykorzysty-


48 http://media.wp.pl/kat,91514,wid,10164117,wiadomosc.html?ticaid=16cd7, z 17 X 2008.49

http://www.dziennik.pl/swiat/article210120.ece, z 18 X 2008.50 Rozmowa z Edwardem Lucasem, brytyjskim dziennikarzem, wieloletnim korespondentem„The Economist”w Europie Œrodkowej – Zachód szczeka, Rosja gryzie,„Polityka”,z18X2008,s.90.

51 Wiêcej na temat programów gruziñskich partii politycznych – G. Nodia, A. P. Scholtbach, The Political Landscape of Georgia. Political Parties: Achievements, Challenges and Prospects, EburonDelft 2006.


14/18

waæ najpierw instrumenty natury politycznej. Tak by³o na Ukrainie podczas pomarañ-czowej rewolucji oraz, co ciekawe, nie tak dawno w Abchazji. Chodzi o sytuacjê z prze³omu roku 2004 i 2005. Wówczas wybory prezydenckie w Abchazji niespo-

dziewanie wygra³ kandydat opozycji Siergiej Bagapsz. By³ nieoficjalnie wspierany przez Gruzjê, która w nowym przywódcy widzia³a zwolennika szybkiego rozwi¹za-nia konfliktu. Rosja popiera³a Raula Chad¿imbê, kandydata obozu w³adzy. Oficjal-nego wsparcia udzieli³ mu W³adimir Putin. Po zwyciêstwie Bagapsza dosz³o dokryzysu. Rosja nie chcia³a uznaæ wyniku wyborów i nak³oni³a zwyciêzcê do zgodyna przeprowadzenie powtórnego g³osowania52. Chad¿imba zrezygnowa³ ze startu,ale za to zosta³ wiceprezydentem. Jako zastêpca Bagapsza, swojego niedawnego

przeciwnika, dosta³ spore kompetencje. Uzyska³ wp³yw na resorty si³owe i na polity-kê zagraniczn¹, czyli de facto na stosunki z Rosj¹ oraz prawie po³owê bud¿etu prze-

widzianego na funkcjonowanie administracji prezydenckiej. Rosja mia³a konkretne cele polityczne, które zaczê³a realizowaæ w pierwszych

dniach wojny. Dzia³ania by³y przemyœlane. Wojsko zniszczy³o strategiczne celew Gruzji, przede wszystkim obiekty o charakterze militarnym oraz najwiêkszy portw Poti. Dosz³o do blokady g³ównego drogowego szlaku komunikacyjnego Gruzji.Po wybuchu wojny w Osetii Po³udniowej Rosja bardzo szybko zwiêkszy³a tak¿eswój kontyngent w Abchazji. Armia abchaska przy wsparciu Rosjan wypar³az W¹wozu Kodori progruziñski rz¹d. Przekroczy³a tak¿e granicê z Gruzj¹ w³aœciw¹ i najecha³a s¹siednie miejscowoœci. Wojna pozwoli³a Rosji na umocnienie swojej

pozycji w obu separatystycznych regionach. Uznanie ich niepodleg³oœci ma jedyniecharakter symboliczny. Rosja nie pozwoli im na prowadzenie niezale¿nej polityki,a poza tym Abchazja i Osetia Po³udniowa nie dysponuj¹ takimi mo¿liwoœciami, abysprawowaæ suwerenn¹ w³adzê.

Du¿e znaczenie dla Rosji mia³y równie¿ interesy gospodarcze. Destabilizacja w Gru-zji wp³ynê³a negatywnie na wizerunek tego pañstwa jako terytorium tranzytowegodla transportu surowców mineralnych z Azji Œrodkowej i Azerbejd¿anu. Atak naGruzjê mia³ na celu wstrzymanie inwestycji zagranicznych, miêdzy innymi z Europyczy pañstw s¹siedzkich.W tej chwili nieznane s¹ wszystkie skutki wojny na Zakaukaziu. Niewiadom¹ jest

przede wszystkim przysz³oœæ obu zbuntowanych gruziñskich regionów, Osetii Po-³udniowej i Abchazji. Choæ wydaje siê, ¿e Gruzji w najbli¿szej przysz³oœci nie uda siê ich podporz¹dkowaæ. Miêdzy innymi dlatego, ¿e mieszkañcy obu regionów nie uwie-rz¹ w kolejne inicjatywy pokojowe Gruzji, a tylko takie maj¹ szanse powodzenia. Pozatym Rosja jednostronnie uzna³a ich niepodleg³oœæ. 15 paŸdziernika w Genewie rozpo-czê³y siê miêdzynarodowe rozmowy o ich przysz³oœci. O tym, jak trudno bêdzie wy-

pracowaæ porozumienie, niech œwiadczy fakt, ¿e debata zosta³a szybko zawieszonaz powodów formalnych. Powodem by³ spór o uczestnictwo w oficjalnych rozmowach

204 £ukasz Cieœla

52 Bagapsz zdoby³ siê póŸniej na komentarz, ¿e móg³by zainaugurowaæ swoj¹ prezydenturê bezzgody Rosji, ale musia³by siê liczyæ, ¿e na drugi dzieñ zosta³yby zamkniête granice oraz wstrzymano

by wyp³aty emerytur. Wiêcej na ten temat http://www.wschod24.pl/index.php?option=com_con-tent&task=view&id=791 oraz http://www.wschod24.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=727, z 14 X 2008.


15/18

delegacji z Abchazji i Osetii Po³udniowej. Gruzja uzna³a, ¿e jeœli politycy z Suchumii Cchinwali maj¹ uczestniczyæ w sesjach plenarnych, to takie samo prawo nale¿y przy-znaæ równie¿ progruziñskim w³adzom, które w sierpniu ewakuowa³y siê z terenów obu

zbuntowanych republik.Bior¹c pod uwagê fakt, ¿e w ogóle dosz³o do konferencji z udzia³em Rosji, Gruzji,

USA, ONZ i OBWE, mo¿na by uznaæ to za sukces prezydenta Saakaszwilego, którymo¿e nawet w niezamierzony sposób umiêdzynarodowi³ kwestiê konfliktu. Tym sa-mym Rosjanie stracili prawo do wystêpowania jako arbiter w sporze Gruzji z separaty-stycznymi regionami. Z drugiej jednak strony rozmowy o statusie Abchazji i OsetiiPo³udniowej potrwaj¹ zapewne bardzo d³ugo. Patrz¹c na wczeœniejsze inicjatywy po-kojowe mo¿na spodziewaæ siê, ¿e nie przynios¹ satysfakcjonuj¹cego Gruzjê rozwi¹za-nia. Rosja oczywiœcie mo¿e z³agodziæ swoje stanowisko, ale prawdopodobnie jedynie

za cenê daleko id¹cych ustêpstw ze strony Gruzji oraz Zachodu. Ponadto Zachód zaj¹³niejednoznaczn¹ postawê wobec wydarzeñ z sierpnia tego roku. Coraz czêœciej pojawia- j¹ siê opinie, by nie zadra¿niaæ stosunków z Rosj¹ ze wzglêdów na interesy ekonomiczne(dostêp do surowców energetycznych) czy wspólne likwidowanie wspó³czesnych za-gro¿eñ o charakterze globalnym (funkcjonowaniu re¿imu w Korei Pó³nocnej, wzmoc-nienie pozycji Talibów w Afganistanie czy w koñcu wojna z terroryzmem).

Gruzja ponios³a i poniesie w przysz³oœci inne straty spowodowane wojn¹ w OsetiiPo³udniowej. Pod du¿ym znakiem zapytania stoi polityczna przysz³oœæ prezydentaMikchela Saakaszwilego. Coraz czêœciej pojawiaj¹ siê opinie, i¿ post¹pi³ nierozwa¿niewysy³aj¹c wojsko do Osetii. W pierwszych dniach wrzeœnia w Tbilisi pojawi³a siê na-wet plotka, ¿e dyplomaci amerykañscy zasugerowali mu podanie siê do dymisji. Sa-akaszwili, wed³ug tej wersji, odmówi³. Wyzwaniem dla niego mog¹ byæ demonstracjeopozycji. Tym razem raczej nie bêdzie móg³ u¿yæ si³y do ich st³umienia, jak mia³o tomiejsce jesieni¹ 2007 roku. Miêdzynarodowa opinia publiczna przygl¹da siê wydarze-niom w Gruzji ze szczególnym zainteresowaniem, a Saakaszwili straci³ opiniê liberal-nego reformatora, ciesz¹cego siê du¿ym kredytem zaufania. Jeszcze do niedawna

politycy zachodni, przede wszystkim z USA, wybaczali mu rozmaite dzia³ania nie-zgodne z zasadami demokracji. Wa¿niejszy by³ fakt, ¿e za jego rz¹dów dosz³o do wzro-stu gospodarczego i wzglêdnej stabilizacji.

W opinii gruziñskiej opozycji Saakaszwili pope³ni³ niewybaczalny b³¹d, wci¹gaj¹cGruzjê w wojnê z Rosj¹. Bilans starcia wypada bowiem bardzo niekorzystnie. Pañstwomusi poradziæ sobie z kolejn¹ fal¹ uchodŸców, g³ównie z gruziñskich enklaw na terenieOsetii Po³udniowej i wiosek po³o¿onych wokó³ niej. Wed³ug szacunków jeszczew trakcie dzia³añ zbrojnych, ponad 100 tysiêcy osób pozosta³o bez dachu nad g³ow¹.Kolejne 250 tysiêcy uchodŸców z Abchazji do dziœ nie wróci³o do swoich domów powojnie z pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych. Mieszkaj¹ w internatach oraz w szko³ach.Trudna do oszacowania jest liczba ofiar. Oficjalne komunikaty mówi¹ o kilkuset zabi-tych, ze Ÿróde³ zbli¿onych do armii i s³u¿b sanitarnych wynika jednak, ¿e mog³o zgin¹æ

kilka tysiêcy Gruzinów

53

. Kolejnym negatywnym skutkiem jest zniszczona infrastruk-


53 Najgorsza sytuacja panowa³a w Osetii Po³udniowej. Po wejœciu wojsk rosyjskich, konwojez pomoc¹ humanitarn¹ niezwykle rzadko mog³y tam przyjechaæ. Z informacji uzyskanych od uchodŸ-ców z Osetii Po³udniowej w obozie w Gori oraz z obserwacji w³asnych autora poczynionych na


16/18

tura. Wojska rosyjskie zniszczy³y miêdzynarodowy port w Poti oraz obiekty o znacze-niu militarnym. Zbombardowano lotniska i koszary, rozgrabiono ich wyposa¿enie.Gruzini zostali tak¿e upokorzeni przez Rosjan. ¯o³nierze szybko siê poddali i uciekli

w kierunku Tbilisi, co nie pozosta³o bez wp³ywu na kondycjê psychiczn¹ spo³eczeñstwa.Kilkudniowa wojna unaoczni³a gruziñskim elitom, ¿e ich armia nie jest odpowiedniowyszkolona i wyposa¿ana, by wygraæ konfrontacjê z du¿o silniejszym przeciwnikiem.Decyduj¹ca by³a ró¿nica potencja³ów obu wojsk.

Prawdopodobne jest, ¿e oddali³a siê tak¿e perspektywa cz³onkostwa w NATO. Woj-na uœwiadomi³a cz³onkom paktu, ¿e Gruzja jest nieprzewidywalna i mo¿e wci¹gn¹æ so-

jusz w niepotrzebn¹ wojnê z Rosj¹. Z drugiej strony i Gruzja powinna przemyœleæswoje przysz³e relacje z Zachodem. Poza emocjonalnymi reakcjami niektórych polity-ków, przede wszystkim polskiego prezydenta, Zachód powoli reagowa³ na wydarzenia.

USA, które wczeœniej wspiera³y gruziñskie przemiany, tak naprawdê w³¹czy³y siê dorozmów, gdy walki ju¿ wygasa³y, a przegrana Gruzji by³a przes¹dzona. Po raz kolejnyokaza³o siê, ¿e Zachód nie posiada wspólnych priorytetów i nie bêdzie ryzykowa³ po-wa¿nego konfliktu z Rosj¹. Tym bardziej jeœli pretekstem do tego mia³aby byæ wojnaw ma³ym pañstwie kaukaskim.

Dla Rosji wygrana wojna przynios³a wiêcej korzyœci. Przede wszystkim umocni³a jej pozycjê na po³udniowych rubie¿ach federacji. Rosja zyska³a kolejne mo¿liwoœci doingerowania w politykê wewnêtrzn¹ Gruzji oraz zwiêkszy³a swoj¹ obecnoœæ militarn¹ w regionie. Zwyciêska wojna sta³a siê tak¿e przestrog¹ dla innych pañstw regionu, któ-re s¹ zmuszone zrewidowaæ swoje stosunki z Rosj¹. Istotnym sygna³em jest tak¿e po-stawa Zachodu, która by³a niejednoznacza. O ile Polska, Szwecja czy Wielka Brytaniazgodnie skrytykowa³y Rosjê, to ju¿ w Niemczech, Francji czy W³oszech zdania by³y

bardziej podzielone. Silvio Berlusconi, utrzymuj¹cy bliskie relacje z rodzin¹ Putinów,stwierdzi³ nawet, ¿e rosyjski marsz na Tbilisi by³ jak najbardziej uzasadniony.

Wojna w Gruzji wp³ynê³a tak¿e na decyzje inwestorów, którzy zaczêli wycofywaæstamt¹d swój kapita³. Do podobnej sytuacji dosz³o jednak i w Rosji. Moskiewsk¹ gie³dê dotkn¹³ g³êboki kryzys spowodowany miêdzy innymi panik¹ inwestorów. O kilkana-œcie procent spad³y kursy najwiêkszych rosyjskich spó³ek. Wed³ug szacunków finansi-stów zagraniczni inwestorzy wycofali w sierpniu oko³o 25 miliardów dolarów54.

Mimo ³atwego zwyciêstwa w Gruzji, na jaw wysz³y problemy rosyjskiej armii. Zda-niem ekspertów by³a pozbawiona nowoczesnych technologii, w tym mechanizmównawigacji satelitarnej. Czêœæ samolotów zosta³a wyposa¿ona w stare uzbrojenie. Wy-starczy³o to jednak na pokonanie niewielkiej Gruzji. Fachowcy twierdz¹, ¿e szybkiezwyciêstwo Rosji wynika³o z faktu liczebnej dysproporcji. Wycofanie siê wojsk gru-

206 £ukasz Cieœla

pocz¹tku wrzeœnia w strefie konfliktu wynika, ¿e na terenie objêtym wojn¹ dosz³o do katastrofy hu-manitarnej. Rosjanie dopuœcili do pl¹drowania, grabie¿y i torturowania ludnoœci cywilnej. Wioski

po³o¿one miêdzy Gori a Cchinwali zosta³y czêœciowo spalone. Czêœæ osób przepad³o bez wieœci,

a inni, którzy nie zd¹¿yli uciec do Gruzji w³aœciwej, ukrywali siê w lasach w obawie przed bojówkamiz pó³nocnego Kaukazu. Z niepotwierdzonych informacji wynika, ¿e nawet kilka tygodni po zakoñ-czeniu dzia³añ czêœæ zw³ok w stanie rozk³adu le¿a³a w miejscach publicznych na terenie OsetiiPo³udniowej.

54 A. Kublik, T. Prusek, Rosja p³aci za Gruzjê, artyku³ dostêpny na stronie internetowej http://wyborcza.pl/1,76842,5666286,Rosja_placi_za_Gruzje.html, z 19 X 2008.


17/18

ziñskich nie by³o raczej efektem olbrzymiej przewagi Rosji, lecz chêci¹ obrony Tbilisii ewentualnym zabezpieczeniem w³adz przed obaleniem. Prawdopodobnie walki o sto-licê potrwa³yby na tyle d³ugo, ¿e Rosji nie uda³oby siê zmieniæ tamtejszych w³adz za-

nim Zachód podj¹³by bardziej zdecydowan¹ interwencjê.Wojna w Osetii Po³udniowej, która de facto przerodzi³a siê w konflikt gruziñsko-ro-

syjski, utrudni proces odbudowy Gruzji. Od postawy i determinacji Zachodu zale¿yczy uda siê obroniæ zdobycze „rewolucji ró¿”, a wœród nich zw³aszcza stopniow¹ de-mokratyzacjê i modernizacjê Gruzji. Jeœli UE i NATO nie skieruje konkretnej oferty,Rosja zapewne nie powstrzyma siê przed kolejnymi krokami, by jeszcze bardziej zde-stabilizowaæ sytuacjê w tym pañstwie. Kolejnym punktem zapalnym mo¿e siê okazaæD¿awachetia w po³udniowej Gruzji. Zamieszkiwana jest ona przez Ormian. Wybuchkonfliktu w³aœnie tam doprowadzi³by do dalszego rozpadu pañstwa gruziñskiego.

Uniemo¿liwi³by stworzenie na Zakaukaziu korytarza tranzytowego Europa–Azja orazfunkcjonowanie ruroci¹gu naftowego biegn¹cego od Morza Kaspijskiego do Europy.Pó³nocne granice D¿awachetii oddalone s¹ oko³o czterdzieœci kilometrów od g³ównejlinii kolejowej i drogi samochodowej biegn¹cej przez Zakaukazie. Rosja posiada wieleinstrumentów, dziêki którym mo¿e wp³ywaæ na sytuacjê na Kaukazie Po³udniowym.Sam fakt ich wykorzystywania œwiadczy o tym, ¿e kremlowscy politycy dostrzegaj¹ coraz wiêksz¹ niezale¿noœæ Gruzji. Tej swoistej ekspansji politycznej Rosji mo¿e prze-ciwstawiæ siê skonsolidowana gruziñska scena polityczna, lepsze funkcjonowaniestruktur i instytucji pañstwowych. Oczywiœcie nie dokona siê to bez wsparcia USAi UE. W efekcie taka wspó³praca doprowadzi³aby do bli¿szej integracji Gruzji z Zacho-dem, powoduj¹c nap³yw inwestycji oraz wymierne korzyœci polityczne. Zachód

– zw³aszcza USA – co najmniej kilka lat temu uœwiadomi³ sobie istnienie w³asnych in-teresów na Zakaukaziu, ale jak pokaza³y niedawne wydarzenia niekoniecznie posiadawolê i instrumenty do ich skutecznej obrony. Rosja te interesy geopolityczne zdefinio-wa³a ju¿ dawno. Pozostaje jeszcze pytanie, na ile swoj¹ w³asn¹ to¿samoœæ i hierarchiê celów wykszta³cili sami Gruzini. Samo wywieszenie flag unijnych na gmachu parla-mentu czy Narodowego Banku Gruzji jeszcze nie oznacza integracji ze wspólnot¹ euroatlantyck¹. Funkcjonowanie tamtejszego systemu politycznego w najbli¿szych la-tach poka¿e, jak trwa³e s¹ porewolucyjne zmiany.



18/18

£ukasz Cieśla, Wojna w Osetii Południowej

Documents

Transcript of £ukasz Cieśla, Wojna w Osetii Południowej