twórcze Podkarpackie

Wstęp

Nie święci garnki lepią – historia garncarstwa 4„O czym szumią wierzby” – wikliniarstwo dawniej i dziś 6„Pleć pleciugo, byle długo” – o plecionkarstwie słów kilka 8Na osnowach opowieści – o tkackich dziejach regionu 10„Tańcowała igła z nitką” – czyli o hafcie 12O koronkowych skarbach Podkarpackiego 13Co wyrabiać można z drewna 14Ikony – oblicza wpatrzone w nieskończoność 18Co święto, to stoik – o plastyce obrzędowej 20 Malowane jajka – symbole zaklęte w pisankach 21Bukiet kwiatów z bibułowej łąki 22Koraliki – karpackie perły 23O tym, jak niełatwe jest malarstwo ludowe 24Na szkle malowane – nie tylko o witrażach 25Między młotem a kowadłem – o kowalstwie 26Inne profesje 27Miejsca związane z rękodziełem 28 Kalendarz imprez i warsztatów 36

Spis treści

Unikatowy charakter i swoistą różnobar- wność rękodzieło podkarpackie zawdzię- cza przeplatającym się tu od wieków kultu-rom pogranicza. Wiodące tędy liczne szlaki handlowe przynosiły ze sobą wschodnie i południowe inspiracje, a naszych rodzi-mych rzemieślników wyprawiały w świat po nowe doświadczenia i doskonalenie warsztatu. Nuty karpackie oraz nizinne wy-raźnie rysują kształt tej twórczości. Zapoży-czano i wymieniano się, dbając jednocześ-nie o własny, odrębny charakter regionalny. Granice administracyjne nie pokrywały się z granicami etnicznymi – dzieliły państwa, ale nie ludzi. To, co obecnie nazywamy rękodziełem, funkcjonowało wcześniej pod pojęciem rzemiosła. Dziś mówi się o rękodziele arty-stycznym, sztuce użytkowej, a od kilku lat nawet o etnodesignie. A dawniej? Kto dawniej zajmowałby sobie głowę terminologią – wytwarzano przed-mioty codziennego użytku i ozdabiano je – by służyły ludziom także swoim wyglądem. Umiejętności przekazywane były z ojca na syna, z mistrza na czeladnika.

Dziś rękodziełem artystycznym zajmuj się nadal wielu twórców. Używając tradycyj-nych technik, wytwarzają przedmioty za- równo ozdobne, jak i użytkowe, niekonie- cznie już motywami nawiązujące do lu-dowości. Młodszy brat rękodzieła, mocno zakorzeniony w sztuce ludowej etnodesign, posługuje się współczesnymi technikami i technologiami, używając ludowych mo-tywów jako inspiracji i czyniąc je głównymi bohaterami swoich przedmiotów. Drewno, żelazo, ziemia – w naszych rękach zamienia-ją się w rzeczy. I oto dzban, okucie bramy, rzeźbiona belka stropu chaty, kilim na ścia-nie czy łóżku, kosz na jabłka i obrus na sto- le. Ikona, rzeźba, muzyczny instrument… Bogactwo kultur sprawiło, że dziś Podkar-packie może poszczycić się jedynym w Pol- sce Uniwersytetem Ludowym Rzemiosła Artystycznego, znajdującym się w Woli Sę- kowej i kształcącym w wielu rękodzielni- czych dziedzinach. Kilka gałęzi dawnego rzemiosła może pretendować do miana najstarszego, nie łatwo jednak wskazać, które zaistniało jako pierwsze. Ponoć z gliny zostaliśmy ulepieni, zatem od garncarstwa zaczniemy opowieść.

(WA)

(KZ)

(KZ)

Nie święci garnki lepią –historia garncarstwa

rytowane faliste zdobienie brzuśca. Wiele naczyń pełniło funkcję czysto dekoracyjną – zdobiły wnętrza mieszkań i domów, malo-wane talerze czy małe dzbanuszki zawiesza-no szeregami na ścianie. Wytwarzano poza tym także zabawki, które stanowiły atrakcję garncarskiego stoiska na jarmarku – przy-ciągające głównie młodszych wielbicieli. Powstawały też rzeźby i kafle. Wyrób kafli oddzielił się z czasem jako osobne rzemio-sło, ale jest pokrewny garncarstwu i bywa z nim łączony, podobnie jak zduństwo. Wyroby garncarskie można było kupić dawniej na wszystkich targach. Teraz spoty-kamy je w galeriach sztuki i na jarmarkach rękodzieła, ale też w pracowniach ceramicz-nych. Znane i cenione było garncarstwo Leżajska, Kołaczyc, Lisznej i Mrzygłodu. Jednym z największych i najważniejszych w Polsce miejsc jest ośrodek garncarski w Medyni Głogowskiej, położonej w regio-nie bogatym w gliniane złoża. Pół wieku temu pracowało tu ponad 100 garncarzy, a głównym odbiorcą ich wytworów była wówczas Cepelia, czyli instytucja skupiają-ca rzemieślników z całego kraju, zajmująca się ochroną i propagowaniem sztuki ludo-wej w Polsce.

Pracownia Ceramiki „Carpe Diem”Zbigniew PrzytulskiJankowce 98, 38-600 Lesko+48 605 205 709www.ceramika.bieszczady.pl

W pracowni organizowane są warsztaty, poprze-dzone wprowadzeniem na temat garncarstwa i metod wypalania. Pod okiem instruktora moż-na stworzyć własną pamiątkę rękodzielniczej przygody.

Gospodarstwo Agroturystyczne i Pracownia Rękodzieła „Farfurnia”Janina i Michał KacprzykowieZawadka Rymanowska 40d, 38-450 Dukla +48 13 433 01 83www.farfurnia.pl

Gospodarstwo prowadzi warsztaty rękodziel-nicze z wielu profesji, w tym cieszące się dużą frekwencją zajęcia z ceramiki. Co pół roku odby-wają się tu kilkudniowe warsztaty tematyczne.

Zagroda GarncarskaMedynia Głogowska, 37-125 Czarna +48 17 226 23 23www.zagrodagarncarska.pl

Projekt na usytuowaną tu Zagrodę Garncarską przygotowali sami mieszkańcy, spadkobiercy tego starego, szlachetnego rzemiosła. Dziś ośro-dek działa prężnie, organizuje warsztaty, impre-zy, jarmarki.

Mianem wyrobów ceramicznych określa się wszystkie przedmioty wykonane z gliny, wypalone następnie w odpowiednio wyso-kiej temperaturze – dawniej w piecach ple-nerowych, opalanych drewnem, obecnie w piecach elektrycznych. Przeważnie – bo na szczęście istnieją jeszcze miejsca, gdzie cały czas pielęgnuje się wielowiekowe tradycje i wypala ceramikę w piecach ple-nerowych. Garncarstwo natomiast jest ce-ramiczną sztuką „toczenia na kole” naczyń i przedmiotów codziennego użytku. Są to wytwory bardzo charakterystyczne, kształ-towane palcami pozostawiają ślad i rodzaj struktury inny niż przedmioty odlewane z formy. Nie są jednolite, noszą na sobie koliste faktury. Kolory wypalonej cerami-ki zależą od rodzaju gliny, jaki występuje w okolicy, ale także technik wypału. Przy ograniczeniu dostępu tlenu można uzyskać barwę od jasnej szarości do czerni (tzw. si-waki), natomiast wypalane normalnie – od jasno różowej do czerwonego brązu.W dawnych warsztatach garncarskich pow- stawały przede wszystkim naczynia. Kształt brzuśca charakterystyczny był (i jest nadal) dla konkretnych pracowni, a zdobienie indy-widualne dla regionu, np. garncarstwo rze- szowskie charakteryzuje malowane bądź

4

Centrum Wikliniarstwa (KZ)

(KZ)

Irena Trojnar Bandrów Narodowy 8, 38-700 Ustrzyki Dolne+48 509 876 019

Artystka specjalizuje się w plecionkarstwie z wikliny, w okresie świątecznym również ze słomy. Po wcześniejszym uzgodnieniu możliwe jest obejrzenie pracowni, a także wzięcie udziału w kursach wikliniarstwa, które cyklicznie pro-wadzi.

Franciszek i Maria Kręcidłoul. Grota Roweckiego 14, 37-420 Rudnik nad Sanem+48 15 876 16 12

Od wielu lat zajmują się plecionką z wikliny, ich prace oraz pokazy rzemiosła zobaczyć można na wielu imprezach plenerowych. Prowadzą lekcje wikliniarstwa zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Położony w powiecie niżańskim Rudnik nad Sanem zwany jest Polską Stolicą Wikliny. Nie dzieje się tak bez powodu, mieszczą się tu bowiem liczne pracownie i manufaktury wi-kliniarskie, wytwarzające niemalże wszyst-ko. Można powiedzieć, że zapanowała tam swoista kultura wikliniarska – miasto zało-żyło w ramach Miejskiego Ośrodka Kultury Centrum Wikliniarstwa, organizowanych jest wiele imprez tematycznych oraz war-sztatów i plenerów artystycznych dla za-interesowanych. Prace na nich powstające utworzyły szlak wiklinowych rzeźb, dość nietypowy i ciekawy pomysł na podkreśle- nie tradycji rękodzielniczych miasta. Zaczy- na on się na rynku przed pomnikiem hr. Ferdynanda Hompescha – ojca wikliniar-skiego zagłębia. Ponadto w kilku nowocześ-nie urządzonych salach wystawowych pre-zentowana jest systematycznie zmieniająca się ekspozycja różnorodnych wiklinowych wyrobów – zarówno artystycznych, jak i użytkowych, które można obejrzeć z bli-ska, dotknąć, a na niektórych nawet usiąść.Powszechnie kiedyś używane kosze, dziś

„O czym szumią wierzby” –wikliniarstwo dawniej i dziś

stanowią najczęściej element ozdobny, choć cały czas z powodzeniem wykorzy-stywane są w gospodarstwach domowych, a współczesny design chętnie stosuje wi-klinę jako materiał. Połączenie tradycyjnej sztuki rzemieślniczej z nowatorskimi zasto-sowaniami spotykamy obecnie dość często. Wiklina jest tak podręczna! Rośnie przy drogach nad rowami odprowadzającymi wodę z pól. W Rudniku nad Sanem kosze na ziemniaki, święconkę czy płot lub ogrodze-nie z nieokorowanych witek są widokiem powszechnym. By nadążyć z realizowaniem potrzeb szerokiego grona odbiorców, za-kładane są plantacje wiklinowe. Nie mniej popularne są też wyroby z wikliny okoro-wanej i gotowanej, czyli brązowej, lśniącej, z której wyplatany jest np. bujany fotel, ko-białka czy skrzynia. Są one bardziej trwałe i estetyczne, co nie oznacza oczywiście, że żywej „łozie” brakuje charakteru. Stosowa-na jest też wiklina biała, czyli bez kory, ale nie poddana gotowaniu, tzw. darta wierzba, z której powstają charakterystyczne dla re-gionu opałki i kosze.

Centrum Wikliniarstwa ul. Mickiewicza 41, 37-420 Rudnik nad Sanem+48 15 649 26 13www.mokrudnik.pl

Gromadzi i udostępnia szeroką gamę wyrobów dekoracyjnych oraz codziennego użytku, a nawet kolekcje wiklinowej mody. Na życzenie zwiedza-jący mogą również podpatrzeć wikliniarza przy pracy.

6

(WA)(WA)

Bronisława Pyc (KZ)

Bronisława PycZawadka 17, 38-102 Strzyżów+48 17 275 00 38

Specjalizuje się w wyplataniu ozdób ze słomy – choinkowych bombek, kwiatów czy wieńców dożynkowych. Plecione pamiątki zakupić można m.in. w skansenie w Kolbuszowej, a tym, którzy zechcą odwiedzić Zawadkę, chętnie opowiada o swojej pasji i tajnikach powstawania słomia-nych dzieł sztuki.

Pracownia „Świerszcz”Joanna i Andrzej WrzecionkoIwla 227, 38-450 Dukla+48 13 433 06 37www.wrzecionko.republika.pl

Pomysłodawcy pracowni stworzyli unikatową metodę tworzenia swoich wyrobów, polegającą na wyplataniu z siana specjalnego sznura (war-kocza) i zszywania go odpowiednio, tak aby modelować pożądany kształt czy figurę. Dzięki temu w Iwli powstają nie tylko misy i dzbany, ale także figury, nawet bardzo monumentalne, jak np. bożonarodzeniowe szopki. Gospodarze chętnie goszczą zainteresowanych, oferując warsztaty z siana, wikliny, lnu czy wełny.

Dziedzina pokrewna wikliniarstwu. By wy-pleść lekki kosz na grzyby nadal używa się słomy, trzciny, rogożyny, korzeni drzew iglastych lub gałązek derenia. Kolor surow-ca spełnia tu dodatkowo funkcję dekora-cyjną. Często i z powodzeniem stosowano wiklinowe i drewniane darte taśmy, zwane „łubem”, pozyskiwane z drzew liściastych (jesionu czy osiki). Kolejnym, niegdyś po-wszechnie stosowanym tworzywem była kora brzozowa, z której wykonywano wszel-kiego rodzaju pojemniki oraz – bardziej pracochłonne – kobiałki. Zastosowaniem splotów sprawny plecionkarz potrafi zrobić każdy niemal przedmiot, a odpowiednio dobierając materiał – komponować kolo-rystykę. Plecionkarstwo ma duże znacze-nie i zastosowanie w plastyce obrzędowej, przykładem niech będą choćby słomiane figurki z bożonarodzeniowej szopki, maiki, wielkanocne baranki i koszyczki. Stosowa-no je także w budownictwie, zbieractwie, łowiectwie i transporcie. Plecionkarstwo nie wytworzyło odrębnego zawodu, zajmo-wano się nim na użytek własny i sąsiedzki. Narzędzia plecionkarskie tworzą niewielki

„Pleć pleciugo, byle długo” –o plecionkarstwie słów kilka

zestaw, w którym główne miejsce zajmuje zwykły nóż, żelazne widełki do „korowa-nia” wikliny (ściągania kory), przyrząd do jej rozłupywania, iglica drewniana do wy-robów ze słomy, czasem formy drewniane na kosze, obcęgi i młotki. Ze słomy techniką warkoczową wyplatano buty-chodaki do chodzenia po terenach podmokłych oraz zimą jako ocieplacze na stopy osób podró-żujących wozami.Na koniec warto wymienić podstawowe techniki plecionkarstwa:

– żeberkowo-krzyżowa jak w wikliniar-stwie – najpierw powstaje szkielet z prę-tów (żebra), między którymi przeplata się prostopadłe do nich witki;

– warkoczowa (stosowana głównie do wy-platania ze słomy) - zaplatana w warko-cze i zszywana;

– spiralna – korzenie i słoma formowane są w „sznur”, potem zszywane dartymi ko-rzeniami, gałęziami lub sznurkiem;

– taśmowo-krzyżowa – np. łubianki na tru-skawki gdzie, witki poziome i pionowe wyglądają tak samo, stosowana zazwy-czaj przy łubie drzewnej, niekiedy korze.

8

(KZ)

(KZ) (ZM)

Gminny Ośrodek Kultury i Czytelnictwa37-111 Rakszawa 340+48 17 226 12 89www.gokic.lap.pl

Jest rekonstrukcją mieszkalnego założenia rol-niczo-rzemieślniczego początków epoki żelaza i jednocześnie prężnie działającym ośrodkiem organizującym warsztaty. Prócz zajęć z batiku i decoupage, można tu utkać własny gobelin lub kilim.

Zofia Zdanowicz 38-623 Uherce Mineralne 120+48 13 461 80 65

Od kilkunastu lat zajmuje się tkactwem arty-stycznym, w ramach Szlaku Tradycyjnego Rze-miosła Podkarpacia prowadzi trwające ok. 60 godz. warsztaty tkactwa artystycznego i oferu-je indywidualne lekcje w swoim gospodarstwie agroturystycznym.

Istnieje teoria, że właśnie plecionkarstwo dało początek tkactwu. Do sporządzenia tkaniny wykorzystywano surowce natural-ne – wełnę i len oraz w mniejszym stopniu konopie. Płótno lniane było bardzo cennym towarem, oprócz wartości użytkowych słu-żyło jako środek płatniczy – miernik zasob-ności i dostatku. Podobnie jak w przypad- ku niektórych rzemiosł, tkactwo było zaję-ciem sezonowym, przypisywanym głównie kobietom. Kilimy, dywany, płótna stanowiły ważny element posagu młodej panny. W zależności od warsztatu tkackiego – czy było to krosno mechaniczne, czy manual-ne – wytwarzano dzianiny na odzież, worki, ręczniki, koce, pledy i kilimy. Na ziemi łańcuckiej i leżajskiej już w XVII w. tkactwo było sprawnie rozwijającym się rzemiosłem (przyczyniły się do tego tra-dycje wołoskie, związane z wytwarzaniem sukna z wełny owczej), którym szczególnie silnie pieczętowała się Rakszawa – mekka włókiennictwa, najpierw ręcznego, potem przemysłowego, miejscowość, gdzie zało-żono Manufakturę Włókienniczą, a potem Krajową Szkołę Sukienniczą. Dowodem cią-

Na osnowach opowieści – o tkackich dziejach regionu

gle żywej tradycji ziem są warsztaty i im-prezy proponowane przez Gminny Ośrodek Kultury i Czytelnictwa w Rakszawie. Ważnym miejscem na mapie rzemiosła jest Krosno. Niektórzy badacze historii uważają, że nazwa miasta – które swego czasu sły-nęło z handlu suknem i płótnami – pocho-dzi od krosna tkackiego właśnie. W 1889 r. powstała tu Krajowa Szkoła Tkacka, a od lat 30. XX w. zakłady lniarskie, przekształcone po II wojnie światowej w jedno z najwięk-szych lniarskich przedsiębiorstw w Europie. Rzemiosło największy rozkwit przeżywało w XVIII w., kiedy to w Krośnie i jego okoli-cach tkactwem trudniło się kilkanaście ty-sięcy rodzin – w pobliskiej Korczynie war-sztat tkacki znajdował się niemal w każdym domu. Dziś pamiątką tej tradycji są górują-ce nad miasteczkiem skalne „Prządki”.Pomimo tego, iż tkaniny na odzież, pledy i dywany kupujemy obecnie najczęściej w sklepach, wciąż spotykamy osoby żywo zajmujące się tkactwem. Nie istnieją jakieś specyficzne dla regionu ornamenty czy techniki, wszystko zależy od inwencji twór-czej tkacza.

Zofia Kędzierskaul. Mickiewicza 44, 38-461 Jedlicze+48 694 913 570

Pani Zofia zajmuje się tkactwem artystycznym; wykonuje piękne gobeliny oraz inne wyroby plecione i tkane. Tajniki ich wykonania chętnie pokazuje wcześniej umówionym grupom na warsztatach.

10

(KZ) (KZ)(KZ) (KZ)

„Tańcowała igła z nitką” –czyli o hafcieTeren województwa podkarpackiego obfi- tuje w regionalne hafty. I tak, wśród najbar-dziej popularnych znajdujemy niebiesko--czerwony haft rzeszowski z motywami ro-ślinnymi, czerwony haft łańcucki (uboższy w motywy), wyszywany czerwono lub czar-no haft lasowiacki. Podobny do rzeszow-skiego jest haft przeworski, z kolei charak-terystyczną szlachetną bielą wyróżnia się haft haczowski. Rodzaje ściegów stosowane są w zależności od rodzaju materiału. Istnieją hafty płaskie, te różnią się wyraźnie od ściegów np. łań-cuszkowych, a jeszcze inne są aplikacje ko-ralikowe czy cekinowe.

Anna Rzeszut ul. Zamkowa 24, 39-450 Baranów Sandomierski+48 15 811 80 73

Posiada ogromną wiedzę o kulturze Lasowia-ków. Prezentuje dawne obrzędy i wyroby ręko-dzielnicze, tradycyjne hafty. Można ją spotkać na imprezach plenerowych. Chętnych zaprasza do siebie po wcześniejszym uzgodnieniu.

Pracownia Rękodzieła Artystycznego i Rzemiosła „Rękoczyny” Magdalena StanisławskaChmiel 30, 38-713 Lutowiska+48 691 190 687www.pracowniarekoczyny.pl

Prowadzi pracownię, w której można zobaczyć jak pracuje i wziąć udział w warsztatach, m.in. regionalnego haftu. Prowadzi sprzedaż tradycyj-nych strojów oraz zajęcia edukacyjne dla grup.

Hafciarki i hafciarze przenoszą na białe płótna i kanwy barwne motywy roślinne, które zdobią obrusy, serwety; niekiedy po-wstają prawdziwe obrazy – pejzaże, scenki rodzajowe, wizerunki świętych. Ręcznie haftowane są także sztandary i flagi, ale też stroje ludowych muzykantów i zespołów tanecznych. Używa się barwnych kordon-ków, cekinów i koralików oraz muliny, by w określony sposób oddać i określić ich miejscowy charakter. Jest to jakby system kodów rozpoznawczych – oto tancerka rze- szowska, to kawaler z Mokrego, gdzie w or-namentyce wyraźnie zaznacza się rusnacka nuta.

Efektowne i artystyczne „frywolitki” wy-konywane czółenkiem, drobne i delikatne „tenerywki” powstające przy użyciu igiełki, popularne wyroby szydełkowe i wreszcie wysoko cenione koronki klockowe. Mające kilkusetletnią tradycję ażurowe cudeńka, z jakich powstać może kołnierzyk, serweta, firana, czy nawet bluzka. Jednym słowem – koronki. Już sam wyraz niesie ze sobą lekkość i bogactwo, jakie łączy w sobie ko-ronkowa forma. W technice tej występuje niewyczerpany potencjał wzorów, prawie jak w przypadku płatków śniegu.

Dorota Rzeźnikiewicz-Stawarz Tropie 300, 38-100 Strzyżów+48 600 682 943

Zajmuje się różnymi dziedzinami rzemiosła artystycznego, w tym koronką klockową. Dla wcześniej zapisanych grup zorganizowanych prowadzi kursy, m.in. warsztaty zajęciowe „Frywolki” (koronka supełkowa) oraz hafciar-skie i koronkarskie w  Domu Kultury „Sokół” w Strzyżowie.

Barbara Tępalska Pakoszówka 185, 38-507 Jurowce+48 13 462 66 12

Koronki wykonuje bardzo czasochłonną i trudną techniką klockową. Chętnie dzieli się swoimi umiejętnościami ze wszystkimi zainteresowa- nymi po wcześniejszym uzgodnieniu.

O koronkowych skarbachPodkarpackiego

Ze względu na uprawiany len i konopie ko- ronczarstwo upowszechniło się m.in. w oko- licach Niebylca. Dostępna zatem była przę-dza, a tym samym potrzebne nici. Stąd też wielopokoleniowe tradycje koronczarskie i tkackie w Połomi, Konieczkowej czy Lutczy. Ciągle jeszcze koronczarstwem zajmuje się tam niemałe grono. Z kolei Brzozów był jesz-cze do niedawna największym w Europie pro-ducentem koronki klockowej. Znajdowała się tam jedna z największych na świecie kolekcji koronki klockowej.

(SO) (WA)(WA)

Co wyrabiaćmożna z drewnaLutnictwo

Bogaty w lasy teren województwa podkar-packiego dysponuje ogromnie szerokim wachlarzem wyrobów drewnianych. Bu-downictwo, stolarstwo, snycerstwo, lutni-ctwo, zabawkarstwo, rzeźba, gonciarstwo, a także niezwykle dla tego regionu charak-terystyczny, choć wygasający powoli wypał węgla drzewnego, to tylko część form wy-korzystania tego jakże cennego materiału.

Na szczególne miejsce zasługuje lutnictwo, dość unikatowe, jako że szkoły budowania ludowych instrumentów w Polsce nie ma wcale. Powstają one w niewielkich z reguły warsztatach czy pracowniach przydomo-wych, z rąk rzemieślników, często stolarzy czy kowali, którzy tę niemalże zegarmi-strzowską sztukę odziedziczyli po ojcach, bądź starają się sami odtworzyć obrazy za-pamiętane z dawnych lat.

O Panu Stanisławie Wyżykowskim z Haczowa mówi się już na całym świecie. Odtwarza on dawne instrumenty, przez cymbały rzeszow- skie i liry korbowe, po najdziwniejsze, jak np. skrzypce laska, dosłownie – wkomponowa-ne w laskę do podpierania się czy też wąskie, drobne skrzypce w formie ozdoby. Niektóre z nich można oglądać w Sali Tradycji Gminne-go Ośrodka Kultury i Wypoczynku w Haczowie (www.haczow.pl/gokiw). Ponadto, jest jedy-nym na świecie konstruktorem liry korbowej basowej, obsługiwanej przez dwie osoby. Od kilkunastu lat rzemiosło to kontynuuje Pan Stanisław Nogaj, uczeń starego mistrza z Ha-czowa. Te niecodzienne instrumenty zamawia- ne są przez profesjonalnych muzyków i słyną z wysokiej jakości brzmienia. W swojej pra- cowni budowy lir korbowych twórca realizuje własne projekty oraz buduje instrumenty his- toryczne. Pod adresem www.lirakorbowa.com można przyjrzeć się im nieco bliżej.

Zabawkarstwo

Zabawkarstwo zawsze cieszyć się będzie dużą popularnością. Nie stanowiło nigdy osobnej gałęzi rzemiosła, lecz w większo-ści było produkcją dodatkową warsztatów garncarskich i przemysłu drzewnego. Nie- mniej jednak bogate tradycje zabawkar-skie na Podkarpaciu posiadają okolice Rze-szowa. Miejscowości położone na trasie Łańcut-Leżajsk są nadal jednym z najsil- niejszych ośrodków zabawkarskich w Pol-sce. W znanej z tej rzemieślniczej trady-cji Brzózce Stadnickiej znajdowała się na początku XX w. fabryka zabawek. Dzisiaj w dalszym ciągu wytwarza się tam motyle i ptaki klaskające skrzydłami, pukawki, ka-ruzele, fujarki, konie na biegunach, a także kołyski.

Choć województwo kojarzone jest głów-nie z drewnianą architekturą, w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie przedmio-tami użytkowymi do tego stopnia, że z po-wodzeniem możemy mówić o bieszczadz-kim meblarstwie artystycznym. Chętnie występuje w oryginalnych połączeniach z kamieniem, wikliną, ceramiką czy tkaniną. Drewno to także krosna tkackie, formy na sery, maselnice, cebrzyki czy łyżki. Drew-niane stoły zdobione są rzeźbieniami. Dla walorów estetycznych powstawały inkru-stowane metalem lub paciorkami talerze, kasetki i skrzynie. Ten rodzaj zdobienia wy-korzystywany jest często w instrumentach muzycznych, koralikami i obrączkami zdobi się fujarki, cymbały czy bębny.

Ryszard MarciniecBrzóza Stadnicka 188, 37-110 Żołynia+48 17 224 81 98

Zainteresowanie rzemiosłem przejął od ojca, dziś sam chętnie dzieli się wiedzą na temat strugania zabawek w swoim warsztacie, w któ- rym można też zobaczyć sporą kolekcję goto-wych wyrobów – wszystko po wcześniejszym uzgodnieniu.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Smolnikowe Klimaty”Katarzyna i Leszek GórniSmolnik 29, 38-543 Komańcza+48 510 878 716www.smolnikoweklimaty.pl

W swoim gospodarstwie od lat prowadzą pra-cownię, w której powstają małe i duże cuda z drewna – meble, zabawki, ozdoby i przeróżne przedmioty na zamówienie.

14

(ZM) Cerkiew w Równi (KZ)(JG)

Rzeźba Gonciarstwo

Najbardziej typowym materiałem dla ludo-wej rzeźby jest drewno, ale zacząć należa-łoby od tego, że rzeźba zajmuje stanowisko wyjątkowe w sztuce. Tak ze względu na wartość artystyczną, jak i wymiar kultury duchowej, która wyrasta z tradycji ludowej pobożności. Przydrożne krzyże, figury i ka-pliczki, ołtarze kościołów – to wszystko zna-my wszak dość dobrze. Do pracy przy rzeź-bie potrzebny jest pobijak, dłuta, siekierki i noże, które współcześnie często zastę-

pują piły motorowe. Bardzo powszechnie stawia się rzeźbione figury wędrowców w bramach, rzeźbionym słupom ogrodo-wych wiat nadaje się ludzkie i zwierzęce kształty, a na jarmarkach można kupić różne figurki. Rzeźbę podkarpacką charakteryzuje m.in. motyw rozety, często używanej jako element zdobniczy, snycerski motyw deko-rujący belki stropowe czy oparcia krzeseł. Nazwana rozetą karpacką stanowi piękny, prastary i solarny znak.

Piotr Wyderka Orelec 35, 38-623 Uherce Mineralne+48 501 693 458

Jest jednym z niewielu gonciarzy w regionie, czynnie zajmującym się tym tradycyjnym fa-chem. Często spotkać go można na organizo-wanych pokazach, połączonych z warsztatami. W swojej pracowni rzadkimi umiejętnościami dzieli się z każdym zainteresowanym, po wcześ-niejszym uzgodnieniu.

„Galeria w Piwnicy”Zdzisław Pękalski38-604 Hoczew 97+48 13 469 42 87www.galeriawpiwnicy.eu

„Żywa legenda Bieszczadów”, rzeźbiarz, ma-larz, grafik i poeta. Jako tworzywo do obrazów i rzeźb wykorzystuje dawne przedmioty gospo-darcze. Swoje dzieła prezentuje na wielu wysta-wach i plenerach artystycznych.

Bogusław Kędzierskiul. ks. J. Ożoga 14, 36-065 Dynów+48 16 652 12 74www.pniak.yoyo.pl

Rzeźbi w drewnie, kamieniu i betonie. W jego pracach przeplata się tematyka świecka i sa-kralna. Oprócz organizowanych wystaw, rzeźby artysty można oglądać w jego przydomowej, prywatnej galerii „Pniak”.

Gonciarstwo, czyli wytwarzanie drewnia-nych klepek dachowych – to bardzo stare i szlachetne rzemiosło, które wraca powoli do łask. Tradycyjne, drewniane dachy nie należą dzisiaj do rzadkości, są oznaką do-brego smaku, wskazują na poszanowanie krajobrazu i oddanie właściwej mu archi-tektury. Gont ręcznie „łupany”, inaczej mówiąc ciosany, coraz częściej wygrywa z gontem wykonanym mechanicznie i tyl- ko jeszcze cena decyduje o wyborze pokry-cia dachowego. Jest to jednak ekonomia krótkowzroczna, gdyż dachy wykonane rę- cznie są dużo wyższej jakości, a ich trwałość sięga nawet stu lat.

Aby uświadomić sobie ogrom pracy, jaką wykonuje gonciarz tradycyjny, należy poz- nać etapy wytwarzania gontu. Selektywnie dobrane drewno (w Karpatach jest to naj-częściej jodła), w odpowiednim momencie i miejscu przecina się na półmetrowe klocki, które za pomocą pałki i siekiery rozłupuje się promieniście do rdzenia na klepki, po czym na „kobylicy” struga ośnikiem gotowy wymiar i kształt. Niegdyś „nudnik” bądź „ry-lec”, a obecnie frezarka służą do wykonania tzw. wpustów czy też zamków. Następnie ustawia się sztapel – czyli konstrukcję z kle-pek – do wyschnięcia. Po wyschnięciu wiąże w wiązki po 30 lub 60 sztuk… i już! Ot, ba-gatela, można zaczynać układać gontowy dach.

16

Studio Ikony Karpackiej (JW)

(AK) Beata Olchowy (KZ)Pracownia Ikon „Veraikon" (KZ)

Ikony – oblicza wpatrzone w nieskończonośćIkona jest zapisem modlitwy. Stanowi głów-ny i nieodłączny element duchowości pra-wosławia. Dawniej pisali je wyłącznie mnisi – jako narzędzia w rękach Boga, dziś zasady nie są już tak restrykcyjne. Istnieje wiele pracowni, w których powstają ikony a teren Bieszczadów jest szczególnie na tym polu bogaty. Malowidła powstają na deskach, tu głównie lipowych, odpowiednio sezono-wanych i łączonych. Na grubo kładzionym i szlifowanym gruncie maluje się techniką tempery jajowej (naturalne pigmenty farb miesza się z żółtkiem jaja kurzego) lub tech-niką olejną z użyciem farb gotowych. W tra-dycyjnej pracowni ikonopisarskiej zajęcia

Studio Ikony Karpackiej Jerzy Wójtowicz38-500 Płowce 73+48 13 463 32 78, +48 501 428 277

Artysta zajmuje się pisaniem ikon, z gośćmi swojej pracowni chętnie dzieli się wiedzą teo-retyczną. Dla zainteresowanych prowadzi kil-kudniowe warsztaty, w czasie których zapoznać się można z podstawami pisania ikon.

Pracownia Artystyczna „Horodna”Beata Olchowy36-042 Lubenia 43+48 607 250 055www.horodna-pracowniahorodna.blogspot.com

Wszystkich chętnych zaprasza do wzięcia udzia-łu w warsztatach z  ikonopisarstwa i  obejrzenia jej prac.

rozdzielano pomiędzy „pozłotnika”, który płatami nakładał cieniutkie płatki złota lub szlachmetalu; „dolicznika”, zajmującego się podmalówkami, malowaniem tła i draperii, czyli wszystkiego – do lica oraz „licznika” ma-lującego partie cielesne, nadające twarzom grymasy, a dłoniom gesty. Leżące opodal Przemyśla Rybotycze były ośrodkiem malowania ikon, zapoczątkowa-nym przez mnichów z monasteru w Posadzie Rybotyckiej. Ikony te – nazywane „szkołą ry-botycką” – charakteryzują się prostą kompo-zycją i kontrastowym zestawieniem kolorów. W religijne kanony wplecione są realia z życia lokalnej społeczności. Noszą więc cechy iko-ny ludowej.

18

(UMWP) Dorota Zielińska (KZ)(KZ)

Co święto, to stroik –o plastyceobrzędowej

Malowane jajka –symbole zaklęte w pisankach

Była kiedyś jednym z bardziej czasochłon-nych zajęć każdej gospodyni – odpowied-niego przygotowania dekoracji wymagały nie tylko uroczystości kościelne, ale rów-nież związane ze zmianą pór roku doroczne święta rolnicze czy wyznaczające punkty zwrotne w życiu człowieka wydarzenia, jak narodziny, wesele czy śmierć. Szyto także stroje, robiono maski, kukły i  betlejemskie gwiazdy, by stworzyć barwną obrzędową grupę. Do dziś chętnie wykorzystuje się mundury, futra i słomę. Ściany domów bie-lono co roku na wiosnę, zdobiono nowymi wycinankami, plecionkami, na wielkanoc-nym stole pojawiały się pisanki, zdobione techniką batikową oraz wyskrobywanki,

kraszanki, wyklejanki i odpowiednio do okazji wypiekane pieczywo obrzędowe, kształtem i rodzajem zdobienia podkreśla-jące jego funkcję i niezwykle ważną rolę. Najczęściej przybierało postać weselnych kołaczy – korowajów, słynnych w Rzeszow-skim „szyszek i gąsek”, rzucanych przed kościołem i w czasie wesela. Nie sposób pominąć też jarmarcznych specjałów – pier-ników i figurek z masy cukrowej oraz dożyn-kowych wieńców. Ten tradycyjny wyplatany jest z kłosów zboża, przystrajany drobnymi owocami i kwiatami. Ponadto wykonywano palmy wielkanocne głównie z wierzby, któ-rej zielonym listkom przypisywano „ozdro-wieńczą”, zbawienną moc.

Stefania BudaNosówka 19, 36-046 Zgłobień+48 17 871 63 81, +48 510 861 722

Wśród wielu zajęć twórczych zajmuje się szero-ko pojętą plastyką obrzędową: wykonuje m.in. wieńce dożynkowe, pieczywo tradycyjne, sło-miane ozdoby choinkowe, papierowe baranki wielkanocne. Po wcześniejszym uzgodnieniu oprowadza po Izbie Tradycji, która powstała z jej inicjatywy i organizuje warsztaty rękodzielnicze.

Dorota Zielińskaul. Paderewskiego 65, 35-328 Rzeszów+48 664 836 116

Artystka zajmuje się malarstwem. Wśród wielu jej prac znajdują się m.in. drewniane pisanki, na których tworzy misterne, barwne obrazki. Po telefonicznym uzgodnieniu zaprasza do swojej pracowni.

Ewa WanielistaPisarowce 231, 38-530 Zarszyn+48 513 317 274

Pasjonuje się rękodziełem artystycznym. Wyko-nuje przede wszystkim kwiaty, anioły i ozdoby świąteczne. Prowadzi cieszące się dużym powo-dzeniem kursy rzemiosła.

Monika WęgrzyniakPakoszówka 134, 38-507 Jurowce+48 13 462 61 87, +48 607 667 947

Pani Monika interesuje się zdobieniem jajek od najmłodszych lat. Pracuje używając różnych technik i materiałów. Bogatą kolekcję prac ar-tystki można obejrzeć, ale tylko po uzgodnieniu telefonicznym.

Jajko symbolizuje zalążek życia. Malowa-nymi pisankami obdarowuje się na Wielka-noc dzieci, a wschodnim zwyczajem ukła-da się je na grobach bliskich. Związane są z nimi nie tylko legendy i wierzenia, ale też wesołe gry i zabawy. Obdarowani przez dziewczęta chłopcy bawili się w toczenie i zbijanie pisanek. Święcona pisanka ma przynosić zdrowie i powodzenie. Istnieje kilka sposobów ich wykonania. Można malować bezpośrednio na sko-rupce, barwić, a następnie skrobać wzo-ry, ornamenty i symbole. Na Podkarpaciu

dominuje technika batikowa, polegająca na malowaniu gorącym woskiem i nakła-daniu kolorów poprzez kąpiele barwiące. I ta dziedzina również ma swoje mistrzy-nie, których praca często zaczyna się już w styczniu, po to, by zdążyć z zamówie-niami, ale również by przygotować się na licznie organizowane konkursy. Obecnie na targach i jarmarkach wielkanocnych można kupić drewniane, również ręcznie deko-rowane pisanki, w niczym nieustępujące urokowi „żywych malowanych jajek wielka-nocnych”.

20

Andrzej Kusz (FB) (AK)(FB)(FB)

Bukiet kwiatówz bibułowej łąki

Ten niezwykle delikatny materiał ustano-wił dziś istotną dziedzinę rękodzieła arty-stycznego. Podobnie jak pisankarstwo czy wycinanka wywodzi się z rodziny plastyki obrzędowej. Kwiaty z bibuły pojawiają się przy niemal każdej okazji i święcie, czy jest to bukiet weselny, dożynkowy wieniec, czy wielkanocna palma. Przystraja się nimi ka-pliczki i święte obrazy. Wśród wzorów do-minują maki, chabry, róże, kłosy zbóż, liście traw, a kobiety zajmujące się bibułkarstwem

nazywane są „kwiaciarkami”. Dziedzina ta – bardzo popularna w Bieszczadach w la-tach przedwojennych, kiedy to ozdobami z bibuły przystrajano cerkwie, przydrożne kapliczki i domostwa – przeżywa dziś swój renesans, o czym świadczą licznie orga-nizowane warsztaty bibułkarskie, na któ-rych powstają nie tylko pojedyncze kwiaty i bukiety, ale całe kompozycje do dekoracji wnętrz.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Zakucie” Edyta i Dariusz WilczekDaliowa 53, 38-485 Jaśliska+48 661 106 832www.zakucie.republika.com.pl

Goście mogą spróbować tu swoich sił m.in. w cieszących się dużym powodzeniem warszta-tach z bibułkarstwa czy wyrobie tradycyjnych łemkowskich pisanek.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Bazyl”Dorota i Andrzej Kusz 38-623 Bóbrka 60a+48 13 469 19 30www.bazyle.pl

Prowadzi zajęcia bibułkarskie, które są znakiem rozpoznawczym gospodarstwa. Pan Andrzej w mistrzowski sposób przenosi struktury roślin-ne w kolorowy świat bibuły i krepiny.

Koraliki –karpackie perłyNiezwykle charakterystyczne dla karpackiej sztuki ludowej: krywule, gerdany i syljanki do dziś ożywiają wiele regionalnych stro-jów. Krywulki, zapinane pod szyją nawet 20-centymetrowe koralikowe „kolie”, zdobi-ły kobiece ramiona, natomiast gerdany – do których upodobniony jest nieco dzisiejszy krawat - wkładali przez głowę i nosili na ko-szulach mężczyźni. Misternie nizane koron-kowe naszyjniki ze szklanych koralików to bardzo typowe ozdoby mniejszości narodo-wych zamieszkujących podkarpackie wsie oraz górali karpackich. Bojkinie, Łemkinie

nosiły piękne paciorkowe kołnierze, które posiadały bardzo dużą wartość i świadczyły o stopniu zamożności właściciela.I choć dziś koralikarstwo zachwyca swoją oryginalnością i niepowtarzalnym wzorni-ctwem, zaledwie kilka osób zajmuje się kul-tywowaniem tego rękodzieła techniką mo-zaikową, siatkową bądź tkania na krośnie. Są jednak miejsca godne polecenia, gdzie powstaje tradycyjnie biżuteria karpacka, a także wzory współczesne nią inspirowa-ne – bransoletki, pierścionki, kolczyki czy naszyjniki.

Pracownia „Miodosytnia”Ewelina Matusiak-WyderkaOrelec 35, 38-623 Uherce Mineralne+48 504 122 767www.pracownia-miodosytnia.pl

Zajmuje się produkcją i sprzedażą biżuterii ko-ralikowej oraz prowadzi warsztaty koralikarskie i prezentacje. Warto zwrócić uwagę na tę zjawi-skową sztukę ludową jadąc w Bieszczady.

Teresa Wasylów38-543 Komańcza 238+48 13 467 72 22

W jej pracowni – oprócz wyrobów z haftu – można obejrzeć oraz zakupić m.in. tradycyjnie wykonywane krywulki, a także inne wyroby z koralików: kolczyki, przywieszki i bransoletki.

(KZ)(DS)(KZ) (JG)

O tym, jak niełatwe jestmalarstwo ludowe

Na szkle malowane –nie tylko o witrażach

Wywodzi się z kultu obrazów świętych. Na marginesie malarskiej sztuki cechowej po-wstawały popularne obrazy dewocyjne, najczęściej malowano na płótnie. Wcześ-niejsze malowidła, pochodzące z przydroż- nych kapliczek i krzyży, nanoszono na bla-sze, później – kartonie, tanim i łatwo dla wszystkich dostępnym. Na desce malowano rzadziej, za wyjątkiem oczywiście ikon. Po-jawiały się obrazy na szkle, trochę marginal-ne do głównego nurtu.

W kapliczkach i kościołach, ale także i cha-tach, do tej pory możemy spotkać malowid-ła ścienne. Znamy również dekoracyjne mo-tywy talerzy i malowanych piecowych kafli. Tak naprawdę trudno jest dziś zwięźle okre-ślić to szerokie zjawisko. Wszak malarstwo ludowe to zarówno obrazki przeniesione z grafik (drzeworytów) na szkło, jak i ikony. To także malarze „naiwni”, jak ich obecnie nazywamy. Ich prace przedstawiają sceny z życia, legendy lub fantastyczne obrazy.

Podobnie jak wycinanka, malarstwo na szkle ma coraz większe grono wielbicieli. Przypominające witraż kolorowe szybki zdobią okna, stają się elementami lamp, a nawet zdarza się, że pełnią funkcję ory-ginalnych dyplomów. Bywają również ele- mentami biżuterii. Co ciekawe i niezmier-nie ważne, gdyż noszące karpacki rys cha-rakteru – w zbiorach sanockiego Muzeum Historycznego znajdują się malowane na szkle ikony, traktowane raczej jak święte obrazki ludowe, ale w niczym nieustępu-jące szklanym rumuńskim ikonom z Mara-muresz. W województwie podkarpackim najwięk-sze tradycje ma bezsprzecznie Krosno, któ-

Agnieszka Słowik-Kwiatkowska38-607 Cisna 92+48 503 556 699www.artkwiatkowska.bieszczady.net.pl

Tworzy nostalgiczne pejzaże, niezwykłe i pełne zadumy portrety, anioły, diabły oraz promie-niujące energią obrazy przedstawiające konie.

Dom Twórczy „Legraż”Grażyna Kaznowska-Chrapko i Leon Chrapko38-623 Bóbrka 149 (k/Soliny)+48 608 746 552www.chrapko.republika.pl

W gospodarstwie agroturystycznym zetknąć się można z malarstwem na szkle i innymi ga-łęziami rzemiosła oraz wziąć udział w pokazach lub samemu stworzyć własną pamiątkę.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Przystanek Cisna” Katarzyna Rozmysłowicz 38-607 Cisna 112+48 696 038 595www.przystanekcisna.pl

Prawdziwa ostoja dla natchnionych dusz. W go-spodarstwie zobaczyć można piękne obrazy Pani Katarzyny oraz samemu usiąść przy sztalugach.

Katarzyna Onackoul. Klasztorna 11, 38-540 Zagórz+48 692 803 057

Specjalizuje się w malarstwie na szkle – tworzy piękne witraże. Organizuje warsztaty i zajęcia, m.in. w Zagrodzie „Magija” w Orelcu, chętnych zaprasza do siebie, by zobaczyć jej dzieła, oczy-wiście po wcześniejszym uzgodnieniu.

remu szkło przypisane jest od lat 20. XX w. i z którego wywodzi się szerokie grono arty-stów szkła. Dziś warto odwiedzić tu kilka pra-cowni i galerii, oferujących szkło użytkowe i artystyczne.Ideę promowania szklanego produktu tury-stycznego podjęło aktualnie Centrum Dzie- dzictwa Szkła w Krośnie, zaangażowane w projekt uczynienia z Krosna Miasta Szkła, miejskiego parku tematycznego, łączącego tradycje szklarskie z nowoczesnymi atrak-cjami turystycznymi – licznymi stałymi i cza-sowymi galeriami szklanych wyrobów oraz pokazami ręcznego formowania szkła – po-cząwszy od pieca hutniczego, aż do momen-tu powstania małego dzieła sztuki.

(KZ) (KZ) (ZM)(AR)

Inneprofesje

DruciarstwoWycinanka

Gospodarstwo Agroturystyczne „U Flika”Roman GlapiakDźwiniacz Dolny 13, 38-700 Ustrzyki Dolne+48 608 626 775www.uflika.com.pl

Można się tu nauczyć kilku profesji rękodzielni-czych, w tym druciarstwa. W miarę zapotrzebo-wania organizowane są tu warsztaty splotów i technik przetwarzania prostego drutu na ko-ronkowe i dekoracyjne konstrukcje.

Stanisław Śliwa ul. Modrzewiowa 1c/8, 38-100 Strzyżów +48 17 276 35 30

Obok rzeźby i malarstwa zajmuje się wyci-nanką, tworząc własne, indywidualne wzory. Prezentuje je na wystawach wyjazdowych i warsztatach plenerowych. Po wcześniejszym uzgodnieniu chętnie pokazuje swoje prace.

Przedmioty „kowane” nie należały do ta-nich, a posiadanie okutego wozu czy żela-znych elementów budowlanych wskazy-wało na stopień zamożności oraz pozycję społeczną właściciela. Kuźnie znajdowały się niemal w każdej wsi i jak w przypadku innych rzemiosł zawód ten przechodził z ojca na syna od paru pokoleń. Z czasem kowalstwo podzieliło się na wiejskie i miej-skie, a wraz z rozwojem miast, z kowalstwa miejskiego zaczęło wyodrębniać się ślusar-stwo, nożownictwo, gwoździarstwo, iglar- stwo i płatnerstwo. Kowale wiejscy praco-

„Zagroda u Kowala”Andrzej MuskusPrzychojec 39, 37-300 Leżajsk+48 17 242 93 12

Oferuje wiele atrakcji, szczególnie dla grup zor-ganizowanych, dzieci, młodzieży i wycieczek szkolnych. W „Zagrodzie u Kowala” można za-poznać się z techniką profesji kowala i specyfiką pracy w kuźni.

Zagroda Kowalskaopiekun: Bogdan ŚwierszczKrzeszów Górny 56, 37-413 Harasiuki+48 15 879 31 06

W kompletnie wyposażonej kuźni znajdują się wszystkie narzędzia, przy pomocy których na miejscu można wykonać prace kowalskie. Za- interesowani mogą odwiedzać zagrodę po wcześniejszym uzgodnieniu.

Popularne niezmiernie rzemiosło polega- jące niegdyś na ratowaniu pękniętych gli-nianych naczyń. Z drutu dookoła czaszy garnka czy dzbana tworzono rodzaj siatki scalającej i szczelnie podtrzymującej ca- łość. Naturalnym biegiem rzeczy druciar-stwo wygasało w późniejszych latach z powodu rozpowszechniania się meta-lu i blachy. Ocalało jednak w sąsiedniej Słowacji, tyle że nie w formie użytkowej, a raczej artystycznej. Druciarstwo należało obok kowalstwa i blacharstwa do tradycyj-nych profesji Romów. Niewykluczone, że właśnie dzięki tej grupie etnicznej ocalało w obecnym kształcie. Niemalże koronko- we wyroby z drutu, jakie Słowacy wycza- rowali z tego rzemiosła, zachwycają dziś niejednego. Dzięki bliskości granicy dru- ciarstwo wraca do łask w Bieszczadach, gdzie odbywają się warsztaty tego ręko-dzieła.

Jest się czym cieszyć, ponieważ wycinanka w tak wielkim bogactwie odmian i w takiej powszechności występuje tylko w Polsce. Powstała wyłącznie w ramach kultury lu-dowej i jest zjawiskiem wyraźnie artystycz-nym. Wycinanki nie miały nigdy żadnego innego znaczenia jak zdobnicze. Nazwa wycinanka bądź wystrzyganka jest zatem zdecydowanie miejska, gdyż po pewnym czasie interesować się nią zaczęli artyści i ludność żyjąca w miastach. Na Podkarpa-ciu najbardziej popularne były żydowskie Hamsy i Rojzelachy, ściśle powiązane z reli-gią. Tu dla odmiany zajmować się nimi mo-gli jedynie mężczyźni, ponieważ sztuka nie była przypisana kobietom. Wycinanka, obecnie przeżywająca swój re- nesans, stała się inspiracją dla wielu ręko-dzielników i artystów nie tylko ludowych. Z powodzeniem stosowana jako motyw dekoracyjny podkreślający tożsamość na-rodową w dobie powszechnej globalizacji.

wali w kuźniach, stojących zazwyczaj na skraju wsi, przy drodze, na szlakach komu-nikacyjnych. Podkuwali konie, dostarczali narzędzi kuchennych oraz rolnych, okuć do bram, sporadycznie zajmując się też wyrobem drobnych ozdób z mosiądzu czy miedzi. Dziś możemy zamówić u kowala ogrodze-nie, bramę, balustradę, zdobiony ogrodowy ruszt, charakternie wyglądający szyld czy tabliczkę z numerem domu. Można także odwiedzić miejsca, które posiadają elemen-ty kuźni i zagród kowalskich.

Między młotem a kowadłem –o kowalstwie

Bieszczadzka Grupa Twórców Kultury (KP) (KP)

Miejsca związanez rękodziełem

GalerieBieszczadzka Galeria „Barak” Róża i Krzysztof Franczak38-710 Czarna Górna 149a+48 13 461 93 22, +48 603 992 119, +48 605 055 454www.barak.art.pl

To miejsce spotkań z ludźmi i sztuką, skupiające grono bieszczadzkich artystów. Ponadto galeria organizuje wystawy, prowadzi warsztaty cera-miczne i malowania na szkle oraz sprzedaż uni-katowych prac.

Bieszczadzka Grupa Twórców Kulturyul. Wolności 25, 38-540 Zagórz+48 502 124 328, + 48 691 623 051, + 48 513 854 701www.bgtk.pl

Stowarzyszenie zrzesza wielu artystów i twór-ców, żywo podtrzymujących tradycje malar-stwa, rzeźby czy grafiki poprzez organizowanie wystaw i prowadzenie cyklicznych warsztatów dla zainteresowanych.

Galeria „Czarny Kot” Ewelina i Jacek Krawiec Dołżyca 21, 38-607 Cisna +48 507 120 725 www.czarnykotbieszczady.pl

W galerii można zobaczyć i nabyć prace wielu bieszczadzkich artystów, wykonane w różnych technikach – od rzeźby, obrazów i ceramiki, po pamiątki z bibuły.

Galeria „Fantasmagoria” Agnieszka i Krzysztof BanaszekPrzysłup 27, 38-608 Wetlina+48 501 618 725, +48 502 378 699www.galeriafantasmagoria.pl

Działalność galerii – gdzie odbywają się werni-saże oraz sprzedaż kolekcji rękodzieł – skupia się przede wszystkim na promocji twórców regionu. Poza tym organizowane są warsztaty malarskie i ceramiczne, w których każdy może spróbować swoich sił.

Galeria Kowalstwa przy Centrum Kultury ul. Bursztyna 1, 39-100 Ropczyce +48 17 221 82 28 www.ropczyce.info.pl

Usytuowana na poddaszu Centrum Kultury. Gromadzi prace wykonane przez artystów tej profesji w czasie kolejnych edycji organizowa- nych w Ropczycach Jarmarków Kowalskich.

Galeria Rękodzieła Artystycznego Twórców Podkarpacia przy restauracji „Galicja”ul. Piłsudskiego 9, 37-200 Przeworsk+48 16 648 21 90www.galicja.przeworsk.pl

Można tu pooglądać oraz nabyć wybrane prace Podkarpackich Twórców Rękodzieła Artystycz-nego, w tym na przykład interesujące ikony ma-lowane na kamieniu.

Galeria Rzeźby Plenerowej „Quo Vadis”Bogusław Iwanowski38-535 Tyrawa Wołoska 150

Pan Bogusław jako artysta szukający ukojenia nie korzysta z telefonu, jednak przybyłym goś-ciom chętnie prezentuje niecodzienną galerię. Tworzy ją kolekcja rzeźb inspirowanych histo-rycznymi wydarzeniami.

Galeria Sztuki „Synagoga” przy Bieszczadzkim Domu Kulturyul. Piłsudskiego 1, 38-600 Lesko+48 13 469 66 49www.bdk.lesko.pl

Galeria sztuki z bogatymi tradycjami, skupiająca wielu twórców regionu. „Bieszczadzkie zadu-mania” to wystawa stała kierowana do wszyst-kich miłośników malarstwa, rzeźby, rysunku i rękodzieła.

„Galeria przy Cerkwi” Jolanta i Waldemar KordyacznyRabe, 38-710 Czarna Górna+48 605 205 720, +48 693 461 182 www.kordyaczny.pl

Położona niedaleko cerkwi galeria gromadzi głównie akwarele, malarstwo sztalugowe czy ikonograficzne – szeroki wachlarz obrazów war-ty jest odwiedzenia i zakupienia.

Galeria „Nad Siekierezadą”Agnieszka Słowik-Kwiatkowska38-607 Cisna 92+48 503 556 699www.artkwiatkowska.bieszczady.net.pl www.siekierezada.pl

Chętnie odwiedzana przez turystów restaura-cja Siekierezada mieści również galerię malar-stwa i rysunku. Autorka prac specjalizuje się w malarstwie koni ale łatwo zauważyć, że nie jest to jedyny temat jej obrazów.

Galicyjski Rynek – Muzeum Budownictwa Ludowego (WA)Pracownia Ikon „Veraikon” (KZ)

MuzeaEkomuzeum „W Ogniu Paleniska Bieszczadzkiej Kuźni” Gminny Ośrodek Kultury pl. Wolności 11, 38-606 Baligród+48 13 468 40 04

Żywa kolekcja wartości rzemieślniczych regio-nu. W usytuowanym w zabytkowej kuźni mu-zeum oglądać można unikatowe wyposażenie i narzędzia kowalskiej profesji.

Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny ul. Rybickiego 3, 38-500 Sanok +48 13 493 01 77, +48 13 463 16 72www.mblsanok.pl

Największy pod względem ilości obiektów park etnograficzny w Polsce. Odzwierciedla kulturę i twórczość polsko-ukraińskiego pogranicza wschodniej części polskich Karpat, a w zre- konstruowanym sektorze miejskim – Galicyj-skim Rynku – można odwiedzić różne warsztaty i zakłady rzemieślnicze. Obok działalności mu-zealnej, skansen organizuje ekspozycje (wy-stawa malarstwa „Ikona karpacka”), cykliczne imprezy nawiązujące do tradycji dawnych jar-marków oraz warsztaty rękodzieła.

Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli ul. Rynek 6, 35-064 Rzeszów +48 17 862 02 17www.muzeumetnograficzne.rzeszow.pl

Zbiory muzeum gromadzą eksponaty z działu ludowej plastyki oraz twórczości rzemieślniczej południowo-wschodniej Polski. Obok wystaw stałych – „Na co dzień i od święta” (stroje lud-ności wiejskiej) oraz „Dawna rzeźba i malarstwo ludowe”, organizowane są też ekspozycje cza-sowe.

Muzeum Historyczne ul. Zamkowa 2, 38-500 Sanok+ 48 13 463 06 09www.muzeum.sanok.pl

Najważniejsze zbiory muzeum to kolekcje sztu-ki sakralnej od XV do XIX w., malarstwo por-tretowe XVII–XIX w. oraz bogata ekspozycja ceramiki pokuckiej. Najsłynniejsza jest jednak Galeria Zdzisława Beksińskiego – największy zbiór spuścizny artysty, obrazów, rzeźb, rysun-ków czy grafik.

Galeria Ludowej Rzeźby Ceramicznej Władysławy Prucnal37-126 Medynia Głogowska 135+48 17 226 14 10 www.zagrodagarncarska.pl

Artystka wyrosła w rodzinie garncarskiej, od dziesięcioleci tworzy różnego rodzaju gliniane figurki, naczynia, wielokrotnie wystawiała swo-je prace na ekspozycjach w Polsce i za granicą. Do Medyni Głogowskiej zaprasza do obejrze-nia niemałej kolekcji misternie uformowanych rzeźb.

Galeria „Na Zabramie”Jolanta Pyś-Miklasz i Janusz Miklaszul. Piłsudskiego 85, 36-065 Dynów+48 508 119 776

Galeria bardzo różnorodnych prac. Oprócz nie-małej kolekcji malarstwa sakralnego, pejzażo-wego, portretowego i rzeźby, wystawia również grafiki, witraże czy rzadko spotykaną biżuterię na malowanych kamyczkach. Galerię można zwiedzać po wcześniejszym kontakcie.

Galeria Sękowa przy Uniwersytecie Ludowym Rzemiosła Artystycznego Wola Sękowa 37, 38-505 Bukowsko+48 13 466 63 91, +48 662 487 667www.uniwlud.republika.pl

Działająca od 2006 r. galeria jest miejscem, gdzie swoje prace prezentują słuchacze i absol-wenci uczelni oraz artyści uznani w Polsce i za granicą. Innym wartym uwagi projektem, który podziwiać można obok budynku uniwersyte-tu jest Exodus – składający się z ok. 100 rzeźb zjawiskowy pomnik, wspólne dzieło artystów z Polski, Niemiec i Ukrainy.

Galeria Sztuki Ludowej Budynek Biblioteki Pedagogicznejul. Rynek 25, 37-600 Lubaczów+48 16 632 12 34

Prezentuje prace artystów ze Stowarzyszenia Twórców Ludowych Ziemi Lubaczowskiej, pro-pagując rękodzielnicze tradycje tego regionu.

Galeria Twórców Ludowych „Za Progiem” 36-016 Chmielnik 363+48 17 229 62 73

Zrzesza i promuje utalentowanych artystów z mikroregionu Doliny Strugu, specjalizujących się w różnych dziedzinach sztuki, zobaczyć tu można rzeźby, stroiki, stiuki, obrazy na płótnie, skórze oraz inne wytwory rękodzieła.

„Galeria w Piwnicy”Zdzisław Pękalski 38-604 Hoczew 97+48 13 469 42 87www.galeriawpiwnicy.eu

Autorska galeria Zdzisława Pękalskiego, specja-lizującego się w ikonopisarstwie oraz płasko-rzeźbie. Oprócz jego prac zobaczyć tu można dzieła innych bieszczadzkich twórców.

Glass Studio Habratul. Rynek 28, 38-400 Krosno+48 600 905 136www.glassstudiohabrat.com

Pracownia i galeria – w której rodzi się szkło wy-twarzane metodą fusingu, a także unikatowe rzeźby, prestiżowe statuetki, wyroby dekoracyj-ne łączone z metalem czy drewnem.

Pracownia Ikon „Veraikon” Jadwiga Denisiuk38-607 Cisna 4+48 13 468 63 10, +48 502 851 912www.ikony.bieszczady.net.pl

Zajmuje się pisaniem ikon od ponad dwudzie-stu lat. W jej pracowni – na zamówienie – po-wstają ikony wykonane tradycyjną techniką tempery jajowej. Warto obejrzeć również stałą ekspozycję mieszczącą się obok pracowni.

Zagroda MagijaMagdalena i Janusz Demkowicz Orelec 6a, 38-623 Uherce Mineralne+48 606 677 198, +48 694 798 651www.zagrodamagija.pl

Organizuje szereg atrakcji dla grup i tury-stów indywidualnych. Odbywają się tu spot-kania z bieszczadzkimi twórcami, wernisaże, a w „Wesołej Stodole” twórcze zajęcia i warszta-ty z wielu dziedzin rękodzieła i ginących zawo-dów.

Muzeum Kresów (KZ) Muzeum Rzemiosła (MRK)

Muzeum Regionalne ul. Sandomierska 1, 37-464 Stalowa Wola+48 15 844 85 56 +48 797 120 229 – rezerwacja warsztatówwww.muzeum.stalowawola.pl

Wśród wielu innych, muzeum proponuje wy-stawę etnograficzną, gdzie zobaczyć można stare rzemiosło regionu nadsańskiego czy in-teresującą ekspozycję plenerowych kamien-nych rzeźb, która została przygotowana z myślą o osobach niewidomych. Ponadto organizuje liczne wernisaże oraz warsztaty rękodzieła dla grup zorganizowanych.

Muzeum Rzemiosłaul. Piłsudskiego 19, 38-400 Krosno+48 13 432 41 88www.muzeumrzemiosla.pl

Gromadzi kilka tysięcy obiektów – narzędzi i gotowych wyrobów ściśle związanych z daw-nym rzemiosłem użytkowym – pozyskanych z różnych pracowni m.in. kowalskich, tkackich czy modniarskich.

Muzeum Wsi MarkowaTowarzystwo Przyjaciół Markowej 37-120 Markowa 1500 +48 17 226 53 46 (Centrum Kultury Gminy Markowa)+48 603 386 102 (kustosz muzeum)www.markowa.art.pl

Muzeum jest odzwierciedleniem zabudowy i kultury regionu łańcucko-przeworskiego. Atrakcją skansenu jest do dziś funkcjonująca kuźnia – pracuje w niej miejscowy kowal, który chętnym pozwala własnoręcznie zmierzyć się z tym „ciężkim” rzemiosłem.

Muzeum Wsi ul. Jana Pawła II 34, 38-406 Odrzykoń+48 13 431 17 58www.muzeumwsi.wojaszowka.pl

Gromadzi bogatą kolekcję etnograficzną, w tym narzędzia do przędzenia i obróbki lnu, rękodzieło użytkowe oraz szeroki wachlarz dawnych strojów ludowych.

Muzeum Ziemi Leżajskiejul. Mickiewicza 20a, 37-300 Leżajsk+48 17 240 22 35www.muzeum-lezajsk.pl

Wśród stałych wystaw można zobaczyć ekspo-zycję etnograficzno-zabawkarską, prezentują-cą kolekcję tradycyjnych dla regionu zabawek drewnianych.

Muzeum Kresów ul. Sobieskiego 4, 37-600 Lubaczów+48 16 632 18 02www.muzeumkresow.eu

Obok szeregu wystaw czasowych, muzeum proponuje dwie wystawy stałe, „Sztuka kresów” oraz „Kultura wsi lubaczowskiej” – ekspozycja przedstawiająca dawne rzemiosła regionu.

Muzeum Kultury Ludowej Park Etnograficzny ul. Wolska 36, 36-100 Kolbuszowa +48 17 227 10 71 w. 22www.muzeum.kolbuszowa.pl

Skansen stanowią zabudowania dwóch grup etnograficznych – Lasowiaków i Rzeszowiaków oraz narzędzia i przedmioty sztuki ludowej. Mu-zeum organizuje cykliczne pokazy twórczości i kiermasze rękodzieła jak również zajęcia tema-tyczne na terenie parku etnograficznego.

Muzeum Kultury Łemkowskiej Olchowiec 23, 38-450 Dukla +48 691 098 955

Zaadaptowane w chyży łemkowskiej prywatne muzeum gromadzi eksponaty kultury łemkow-skiej i huculskiej, m.in. tradycyjne stroje, mode-le cerkiewek i przedmioty codziennego użytku.

Muzeum Kultury Łemkowskiej Zyndranowa 1, 38-454 Tylawa+48 13 433 07 12www.zyndranowa.org

W usytuowanym w zagrodzie łemkowskiej skansenie, wyposażonym w narzędzia i przed-mioty gospodarcze odnaleźć można wiele cie-kawych eksponatów. Wśród nich m.in. koloro-wa kolekcja tradycyjnych łemkowskich pisanek.

Muzeum Lalekul. Grodzka 24, 39-220 Pilzno+48 14 672 13 21www.muzeumlalek.plFilia (przy „Gospodzie u Wiedźmy”)Lipiny 228, 39-220 Pilzno+48 14 672 46 49

Muzeum usytuowane w starych pracowniach rzemieślniczych to niecodzienna kolekcja zło-żona z trzech części: lalek i kukiełek z całego świata, eksponatów regionalnych z Polski oraz bajkowych postaci. Można tu również podpa-trzeć stare technologie ręcznej produkcji, zdob-nictwa lalek wykonanych z drewna, metalu, plastiku czy wosku. Warto odwiedzić też kukieł-kową „Wieś w miniaturze” – czyli filię muzeum w Lipinach.

(FB)Arboretum w Bolestraszycach - obiekty wiklinowe (NP)

Arboretum i Zakład Fizjografii Bolestraszyce 130, 37-722 Wyszatyce+48 16 671 64 25www.bolestraszyce.com

Obok wielu ciekawych atrakcji, na terenie arbo-retum odbywają się plenery artystyczne oraz sympozja poświęcone wiklinie – jej odmianom i wyplataniu. Założono tu kolekcję wierzb użyt-kowych przeznaczoną do wykorzystania w ple-cionkarstwie.

Gminny Ośrodek Kultury i Wypoczynku Sala Tradycji36-213 Haczów 95+48 13 439 10 57www.haczow.pl/gokiw

Gromadzi kolekcję instrumentów znakomitego lirnika z Haczowa – Pana Stanisława Wyżykow-skiego. Można tu podziwiać niezwykle rzadko spotykane instrumenty: lirę basową, liry korbo-we i skrzypce „laskę”.

Izba Kultury Materialnej Wiejski Dom Kultury i Rekreacji Grochowe 87, 39-933 Tuszów Narodowy+48 17 581 77 17 www.wdkirgrochowe.pl

W izbie można obejrzeć dawne narzędzia pracy i zapoznać się z historią rzemiosła regionu laso-wiackiego. Prowadzone są tu również warsztaty rękodzieła oraz wystawy prac twórców regionu.

Izba Regionalna „Stowarzyszenie dla Albigowej” Biblioteka Publiczna37-122 Albigowa 478+48 17 225 01 24www.albigowa.org.pl

Gromadzi historyczne dokumenty, wydawni-ctwa oraz eksponaty związane z rzemiosłem i rękodziełem regionu. Kolekcję wzbogacają zbiory etnograficzne – elementy tradycyjnego stroju ludowego.

Mazurska Izba RegionalnaOpiekunowie: Jan i Emila Adamczykowie Mazury 56, 36-130 Raniżów+48 17 228 50 37Genowefa Makusak Mazury 65, 36-130 Raniżów+48 17 228 00 82

Prezentuje przedmioty związane z obrzędami i tradycją rzemieślniczą regionu. W odtworzo-nych pomieszczeniach dawnego gospodarstwa można oglądać przedmioty codziennego użyt-ku, np. do obróbki lnu, kowalskie czy kręcenia powrozów.

Uniwersytet Ludowy Rzemiosła ArtystycznegoWola Sękowa 37, 38-505 Bukowsko+48 13 466 63 91, +48 662 487 667www.uniwlud.republika.pl

Uniwersytet prowadzi dwuletni Instruktorski Kurs Kwalifikacyjny Rękodzieła Artystycznego w dziedzinie ceramiki, tkactwa, wikliniarstwa, rzeźby w drewnie, haftu i koronki oraz egzami-ny czeladnicze wybranych rzemiosł. Organizuje również weekendowe oraz letnie warsztaty rę-kodzieła dla dzieci i dorosłych w niemal wszyst-kich dziedzinach.

InneBogate tradycje starych profesji oraz wciąż kultywowana działalność wielu rękodziel-ników na terenie województwa podkarpa-ckiego zaowocowały utworzeniem Szla-ku Tradycyjnego Rzemiosła Podkarpacia (www.podkarpacie.szlakrzemiosla.pl). Wpisu- je się w niego kilkudziesięciu twórców róż-nych dziedzin, którzy podtrzymują tradycje swoich ziem, regionów czy przodków i otwie-rają drzwi pracowni oraz autorskich galerii wszystkim chętnym obejrzenia gotowych wy-robów lub wzięcia udziału w organizowanych warsztatach.

Za pracę rąk jak również przywiązanie do tra-dycji wielu artystów zostaje wyróżnionych certyfikatami:

– „GoToCarpathia” (www.gotocarpathia.pl) to odznaczenia przyznawane od 2010 r. za wysokiej jakości produkty oraz usługi ekotu-rystyczne pochodzące z Karpat Wschodnich i przyjazne środowisku naturalnemu.

– Innym wyróżnieniem jest Bieszczadzki Produkt Lokalny „Made in Bieszczady”, inicja-tywa od kilku lat promująca i wyróżniająca te produkty lokalne i usługi, które odznaczają się tradycyjną metodą ręcznego wytwarzania. Tu, w Bieszczadach – które są przecież oazą dla różnego rodzaju twórców – powstają naj-wyższej jakości wizytówki regionu i tradycji z nim związanych. Wśród nagrodzonych po-jawiło się do tej pory wielu twórców i przed-siębiorców, ciągle aktywnie działających na terenie województwa. Ich wyroby można spotkać na licznych regionalnych imprezach plenerowych, których stanowią niewątpliwą ozdobę.

Kalendarz imprez i warsztatów

LUTYRegionalny Przegląd Grup Obrzędowych „Wątki Folkloru Ludowego”Gminny Ośrodek Kulturyul. Kościuszki 83, 37-632 Stary Dzików+48 16 631 80 50www.starydzikow.pl

MARZECNitką Malowane – wystawa haftu i ręcznych robótekNiżańskie Centrum Kultury Sokółul. Kościuszki 9, 37-400 Nisko+48 15 841 21 44www.nck.nisko.pl

Targi Rękodzieła LudowegoOśrodek Kulturyul. 1 Maja 1, 37-310 Nowa Sarzyna+48 17 241 15 07www.kultura.nowasarzyna.eu

Wiosenne Warsztaty RękodzielniczeGminny Ośrodek Kulturyul. Warszawska 27, 37-610 Narol+48 662 118 799www.gok.narol.pl

KWIECIEŃKwietna Niedziela – Jarmark Rękodzieła LudowegoCentrum Kulturalne ul. Konarskiego 9, 37-700 Przemyśl+48 16 678 20 09www.ck.przemysl.pl

Kiermasz Rękodzieła ArtystycznegoWojewódzki Dom Kultury ul. Okrzei 7, 35-959 Rzeszów+48 17 853 52 57www.wdk.podkarpackie.pl

Kiermasz WielkanocnyRegionalne Centrum Kultur Pogranicza ul. Kolejowa 1, 38-400 Krosno+48 13 432 18 98www.rckp.krosno.pl

Międzynarodowy Plener Wikliny ArtystycznejCentrum Wikliniarstwaul. Mickiewicza 4137-420 Rudnik nad Sanem+48 15 649 26 13www.mokrudnik.pl

Podkarpacka Parada Straży Wielkanocnych „Turki”Stadion LKS „Grodziszczanka” 37-306 Grodzisko Dolne 125+48 17 242 82 65www.grodziskodolne.pl

Dzień i Noc na Garncarskim SzlakuRajd Rowerowy „Garncarskim Szlakiem” Zagroda GarncarskaMedynia Głogowska, 37-125 Czarna +48 17 226 23 23www.zagrodagarncarska.plkwiecień/maj

MAJKermesz ŁemkowskiOlchowiec 92, 38-454 Dukla+48 13 433 53 82

Noce Kultury GalicyjskiejStarostwo Powiatowe ul. Rynek 1, 38-500 Sanok+48 13 465 29 24www.nocegalicyjskie.pl

Podkarpacki Jarmark Turystyczny ul. Rynek 1, 37-37-700 Przemyśl+48 16 675 20 81www.przemysl.pl

Srebrny Czworokąt – Międzynarodowe Triennale Malarstwa Regionu KarpatGaleria Sztuki Współczesnej ul. Kościuszki 3, 37-700 Przemyśl+48 16 678 38 59www.bwaprzemysl.pl

Wiklina – Rudnik nad SanemCentrum Wikliniarstwaul. Mickiewicza 41, 37-420 Rudnik nad Sanem+48 15 649 26 13www.mokrudnik.pl maj/czerwiec

Warsztaty rękodzieła artystycznegoGminny Ośrodek Kultury i Czytelnictwa 37-111 Rakszawa 340+48 17 226 12 89www.gokic.lap.pl maj-wrzesień

Do Etno-dzieła! – warsztaty etnograficzneMuzeum Kultury Ludowej ul. Wolska 36, 36-100 Kolbuszowa+48 17 227 10 71 w. 22www.muzeum.kolbuszowa.pl maj-grudzień, każda trzecia sobota miesiąca w ośrodku edukacji regionalnej „Dawna Szkoła”

CZERWIECJarmark Folklorystyczny Muzeum Budownictwa Ludowego ul. Rybickiego 3, 38-500 Sanok+48 13 493 01 77, +48 13 463 16 72 www.mblsanok.pl

Roztańczony Chorzelów – Podkarpacki Jarmark LudowySamorządowy Ośrodek Kultury i Sportu Gminy Mielec39-331 Chorzelów 307+48 17 584 14 83www.sokis.gmina.mielec.pl

Sobótkowe Spotkania z Folklorem – targi rzemiosła i rękodzieła artystycznegoDukielski Ośrodek Kulturyul. Kościuszki 4, 38-450 Dukla+48 13 433 00 25www.ok.dukla.pl

Międzynarodowy Jarmark KowalskiCentrum Kultury ul. Bursztyna 1, 39-100 Ropczyce+48 17 221 82 28www.ropczyce.info.pl/ck czerwiec-lipiec (co dwa lata od roku 2000)

Co Niedzielę w Zagrodzie – niecodzienny spacer po skansenieMuzeum Kultury Ludowej ul. Wolska 36, 36-100 Kolbuszowa+48 17 22 71 071 w. 22www.muzeum.kolbuszowa.pl czerwiec-sierpień

Od Troi po Bałtyk – festyn historycznySkansen Archeologiczny Karpacka TrojaTrzcinica 646, 38-207 Przysieki+48 13 440 50 40www.karpackatroja.pldwa dni czerwca i dwa dni września

LIPIECAgrobieszczady – targi rzemiosła i przedsiębiorczościStarostwo Powiatowe ul. Rynek 1, 38-600 Lesko+48 13 469 71 24www.powiat-leski.pl

BibułkaliaGminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Solinieul. Wiejska 2, 38-610 Polańczyk+48 13 469 24 95www.esolina.pl

Cesarsko-Królewski Jarmark GalicyjskiGminny Ośrodek Kulturyul. Warszawska 27, 37-610 Narol+48 662 118 799www.gok.narol.pl

Dzień Otwartych Drzwi w ZagrodzieTowarzystwo Przyjaciół Markowej37-120 Markowa 1500+48 603 386 102www.ckgm.pl

Festiwal Kultur KarpackichUrząd Miasta i Gminyul. Parkowa 1, 38-600 Lesko+48 13 469 90 38www.lesko.pl

Jarmark Garncarski Zagroda GarncarskaMedynia Głogowska, 37-125 Czarna +48 17 226 23 23www.zagrodagarncarska.pl

Koszykalia – jarmark wikliniarskiUstrzycki Dom Kulturyul. 29 listopada 31, 38-700 Ustrzyki Dolne+48 13 461 13 22www.ustrzyki-dolne.pl

Międzynarodowe Spotkania FolklorystyczneGminne Centrum Kultury w Świlczy36-071 Trzciana 353c+48 17 851 44 38www.swilcza.pl

Ogólnopolskie Warsztaty Garncarskie Zagroda GarncarskaMedynia Głogowska, 37-125 Czarna +48 17 226 23 23www.zagrodagarncarska.pl

Wakacyjne Spotkania z Twórcami LudowymiMuzeum Kultury Ludowej ul. Wolska 36, 36-100 Kolbuszowa+48 17 227 10 71 w. 22 www.muzeum.kolbuszowa.pl

Wiśniowa Pachnąca Malarstwem – międzynarodowy plener malarskiTowarzystwo im. Zygmunta Mycielskiego38-124 Wiśniowa 136+48 606 362 865lipiec-sierpień

SIERPIEŃBiesiada KarpackaGminny Ośrodek Kultury38-458 Chorkówka 175+48 13 431 41 20www.gok.chorkowka.pl

Drzewoludy z Gogołowa – międzynarodowy plener rzeźbiarskiWyciągi Narciarskie „Pod Dziedzicem” 38-131 Gogołów 20-c+48 17 277 79 09www.gogolow-narty.pl

Festiwal Kultur i Kresowego JadłaUrząd Gminy ul. Jasna 1, 37-600 Lubaczów+48 16 632 16 84www.lubaczow.com.pl

37

Informacja turystycznaFestiwal „Zaklęte w drewnie”Muzeum Budownictwa Ludowego ul. Rybickiego 3, 38-500 Sanok+48 13 493 01 77, +48 13 463 16 72 www.mblsanok.pl

Jarmark IkonUrząd Miasta i Gminy ul. Rynek 1, 38-500 Sanok+48 13 465 28 00www.sanok.pl

Karpacki JarmarkGminny Ośrodek KulturyPl. Wolności 13, 38-606 Baligród+48 13 468 40 04www.baligrod.pl

Karpackie KlimatyUrząd Miasta ul. Lwowska 28a, 38-400 Krosno +48 13 43 675 43www.karpackieklimaty.krosno.pl

Pruchnickie Sochaczki – Jarmark Sztuki Ludowejul. Rynek, 37-560 Pruchnik+48 16 628 80 65www.pruchnik.com.pl

Święto Chleba Gospodarstwo Agroturystyczne „U Flika”Dźwiniacz Dolny 13, 38-700 Ustrzyki Dolne+48 13 461 25 60, +48 608 626 775www.uflika.com.pl

Wesele Podkarpackie – przegląd zespołów obrzędowychGminny Ośrodek Kultury ul. Grunwaldzka 11, 38-480 Rymanów+48 13 435 50 67www.rymanow.vel.pl/gok

W Folklorze UkryteGminne Centrum Kultury w Świlczy36-071 Trzciana 353c+48 17 851 44 38www.swilcza.pl

„Wieńcowiny” czyli tradycje dożynkowe w Woli MałejUrząd Gminy 37-125 Czarna 260+48 17 226 23 24www.gminaczarna.pl

Międzynarodowe Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej „Z krosna do Krosna”Muzeum Rzemiosła w Krośnieul. Piłsudskiego 19, 38-400 Krosno+48 13 432 41 88www.muzeumrzemiosla.pl sierpień-wrzesień

WRZESIEŃJarmark FolklorystycznyLokalny Ośrodek Kultury „Razem”36-047 Niechobrz 278+48 17 850 09 92www.niechobrz.pl

Międzynarodowy Festiwal Kultury KresowejTowarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich – oddział w Jarosławiuul. 3 Maja 4, 37-500 Jarosław+48 509 947 980www.tml.bloog.pl

Warsztaty Ginącego Rzemiosła Wsi GalicyjskiejGminna Biblioteka Publiczna w Dydni36-204 Dydnia 84+48 13 430 30 36http://gokdydnia.freehostia.com/index.html

LISTOPADOcalić od Zapomnienia – spotkania twórców ludowychTrynieckie Centrum Kultury37-204 Tryńcza 127+48 16 642 11 24www.tryncza.eu

Zaduszki SkansenowskieTowarzystwo Przyjaciół Markowej37-120 Markowa 1500+48 603 386 102www.ckgm.pl

Zimowe warsztaty rękodzielniczeGminny Ośrodek Kulturyul. Warszawska 27, 37-610 Narol+48 662 118 799www.gok.narol.pllistopad-grudzień

GRUDZIEŃBiennale Sztuki Ludowej i NieprofesjonalnejJasielski Dom Kulturyul. Kołłątaja 1, 38-200 Jasło+48 13 443 51 61www.jdkjaslo.pl

Jarmark BożonarodzeniowyCentrum Kulturalne ul. Konarskiego 9, 37-700 Przemyśl+48 16 678 20 09www.ck.przemysl.pl

Jarmark ŚwiątecznyStarostwo Powiatowe ul. Wyspiańskiego 6, 39-300 Mielec+48 17 780 04 83www.powiat-mielecki.pl

Kiermasz Świąteczny – zimowyRegionalne Centrum Kultur Pogranicza ul. Kolejowa 1, 38-400 Krosno+48 13 432 18 98www.rckp.krosno.pl

Przybieżeli do Sanoka – Jarmark BożonarodzeniowyStarostwo Powiatowe ul. Rynek 1, 38-500 Sanok+48 13 465 29 24www.powiat-sanok.pl

CAŁOROCZNEŚrody Artystyczne – spotkania z twórcami regionu podkarpackiegoKrośnieńska Biblioteka Publiczna ul. Wojska Polskiego 41, 38-400 Krosno+48 13 432 13 70www.kbp.krosno.plkażda druga środa miesiąca

Baligród Gminne Centrum Informacji Turystycznej Plac Wolności 11, 38-606 Baligród, +48 13 468 40 04, www.baligrod.pl

Cisna Gminne Centrum Informacji Turystycznej 38-607 Cisna 23, +48 13 468 64 65, www.cisna.pl

Czarna Górna Punkt Informacji Turystycznej 38-710 Czarna Górna 73, +48 669 758 256

Dukla Transgraniczna Informacja Turystyczna ul. Trakt Węgierski 26a, 38-450 Dukla, +48 13 433 56 16, www.turystyka.karpaty.dukla.pl

Horyniec-Zdrój Gminny Ośrodek Kultury Punkt Informacji Turystycznej ul. Jana III Sobieskiego 4, 37-620 Horyniec-Zdrój, +48 16 631 31 05

Iwonicz-Zdrój Centrum Informacji Turystycznej Plac Dietla 2, 38-440 Iwonicz-Zdrój, +48 13 425 10 87

Jarosław Centrum Kultury i Promocji ul. Rynek 5, 37-500 Jarosław, +48 16 732 53 91, www.ckip.jaroslaw.pl

Jasło PTTK w Jaśle (udziela informacji turystycznych) ul. Floriańska 15, 38-200 Jasło, +48 13 446 33 40, www.jaslo.pttk.pl

Komańcza Urząd Gminy w Komańczy Centrum Promocji i Informacji Turystycznej 38-543 Komańcza 166, +48 13 492 70 07, www.komancza.pl

Krosno Punkt Informacji Kulturalno-Turystycznej ul. Rynek 5, 38-400 Krosno, +48 13 432 77 07, www.muzeumrzemiosla.pl

Lesko Bieszczadzkie Centrum Informacji Turystycznej ul. Rynek, 38-600 Lesko, +48 13 469 66 95, www.lesko.pl

Leżajsk Centrum Informacji Turystycznej ul. Rynek 1, 37-300 Leżajsk, +48 17 787 70 67, www.kultura.lezajsk.pl

Lutowiska Ośrodek Informacji i Edukacji Turystycznej Bieszczadzkiego Parku Narodowego 38-713 Lutowiska 2, +48 13 461 03 50, +48 13 461 03 51, www.bdpn.pl

Lutowiska Gminne Centrum Informacji Turystycznej 38-713 Lutowiska 14, +48 13 461 03 13, www.lutowiska.pl

Polańczyk Centrum Informacji Turystycznej ul. Wiejska 2, 38-610 Polańczyk, +48 13 470 30 28, www.esolina.pl

Przemyśl Punkt Informacji Turystycznej PTTK ul. Grodzka 1, 37-700 Przemyśl, +48 16 675 21 63, www.przemysl.pttk.pl

Przemyśl Punkt Informacji Turystycznej PTSM – Schronisko Młodzieżowe PTSM MATECZNIK ul. Lelewela 6, 37-700 Przemyśl, +48 16 670 61 45, www.ptsm-matecznik.pl

Przeworsk Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej ul. Rynek 1, 37-200 Przeworsk, +48 16 648 18 60, www.ecit.przeworsk.um.gov.pl

Rymanów Zdrój Biuro Informacji Turystycznej ul. Zdrojowa 45, 38-481 Rymanów Zdrój, +48 13 435 71 90, www.info.rymanow.pl

Rzeszów Punkt Informacji Turystycznej i Kulturalnej „Rzeszów Zaprasza” ul. Rynek 26, 35-064 Rzeszów, +48 17 852 57 77, www.rzeszowzaprasza.pl

Rzeszów Podkarpackie Centrum Informacji i Promocji Turystyki ul. Szopena 51 pok. 302, 35-959 Rzeszów, +48 17 852 00 09, +48 17 867 62 30 www.podkarpackie.travel.pl

Sanok Centrum Informacji Turystycznej ul. Rynek 14, 38-500 Sanok, +48 13 46 445 33, +48 13 463 60 60, www.sanok.pl

Stalowa Wola Informacja turystyczna „Szlak architektury art deco” przy Muzeum Regionalnym, ul. Sandomierska 1, 37-464 Stalowa Wola +48 15 844 85 56, www.muzeum.stalowawola.pl

Ustrzyki Dolne Informacja Turystyczna Bieszczadzkiego Parku Narodowego ul. Bełska 7, 38-700 Ustrzyki Dolne, +48 13 461 10 91, +48 13 461 30 62

Ustrzyki Dolne Bieszczadzkie Centrum Informacji i Promocji Turystycznej ul. Rynek 16, 38-700 Ustrzyki Dolne, +48 13 471 11 30, +48 13 471 16 69 www.cit.ustrzyki-dolne.pl

Wetlina Centrum Informacji Turystycznej 38-608 Wetlina, +48 500 047 743

Tekst Aleksandra Rózga

Projekt graficzny i DTPArete Sp. z o.o.

MapaKarolina Kiwior

Fotografie(AK) Arkadiusz Komski, (AR) Aleksandra Rózga,

(BGTK) arch. Bieszczadzka Grupa Twórców Kultury, (DS) Dariusz Szwed, arch. CDS Sp. z o.o., (FB) arch. Fundacja Bieszczadzka,

(JG) Janusz Górnicki UMWP, (JW) Jerzy Wójtowicz, (KP) Karol Prajzner,(KZ) Krzysztof Zajączkowski UMWP, (NP) Narcyz Piórecki,

(MRK) arch. Muzeum Rzemiosła w Krośnie, (SO) Sławomir Olszyk, (WA) arch. Wydawnictwo Arete,

(UMWP) arch. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, (ZM) arch. Zagroda Magija

okładka 1: Warsztaty tkactwa w Rakszawie (KZ) okładka 4: Plener artystyczny "Przyroda, Kultura, Ludzie" w Orelcu (KP)

www.podkarpackie.travel

Integralną częścią folderu jest mapa. Kolorystyka kostek, umieszczonych przy danych

teleadresowych, koresponduje z kolorystyką na mapie.

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGODEPARTAMENT PROMOCJI I TURYSTYKI al. Ł. Cieplińskiego 4, 35-010 Rzeszów

+48 17 747 66 00pt@podkarpackie.pl

ISBN 978-83-60184-44-8

egzemplarz bezpłatny

Rzeszów 2012