Leszek Sykulski

TRJKT KALININGRADZKI

Wprowadzenie do koncepcji geopolitycznej osi BerlinWarszawaMoskwa

TTRRJJKKTT KKAALLIINNIINNGGRRAADDZZKKII

LESZEK SYKULSKI

TTRRJJKKTT

KKAALLIINNIINNGGRRAADDZZKKII

Wprowadzenie do koncepcji geopolitycznej osi Berlin-Warszawa-Moskwa

CZSTOCHOWA 2012

Projekt okadki, redakcja techniczna i korekta: Sekcja Wydawnicza Instytutu Geopolityki

Na okadce wykorzystano flagi Polski, Niemiec i Rosji oraz herb Kaliningradu

Instytut Geopolityki, Czstochowa 2012 Leszek Sykulski, Czstochowa 2012

ISBN 978-83-61294-60-3 (druk) ISBN 978-83-61294-64-1 (e-book)

Wydawca: Instytut Geopolityki

Aleja Pokoju 6/64 42-207 Czstochowa

http://www.geopolityka.org.pl e-mail: instytut@geopolityka.org.pl

SPIS TRECI Wstp..............................................................................................................7 Policentryzacja wiata..................................................................................9 O ParyBerlinMoskwa - pocztek Wielkiej Europy....12 Europa Centralna jako region geostrategiczny..................................16 Polska w ucisku czy w ssiedztwie Niemiec i Rosji?..................18 Trjkt Kaliningradzki ......20 Kaliningradzka Strefa Bezpieczestwa...................................................29 Zakoczenie.................................................................................................34 Summary, Zusammenfassung, ..................................................37

WSTP

Istot propozycji przedstawionych w niniejszej broszurze jest prba odpowiedzi w skali regionu na wyzwania zmieniajcego si wiata, w tym przede wszystkim formowania si adu policentrycznego oraz pogbiajcych si globalnych procesw integracyjnych. Autor jest przekonany, e najblisza dekada to olbrzymia szansa na ostateczne zerwanie z dziedzictwem zimnej wojny i likwidacj niepotrzebnych napi midzy Wschodem i Zachodem. Jednym z gwnych wyzwa najbliszych lat bdzie budowa nowego transatlantyckiego systemu bezpieczestwa zbiorowego. Region Europy Centralnej, z jej rdzeniem osi BerlinWarszawaMoskwa, ma szans sta si bardzo wanym zwornikiem europejskiego systemu bezpieczestwa. W tradycji polskiej myli politycznej znajdziemy szereg przykadw koncepcji budowania przez nasz kraj sojuszy bd to z Niemcami, bd to z Rosj, lecz zawsze wymierzonego przeciwko jednemu z tych pastw. Dzi, na progu drugiej dekady XXI wieku warto porzuci nieuzasadnione obawy i historyczne lki. Nie zapominajc o wsplnej trudnej i nierzadko bolesnej przeszoci, warto zacz pisa nowy rozdzia wsplnej historii. Pojednanie polsko-niemiecko-rosyjskie to klucz do budowy nowej architektury bezpieczestwa w Europie i wsplnej przyszoci opartej na poszanowaniu tradycji, przy jednoczesnym zrozumieniu odmiennych drg rozwoju i wasnych, autonomicznych interesw. Podstaw niniejszej broszury stanowi zmieniony, uzupeniony i uaktualniony artyku pt. Od Trjkta Kaliningradzkiego do Zwizku Europy. Integracja od Lizbony po Wadywostok wyzwanie XXI wieku, ktry ukaza si w e-biuletynie Geopolityka nr 3(6)/20111. Geopolityczna koncepcja osi BerlinWarszawaMoskwa jest rozwijana w Instytucie Geopolityki w Czstochowie od

1 Geopolityk mona pobra ze strony Instytutu Geopolityki (www.geopolityka.org.pl, zakadka Analityka) lub ze strony e-biuletynu (www.geoanalityka.wordpress.com).

8

2009 r. Od tego czasu, w ramach prowadzonych warsztatw, opracowano szereg szczegowych analiz w oparciu o metodyk geopolityki i geostrategii (analiza geopolityczna)2. Pod koniec 2010 r. zosta opracowany zarys koncepcji Kaliningradzkiej Strefy Bezpieczestwa (Nowego Midzymorza; geostrategiczna emanacja osi BWM) i Trjkta Kaliningradzkiego (polityczna emanacja osi BWM). Obie koncepcje s prb przedstawienia nowego regionalnego systemu bezpieczestwa w Europie Centralnej, ktry mgby si sta czci nowej europejskiej architektury bezpieczestwa zbiorowego. S one take czci szerszego programu badawczo-analitycznego, dotyczcego nowego policentrycznego adu midzynarodowego. W jego ramach prowadzone s analizy dotyczce geopolitycznych osi ParyBerlinMoskwa, BerlinWarszawaMoskwa czy BerlinMoskwaPekin, koncepcji Unii Eurazjatyckiej, Wielkiej Europy (Nowa Europa, Zwizek Europy), Bloku Kontynentalnego (Eurosfery) czy Unii Globalnej. Wanym elementem publicznej promocji koncepcji czstochowskiego Instytutu Geopolityki by IV Zjazd Geopolitykw Polskich, ktry odby si w dniach 20-21 padziernika 2011 r. w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. Oprcz koncepcji Trjkta Kaliningradzkiego i Kaliningradzkiej Strefy Bezpieczestwa szeroko omawiano wwczas propozycj konfederacji Unii Europejskiej i przyszej Unii Eurazjatyckiej oraz Bloku Kontynentalnego3.

2 W skad analizy geopolitycznej wchodzi: analiza historyczna, geograficzna, funkcjonalna, behawioralna i analiza potgi. Zob. np. C. Jean, Geopolityka, Ossolineum, Wrocaw 2003, s. 170-176. 3 http://geopolityka.net/iv-zjazd-geopolitykow-polskich-relacja/ [dostp: 22.02.2012]

POLICENTRYZACJA WIATA Dynamiczne przemiany geopolityczne, zachodzce na wiecie od ponad dwch dekad, prowadz w sposb nieuchronny do krystalizacji nowego porzdku midzynarodowego. Z ukadu monocentrycznego, z jednym dominujcym supermocarstwem, ksztatuje si ukad policentryczny, oparty na hegemonii mocarstw regionalnych. To co charakterystyczne dla obecnej epoki, to fakt, i prawdziwie niezalene, suwerenne staj si tylko wielkie przestrzenie. Tylko rozlege pod wzgldem geograficznym, suwerenne w zakresie ideologicznym i zrnicowane pod wzgldem etnicznym jednostki polityczno-przestrzenne s w stanie kreowa samodzielnie swoje pole geopolityczne. Obserwujemy coraz silniejsze tendencje integracyjne nie tylko w sferze gospodarczej, ale take politycznej, zarwno w skali kontynentalnej, jak i pankontynentalnej. Z punktu widzenia geopolityki, widoczna jest take silna tendencja do globalnej integracji politycznej. Gospodarczo-polityczne procesy zjednoczeniowe wi si nieuchronnie z deterytorializacj wiata. Granice nie znikaj, lecz zmieniaj swj charakter, podobnie jak pojcie suwerennoci, czy roli pastw narodowych. Sowem, zmianie ulegaj desygnaty tych poj. Formowanie si nowego porzdku midzynarodowego wymusza m.in. tworzenie nowej architektury bezpieczestwa tak w skali globalnej, jak i regionalnej. Podzia wiata sprzed dwudziestu lat, zasadzajcy si na rwnowadze midzy dwoma blokami geostrategicznymi, sta si ju histori. Podobnie na naszych oczach przechodzi do lamusa dominacja jednego bloku polityczno-militarnego NATO. Sojusz ten wyczerpa dostpne formuy swojego istnienia i sta si nieefektywnym instrumentem tworzenia sfery bezpieczestwa na naszym kontynencie. Od pocztku lat dziewidziesitych NATO stao si wycznie instrumentem polityki zagranicznej Stanw Zjednoczonych. Istot nowych wyzwa stojcych przed Europ jest potrzeba regionalizacji strategicznego reagowania. Wynika to zarwno z zasady policentryzacji wiata, jak i specyfiki zagroe

10

asymetrycznych, ktre jawi si jako jedno z najwaniejszych strategicznych wyzwa najbliszych dekad. Regionalizacja ta musi si jednak opiera na szerszych podstawach, takich chociaby jak kontynentalny system obrony przeciwrakietowej. Propozycja amerykaska nie stanowi realnej oferty dla Europy, poniewa jest przedueniem awanturniczej polityki Waszyngtonu i ma na celu umocnienie hegemonii mocarstwa atlantyckiego. Nasz kontynent staje przed wyzwaniem budowy nowego systemu bezpieczestwa, ktry nie powinien opiera si na sztucznych granicach politycznych, czy etnicznych. Musi uwzgldnia dynamik procesw integracyjnych w Eurazji. Integracja (pan-)kontynentalna w sposb naturalny determinuje odchodzenie od nacjonalizmw do supranacjonalizmw. Jak susznie stwierdzi Federico Mancini, gwn wizi czc mieszkacw, obywateli pastwa europejskiego staj si wielopaszczyznowe pragmatyczne interesy, nie za wizi etniczne1. Patrzc przez taki pryzmat, mona zauway, e nastpuje pewnego rodzaju przesunicie desygnatu ojczyzny. Uywajc niemieckich kategorii semantycznych, pastwo narodowe mona okreli jako Heimat, za termin Vaterland zarezerwowa ju dla Europy jako politycznej caoci. Trendy te oddziauj take na kwesti supranacjonalizacji bezpieczestwa energetycznego2, o czym jeszcze poniej. Szereg wyzwa, jakie stoj przez naszym kontynentem, wymaga ponadnarodowego wspdziaania i szerokiej integracji, niekoczcej si ani na Bugu, ani na Dnieprze, ani na Kaukazie. Wyzwania XXI wieku stawiaj nas w obliczu koniecznoci skierowania si ku integracji pankontynentalnej od Atlantyku do Pacyfiku. Tylko wwczas bdziemy jako Europejczycy zdolni do sprostania takim wyzwaniom jak szeroko pojta modernizacja, obejmujca najwaniejsze dziay gospodarki i nauki: od technologii komputerowych, poprzez biotechnologi, fizyk kwantow, na technologiach kosmicznych skoczywszy. Jedynie wtedy bdziemy

1 F. Mancini, Democracy and constitutionalism in the European Union: collected essays, Portland 2000, s. 51-66. 2 Por. R. Riedel, Supranacjonalizacja bezpieczestwa energetycznego w Europie. Podejcia teoretyczne, Centrum Europejskie Natolin, zeszyt 40, Warszawa 2010.

11

w stanie osign cele przekraczajce ciasny horyzont partykularnych interesw jak np. stworzenie skutecznego systemu obrony powietrzno-kosmicznej, budowa pankontynentalnej autostrady informacyjnej, zapewnienia caej Europie bezpieczestwa energetycznego, eksploracji zasobw Arktyki i Antarktydy, skuteczne przeciwdziaania proliferacji BMR, walka z terroryzmem na caym kontynencie, czy eksploracja przestrzeni kosmicznej. Stworzenie w ten sposb jednego z kilku najwaniejszych technobiegunw wspczesnego wiata stanie si olbrzymi szans, ale i wyzwaniem dla obywateli nowej Europy.

O PARYBERLINMOSKWA POCZTEK WIELKIEJ EUROPY

Konkurentem Europy nie jest Rosja, lecz Ameryka i Azja.

Warunkiem sukcesu Unii Europejskiej w globalnej konkurencji jest sojusz z Moskw.

(Gerhard Schrder) W cigu ostatniego roku Rosja poczynia szereg krokw w kierunku geopolitycznego otwarcia si na Europ. Dobrym przykadem zacienienia relacji paneuropejskich jest sektor militarny, ktry od wiekw by dobrym probierzem temperatury geopolitycznej. 9 lutego 2011 r. minister obrony Federacji Rosyjskiej Anatolij Sierdiukow podpisa umow z niemieckim koncernem Rheinmetall, reprezentowanym przez dyrektora generalnego Klausa Eberhardta. Umowa dotyczy budowy nowoczesnego wojskowego centrum szkoleniowego w miejscowoci Mulino, niedaleko Ninego Nowogrodu. Rheinmetall to jeden z najwikszych i najnowo-czeniejszych koncernw zbrojeniowych w Europie, majcy bogat tradycj, zaoony jeszcze w 1889 r. Mulino to z kolei najwikszy poligon artyleryjski w Rosji, stworzony w latach trzydziestych ubiegego wieku. Obecnie suy do testowania nowoczesnej broni przed wdroeniem jej do jednostek. Budowany przez niemiecki koncern orodek szkoleniowy ma dysponowa najnowoczeniejszym wyposaeniem i oprogramo-waniem do symulacji dziaa bojowych od szczebla druyny do szczebla brygady. Rheinmetall ma dostarczy nowoczesne wyposaenie informatyczne oraz specjaln amunicj przyjazn dla rodowiska. W przyszoci nie wyklucza si wsplnych wicze si zbrojnych obu pastw. Warto podkreli, e Rheinmetall jest pierwszym zagranicznym koncernem dopuszczonym do budowy infrastruktury wojskowej na terenie Federacji Rosyjskiej1.

1 http://de.rian.ru/security_and_military/20110615/259454991.html [25.09.11] http://www.redstar.ru/2011/06/18_06/1_03.html [25.09.11]

13

3 grudnia 2010 r. Anatolij Serdiukow poinformowa, e Moskwa zakupi od Rzymu dziesi lekkich samochodw wielozadaniowych (LMV M65). Ma to by preludium do zakupu technologii oraz stworzenia rosyjsko-woskiej spki (Iveco-Rostechnologie), ktra bdzie w Rosji produkowa te pojazdy (w perspektywie mwi si o ok. 1000 sztuk). Nie wykluczone, e LMV trafi do innych resortw siowych FR i bd wykorzystywane do dziaa antyterrorystycznych na Kaukazie2. 17 czerwca 2011 r. w Sankt Petersburgu przedstawiciele rosyjskiego Rosoboronexportu popisali umow z francuskim koncernem DCNS w sprawie zakupu dwch okrtw desantowych klasy Mistral. Kontrakt ma by zrealizowany do 2015, a jego wykonawc bdzie francuska stocznia w Saint-Nazaire. Warto kontraktu to ponad miliard euro. Jeden z okrtw trafi na pewno do Dalekowschodniego Okrgu Wojskowego FR. Jednostki klasy Mistral to nowoczesne okrty projekcji siy, o wypornoci 21 tys. ton, z bardzo zaawansowanymi systemami dowodzenia i cznoci, mogce zabra na pokad batalion piechoty zmechanizowanej lub batalion czogw, albo w razie koniecznoci do 35 migowcw3. Powysze umowy, a zwaszcza zacienienie relacji niemiecko-rosyjskich zostay zdemonizowane przez cz polskich rzdowych orodkw analitycznych4. S one jednak zbiene z dugofalowymi interesami Europy, w tym take Polski. Staj si ogromn szans na zacienienie wsppracy koncernw zbrojeniowych, instytutw naukowo-badawczych, wsplnego szkolenia dowdztw i wojsk, a take na stabilizacj caego regionu.

2 http://www.altair.com.pl/start-4898/ [25.09.11] 3 http://lenta.ru/news/2011/06/17/mistral/. [25.09.11] 4 Zob. np. biuletyn Orodka Studiw Wschodnich: A. Wilk, Francja i Niemcy zacieniaj wspprac wojskow z Rosj, Tydzie na Wschodzie nr 22/2011 (29.06.11), s. 2-3.

14

Wykres 1. O Pary Berlin Moskwa geostrategiczna potga. Porwnanie wydatkw na zbrojenia w 2010 r. (w mld USD)

(oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki) Polska dyplomacja (take ta wojskowa) powinna dy do wczenia si naszego kraju do inicjatywy niemiecko-rosyjskiej. Zamiast straszy obywateli wiczeniami Zachd czy adoga, warto cile wsppracowa na niwie militarnej z Niemcami i Rosj. O wiele korzystniejsze (i z dyplomatycznego, i z czysto wojskowego punktu widzenia) byoby uczestnictwo Si Zbrojnych RP w wiczeniach na poligonach artyleryjsko-rakietowych w Rosji, czy Kazachstanie, ni udzia w amerykaskiej interwencji w Afganistanie. Rzut oka na tych kilka kontraktw zbrojeniowych pokazuje wyrane trendy geostrategiczne, z jakimi mamy do czynienia ju od dawna. Histeryczna reakcja Waszyngtonu (vide: rozmowa Roberta Gatesa z ministrem obrony Francji Herv Morinem we wrzeniu 2010 r.) potwierdza tylko fakt tworzenia si nowego wektora geopolitycznego w Eurazji.

15

Jak wskazano wyej, procesy ksztatowania nowego ukadu si przez gwnych graczy europejskich na czele z osi ParyBerlinMoskwa s niezwykle korzystne z punktu widzenia procesw integracyjnych na obszarze Eurazji. Dzi prawdziw przeszkod na drodze ku penemu zjednoczeniu si naszego kontynentu jest powielanie dziewitnastowiecznego stylu mylenia o polityce, kurczowego trzymania si etnicznych nacjonalizmw, partykularnych interesw, widzcych drzewo, a nie dostrzegajcych caego lasu. W prowadzeniu polityki na miar XXI w. nie pomaga na pewno podatno na przyswajanie kodw geopolitycznych obcych kontynentalnej racji stanu, takich jak wizje mocarstwa nad Wis (dr Friedman zapomina zawsze doda, e chodzi o mocarstwo amerykaskie)5.

5 Por. G. Friedman, Nastpne sto lat. Prognoza na XXI wiek, Warszawa 2009.

EUROPA CENTRALNA JAKO REGION GEOSTRATEGICZNY

Regionem szczeglnie wanym dla integracji kontynentalnej jest obszar Europy Centralnej, bdcy spoiwem Europy Poudniowej z Pnocn i Wschodniej z Zachodni. czy on zlewiska Atlantyku i Pacyfiku. Stabilizacja polityczno-gospodarcza na tym obszarze wpynie w sposb znaczcy na tempo i stopie intensyfikacji wsppracy w Europie. Patrzc na Europ przez geostrategiczne okulary, mona wyodrbni z niej kilka regionw, ktre nie zawsze pokrywaj si z podziaem polityczno-geograficznym. Dla potrzeb niniejszego artykuu uyto okrelenia Europa Centralna, nie za Europa rodkowa, czy rodkowo-Wschodnia. Taki podzia podyktowany jest chci wyranego odrnienia polityczno-geograficznego regionu Europy rodkowej od geostrategicznego regionu Europy Centralnej. Poprzez ten ostatni rozumiemy obszar lecy midzy pomostem batycko-adriatyckim a pomostem batycko-czarnomorskim (rys. 1).

Rys. 1 Strefa Centralna Europy

(obszar zlewiska mrz: Adriatyckiego, Batyckiego, Czarnego) (oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki)

17

Region ten, okrelany z literaturze polskiej akronimem ABC (w literaturze francuskiej i iberyjskiej ABN), stanowi stref centraln subkontynentu europejskiego, od ktrej stabilnoci w bardzo duej mierze zaley rwnowaga si w Europie. Strefa Centralna to dzi a 25 pastw (czonkowie ONZ + 2 pastwa nieuznawanie Republika Naddniestrzaska i Kosowo), obszar ponad 4 mln km kw. z populacj liczc ponad 310 milionw (bez ludnoci Federacji Rosyjskiej, wczajc tylko obszar Obwodu Kaliningradzkiego).

POLSKA W UCISKU CZY W SSIEDZTWIE NIEMIEC I ROSJI?

Polska polityka zagraniczna po 1989 r. staa si funkcj faszywych kodw geopolitycznych. Ich cech wspln jest wskazywanie na rzekome zagroenia dla polskiej niepodlegoci, pynce ze strony jednego lub obu naszych wielkich ssiadw (Niemiec i Rosji). Tworzony obraz Polski w kleszczach niemiecko-rosyjskich sta si wygodnym i niestety skutecznym narzdziem ksztatowania (czyt. psucia) polityki wewntrznej oraz zewntrznej RP. Brak trzewego ogldu kategoriami wielkoprzestrzennymi i dugookresowymi jest wynikiem przyjcia zdaniem autora przeciwnej polskiej racji stanu acz bardzo konsekwentnie realizowanej, polityki cisego sojuszu polityczno-militarnego ze Stanami Zjednoczonymi. Zupenie na odwrt starej, naczelnej zasady geopolityki, ktrej przypominania nigdy do: przeciwnikw szukaj daleko, sojusznikw blisko. Wspczenie jednym z czoowych zagranicznych propagatorw kodu geopolitycznego, zawartego w stwierdzeniu: Polska w ucisku Niemiec i Rosji , jest amerykaski geopolityk i szef orodka analitycznego STRATFOR, przywoany ju wyej, George Friedman. W swoim wystpieniu w Carnegie Council w styczniu 2009 r. mwi m.in. jeli spytasz Polaka, czy woli Rosjanina, czy Niemca, on odpowie: Amerykanina. Poprzednio by to Francuz. Oni wol kogokolwiek innego1. Wybr scenariusza, podsuwanego przez suflerw zza Atlantyku, prowadzi do przyjcia przez nasz kraj roli kontynentalnego szlabanu. Ustawia nas w konfrontacji z najwikszymi potgami geostrategicznymi Europy. adne relacje, z najwikszym nawet mocarstwem wiata, nigdy nie zrekompensuj fatalnych stosunkw z najbliszymi, silniejszymi od nas ssiadami. A warto przy tym zauway, e Stany Zjednoczone s krajem, z ktrym

1 George Friedman: Poland as Great Power: http://www.youtube.com/watch?v=ETwCBz_kedU&feature=related [2.10.11]

19

wi nas niedue obroty handlowe i trudno pod tym ktem uzna ten kraj za strategicznego partnera RP, w odrnieniu choby od Niemiec czy Rosji (tab. 1.)

I 2012 2011 2012 I 2011 = 100 I Wyszczeglnienie w mln

z w mln USD

w mln EUR z USD EUR struktura w %

EKSPORT 1. Niemcy 12441,4 3681,6 2800,6 113,9 102,2 102,3 27,3 26,6 2. Francja 3152,9 933,0 709,7 113,5 101,8 101,9 6,9 6,7 3. W. Brytania 3100,5 917,5 697,9 120,9 108,5 108,6 6,4 6,6 4.Republika Czeska 3001,5 888,2 675,7 118,6 106,4 106,5 6,3 6,4 5. Wochy 2654,2 785,4 597,5 110,4 99,1 99,2 6,0 5,7 6. Rosja 2230,2 660,0 502,0 180,4 161,9 162,1 3,1 4,8 7. Niderlandy 2021,0 598,0 454,9 106,1 95,2 95,3 4,8 4,3 8. Szwecja 1270,3 375,9 286,0 110,6 99,2 99,3 2,9 2,7 9. Hiszpania 1182,7 350,0 266,2 105,7 94,8 95,0 2,8 2,5 10. Wgry 1087,1 321,7 244,7 104,2 93,5 93,6 2,6 2,3

IMPORT 1. Niemcy 10545,1 3120,5 2373,7 114,6 102,8 102,9 20,9 20,6 2. Rosja 8638,6 2556,3 1944,6 161,6 145,0 145,2 12,1 16,8 3. Chiny 5003,0 1480,5 1126,2 119,2 107,0 107,1 9,5 9,8 4.Wochy 2327,4 688,7 523,9 101,4 91,0 91,1 5,2 4,5 5. Francja 2056,5 608,6 462,9 106,2 95,3 95,4 4,4 4,0 6. Republika Czeska 1791,4 530,1 403,2 112,6 101,0 101,2 3,6 3,5 7. Niderlandy 1787,2 528,9 402,3 108,7 97,6 97,7 3,7 3,5 8. Republika Korei 1434,6 424,5 322,9 131,8 118,3 118,4 2,5 2,8 9. W. Brytania 1313,7 388,8 295,7 111,0 99,6 99,8 2,7 2,6 10.Stany Zjednoczone 1245,4 368,5 280,3 116,8 104,8 105,0 2,4 2,4

Tabela 1. Obroty handlowe Polski rdo: Gwny Urzd Statystyczny2

2 http://www.stat.gov.pl/gus/5840_obroty_handlu_zagr_PLK_HTML.htm [30.03.2012].

TRJKT KALININGRADZKI

Istotnym postpem w relacjach Polski z naszymi najwaniejszymi ssiadami byo wsplne posiedzenie Sejmu RP i Dumy FR w dniu z 27 maja 2010 r. oraz wsplne posiedzenie trzech izb niszych parlamentw Polski, Niemiec i Rosji w Kaliningradzie 21 lutego 2011 r. To ostatnie spotkanie stao si zalkiem nowego regionalnego forum wsppracy, ktre od miejsca obrad zyskao miano Trjkta Kaliningradzkiego (analogia do m.in. Trjkta Weimarskiego)1.

Rys. 2. Pastwa Trjkta Kaliningradzkiego (oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki)

1 Zob. np. http://sld.org.pl/program/polityka_zagraniczna.htm. http://www.rksld.home.pl/uploads/pliki/program_sld_dotyczacy_polityki_zagranicznej.pdf [28.09.11]

21

21 maja 2011 r. w Kaliningradzie odbyo si pierwsze spotkanie ministrw spraw zagranicznych Polski, Rosji i Niemiec w nowej formule dyplomatycznej2. Pierwsze spotkanie ministrw nie zwiastowao jeszcze sukcesu nowych ram kooperacji. Wwczas mwio si o ewentualnym poszerzeniu Trjkta Weimarskiego (formua 3+1). Drugie spotkanie szefw dyplomacji miao miejsce 21 marca 2012 r. w Berlinie. Utrwalio ono now form wsppracy politycznej Trjkt Kaliningradzki3. Zarwno dla polskiej, jak i europejskiej racji stanu o wiele korzystniejsza jest ta formua, poniewa stanowi dyplomatyczny wstp do realizacji geopolitycznej koncepcji osi Berlin-Warszawa-Moskwa. Konstrukcja ta jest wanym elementem efektywnego funkcjonowania kontynentalnej osi Pary-Berlin-Moskwa, ktra przez najblisze dekady bdzie nadawaa ton kontynentalnej polityce. Kaliningrad jest bardzo dobrym miejscem na rozpoczcie nowego rozdziau ssiedzkiej historii. Miasto-symbol, w przeszoci we wadaniu kadego z trzech krajw, moe sta si doskonaym symbolem pojednania trzech narodw: polskiego, niemieckiego i rosyjskiego. Polska powinna poda drog pojednania z ssiadami, na wzr pojednania francusko-niemieckiego i niemiecko-rosyjskiego. Warto zastanowi si nad zaproszeniem partnerw niemieckich i francuskich (w charakterze doradcw lub obserwatorw) do inicjatyw organizowanych przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Trjkt Kaliningradzki ma szans sta si pocztkiem nowego etapu budowania partnerstwa regionalnego. Nowa struktura wsppracy powinna si zatem przede wszystkim koncentrowa na takich szczegowych polach jak:

liberalizacja reimu wizowego, uproszczenie procedur readmisji,

2 http://www.auswaertiges-amt.de/EN/AAmt/BM-Reisen/2011/05-Polen-Kaliningrad/110521-Kaliningrad.html?nn=479786 3 http://www.msz.gov.pl/Spotkanie,Ministrow,Spraw,Zagranicznych,Trojkata,Krolewieckiego,50431.html

22

intensyfikacja wsppracy orodkw naukowych (w tym naukowo-technicznych przemysu zbrojeniowego),

realizacja wsplnych programw zbrojeniowych (np. stworzenie wsplnego systemu obrony powietrznej),

stymulowanie rozwoju wymiany handlowej, implementacja nowych regu i systemw regulacji dla

biznesu, prawne uatwienia dla inwestycji midzy UE a Rosj (m.in.

uregulowanie spraw zwizanych z zamwieniami publicznymi, ochron konkurencji, ochron wasnoci intelektualnej),

intensyfikacja wsppracy przygranicznej, wsplne denie do zwikszenia konkurencyjnoci

gospodarek pastw czonkowskich, praca nad standaryzacj produkcji wybranych towarw, pogbienie wsppracy w zakresie zwalczania przestpczoci

transgranicznej (handel narkotykami, ywym towarem, zwalczanie prania brudnych pienidzy, itp.)

wsplna ochrona przed zagroeniem terrorystycznym i proliferacj BMR.

stworzenie wsplnej strefy bezpieczestwa energetycznego. Wsppraca w obrbie Trjkta Kaliningradzkiego moe sta si zalkiem stworzenia regionalnego Porozumienia dla Modernizacji, midzyrzdowej umowy o wymianie technologicznej i wsppracy naukowo-badawczej. Z czasem, w ramy tego porozumienia mogyby si wczy inne pastwa regionu (w ramach np. Kaliningradzkiej Strefy Bezpieczestwa). Jest to zdecydowanie korzystniejsza propozycja dla pastw Europy Centralnej ni obecna formua Partnerstwa Wschodniego, ktre swoim dziaaniem przypomina bardziej polityczny prozelityzm, ni realn ch pomocy w modernizacji wschodnich ssiadw UE. Jednym z waniejszych obszarw wsppracy pastw Trjkta powinna by problematyka bezpieczestwa energetycznego. W tej sprawie Polska popenia szereg istotnych bdw i zaniecha. Jednym z nich byo kurczowe trzymanie si roli adwokata Ukrainy, podkradajcej gaz eksportowany do Europy. Odpowiedzi na prb

23

budowy przez Warszaw swojej strefy wpyww w regionie (koncepcja Midzymorza) bya budowa Nord Stream4. Mimo takich skutkw prowadzenia fatalnej polityki zagranicznej, dodatkowym bdem Warszawy by brak jakiejkolwiek prby wczenia PGNiG do konsorcjum tworzonego przez E.ON Ruhrgas, BASF, Gazprom i N.V. Nederlandse Gasunie. Warto zaznaczy, e adnych skrupuw w tym wzgldzie nie maj sojusznicy Polski z NATO. Najlepszym przykadem jest Wielka Brytania, ktra prowadzi negocjacje w sprawie wczenia si w ten projekt5. Tam, gdzie wchodz w gr interesy, kocz si sentymenty, take te historyczne.

Rys. 3. Przebieg Nord Stream (oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki)

Naley podkreli, e z punktu widzenia geopolityki najpeniejsz form zapewnienia bezpieczestwa energetycznego dla Polski jest utrzymywanie przez Warszaw przyjaznych, dobrossiedzkich stosunkw z Berlinem i Moskw, pogbionych

4 M. Greli, Jama II International, Rurocigi 2006, nr 2-3, s. 4 5 http://uk.reuters.com/article/2012/03/06/uk-russia-britain-gas-idUKTRE82512S20120306 [dostp: 6.03.2012]

24

dwu- i trjstronnymi umowami w zakresie wsppracy gospodarczej, politycznej, wojskowej, naukowej i kulturalnej. Warto rozway pomys, aby gospodarczym uzupenieniem Trjkta Kaliningradzkiego byo doprowadzenie do prawnej moliwoci rewersu w magistrali przesyowej Jama-Europa. Chodzi o moliwo odwrcenia kierunku przepywu gazu. Dawaoby to moliwo kupowania rosyjskiego gazu z Niemiec, od spki Wingas (przyszy odbiorca gazu z rurocigu Nord Stream). Teoretycznie istnieje moliwo nawet trzykrotnego rewersu, bowiem Jamaem moe popyna nawet 30 mld m szec. gazu, podczas gdy Polska importuje zaledwie ok. 10 mld m szec. bkitnego paliwa. Przy okazji warto przedyskutowa projekt demonopolizacji polskiego rynku paliwowego, ktry pozwoliby na obnienie cen paliw w naszym kraju. Jednym z przyszociowych wsplnych projektw w ramach TK powinno sta si powoanie polsko-niemiecko-rosyjskiego konsorcjum (na wzr Nord Stream), ktre zajoby si poszukiwaniem, wydobyciem i dystrybucj gazu upkowego w Europie Centralnej. Konsorcjum energetyczne Trjkta Kaliningradzkiego pozwoli na stworzenie odpowiedniego lobbingu dla tego przedsiwzicia na forum Unii Europejskiej, take zapewni odpowiedni poziom technologiczny oraz niezbdn oson geostrategiczn. Szans dla polskiej gospodarki jest stworzenie mostu energetycznego z Obwodem Kaliningradzkim. Wyzwanie takie pojawi si za kilka lat, kiedy zostanie oddana Batycka Elektrownia Jdrowa. Nowa siownia jdrowa, pod ktrej kamie wgielny pooono 25 lutego 2010 r., budowana z wykorzystaniem kapitau zagranicznego, ma mie dwa bloki energetyczne, kady o mocy 1150 MW. Pierwszy ma zosta oddany w 2016 r., a drugi dwa lata pniej. Warto ju dzi rozpocz negocjacje z partnerami rosyjskimi o zakupie energii z nowej elektrowni, ktra pozwoli poprawi bilans energetyczny pnocno-wschodnich regionw naszego kraju i wzmocni nasze bezpieczestwo energetyczne6.

6 http://www.blogi.rosatom.ru/baltaes/

25

Umowa o maym ruchu granicznym7, podpisana 14 grudnia 2011 r. przez ministrw Radosawa Sikorskiego i Siergieja awrowa, stwarza dobre perspektywy aktywizacji gospodarczej w regionie. Umowa umoliwi wielokrotne przekraczanie ldowej granicy przez mieszkacw stref przygranicznych Polski i Rosji: po stronie rosyjskiej wszystkim mieszkacom obwodu kaliningradzkiego (ok. miliona mieszkacw), po stronie polskiej mieszkacom duej czci wojewdztw: pomorskiego (powiaty: pucki, nowodworski, malborski, gdaski i miasta: Gdynia, Sopot i Gdask) i warmisko-mazurskiego (powiaty: elblski, braniewski, lidzbarski, bartoszycki, olsztyski, ktrzyski, mrgowski, wgorzewski, giycki, godapski, olecki i miasta: Elblg i Olsztyn). Warto, aby Trjkt Kaliningradzki sta si take roboczym forum dyskusji nad wzajemnym zniesieniem wiz midzy Uni Europejsk a pastwami tworzcymi Wsplny Obszar Gospodarczy (Biaoru, Kazachstan, Rosja, w perspektywie Unia Eurazjatycka). Utworzenie obszaru bezwizowego od Atlantyku do Pacyfiku pozwolioby nie tylko silnie zdynamizowa obroty gospodarcze (swobodny przepyw osb, towarw i usug), ale take pogbioby wspprace polityczn i umoliwio na przeamanie wzajemnych stereotypw. Ciekawym pomysem na rozwj dobrossiedzkich kontaktw i zacienienie relacji midzy krajami Kaliningradzkiej Strefy Bezpieczestwa jest propozycja, jak wysun we wrzeniu 2010 r. Wiktor Jakunin, prezes Kolei Rosyjskich (RD). Wskaza na przysze perspektywy budowy magnetycznej linii kolejowej, czcej Berlin z Moskw (przez Warszaw i Misk). Kolej magnetyczna jest systemem transportu kolejowego, w ktrym pocigi s napdzane ukadem elektromagnesw. Pocig jest unoszony (nie ma kontaktu z torami) dziki polu magnetycznemu, przez co eliminowane jest

http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,10704712,Rosatom__most_energetyczny_z_Kaliningradu_do_Polski.html Przyspieszenie projektu elektrowni jdrowej w obwodzie kaliningradzkim Tydzie na Wschodzie 3.03.2010. 7 Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzdem Federacji Rosyjskiej o zasadach maego ruchu granicznego.

26

tarcie. Dziki temu jest szybszy i cichszy. W proponowanej inicjatywie mona by wykorzysta, rozwijany w Niemczech, system Transrapid (technologia EMS)8.

Rys. 4. Projekt pocze kolei magnetycznej z Niemiec do Rosji (oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki)

Tras ze stolicy Niemiec do stolicy Rosji pocig kolei magnetycznej pokonywaby w 3,5 godziny!9 Poczenie na trasie BerlinMoskwa jest olbrzymi szans take dla Warszawy. Polska wzbogaciaby si o infrastruktur na miar XXI wieku, otrzymujc doskonae poczenie z naszymi najwaniejszymi partnerami. W przyszoci wan lini do budowy powinno sta si poczenie BerlinKaliningradSankt Petersburg. Piln potrzeb staje si uruchomienie szybkiej magistrali kolejowej WarszawaKaliningrad

8 Zob. szerzej: http://www.transrapid.de/ [dostp: 22.02.2012] 9 http://www.russland.ru/rupol0010/morenews.php?iditem=22409 [dostp: 20.02.2012]

27

oraz poprawa infrastruktury drogowej midzy Obwodem a Polsk, ktre nie tylko pozwol zdynamizowa obroty handlowe midzy Polsk a Rosj, ale take umoliwi szerok wymian studenck i zacienienie wizi naukowych i kulturalnych.

KALININGRADZKA STREFA BEZPIECZESTWA

wiat policentryczny potrzebuje dzi ostatecznego zerwania ze spucizn zimnej wojny. Sztuczny podzia na zachodni i wschodni stref bezpieczestwa w Europie prowadzi do niepotrzebnej eskalacji napicia w stosunkach midzy pastwami Unii Europejskiej a ich wschodnimi ssiadami. Ponadto utrzymujce si szare strefy bezpieczestwa s rdem wzmoonej transnarodowej przestpczoci zorganizowanej czy nielegalnych imigrantw. Konsultacje polityczne nad powoaniem nowego systemu bezpieczestwa zbiorowego powinny obejmowa najwaniejsze organizacje midzynarodowe (europejskie i transatlantyckie) takie jak: Unia Europejska, NATO, Organizacja Ukadu o Bezpieczestwie Zbiorowym, Wsplnoty Niepodlegych Pastw oraz Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. Nowa architektura bezpieczestwa powinna bowiem obj zarwno Kanad i USA, jak i obszar szeroko rozumianej Europy od Atlantyku do Pacyfiku. Tylko szerokie spojrzenie, od Alaski przez Floryd, Lizbon po Wadywostok, daje gwarancj na zachowanie niepodzielnoci bezpieczestwa na obszarze transatlantyckim. Istot nowego ukadu powinny sta si wzajemne gwarancje nienaruszania przestrzeni bezpieczestwa krajw sygnatariuszy. Kluczowym take staje si zapis o zakazie rozprzestrzeniania rodkw napadu zbrojnego oraz infrastruktury militarnej, godzcej w bezpieczestwo pastw czonkowskich, w tym zakaz udostpniania terytorium w celu wykonania uderze na uczestnikw nowego systemu. Wsppraca polityczno-gospodarcza w ramach Trjkta Kaliningradzkiego dobrze bdzie si wkomponowywa w przemiany geopolityczne i trendy integracyjne zachodzce na naszym kontynencie. Warto, aby o BerlinWarszawaMoskwa staa si rwnie jednym z gwnych motorw napdowych przemian geostrategicznych i budowy nowej architektury bezpieczestwa w Europie. Stworzenie Kaliningradzkiej Strefy Bezpieczestwa, czyli regionalnego systemu bezpieczestwa zbiorowego, pozwolioby Polsce na penienie roli geopolitycznego cznika midzy Wschodem

30

i Zachodem kontynentu. Trjkt Kaliningradzki miaby szans sta si jednym z gwnych forw dyplomatyczno-militarnych w Europie. Kaliningradzka Strefa Bezpieczestwa jako regionalny podsystem bezpieczestwa kontynentalnego powinna opiera si na cisym wspdziaaniu struktur policyjno-wojskowych, nastawionych przede wszystkim na prewencj w zakresie zagroe asymetrycznych. Warto rozway powoanie wsplnego centrum antyterrorystycznego i stworzenie wsplnej wielonarodowej jednostki wojskowej. Powoanie KSB pozwolioby w zakresie antyterroryzmu przede wszystkim na:

wspomaganie midzypastwowych procesw decyzyjnych w razie realnego zagroenia atakiem terrorystycznym,

koordynacj midzypastwowych dziaa operacyjno-rozpoznawczych w zakresie zwalczania terroryzmu,

podejmowanie wsplnych zada analityczno-informacyjnych, pozwalajcych na dostarczanie strukturom pastwowym krtko- i dugookresowych prognoz i analiz zwizanych z zagroeniami asymetrycznymi,

udzia w opracowywaniu procedur regionalnego reagowania kryzysowego oraz wsparcia po ewentualnym zamachu,

monitoring poziomu stabilnoci pastw regionu, mediacj w razie sytuacji kryzysowych, pomoc w

uregulowaniu ewentualnych konfliktw. Wsppraca wojskowa w ramach Trjkta Kaliningradzkiego ma szans sta si awangard w budowie europejskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Z polskiej strony powanym partnerem w tej sferze jest z pewnoci Grupa Bumar, prowadzca program Tarcza Polski1. Kaliningradzka Strefa Bezpieczestwa to doskonae forum do pilotaowego wprowadzenia w ycie kontynentalnej tarczy antyrakietowej. Jestemy bowiem w tracie odchodzenia od systemw przeciwrakietowych dalekiego zasigu na rzecz systemw terytorialnych (redniego zasigu).

1 http://www.bumar.com/oferta/projekty-strategiczne/tarcza-polski/

31

Rys. 5. Kaliningradzka Strefa Bezpieczestwa oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki

Wsppraca wojskowa w ramach Trjkta Kaliningradzkiego ma szans sta si awangard w budowie europejskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Z polskiej strony powanym partnerem w tej sferze jest z pewnoci Grupa Bumar, prowadzca program Tarcza Polski2. Kaliningradzka Strefa Bezpieczestwa to doskonae forum do pilotaowego wprowadzenia w ycie kontynentalnej tarczy antyrakietowej. Jestemy bowiem w tracie odchodzenia od systemw przeciwrakietowych dalekiego zasigu na rzecz systemw terytorialnych (redniego zasigu). Polsko-niemiecko-rosyjska wsppraca mogaby zaowocowa wsplnymi projektami samolotw bezzaogowych, realizacj koncepcji onierza przyszoci czy wsplnymi dziaaniami na

2 http://www.bumar.com/oferta/projekty-strategiczne/tarcza-polski/

32

rzecz zapewnienie bezpieczestwa w cyberprzestrzeni. Dla Polski mgby to by doskonae forum pomocy dla modernizacji Marynarki Wojennej czy okazja do zawarcia korzystnych kontraktw na zakup migowcw.

ZAKOCZENIE

Regionalna, cisa wsppraca polsko-niemiecko-rosyjska, obejmujca zarwno sfer dyplomacji i gospodarki, ale take wymian naukow i kulturaln oraz wspprac wojskow, ma szans sta si trwaym elementem nowego transatlantyckiego adu geopolitycznego. O BerlinWarszawaMoskwa wkomponowuje si bowiem naturalnie w europejsk o geopolityczn ParyBerlinMoskwa i planowan o BerlinMoskwaPekin.

Rys. 6. O Berlin Warszawa Moskwa oprac. Zesp Analiz Instytutu Geopolityki

Polska ma szans sta si wanym aktorem w tworzeniu nowego systemu bezpieczestwa europejskiego, opartego na cisym wspdziaaniu Unii Europejskiej (w niedugiej perspektywie jako pastwa federacyjnego) i Federacji Rosyjskiej (wac. Pastwa

35

Zwizkowego Rosji i Biaorusi), a w perspektywie Unii Eurazjatyckiej. Budowa podwalin nowej architektury bezpieczestwa zbiorowego stanie si wanym elementem polityki europejskiej w cigu najbliszych lat. Powinnimy wykorzysta t szans m.in. rozwijajc wspdziaanie w ramach Trjkta Kaliningradzkiego i budujc wspln, regionaln przestrze geostrategiczn Kaliningradzk Stref Bezpieczestwa.

SUMMARY Kaliningrad Triangle. Introduction to the geopolitical

concept of the BerlinWarsawMoscow axis. Author calls for political, economic and military strengthening of relations between Berlin, Warsaw and Moscow (Kaliningrad Triangle). The new alliance should become one of the key factors of European integration from Lisbon to Vladivostok. The author sees the need to create a new regional military alliance in Central Europe (Kaliningrad Safety Zone) as a part of a new transatlantic safety zone (from Alaska, Florida, Lisbon to Vladivostok). Its core should become Germany, Poland and Russia. In the future stabilization of Central Europe will help in the integration of the European Union and the Eurasian Union.

ZUSAMMENFASSUNG Kaliningrad-Dreieck. Einfhrung in die geopolitische

Konzept des Berlin-Warschau-Moskau Achse. Der Autor fordert politische, wirtschaftliche und militrische Strkung der Beziehungen zwischen Berlin, Warschau und Moskau (Kaliningrad Dreieck). Die neue Allianz soll einer der wichtigsten Faktoren der europischen Integration von Lissabon bis Wladiwostok werden. Der Autor sieht die Notwendigkeit, ein neues, regionales Militrbndnis in Zentraleuropa (Kaliningrad Sicherheitszone) als Teil einer neuen transatlantischen Sicherheitszone (von Alaska, Florida, Lissabon bis Wladiwostok) erstellen. Sein Kern sollte Deutschland, Polen und Russland bilden. In Zukunft wird die Stabilisierung der Zentraleuropa bei der Integration der Europischen Union und der Eurasischen Union helfen.

38

.

, , ( ). . , - ( ) . , .