topr

PRZESTRZENIAMIPRZESTRZENIAMIPONADPONAD

LUDZIE TOPR W STULECIELUDZIE TOPR W STULECIE

PRZESTRZEniAMiPOnAD

LUDZiE TOPR w STULEciE

Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hrabiego Zamoyskiego Zakopane | październik 2009

Przed stu laty, 29 października 1909 roku, galicyjskie Namiest-nictwo we Lwowie nie zakazało zorganizowania towarzystwa, które przyjęło nazwę Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ra-

tunkowe (TOPR). Zatwierdzając Statut Towarzystwa stworzono w Tatrach możliwość działania czwartej w świecie służby ratującej zagrożone życie. Obowiązujące członków Towarzystwa prawo, a tak-że schemat organizacyjny i zasady niesienia pomocy potrzebującym, zawarte są w zachowanych niezmiennie słowach przyrzeczenia skła-danego przez każdego nowego członka TOPR. Powtarzane z niezwy-kłą powagą i wzruszeniem, zapewniają o dobrowolności członkostwa, honorze, bezwzględnym podporządkowaniu wezwaniu Naczelnika nie bacząc na porę roku, dnia i stan pogody. Przyrzeczenie zobo-wiązuje do rzetelności, sumienności i gorliwości w postępowaniu, od którego zależy życie ludzkie. Potwierdzenie słów przyrzeczenia podaniem Naczelnikowi ręki jest wyrazem dobrej woli w przyjęciu trudnych obowiązków ratownika TOPR.

Przez te sto lat przeprowadzono na terenie Tatr tysiące akcji ra-tunkowych, uratowano wiele istnień ludzkich, zniesiono kilkaset śmiertelnych ofiar gór. Te działania znane są społeczeństwu z wielu opracowań literackich, historycznych, wspomnieniowych spisanych przez ratowników TOPR, pisarzy, publicystów, a także przedstawio-ne w dziennikarskich relacjach. Sukces w ratowaniu życia zależy od profesjonalizmu, sprawności fizycznej, ale także od przymiotów

charakteru poszczególnych członków TOPR. Wizerunek silnego, ro-słego mężczyzny gotowego zawsze, w każdych – przeważnie najtrud-niejszych warunkach atmosferycznych – do wyruszenia w góry, zdaje się być na tyle rozpowszechniony w społeczeństwie, że aż nieprawdzi-wy. Członkami TOPR byli i są ludzie szczególnie związani z górami poprzez uprawiane taternictwo, alpinizm, speleologię i narciarstwo, a także perfekcyjne wykonywanie rzemiosła ratowniczego. Ratow-nicy TOPR byli i są przedstawicielami różnych warstw społecznych, wykonują różne zawody, wykazują niejednokrotnie wybitne zdol-ności artystyczne, literackie, naukowe. Wykonują zawody o rzadko spotykanych specjalnościach, często z dala od gór.

Byli i są wśród nas urzędnicy, rolnicy, nauczyciele, lekarze, piloci, księża, pracownicy fizyczni, przewodnicy górscy, wybitni sportowcy wielu dyscyplin, w tym olimpijczycy. Ta wystawa, obrazująca głów-nie poza ratownicze, często nie związane z górami dokonania człon-ków TOPR (dla porządku historycznego dodam, że przyjęte datowa-nie jest rokiem złożenia przysięgi) jest próbą pokazania cząstki ich zdolności, zamiłowań i talentów, przymiotów ciała, ducha i silnych osobowości. Pewne jest, że właśnie dlatego przez te sto lat Ich dzia-łalności, TOPR znalazł swoje zaszczytne miejsce w polskim społe-czeństwie.

Józef JanczyPrezes Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

5

Antropologia kulturowa a TOPRSiedem tez na stulecie

Każde pogotowie górskie jest częścią kultury gór – w szerokim zna-czeniu tego określenia. A zatem ze zrozumiałych względów modelo-wa organizacja ratownictwa górskiego to drzewo karmiące się i owo-cujące tym, co typowe i tym, co swoiste, lokalne, a nawet wyjątkowe. Stulecie polskiego ratownictwa tatrzańskiego jest więc dobrą okazją, aby spojrzeć na to złożone zagadnienie od strony antropologii kultu-rowej, co spróbuję uczynić w formie następujących tez.

1Teren działania naszych ratowników tatrzańskich – Tatry Pol-skie i część Skalnego Podhala, skrawki Spisza i Orawy – sta-wia im różnorakie wymagania teoretyczne i praktyczne: od

kwalifikacji przewodników górskich po sprawności wspinaczkowe

na powierzchni i w jaskiniach, od podstaw wiedzy medycznej po specjalistyczne współdziałanie ze śmigłowcem, od swobodnego po-ruszania się na nartach w trudnym terenie po asystowanie nurkom pokonującym wypełnione wodą podziemne korytarze, od zdolności do podejmowania szybkich decyzji kierowniczych po cnotę podpo-rządkowania się kierownikowi akcji, od indywidualizmu po wspól-notowość, od rozważnej twardości wobec siebie po świadomość, że także słabość ma do nas, ludzi, swoje prawo.

2 Ten intrygujący splot różnych sprawności ma nieodzowną pod-stawę teoretyczną, ale jedynym jego rzetelnym sprawdzianem jest praktyka. Rdzeniem praktyki jest ostrzeganie (tych, któ-

rzy chcą słuchać) przed niebezpieczeństwami, spieszenie na ratunek, udzielanie pomocy, a czasem (nie uniknie się i tej posługi) znosze-nie ciała w dolinę. Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe to piękny przykład realizacji idei niesienia pomocy potrzebującym w górach; zakorzeniony i w praktyce i w jej społecznej, kulturowej czy antropologiczno-kulturowej otoczce.

3Począwszy od Ojców Założycieli kadra Pogotowia składa się niezmiennie z trzech stale się odnawiających warstw: miejsco-wych górali, zakopiańczyków i przybyszów. Historycznie rzecz

traktując, Pogotowie utworzyli przybysze świeżo zadomowieni w Za-kopanem, ale bez górali nie wrosłoby ono ani w Podhale ani w Tatry. Specyficzna społeczna, kulturowa i polityczna sytuacja polskiej inte-ligencji na początku XIX w. spowodowała, że – skrótowo mówiąc – przybysze i świeżo przybyli zakopiańczycy stali się strażnikami idei, natomiast górale i zasiedziali zakopiańczycy uprawiali ratownictwo w codziennej mozolnej praktyce.

6

4 Codzienna ratownicza praktyka może obywać się bez rozbudo-wanej kulturowej otoczki; nieodzowne jest tylko „piśmiennic-two użytkowe”, czyli sformalizowane krótkie opisy akcji i wy-

praw. Wszystko, co ponad to – to swoista kulturowa wartość dodat-kowa, przejawiająca się w artykułach informacyjnych, publicystyce, literaturze faktu, eseistyce, literaturze pięknej, fotografii i sztukach wizualnych, filmie oraz w wystawach; a także we włączaniu proble-matyki ratowniczej tak do powszechnego obiegu informacji o danym pogotowiu górskim, jak i do wysublimowanej refleksji o filozoficz-nych, psychologicznych i moralnych aspektach ratowania.

5 U nas tak się ułożyło, że dzięki Mariuszowi Zaruskiemu po-ważna publicystyka o ratownictwie górskim stała się faktem społecznym jeszcze przed powstaniem TOPR (29 października

1909 r.). Co więcej, są podstawy, by sądzić, że organizację tę nieja-ko „napisano” w artykułach prasowych, a zarazem czytająca inteli-gencka publiczność została przygotowana na pozytywne przyjęcie tak specjalistycznego pogotowia. Śmierć Mieczysława Karłowicza w Tatrach 8 lutego 1909 r. i jej publicystyczne echa w polskiej prasie postawiły na porządku dziennym kwestie ogólne – problem wypad-ków w górach, i szczególne – samotne wchodzenie w góry. A fakt, że lawina pogrzebała wybitnego kompozytora z artystycznej elity, popierającego ideę powołania organizacji ratowniczej, przyczynił się do włączenia tragicznej śmierci tego artysty i zarazem taternika, nar-ciarza, eseistę i fotografa Tatr do legendy organizującego się właśnie w Zakopanem ratownictwa. Rychło trzeba też było znosić martwe-go taternika i trzech jego rannych kolegów z Wielkiej Buczynowej Turni (wrzesień 1909 r.), co stało się tematem wielu notatek i artyku-łów prasowych oraz przedmiotem fachowych analiz w „Taterniku”.

W tymże fachowym miesięczniku Ferdynand Goetel, jeden z ura-towanych, zamieścił wnet swoją prozę W Buczynowej Turni (1911, nr 1), w której opisał również i swoją tragedię, jaka rozegrała się na tym szczycie. Trudne do przecenienia dla tworzenia się mitu TOPR miała przeprowadzona w bardzo trudnych warunkach atmosferycz-nych wyprawa na północną ścianę Małego Jaworowego Szczytu (sier-pień 1910 r.) oraz śmierć Klemensa (Klimka) Bachledy, który odpadł od tej ściany. Wydarzenia te były szeroko opisywane w prasie popu-larnej, stały się też przedmiotem refleksji środowiskowych i rozwa-żań Jerzego Żuławskiego o śmierci górskiej. Zauważmy, że pisano wtedy nie tylko o zobowiązaniach taterników podejmujących wspi-naczkę, ale także o odpowiedzialności kierownika wyprawy tak za oczekujących pomocy, jak i za ratowników uczestniczących w akcji. Znalazło się też miejsce na podjęcie tak trudnego i drażliwego te-matu, jak niesubordynacja ratownika, który samowolnie kontynu-uje działania – mimo poleceń kierującego wyprawą wycofania się ze ściany ze względu na niebezpieczeństwo zagrażające ratownikom...

6 Analizując stulecie polskiego ratownictwa tatrzańskiego z dzi-siejszej perspektywy zabarwionym porządkującym spojrze-niem antropologii kulturowej, widzimy, że „piśmiennictwo

użytkowe” (Księgi wypraw, statystyki wypadków) zawsze powsta-wało we wnętrzu Pogotowia. Tego samego dowodzą kroniki ratow-nicze („Wierchy”, „Tygodnik Podhalański”, „W górach”, „Tatry”) pióra Krystyny Sałygi, a ostatnio od wielu lat Adama Maraska, oraz zbiorowe opracowania książkowe (Sygnały z gór. Z dziejów minionych sześćdziesięciu lat działalności Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ra-tunkowego PTTK, Warszawa 1973), w których znaczny udział mia-ły osoby przez lata profesjonalnie związane z Pogotowiem (Tadeusz

7

Pawłowski i inni). Nieco inaczej wygląda to przy książkach pojedyn-czych autorów: owszem, bywają oni związani z TOPR silnymi więza-mi, ale w chwili pisania danej książki cieszą się statusem ratowników- -ochotników niewłączonych w codzienną pracę służby ratowniczej (Mariusz Zaruski, Wawrzyniec Żuławski, Michał Jagiełło), co daje im sposobność fachowego omawiania pracy ratowników w sposób zaan-gażowany, ale jednak z pewnego dystansu. Warto zauważyć wysoki stopień osobistego zaangażowania w ratowniczą aktywność wielu osób piszących o Pogotowiu (od Ksiąg wypraw, przez kroniki dzia-łalności, opracowania fachowe, literaturę faktu, eseistykę aż po sce-nariusze filmów i widowisk teatralnych, prozę artystyczną i poezję), wypowiadających się w prasie, radiu i telewizji czy organizujących tematyczne wystawy. Dla antropologii kulturowej ważne znaczenie ma „obserwacja uczestnicząca” – tak silnie obecna wśród pozosta-wiających rozliczne „ślady ratownicze” w polskiej kulturze i życiu społecznym. Widać to wyraźnie także na fotografiach (Franciszek Spytek, Maciej Gąsienica, Marcin Józefowicz i inni), opisujących ra-townicze życie w warunkach naturalnych. Nawet filmy dokumental-ne i telewizyjne reportaże, choć zwykle reżyserowane i realizowane przez twórców spoza Pogotowia, nie mogą się obyć bez ratowników jako bohaterów tych obrazów, jako członków ekip pomocniczych, a czasem nawet scenarzystów.

7 Są podstawy, by wyrazić opinię, że TOPR jako realnie istnie-jąca organizacja i jako „fakt kulturowy” opleciony pozytywną mitologią był i wciąż jest dziełem inteligencji. Oczywiście dla

wszystkich potrzebujących pomocy (a są to częstokroć przedstawi-ciele inteligenckich elit), ale także i dla tych, którzy przeżywają góry jako osobistą przestrzeń wolności. Antropolog kulturowy siłą rzeczy

interesuje się kulturowym i społecznym funkcjonowaniem różnego rodzaju wypowiedzi, ale w tym przypadku powinien mieć w życzli-wej analitycznej pamięci także tych ratowników, których jedynym „wytworem” jest po prostu służba ratownicza. Bez tej całodobowej, całorocznej, stuletniej już pracy TOPR, czyli setek milczących osób włączonych swoim zawodowym życiem w ten niezwykły-zwyczajny górski kołowrót, nie byłoby ani Pogotowia, ani całej barwnej kultu-rowej i społecznej otoczki otulającej nasze ratownictwo górskie.

Michał Jagiełło

11

Za początek TOPR przyjmuje się rok tragicznej śmierci Mieczysława Karłowicza. Idea stworzenia służby ratowniczej zrodziła się jednak wcześniej, a sam Karłowicz był jej głównym orędownikiem. Wzrost ruchu turystycznego i wspinaczkowego w Tatrach, a co za tym idzie więcej wypadków niewątpliwie przyspieszyły powstanie TOPR. W ideę tą zaangażowało się wiele osób, których tu nie sposób wymienić. Wyszczególnieni poniżej, wymienieni zostali przez samego Zaruskiego w spisanych wspomnieniach. Byli to ludzie niepośledni, dla których działalność społeczna była pasją i patriotyczną powinnością. Prawdziwą osobowością wśród nich był Mariusz Zaruski – człowiek porywający do działania, gdziekolwiek by się nie znalazł. Taternik, żeglarz, malarz, poeta, jeździec, żołnierz, dzisiaj powiedzielibyśmy, że miłośnik sportów ekstremalnych, ale w tamtych czasach wszechstronność działań była – nie wiedzieć czemu – czymś bardziej normalnym, niż dzisiaj. Duch tej wszechstronności połączonej z niezwykłą szlachetnością, czystością intencji, a do tego fantazją ukształtował tamtejszą służbę ratowniczą i był na tyle silny, by przetrwać do dzisiaj.

Oni dali początek

Założyciele

Mieczysław Karłowicz (1867-1909) – muzyk, kompozytor, fotograf, taternik

Kazimierz Brzozowski (1871-1945) – malarz, grafi k, taternik, narciarz, prezes Towarzystwa „Sztuka Podhalańska”

Kazimierz Dłuski (1855-1930) – lekarz, dyrektor Sanatorium dla Piersiowo Chorych w Kościelisku, działacz społeczny, razem z Wł. Orkanem poręczyli wyjście Lenina z więzienia, w 1919 członek polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu

Stanisław Barabasz (1857-1949) – dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego, malarz, architekt, jeden z pierwszych polskich narciarzy

Marian Zaruski (1867-1941) – taternik, żeglarz, twórca jachtingu morskiego, malarz, pisarz, poeta, generał wojska polskiego, pierwszy naczelnik TOPR

Klemens Bachleda „Klimek” (1849-1910) – przewodnik, tatrzański i ratownik, autor wielu nowych dróg tatrzańskich

Wacław Kraszewski (1872-1931) – lekarz, działacz społeczny, pierwszy lekarz TOPR i szkoleniowiec

17

MUZAMi ZAcZAROwAniKim jest artysta? W powszechnym mniemaniu wątłym, mającym inny niż ogół kontakt z otaczającym go światem, co często rozumiane jest jako nieprzystosowanie do rzeczywistości. Ale czy wrażliwość na piękno, potrzeba tworzenia, szczególne widzenie świata, sztuka muszą determinować taką osobowość? Przykład ratowników muzami zaczarowanych jest tego zaprzeczeniem. Malujący, rysujący, rzeźbiący, fotografujący, grający, tańczący ratownicy potrafi ą być zarazem twardzi i zafascynowani światem na tyle, by czuć potrzebę jego przetwarzania, dzielenia się swoim widzeniem piękna, przeżywanych emocji, rozterek, przemyśleń. Niewielu uświadamia sobie, że to swoiste pomieszanie gór i związanego z nimi ryzyka, poświęcenia z ową artystyczną duszą leży u podstaw legendy Zakopanego, zwłaszcza tej okresu międzywojennego, kiedy chodzono w Tatry i żyło do upadłego, a koktajl ten dał impuls wielu dziełom. Wystarczy tu choćby przykład Rafała Malczewskiego. Jednymi z niewielu kontynuatorami tej szczególnej tradycji są dzisiejsi ratownicy.

18

artyści i fotograficy

Maciej Berbeka (1979) – absolwent ASP Kraków, architekt wnętrz; projekty dla Teatru Witkacego, taternik, alpinista

Jacek Broński (1994) – malarz

Jakub Brzosko (2003) – malarz, absolwent krakowskiej Akademii Pedagogicznej, dziennikarz, współinicjator festiwalu Spotkania z Filmem Górskim, ski-alpinista

Maciej Cukier (1991) – muzyk, ski-alpinista

Adam Doleżuchowicz (1978) – rzeźbiarz, twórca ludowy

Andrzej Frączysty (1973) – muzyk, członek zespołu „Zakopiany”, laureat nagrody Oskara Kolberga (2002), przewodnik tatrzański, zawodnik

Andrzej Galiński (1968) – operator filmowy, specjalista od zdjęć specjalnych – zdjęcia do „Spirali”, „Ściany Czarownic”, „Gór o zmierzchu”

Maciej Gąsienica (1967) – przewodnik tatrzański, fotograf

Bartłomiej Gąsienica Szostak (1971) – rzeźbiarz

Józef Gąsienica Wawrytko mł. (1945) – tancerz, brał udział w filmie „Błękitny Krzyż”, przewodnik tatrzański

Mieczysław Górka (1956) – fotograf, przewodnik tatrzański

Piotr Jasieński (1978) – rzeźbiarz amator, autor artykułów na tematy górskie

Marian Jelita Zaleski (1968) – członek honorowy ZPAF, przedstawiciel specjalny ministerstwa kultury ds. fotografii

Marcin Józefowicz (1991) – fotograf, speleolog

Mieczysław Kołodziejczyk (1968) – malarz amator, speleolog, działacz solidarnościowy

Zbigniew Korosadowicz (1937) – malarz, kartograf, geograf, taternik, autor publikacji związanych z Tatrami: „Zakopane, Tatry, Podtatrze”, „Zakopane i okolice. Przewodnik”, naczelnik TOPR

Jan Krupski (1945) – taternik, alpinista, przewodnik tatrzański, malarz amator i autor wierszy i humoresek, żołnierz kampanii wrześniowej

Edward Lichota (1996) – amator rysownik i malarz, fotograf

20

Marek Maja Łabunowicz (1992) – strażnik TPN i jeden z najlepszych na Podhalu muzykantów, członek Młodzieżowego Zespołu Góralskiego „Poloniarze” z Kościeliska

Rafał Malczewski (1918) – malarz, literat, taternik, pisarz i felietonista, popularyzator Tatr i sportu

Tomasz Michalik (1999) – muzyk ludowy, instruktor zespołu „Polaniorze”

Marian Mitan (1958) – fotograf, podróżnik, speleolog, nauczyciel

Władysław Obrochta (1945) – muzyk ludowy, prymista zespołu „Klimka Bachledy”, „Bartusiów”, laureat nagrody Oskara Kolberga (1978)

Bartłomiej Olszański (1999) – fotograf, współpracownik „Tygodnika Podhalańskiego”, poeta

Józef Oppenheim (1912) – fotograf, taternik, narciarz, naczelnik TOPR

Józef Pitoń (1967) – twórca ludowy, współzałożyciel „Skalnych”, członek zespołów „Bartusia Obrochty”, „Budorzy”, członek jury Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich, autor gawęd publikowanych w czasopismach, laureat nagrody Oskara Kolberga (2004), instruktor narciarski, rehabilitant

Waldemar Sondka (1987) – dyrektor i założyciel Teatru „LOGOS”, duchowny

Marian Sowa (1959) – przewodnik tatrzański, instruktor narciarski, fotograf, taternik

Franciszek Spytek (1961) – fotograf, przewodnik tatrzański, treser psów ratowniczych

Tadeusz Styrczula-Maśniak (1969) – muzyk ludowy członek zespołów „Skalni”, „Klimka Bachledy”, „Maśniaki”

Marek Szczęsny (1971) – malarz, pedagog, kurator i organizator wystaw w wielu galeriach, taternik

Adam Wisłocki (1918) – filmowiec

Stanisław Zdyb (1909) – taternik, fotograf, legionista, pisarz

Mieczysław Ziach (1980) – muzyk ludowy, przewodnik i instruktor wysokogórski

Wawrzyniec Żuławski (1958) – muzykolog, kompozytor, prof. Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi, żołnierz AK, powstaniec warszawski, autor książek o tematyce górskiej

22Rafał Malczewski „Autoportret” Jakub Brzosko „Sumienie”

Zbigniew Korosadowicz „Procesja”

25

Z PiÓREM w PLEcAKU

Imperatyw przeniesienia na papier i zachowania swoich myśli jest tak stary jak nasza cywilizacja. Ratownicy nie są tu wyjątkiem. Piszą zarówno o swoich wyprawach, eskapadach w góry, jak i dzielą się swoją górską wiedzą. Ich teksty znajdujemy zarówno w prasie specjalistycznej, jak i tej codziennej. Wielu nie ogranicza się tylko do tematyki tatrzańskiej, czy ogólnie rozumianej jako górska. Proza, poezja, polemika społeczna, czy wreszcie po prostu codzienne dziennikarstwo nieobce jest wielu członkom TOPR. Dla kilku stało się to sposobem na życie, jak choćby dla Jerzego Żuławskiego, Zbigniewa Jurkowskiego, Andrzej Skłodowskiego, Moniki Rogozińskiej czy Michała Jagiełły, autora nie tylko artykułów, książek, ale opracowań naukowych.

26

literaci

Leszek Dziędzielewicz Kirkin (1955) – taternik, alpinista, teksty w „Taterniku”

Stanisław Gąsienica Byrcyn (1945) – poeta, autor gawęd; „Myśli juhasa” „Tatrzańsko ziemio”

Michał Jagiełło (1964) – taternik, alpinista, literat, dziennikarz, wiceminister kultury (1989-94), dyrektor Biblioteki Narodowej, autor książek o tematyce górskiej i prac naukowych, naczelnik GT GOPR

Zbigniew Jurkowski (1964) – dziennikarz „Słowa Powszechnego”, alpinista, taternik

Marcin Kacperek (1996) – wspinacz, alpinista i narciarz ekstremalny, publikuje artykuły i zdjęcia w magazynach górskich i narciarskich oraz innych periodykach – od „Rzeczpospolitej” do „Playboya”

Jan Komornicki (1969) – działacz ochrony przyrody, autor licznych artykułów o przyrodzie tatrzańskiej, naczelnik GT GOPR

Stanisław Krzeptowski Sabała (1976) – rody, publikacje

Adam Marasek (1974) – autor kronik TOPR, tekstów w „Tygodniku Podhalańskim” i wielu czasopismach górskich

Monika Rogozińska (1982) – dziennikarka, publikowała w wielu pismach w kraju i za granicą, stale współpracuje z „Rzeczpospolitą”. Jako jedyny dziennikarz-kobieta uczestniczyła w zimowych ekspedycjach na Nanga Parbat, Makalu oraz K2, współzałożyciel i sekretarz Polskiego Oddziału The Explorers Club

Maciej Rysula (1995) – alpinista, dziennikarz współpracujący z „Tygodnikiem Podhalańskim”

Andrzej Skłodowski (1968) – dziennikarz, zastępca redaktora naczelnego serwisu informacyjnego Wirtualnej Polski, reporter, autor przewodników, himalaista – uczestnik wypraw w Alpy, Pamir, Himalaje

Konstanty Stecki (1955) – przewodnik tatrzański, grotołaz, literat, autor książek o tematyce tatrzańskiej, także dla młodzieży, żołnierz Kampanii Wrześniowej

Eugeniusz Strzeboński (1950) – alpinista, przewodnik tatrzański, autor artykułów w „Taterniku”, naczelnik GT GOPR

2727

Ryszard Szafi rski (1970) – alpinista, kierownik wypraw w Himalaje, fotograf, pisarz, jeden ze współautorów tzw. raportu taterników zawierającego informacje o pacyfi kacji Kopalni „Wujek”, naczelnik GT GOPR

Jerzy Szuber (1953) – poeta

Andrzej Wilczkowski (1958) – taternik, alpinista, redaktor „Taternika Łódzkiego”, współautor książki „Burza nad Alpami”, autor opowiadań „Każdemu według marzeń” i „Miejsca przy stole”

Tadeusz Zacharasiewicz (1969) – wydawca

Jerzy Żuławski (1910) – poeta, dramaturg, eseista, autor licznych powieści m.in. „Na srebrnym globie”, „Legendy Tatr”, taternik, alpinistapowieści m.in. „Na srebrnym globie”, „Legendy Tatr”, taternik, powieści m.in. „Na srebrnym globie”, „Legendy Tatr”, taternik, alpinista

29

SZKiEŁKiEM, OKiEM i cZEKAnEM

Wśród ratowników tatrzańskich byli i są „badacze i opisywacze przestrzeni, materii, czasu”. Kilku ratowników to wybitni znawcy topografi i Tatr, autorzy przewodników: Józef Oppenheim, Tadeusz Pawłowski, Andrzej Skłodowski, Włodzimierz Cywiński i ich mistrz Witold H. Paryski. Do znawców przyrody tatrzańskiej i działaczy jej ochrony trzeba też zaliczyć Tadeusza Kroniłowicza, Zofi ę Paryską, Wojciecha Gąsienicę Byrcyna. Pawła Skawińskiego. Gór dotyczy znaczna część prac Andrzeja Ziemińskiego, wybitnego socjologa. Historią górnictwa i hutnictwa w Tatrach zajmował się Stefan Zwoliński. Niektórzy osiągali swe sukcesy w dziedzinach niezwiązanych z górami, jak wybitny matematyk Stanisław K. Zaremba, prawnik Józef Ciągwa, orientalista Maciej Popko, geolog Andrzej Paulo czy polarnicy – Jan Staszek i Adam Krawczyk.

30

naukowcy

Józef Ciągwa (1965) – prof. prawnik, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Śląskiego, przewodniczący Zarządu Głównego Towarzystwa Słowaków w Polsce, przewodnik tatrzański

Wojciech Gąsienica Byrcyn (1969) – dr leśnik, dyrektor TPN, autor wielu prac naukowych i opowiadań pisanych gwarą m.in. „Dostać orełki i inne opowiadania”

Adam Krawczyk (1974) – dziennikarz, geograf, autor wielu publikacji zawiązanych z górami

Wojciech Nietyksza (1967) – konstruktor, w 1965 roku, zaprojektował i wykonał przenośne radiotelefony, które dla uczczenia Klemensa Bachledy nazwano „Klimkami”

Wojciech Niedziałek (1948) – socjolog, badacz ruchu turystycznego w Tatrach i na Podhalu – autor publikacji na ten temat, działacz społeczny – dzięki niemu swoją siedzibę znalazło Liceum Plastyczne, w Zakopanem czytał w latach ’80 wolne słowo, na stawianych przez siebie w centrum miasta specjalnych płotach, w 1948 roku wsławił się wejściem na wrocławską Iglicę

Tadeusz Orłowski (1945) – taternik, alpinista, prof. medycyny, pionier polskiej transplantologii, redaktor tajnego „Taternika”, powstaniec warszawski

Henryk Paryski (1945) – krajoznawca, taternik, autor „Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej”, lekarz, działacz ochrony przyrody, prowadził studia nad gwarą góralską, teatrolog, kierownik TOPR

Andrzej Paulo (1970) – prof. geologii, twórca Katedry Geologii Gospodarczej i Ochrony Złóż krakowskiej AGH, odkrywca przedłużenia Smoczej Jamy pod Wawelem, podróżnik, alpinista, poliglota, popularyzator nauki i działacz społeczny, taternik, alpinista

Maciej Popko (1964) – prof. orientalista, hetytolog, alpinista, współautor podręcznika „Alpinizm” oraz książki „Góry pod półksiężycem”

Zofia Radwańska-Paryska (1945) – taterniczka, przewodniczka, botaniczka, autorka wielu prac poświęconych przyrodzie Tatr, kierownik Tatrzańskiej Stacji Naukowej PAN. Jako pierwsza kobieta została członkiem TOPR

31

Apoloniusz Rajwa (1967) – taternik, speleolog, dziennikarz, pracownik naukowy obserwatorium na Kasprowym Wierchu

Jerzy Silberring (1974) – prof. chemii UJ, współtwórca podręcznika o ratownictwie górskim

Paweł Skawiński (1974) – dr leśnictwa, dyrektor TPN, autor wielu publikacji i prac naukowych o lasach tatrzańskich, bieszczadzkich oraz promów ochrony przyrody

Stanisław Zaremba (1930) – prof. matematyki, taternik, alpinista, żołnierz Armii Andersa

Andrzej Ziemilski (1963) – socjolog, taternik, publicysta, autor książek „Filar Pysznego Szczytu i inne opowiadania sportowe”, „Człowiek w krajobrazie. Szkice z pogranicza socjologii”, współautor „Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny”

Tomasz Zwijacz Kozica (1996) – pracownik naukowy TPN, autor tekstów i zdjęć w „Tatrach”

Stefan Zwoliński (1945) – speleolog, badacz górnictwa w Tatrach, fotograf, autor książki „W podziemiach tatrzańskich” i wielu artykułów o jaskiniach i dawnym górnictwie

33

Lekarze stanowili ważny element organizacyjny TOPR. W komisji opracowującej pierwszy Statut pracowali m.in.: dr Kazimierz Dłuski, dr Józef Żychoń i Wacław Kraszewski, pierwszy lekarz TOPR. Kolejno lekarzami TOPR byli: dr Gustaw Nowotny (sen.), dwukrotnie Witold. H. Paryski oraz dr Antoni Krzyżak. Lekarze ci zajmowali się głównie szkoleniem udzielania pierwszej pomocy (dwaj ostatni byli już członkami TOPR i brali udział w wyprawach ratunkowych). Dr Jerzy Hajdukiewicz (1919--1989) chirurg, wybitny alpinista był wieloletnim naczelnym lekarzem GOPR uczestnicząc czynnie w pracach Komisji Lekarskiej IKAR. Jego zasługą jest wprowadzenie nowoczesnych standardów udzielania pomocy do programu szkoleń ratowniczych. Sam był też uczestnikiem wielu trudnych wypraw ratunkowych.

Doktorzy

Dr Robert Janik, chirurg, wieloletni naczelnik TOPR, jako zasadę wprowadził uczestnictwo lekarza w wyprawach ratunkowych, w tym na pokładzie śmigłowca. Hajdukiewicz i Janik wyszkolili następne pokolenie lekarzy – członków TOPR; Jacek Albrecht, Henryk Bisz, Artur Hartwich, Józef Janczy i Roman Mazik uczestników wielu trudnych wypraw ratunkowych.Najmłodsze pokolenie: lekarze Grzegorz Barnaś, Przemysław Guła, Dariusz Kałuża i Sylweriusz Kosiński prowadzą działalność lekarską i szkoleniową w TOPR według najnowszych zasad medycyny ratunkowej, a wyniki swojej pracy publikują w wydawnictwach medycznych w kraju i zagranicą. Uczestniczą również w pracach IKAR i międzynarodowych sympozjach medycyny ratunkowej.

34

Jacek Albrecht (1976) – ortopeda

Grzegorz Barnaś (2000) – chirurg

Henryk Bisz (1991) – ortopeda

Maciej Dąbrowski (1971) – chirurg

Przemysław Guła (2001) – chirurg

Józef Janczy (1973) – chirurg, lekarz wypraw

Robert Janik (1966) – chirurg, lekarz wypraw

Artur Hartwich (1976) – chirurg

lekarze

Dariusz Kałuża (2001) – lekarz internista

Sylwester Kosiński (2003) – anestezjolog

Antoni Krzyżak (1945) – ginekolog

Józef Lankosz (1972) – ortopeda

Ryszard Leszczak – anestezjolog

Roman Mazik (1983) – chirurg, lekarz wypraw

Jerzy Muniak (1976) – lekarz internista

Zbigniew Ulatowski (1983) – chirurg

37

Od wspinaczki do Zimowych Olimpiad

Sport wspinaczkowy i narciarstwo są nieodłącznie związane z dziejami Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Lina, czekan, raki i narty – to ważna część wyposażenia kolejnych pokoleń ratowników. Przeglądając karty historii warto zauważyć jak wielu pośród ratowników tatrzańskich było wybitnymi sportowcami. W lipcu 1910 r. Henryk Bednarski, Stanisław Zdyb, Leon Loria i Józef Lesiecki – wszyscy ratownicy TOPR – zdobywając południową ścianę Zamarłej Turni przekroczyli kolejny próg jeśli chodzi o trudności w wspinaczce skalnej w Tatrach. Ratownicy TOPR wyjeżdżali też (i wyjeżdżają) na wyprawy w góry najwyższe – Himalaje i inne, które kończyły się zdobyciem szczytów 7 i 8-tysięcznych, pokonywali też wielkie alpejskie ściany. Niektórzy poznali doskonale świat jaskiń. Ratownicy z niebieskim krzyżem na piersi napisali szczegółowe przewodniki taternickie (Paryski, Cywiński) i narciarskie (Zaruski, Oppenheim). Ich

zainteresowania wykraczały poza świat ścian i turni, dlatego wśród wielu sportowców należy przypomnieć Jerzego Ustupskiego, brązowego medalistę olimpijskiego z Berlina (1936) w wioślarstwie i pierwszego zakopiańczyka, który zdobył medal olimpijski. Narciarski ślad od początku jest związany z historią TOPR. Każdy ratownik powinien być dobrym narciarzem. Już pierwszy kierownik Pogotowia Mariusz Zaruski, świetnie jeżdżący na nartach, udowodnił to zjazdem z Kościelca. Spośród ratowników znajdujemy zimowych olimpijczyków, reprezentantów Polski, w tym świetnego narciarza klasy światowej, najwszechstronniejszego w dziejach polskich nart trzykrotnego olimpijczyka (1928, 32, 36) Bronisława Czecha, znakomitego biegacza z Kościeliska, olimpijczyka z 1956 i 1960 r. Andrzeja Mateję oraz wicemistrza świata w biathlonie Stanisława Łukaszczyka „Zbójnika”, olimpijczyka z 1968 r. Także producentów sprzętu narciarskiego (Zdyb, Zubek, Bujak i Faden), budowniczych schronisk i publicystów. Ostatnią kartę w, nazwijmy to narciarskiej historii Pogotowia, tworzą narciarze wysokogórscy. Dokonując zjazdów niemalże pionowymi żlebami i urwiskami tatrzańskich szczytów wytyczyli oni drogę tatrzańskiemu narciarstwu ekstremalnemu. Kolejne pokolenia ratowników tatrzańskich wciąż odkrywają na nowo świat wspinaczki i tatrzańskiej zimy, a strome granitowe i wapienne ściany oraz zaśnieżone żleby są dla nich nadal wielkim wyzwaniem...

38

Henryk Bednarski (1909) – taternik, zdobywca płd. Ściany Zamarłej Turni w 1910 r., alpinista, narciarz, legionista

Krzysztof Berbeka (1953) – alpinista, taternik

Andrzej Blacha (1982) – kaskader, koordynator zdjęć lotniczych i górskich ponad trzydziestu filmów, instruktor TOPR, ratownik śmigłowcowy SAR (góry i morze), instruktor spadochronowy, instruktor alpinizmu, instruktor narciarski, przewodnik tatrzański, płetwonurek CMAS (cztery gwiazdki), sternik motorowodny, były oficer wojsk powietrzno-desantowych, naczelnik TOPR

Wilhelm Brach (1945) – taternik, budowniczy schronisk

Franciszek Bujak (1945) – narciarz, działacz sportowy, wytwórca nart, żołnierz Legionów Polskich

Władysław Cywiński (1968) – taternik, alpinista, przewodnik tatrzański, autor przewodnika szczegółowego „Tatry” oraz publikacji górskich i książki „Góral z Wilna”

Bronisław Czech (1937) – narciarz, olimpijczyk, taternik, szybownik, żeglarz, malarz amator

Teodor Dawidek (1959) – narciarz, przewodnik tatrzański, zawodnik i instruktor

Józef Faden (1944) – producent nart, narciarz, taternik, instruktor narciarstwa, sędzia skoków narciarskich, autor niezliczonych anegdot i zdarzeń, które z czasem stały się legendą

Ryszard Gajewski (1976) – przewodnik wysokogórski, instruktor taternictwa

Jerzy Hajdukiewicz (1950) – taternik, autor wielu pierwszych wejść w Tatrach, chirurg, lekarz wielu wypraw, żołnierz wojska polskiego we Francji, członek wyprawy na Dhaulagiri (1958, 1960) w Hindukusz i Karakorum, autor książek „Góry mojej młodości”, „Himal Cu-Cu-Ra”, „Dhaulagiri zdobyty” oraz ponad 200 artykułów o ratownictwie

sportowcy, alpiniści,

taternicy

41

Piotr Konopka (1983) – alpinista, uczestnik wypraw w Himalaje, inicjator powołania Polskiego Stowarzyszenia Przewodników Wysokogórskich, autor artykułów na tematy górskie

Roman Kubin (1983) – grotołaz, działacz Solidarności, odznaczony Międzynarodową odznaką Solidarności Alpejskiej

Stanisław Łukaszczyk „Zbójnik” (1969) – wicemistrz świata w biathlonie, olimpijczyk (Grenoble 1968)

Andrzej Mateja (1962) – biegacz, olimpijczyk (Squaw Valley i Cortina d’Ampezzo)

Maciej Mischke (1959) – taternik, alpinista, żołnierz Wojska Polskiego we Francji, współzałożyciel i prezes Klubu Wysokogórskiego Winterthur

Jerzy Mitkiewicz (1945) – narciarz, alpinista, uczestnik wypraw w Hindukusz, leśnik, meteorolog, kierownik stacji na Kasprowym Wierchu, przewodnik tatrzański

Maciej Pawlikowski (1977) – himalaista, taternik, przewodnik, dokonał szeregu pierwszych wejść w Tatrach, uczestnik wypraw w Andy, Himalaje, Kaukaz, Pamir

Tadeusz Pawłowski „Pstruś” (1947) – taternik, alpinista, przewodnik tatrzański, publicysta, autor licznych opracowań na

tematy górskie, współautor przewodnika „Skalne drogi Tatr”

Zdzisław Rittersschild „Wujek” (1930) – narciarz, taternik, żołnierz, fotograf

Kazimierz Schiele (1945) – taternik, alpinista, speleolog

Bronisława Staszel-Polankowa (1951) – wybitna narciarka, kierowniczka schroniska w Miętusiej Dolinie, powstaniec warszawski

Kazimierz Szych (1981) – speleolog, instruktor wspinaczkowy, uczestnik wypraw do najgłębszych jaskiń świata

Janusz Śmiałek (1966) – speleolog, przewodnik tatrzański, uczestnik wypraw do najgłębszych jaskiń świata

Jerzy Ustupski (1953) – narciarz i wioślarz, olimpijczyk – brązowy medalista z 1936 r., uczestnik ruchu oporu, burmistrz Zakopanego, autor podręczników „Turystyka”, „Poradnik turysty narciarza”

Stanisław Wójcik (1963) – speleolog

Andrzej Ziarko (1988) – kaskader – m.in.: „Demony wojny”, „Prowokator”, „Szwadron”, współautor serii filmów przygodowych w reż. Bogusława Lindy „Projekt X”

43

wojenko, wojenko cóż eś ty za pani…

Był czas, gdy trzeba było stanąć w obronie Polski. Do walki ruszał, każdy kto mógł. Czasem walką był już bierny opór, czasem walka wprost. Niełatwo po latach i w czasach pokoju oceniać ludzkie postępowanie i los. Przecież pisząc historię dotykamy przede wszystkim jej spisanej i udokumentowanej warstwy, a to najczęściej wierzchołek góry lodowej. Ważne by mieć tego świadomość szeregując minione postacie.W szeregach TOPR znaleźli się żołnierze walczący na różnych frontach – obu światowych wojen, powstań, partyzantki, konspiracji. W czynnej walce znaleźli sposób na niesienie ratunku Ojczyźnie. Niektórzy zapłacili cenę najwyższą, inni nosili i noszą cień tamtych dramatycznych dni przez całe życie.

43

44

żołnierze

Konstanty Aleksandrowicz (1912) – kapitan Legionów Polskich, zmarł ranny w 1918

Ryszard Drągowski (1959) – powstaniec warszawski, przewodnik tatrzański, taternik

Tadeusz Figus (1958) – żołnierz AK

Wojciech Gąsienica Juhas Mł. (1937) – żołnierz Wojska Polskiego na zachodzie; zginął w bitwie

Władysław Gąsienica Roj I (1946) – żołnierz Kampanii Wrześniowej, kurier, tatrzański, zawodnik narciarski, przewodnik

Jan Grandys (1946) – żołnierz AK

Stanisław Grandys (1952) – żołnierz generała Maczka

Władysław Habil (1961) – członek ruchu oporu w czasie II wojny światowej, przewodnik tatrzański, speleolog

Józef Krzeptowski „Ujek” (1934) – kurier tatrzański, przewodnik, znakomity tancerz, jeden z inspiratorów baletu „Harnasie” K. Szymanowskiego, zesłany na Sybir w 1945

Józef Lesicki (1909) – legionista, zginął 23.12.1914 w bitwie pod Łowczówkiem

Leon Loria (1910) – legionista, ppk. lotnictwa, taternik, narciarz

Wojciech Tylka Suleja (1909) – kapral wojska austryjackiego, zmarły w Albanii w 1916 roku

Józef Uznański (1957) – partyzant, taternik, pierwszy treser psa ratownika Cygan

Józef Zubek (1947) – żołnierz kampanii wrześniowej i Wojska Polskiego we Francji, kurier, internowany w Szwajcarii, narciarz, przewodnik

47

Pierwszy lot ratowniczy w Tatrach należy do Tadeusza Augustyniaka. 16 kwietnia 1963 roku zwiózł on poszkodowanego z Doliny Pięciu Stawów do zakopiańskiego szpitala. Od roku 1975 śmigłowiec ratowniczy sezonowo stacjonował w Zakopanem – latem i zimą zwożąc zarówno ofi ary wspinaczki, jak i połamanych narciarzy. W roku 1991 TOPR otrzymał od prezydenta Lecha Wałęsy własny śmigłowiec – Sokół. Dwa lata później doszło do jednej z największych tragedii w historii ratownictwa – śmigłowiec podczas akcji spadł do Doliny Olczyskiej grzebiąc ratowników Janusza Kubicę i Stanisława Mateję oraz pilotów Bogusława Arendarczyka i Janusza Rybickiego.

Pod skrzydłami

49

Piloci

Tadeusz Augustyniak (1969) – pilot, członek honorowy TOPR

Andrzej Brzeziński (1985) – pilot

Zbigniew Łukasik (1976) – pilot

Henryk Serda (1984) – pilot

Wojciech Wiejak (1986) – pilot

Wiesław Wolański (1975) – pilot

Władysław Bzukała (1977) – mechanik samolotowy i śmigłowcowy

51

Jest takie miejsce…

Schronisko. Od początku działalności górskiej coś ciągnęło taternika do nocowania w Tatrach, choć góry to małe i w zasadzie da się wrócić do ciepłego łóżka w Zakopanem. Ale jak sama nazwa owego przybytku mówi, to miejsce, w którym znajduje się schronienie – przed zawieją, kurniawą, burzą, nocą. Pierwsze tatrzańskie schronisko to Morskie Oko. Zbudowane zostało ok. 1827 roku. W tym samym okresie turyści mogli też nocować w karczmie w Starych Kościeliskach. Bywali tu malarze, artyści i wszelkiego rodzaju oryginały tworząc specyfi czny klimat tego miejsca. Nie inaczej było w innych, powstających z czasem przystaniach górskich. Od początku w schroniskową historię wpisani są też ratownicy górscy. Byli oni nie tylko pracownikami schronisk i ich kierownikami, ale pełnili tu stałe dyżury, co znacznie ułatwiało niesienie pomocy. Ich gościnność i troska o zagubionego w górach turystę uratowała niejedno istnienie, a domowa atmosfera przyciągała o wiele więcej „spaczy” niż było miejsc noclegowych. Dzisiaj mamy w Tatrach dziewięć schronisk i stały dyżur ratowniczy stał się normą.

52

Stanisław Bukowski Sylweta (1959) – „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej

Mieczysław Burdyl (1976) – schronisko w Dolinie Pięciu Stawów

Wincenty Cieślewicz (1976) – kierownik schroniska w Dolinie Chochołowskiej i na Turbaczu

Andrzej Krzeptowski II (1947) – przez ponad 30 lat prowadził schroniska, najpierw w Starej Roztoce, a potem w Dolinie Pięciu Stawów, żołnierz Kampanii Wrześniowej, narciarz, zawodnik

Andrzej Krzeptowski (1958) – schronisko w Dolinie Pięciu Stawów

Józef Krzeptowski (1964) – prowadził z ojcem schronisko w Starej Roztoce, potem był kierownikiem schronisk w Dolinie Pięciu Stawów, na Hali Ornak i pawilonu na Włosienicy. Obecnie stacjonuje w schronisku w Dolinie Chochołowskiej

Andrzej Kusion (1972) – „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej

PRAcOwnicy ScHROniSK

Stanisław Kuśmierczyk (1981) – „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej

Czesław Łapiński (1946) – schronisko w Morskim Oku

Kazimierz Paszucha (1945) – schronisko w Morskim Oku

Marek Pawłowski (1975) – kierownik schroniska w Roztoce

Jerzy Pozdiejew (1975) – schronisko na Ornaku, żołnierz Kampanii Wrześniowej i działacz społeczny

Adam Prosałowski (1959) – schronisko w Dolinie Chochołowskiej

Janina Pychowa (1954) – schronisko w Kuźnicach

Wojciech Stonawski (1969) – schronisko

Daniel Uściak (1973) – schronisko w Dolinie Pięciu Stawów

54

RodyJan Gąsienica Byrcyn – jeden z pierwszych przewodników tatrzańskich. Urodził się w połowie XIX wieku i choć nie został formalnie ratownikiem górskim, uważany jest za nestora Gąsieniców Byrcynów ratowników. Z synem Stanisławem, który złożył przysięgę jako jeden z pierwszych w 1909 roku, brał udział w wyprawie po Mieczysława Karłowicza. Ratownikami byli jego synowie, wnuki i prawnuki – dzisiaj Wojciech Gąsienica Byrcyn. Podobnie jest u Gąsieniców Rojów, Tomków, Wawrytków, Józkowych, Gładczanów, Giewontów. Potomkowie pierwszych przewodników tatrzańskich zostawali ratownikami, a ich synowie ciągnęli tę tradycję. Często też byli znakomitymi przewodnikami, a do tego zawodnikami. To swoisty fenomen – jakby posłannictwo wpisane w rodzinny los. Fotografi e, pamiątki, strzępy dokumentów – wszystko co gromadzą zbieracze historii blednie przy tej żywej legendzie, której siłą jest podziw i szacunek dla minionych pokoleń. U jej podstaw leży opowieść snuta na posiadach, przywoływane z blaskiem w oczach chwile, które po raz kolejny potwierdziły hart ludzkiego ducha. A może to właśnie owa górnolotność, do której tak niechętnie dzisiaj się przyznajemy, sprawiła, że młodzi postanowili sami jej doświadczyć. A może po prostu też chcieli sprawdzić, czy sprostają w końcu niełatwemu fachowi.

Co by nie było powodem fenomenu ratowniczych rodów, nie można zaprzeczyć jego istnieniu. Dotyka on bowiem o wiele więcej familii, niż by się wydawało i to nie tylko góralskich. Obok Krzeptowskich, Obrochtów, Maśniaków, Bukowskich, Marusarzy, Walczaków, Skupinów, Ksprusi swoją ratowniczą tradycję budują Berbekowie, Maraskowie, Malinowscy, Ziarkowie, Szychowie, Szadkowscy i wielu innych, a może następne stulecie przyniesie rozwiązanie tej zagadki.

55

Gąsienica ByrcynJan Gąsienica Byrcyn – nestor rodu – jeden z pierwszych przewodników tatrzańskich, razem z synem Stanisławem brał udział w wyprawie po Mieczysława KarłowiczaStanisław Gąsienica Byrcyn (1909) – syn Jana; jeden z pionierów narciarstwa i ratownictwa, przewodnik tatrzański, w 1914 roku udzieli pomocy Leninowi, który utknął w szczelinie śnieżnej pod ZawratemStanisław Gąsienica Byrcyn (1945) – ratownik Józef Gąsienica Byrcyn (1945) – syn Stanisława; grał rolę ojca w filmie „Śladami Byrcynowych wspominków”, a także w „Błękitnym Krzyżu”Kazimierz Gąsienica Byrcyn (1966) – syn Stanisława; przewodnik tatrzański, taternik, starszy instruktor ratownictwa górskiego, instruktor narciarski, płetwonurekWładysław Gąsienica Byrcyn (1945) – ratownikMarek Gąsienica Byrcyn (1963) – wnuk Jana; ratownik, aktywny działacz Związku Podhalan w ChicagoWojciech Gąsienica Byrcyn (1969) – wnuk Stanisława; ratownik, dyrektor TPN, ekolog

Gąsienica rojJan Gąsienica Roj (1967) – przewodnik tatrzański, syn Heleny Roj-KozłowskiejStanisław Roj (1931)Władysław Gąsienica Roj I (1946) – syn Stanisława przewodnika; zawodnik i instruktor narciarski, przewodnik tatrzański, żołnierz Kampanii Wrześniowej, kurier tatrzańskiWładysław II Gąsienica Roj (1949) – syn Wojciecha; ratownik zawodowy, instruktor narciarski

Stanisław Gąsienica Roj (1954)Jan Gąsienica Roj (1967)Maciej Gąsienica Roj (1973)Wojciech Gąsienica Roj (1972)Jan Gąsienica Roj Jr. (1994)

Gąsienica TomkówJózef Gąsienia Tomków (1930) – przewodnik i jeden z pierwszych ratowników tatrzańskich, choć ślubowanie złożył późno, taternik, w Tatry chodził m.in. z Mieczysławem Karłowiczem, kurier tatrzański Jan Gąsinica Tomków – brat Józefa; przewodnik i ratownik tatrzański, instruktor narciarski

Gąsienica wawryTkoJakub Gąsienica Wawrytko – nestor; przewodnik tatrzański, ratownik, taternik, narciarz, uczestnik wielu wypraw odkrywczych, brał udział w wyprawach po Mieczysława Karłowicza, Klimka Bachledę, Ferdynanda Goetla, pierwszy ratownik odznaczony w 1925 francuskim medalem dla ratowników górskich Józef Gąsienica Wawrytko (1930) – syn Jakuba; przewodnik i ratownik tatrzański, uczestniczył z ojcem w wyprawie po Mieczysława Karłowicza Jędrzej Gąsienica Wawrytko – syn Jakuba; jeden z najlepszych przewodników tatrzańskich, ratownik, instruktor narciarskiWojciech Gąsienica Wawrytko (1930) – syn Jakuba; przewodnik i ratownik tatrzańskiWojciech Gąsienica Wawrytko „Łysy” (1930) – spowinowacony; przewodnik i ratownik narciarski

56

Jakub Gąsienica Wawrytko – syn Jakuba; ratownik i przewodnik tatrzański Wojciech Gąsienica Wawrytko III (1948) – syn Wojciecha, wnuk Jakuba; – przewodnik i ratownik tatrzański, zawodnik i instruktor narciarski Józef Gąsienica Wawrytko (1946)

Gąsienica józkowyJózef Gąsienica Józkowy (1937)Jan Gąsienica Józkowy (1968) Andrzej Gąsienica Józkowy (1970)Józef Gąsienica Józkowy I (1970)Arkadiusz Gąsienica Józkowy (1987) Bartłomiej Gąsienica Józkowy (2004)

oBrochTyJan Bartków Obrochta Władysław Obrochta (1945) Walenty Obrochta Andrzej Obrochta II (1980) Andrzej Obrochta I (1980)

sTyrczula maśniak Stanisław Styrczula Maśniak (1966)Bronisław Styrczula (1969)Tadeusz Styrczula Maśniak (1969)Franciszek Styrczula (1971)Wojciech Styrczula Maśniak (1980)Stanisław Styrczula (2004)

krzepTowscy saBałaAndrzej Krzeptowski Sabała (1961)Jan Krzeptowski Sabała (1969)Jan Krzeptowski Sabała II (1973)Stanisław Krzeptowski Sabała (1976)Stanisław Krzeptowski Sabała (2001)Andrzej Krzeptowski Sabała (2003)

Gąsienica GładczanStanisław Gąsienica Gładczan (1946)Józef Gąsienica Gładczan (1952)Włodzimierz Gąsienica Gładczan (1973)Szymon Gąsienica Gładczan (2000)

Gąsienica GiewonTTadeusz Gąsienica Giewont (1946)Stanisław Gąsienica Giewont Sn. (1949)Stanisław Gąsienica Giewont Jr. (1953)Józef Gąsienica Giewont (1967)

krzepTowscyJózef I Krzeptowski „Ujek” (1934)Andrzej Krzeptowski St. (1947)Andrzej Krzeptowski (1958)Józef Krzeptowski (1964)

BukowscyJózef Bukowski (1955)Bolesław Bukowski (1970)

57

Janusz Bukowski (1983)Piotr Bukowski (1984)

skupinowieTadeusz SkupieńStanisław Skupień (1949)Andrzej Skupień (1955)

marusarzowieJędrzej Marusarz Młodszy (1934)Stanisław Marusarz (1946)Jan MarusarzStanisław Marusarz II (1948)

walczakowieWładysław Walczak (1955)Franciszek Gąsienica Walczak (1967)Jan Walczak (1972)Marcin Walczak (1995)

ŻuławscyJerzy ŻuławskiJan ŻuławskiWawrzyniec Żuławski

GajewscyMichał Gajewski (1946)Tadeusz Gajewski (1959)Ryszard Gajewski (1974)

hołyRoman Hoły (1950)Zdzisław Hoły (1979)Roman Hoły Jun (1972)

janikowieAntoni Janik (1954)Stanisław Janik (1952)Franciszek Janik (1961)Roman Janik (1966)

Andrzej Ziarko i Maciej Ziarko (2007)Tomasz Gąsienica Mracielnik (1981) i Klemens Gąsienica Mracielnik (2004)Piotr Malinowski (1968) i Jędrzej Malinowski (2004)Andrzej Kusion (1972) i Łukasz KusionAdam Marasek (1974) i Andrzej Marasek (2001)Krzysztof Berbeka i Maciej Berbeka (1979)Andrzej Albrzykowski (1955) i Grzegorz Albrzykowski (1992)Roman Szadkowski (1973) i Sebastian Szadkowski (2002)Kazimierz Szych (1981) i Łukasz Szych (2000)Jan Burzykowski (1955) i Kazimierz Burzykowski (1977)Stanisław Kaspruś (1955) i Marian Gąsienica Kaspruś (1993)Apoloniusz Rajwa (1971) i Piotr Rajwa 1980Zygmunt Wójcik (1945) i Stanisław Wójcik (1963)

58

8 lutego 1909 Śmierć Mieczysława Karłowicza w lawinie pod Małym Kościelcem

marzec 1909 Ukazuje się odezwa zredagowana przez Mieczysław Karłowicza i Mariusza Zaruskiego w sprawie powołania stałego pogotowia w Zakopanem.

kwiecień 1909 Opracowanie statutu Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, powołanie tymczasowego zarządu, utworzenie Straży Ratunkowej, Mariusz Zaruski zostaje Naczelnikiem.

29 października 1909 Wysokie C. K. Namiestnictwo… nie zakazuje zawiązania Stowarzyszenia

11 grudnia 1909 Pierwsze walne zebranie TOPR. Wybór zarządu – prezesem zostaje dr Kazimierz Dłuski; złożenie przyrzeczenia przez pierwszych jedenastu członków Straży Ratunkowej.

5-10 grudnia 1910 Akcja ratunkowa na pn. ścianie Małego Jaworowego Szczytu. Śmierć Klimka Bachledy.

sierpień 1914 Józef Oppenheim zostaje kierownikiem Straży Ratunkowej.

22 czerwca 1927 Wejście TOPR do Polskiego Towarzystwa Turystycznego jako jego sekcji ratunkowej na prawach Oddziału.

1936/1937 Początek dyżurów ratowniczych na Kasprowym Wierchu.

marzec 1937 Przeprowadzenie przez TOPR kursu ratowniczego w Czarnohorze.

styczeń 1940 Wznowienie, na polecenie okupanta, działalności TOPR jako Tatra-Bergerwacht; kierownikiem zostaje Zbigniew Korosadowicz.

10-12 lutego 1945 Wyprawa TOPR na Zwierówkę na Słowacji po rannych sowieckich partyzantów.

Kalendarium wrzesień 1945 Tadeusz Pawłowski kierownikiem TOPR.

styczeń 1950 Pierwszy w historii zawodowy ratownik – Eugeniusz Strzebiński.

17 grudnia 1950 TOPR w strukturach Polskiego Towarzystwa Turystyczno- -Krajoznawczego.

listopad 1950 Szkolenie przez TOPR przyszłych ratowników beskidzkich.

grudzień 1951 Szkolenie przez TOPR przyszłych ratowników sudeckich.

17 września 1952 Powołanie, w oparciu o struktury TOPR, Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego PTTK, w skład którego weszły także BOPR, KOPR i SOPR. Kierownikiem GOPR pozostaje Tadeusz Pawłowski.

17 kwietnia 1956 Przekształcenie TOPR w Grupę Tatrzańską GOPR. Kierownikiem zostaje Zygmunt Wójcik.

59

1958 Wprowadzenie do ratownictwa tatrzańskiego tzw. zestawu alpejskiego L. Grammingera, który umożliwiał akcje w wielkich ścianach tatrzańskich. Jego pierwsze zastosowanie nastąpiło 11 lipca 1958 na Cubrynie.

19-20 kwietnia 1960 Nocna akcja na Mnichu z zastosowaniem zestawu alpejskiego.

16 kwietnia 1963 Pierwszy lot ratowniczy śmigłowca w Tatrach – do Doliny Pięciu Stawów.

22 sierpnia 1964 Rekordowe zjazdy zestawem alpejskim (480 m) na Kazalnicy.

1966 Wprowadzenie systemu łączności z użyciem radiotelefonów „Klimek” i „Wawa” konstrukcji Wojciecha Nietykszy.

maj–lipiec 1970 Wyprawy do Jaskini nad Kotlinami.

1974 Wprowadzenie psów do ratownictwa górskiego.

11 sierpnia 1994 Katastrofa śmigłowca TOPR w Dolinie Olczyskiej. Śmierć ratowników Janusza Kubicy i Stanisława Mateji oraz pilotów Bogusława Arendarczyka i Janusza Rybickiego.

11 listopada 2001 Złożenie sprowadzonych z Chersonia prochów generała Zaruskiego na Pękowym Brzyzku w Zakopanem.

30 grudnia 2001 Śmierć w lawinie ratowników Marka Łabunowicza i Bartłomieja Olszańskiego w czasie wyprawy pod Szpiglasową Przełęczą.

październik 2004 TOPR organizatorem i gospodarzem Kongresu Międzynarodowej Komisji Ratownictwa Wysokogórskiego IKAR-CISA.

1975 Początek sezonowego – latem i zimą – stacjonowania śmigłowca w Zakopanem.

1978 Wystąpienie GOPR ze struktur PTTK i zarejestrowanie jako stowarzyszenia kultury fizycznej.

28 października 1984 Otwarcie nowej Stacji Centralnej GT GOPR w Zakopanem.

19 maja 1990 Powstanie Komitetu Założycielskiego mającego na celu reaktywację TOPR-u.

13 listopada 1991 Zarejestrowanie w Sądzie Okręgowym w Nowym Sączu stowarzyszenia „Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe”.

21 grudnia 1991 Pierwsze walne zebranie odrodzonego TOPR i wybór zarządu. Prezesem zostaje Wojciech Krok, naczelnikiem Piotr Malinowski. TOPR przejmuje zdania i wyposażenie Grupy Tatrzańskiej. Prezydent Lech Wałęsa ofiarowuje śmigłowiec „Sokół”.

60

Mariusz Zaruski (4.–11.12.1909) naczelnik tymczasowyMariusz Zaruski (11.12.1909–1926) naczelnik, od 1926 naczelnik honorowyJózef Oppenheim (5.08.1914–1926) kierownik, z-ca naczelnikaJózef Oppenheim (1926–1939) kierownikZbigniew Korosadowicz (22.01.1940–28.04.1945) kierownikJózef Oppenheim (28.04–26.05.1945) kierownikWitold H. Paryski (26.05.–26.11.1945) kierownikWitold H. Paryski (26.11.1945–20.01.1946) kierownikWojciech Wawrytko (20.01–13.09.1946) kierownikZbigniew Korosadowicz (13.09.1946–1.07.1947) kierownikTadeusz Pawłowski (1.07.1947–30.12.1952) kierownikZygmunt Wójcik (1952–1956) kierownik TOPRZygmunt Wójcik (1956–1960) kierownik GT GOPREugeniusz Strzebiński (1960–1964) kierownik GT GOPRZygmunt Wójcik (1964–1966) kierownik, od (1.05.1965), naczelnik GT GOPRMichał Gajewski (1966–1969) naczelnik GT GOPR

naczelnicy i Kierownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i Grupy Tatrzańskiej Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

6161

Ryszard Dragowski (1969–1972) naczelnik GT GOPREugeniusz Strzebonski (04.–09.1972) p.o. naczelnika GT GOPRMichał Jagiełło (1972–1974) naczelnik GT GOPRTadeusz Ewy (1974–1976) naczelnik GT GOPRStanisław Janik (1976–1977) p.o. naczelnika GT GOPRRyszard Szafi rski (1977–1978) naczelnik GT GOPRJerzy Kliminski (1978–1981) naczelnik GT GOPRJan Komornicki (1981–1982) naczelnik GT GOPRStanisław Łukaszczyk (1982–1987) naczelnik GT GOPRJan Komornicki (1987) naczelnik GT GOPRPiotr Malinowski (1.06.1987–13.11.1991) naczelnik GT GOPRAndrzej Blacha (5.12.–21.12.1991) naczelnik TOPRPiotr Malinowski (1991–1993) naczelnik TOPRRobert Janik (1993–1998) naczelnik TOPRJan Krzysztof (05.–31.08.1998) p.o. naczelnika TOPRJan Krzysztof (1.09.1998) naczelnik TOPR

członkowie honorowi TOPRTadeusz Augustyniak (1969)Kazimierz Gąsienica Byrcyn (1966)Michał Gajewski (1946)Antoni Janik (1954)Józef Uznański (1957)

Wydawca

Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. ZamoyskiegoZakopane, ul. Krupówki 41www.galeria.zakopane.pl

Projekt, skład, druk

gRUPA TOMAMI www.tomami.pl

© Miejska Galeria Sztuki, Zakopane 2009

ISBN 978-83-60189-13-9

Teksty do katalogu napisali:

Józef JanczyAdam KrawczykWojciech SzatkowskiAnna Zadziorko

W katalogu wykorzystano fotografie:

Macieja Bielawskiego (str. 42)Jolanty Flach (str. 51, 53) Macieja Gąsienicy (str. 17, 21, 47)Marcina Józefowicza (45, 46, 48)Mieczysława Karłowicza (str. 2, 27)Józefa Oppenhima (str. 8, 19, 24, 25, 36)Bartłomieja Solika (str. 32, 35, 39, 40, 46, 49)z archiwum TOPR

Miejska Galeria Sztuki dziękuje za udostępnienie zdjęć i eksponatów na wystawę:

Muzeum Tatrzańskiemu w ZakopanemCentralnemu Muzeum Morskiemu w GdańskuMuzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Jaworzynie ŚląskiejTatrzańskiemu Ochotniczemu Pogotowiu Ratunkowemuoraz osobom prywatnym

partonat medialny

sponsorzy Galerii sponsorzy TOPR

przy współpracy

organizator wystawy

Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hrabiego Zamoyskiego

topr

Documents

Transcript of topr