TKosm ch org 2015-1 po 2
Transcript of TKosm ch org 2015-1 po 2
Chemia organicznaprof. dr hab. Danuta Kalemba, p. 205
Wykład: 15
Ćwiczenia: 15
Laboratorium: 30
Informacje dotycz ące przedmiotuTablica ogłosze ń chemii organicznej, II pi ętro, nowy gmach WBiNo ś
strona WBiNoś:studenci/ogłoszenia wykładowców/[email protected]
Egzamin (po zaliczeniu ćwiczeń)część pisemna i ustna
ocen z ćwiczeń ≥ 4,5 zwalnia z egzaminu pisemnego
Zaliczenie ćwiczeń2 kolokwia w semestrze, po ka Ŝdym poprawkowe+ kolokwium dla osób, które jedno zaliczyły+ kolokwium poprawkowe z cało ści w sesji
Bardzo wa Ŝne rady• nie zamykaj szuflad z wiedz ą z chemii nieorganicznej i fizyki• uczestnicz w wykładach (korelacja z ćwiczeniami)
• bierz czynny udział w ćwiczeniach• zadawaj pytania • rozwi ązuj samodzielnie problemy• korzystaj z podr ęcznika i materiałów• korzystaj z konsultacji • wykorzystuj modele cz ąsteczkowe
Podr ęczniki• Hart H., Chemia organiczna. Krótki kurs. PZWL, 1999.• McMurry J., Chemia organiczna, tom I i II, PWN, 2000.• Mastalerz P., Podręcznik chemii organicznej, Wydawnictwo Chemiczne, 1998.
• Morrison R.T., Boyd R.N., Chemia organiczna, tom I i II, PWN, 1997.
materiały do wykładów i ćwiczeń
karta przedmiotuCel przedmiotu1. UmoŜliwienie zdobycia wiedzy dotyczącej budowy oraz właściwości fizycznych i chemicznych związków organicznych, w tym biocząsteczek2. Wykształcenie umiejętności wykorzystania nabytej wiedzy do określania stereochemii i reaktywności poznanych klas związków organicznych3. Nabycie umiejętności przeprowadzania syntezy, wydzielania i oczyszczania związków organicznych oraz interpretacji tych procesówEfekty kształceniaStudent:
1. wyjaśnia podstawowe pojęcia i definicje z zakresu chemii organicznej2. klasyfikuje i nazywa związki organiczne, rozpoznaje i rozróŜnia rodzaje izomerii i określa konfigurację związków organicznych3. przewiduje właściwości fizyczne i chemiczne związku na podstawie budowy cząsteczkowej4. wykorzystując wiedzę na temat reaktywności klas związków organicznych zapisuje schematy reakcji dla konkretnych związków5. znajduje, selekcjonuje i wykorzystuje wiedzę zawartą w podręcznikach i materiałach dydaktycznych do rozwiązywania problemów z zakresu chemii organicznej6. zna sprzęt laboratoryjny, montuje zestawy aparatury laboratoryjnej, przeprowadza procesy wydzielania i oczyszczania związków organicznych, wykonuje prostą syntezęorganiczną i interpretuje jej wynik, sporządza notatkę laboratoryjną.
Metody weryfikacji efektów kształcenia1-5: kolokwia i obserwacja aktywności w dyskusji na ćwiczeniach, egzamin pisemny i ustny6: obserwacja aktywności na zajęciach laboratoryjnych, ocena notatek, kolokwia
Formy zaliczeniaĆwiczenia: zaliczenie kolokwiówLaboratorium: wykonanie wszystkich zadań, zaliczenie notatek i kolokwiówNa ocenę końcową składa się: 20% oceny z ćwiczeń, 30% oceny z laboratorium, 50% oceny z egzaminu
Przeci ętne obci ąŜenie studenta prac ą własn ą
CHEMIA ORGANICZNA
= CHEMIA ZWIĄZKÓW WĘGLA
(minus H 2CO3 i pochodne)
•1770 Bergman : substancje organiczne (z organizmów Ŝywych - vis vitalis) i nieorganiczne
•1828 Wöhler: NH4CNO H2N-C-NH2
Omocznik
metan CH 4 DNA
1 atom C 10 10 atomów C
Dlaczego chemia organiczna?• związki organiczne>>> zwi ązki nieorganiczne
11 000 000 100 000
• rola w procesach Ŝyciowych
• właściwo ści zupełnie ró Ŝne
Dlaczego tak du Ŝo zwi ązków organicznych?
• atomy C ł ączą się w długie ła ńcuchy i pier ścienie
• atomy C przył ączają inne: H, O, N, Cl, Br, F, J, S, P
• kaŜde odmienne rozmieszczenie atomów to nowy
związek, np. C 15H24 – 500 związków poznane
Szczególne miejsce atomu w ęgla
I II III IV V VI VII VIII
H He
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Br
J
1, 2 lub 3 éwalencyjne
oddaj ą é
5, 6 lub 7 éwalencyjnych
przyjmuj ą é4 é walencyjne
uwspólniaj ą é
chemia organiczna
biologia
Dlaczego chemia organiczna wa Ŝna?
biochemia
biotechnologia
medycyna chemia Ŝywno ścikosmetykówpolimerówbarwników
• Ŝywno ść
• leki
• odzie Ŝ
• drewno, papier
• tworzywa sztuczne
• benzyna, oleje, gaz
• biopaliwa
• farby, barwniki
• ……
chemia nieorganiczna
fizykachemia fizyczna
ekologia
Zadania chemii organicznej• poznanie struktury i wła ściwo ści nowych
związków
• synteza zwi ązków znanych z natury i nowych
Źródła zwi ązków organicznych
• węgiel
• ropa naftowa
• rośliny: zło Ŝone zwi ązki organiczne
Klasyfikacja zwi ązków organicznych
C, H
i inne pierwiastkiO, N, F, Cl, Br, I, S
C, H węglowodory
alifatyczne
cykliczne
nasycone
nienasycone
aromatyczne
ALKANYNazewnictwo
C1 metan C2 etan C3 propan C4 butan C5 pentan ..........C10 dekan
C21 henejkozanC22 dokozanC23 trikozan
C30 triakontanC40 tetrakontanC50 pentakontanC100 hektan
Rdzenie liczebnikowe
½ hemi (semi)1 mono (uni)1½ (seskwi)2 di (bi)3 tri4 tetra5 penta6 heksa7 hepta8 okta9 nona10 deka
C11 undekanC12 dodekanC13 tridekan............C20 ejkozan
NazewnictwoIUPAC
(International Union of Pure and Applied Chemistry)
-L-
miejsce podstawnika miejsce grupy
funkcyjnej
L-
ilość atomów węgla w
szkielecie
RDZEŃ
(cyklo)alk
rodzaj podstawnika
PRZEDROSTEK
alkilo, alkenylo, alkinylo
hydroksy, formylo, okso,
karboksy, amino
grupa funkcyjna
rodzina związków
PRZYROSTEK
-an, -en, -yn-ol, -al, -onkwas -owy
aminaznaki interpunkcyjne-ł ączniki-1,2-przecinki-(kropki)-nawiasy
(cyklo)alkan
Klasyfikacja zwi ązków organicznychKlasa
związkówGrupa
funkcyjnaPrzyk ład Nazwa
Alkan R – H CH3 – CH3 etanAlken C = C CH2 = CH2 etenAlkin C = C CH = CH etyn
Aren Ar – H benzen
Halogenekalkilowy
R–Cl CH3Cl chloro metan
Alkohol R-OH CH3OH metanolFenol Ar – OH fenol
Eter R–O–R CH3–O–CH3 eter dimetylowy
OH
–
Klasyfikacja zwi ązków organicznych c.d.
Klasazwiązków
Grupa funkcyjna
Przyk ład Nazwa
Amina R-NH2 CH3 NH2 metyloaminaAldehyd R-CHO CH3CHO etanalKeton R-CO-R’ CH3COCH3 propanonKwas karboksylowy
R-COOH CH3COOH kwas etanowy
Ester R-COOR’ CH3COOCH3 etanian metyluHalogenek kwasowy
R-COCl CH3COCl chloreketanoilu
Amid R-CONH2 CH3CONH2 etanamidNitryl R-CN CH3CN etanonitryl
Zapisywanie wzorów zwi ązków organicznychwzór
elektronowywzór
strukturalnywzór strukturalny
uproszczony
wzory kreskowe
Wiązania chemiczne
wiązanie jonowe – przeniesienie elektronów
Na + Cl Na+ Cl –
wiązanie kowalencyjne = wi ązanie atomowe
– uwspólnienie elektronów
CH4
H2O2H + O H O H
4H + C H C HH
H
Elektroujemno ść pierwiastkówzdolno ść do przyci ągania elektronów
I II III IV V VI VII
H2.2
Li1.0
Be1.6
B2.0
C2.5
N3.0
O3.4
F4.0
Na0.9
Mg1.3
Al.1.6
Si1.9
P2.2
S2.6
Cl3.2
K0.8
Ca1.0
Br3.0
I3.7
szereg elektroujemno ści wybranych pierwiastków F O N Cl Br I S C H4.0 2.1
Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane
wiązania niepolarne
H H O O C C C Hwiązania polarne
H2O H– O–H NH3 H– N–H
H
δ-
δ+ δ+
δ+
δ-
δ+δ+
Wiązanie koordynacyjnewspólna para elektronów od jednego atomu
NH3 + H+ NH4+
H2O +H+ H3O+
kształt: azymutalna liczba kwantowa
l = 0 orbital s
l = 1 orbital p
Orbitale atomowe
1s 2s
p
orientacja: magnetyczna liczba kwantowa
px pzpy
Orbitale cz ąsteczkowe = molekularne
wiązanie
π
nakładanie równolegle p-p - wi ązanie π(nakładanie czołowe p-p - wi ązanie σ)nakładanie p(czołowo)-s - wi ązanie σ
orbitale atomowe
wiązanie
σ
orbitale cząsteczkowe
*C
sp3 1é s + 3é p = 4é sp 3 109°28’ 1.54 Å
sp2 1é s + 2é p = 3é sp 2 + 1é p 120 ° 1.34 Å
sp 1é s + 1é p = 2é sp + 2é p 180 ° 1.21 Å
Hybrydyzacja atomu w ęgla
126C
1s 2s 2p
C H 1.09 Å
H H 0.74 Å
Hybrydyzacja sp 3
CH4 CH3CH3
Hybrydyzacja sp 2
sp2
sp2
sp2
p
H2C CH CH3
Hybrydyzacja sp
spsp
pp
HC C CH3
Alkany CnH2n+2
Węglowodory alifatyczne nasycone
prostoła ńcuchowe rozgał ęzione
C7H14
?
Izomeryzwiązki o takim samym wzorze sumarycznym,
ale ró Ŝnym uło Ŝeniu atomów w cz ąsteczce
Izomery strukturalne(konstytucyjne)
Izomeria szkieletowa
Izomeria poło Ŝenia
Izomeria grup funkcyjnych
taka sama kolejno śćatomów, ale ró Ŝne uło Ŝenie w przestrzeni
Stereoizomery
Występowanie alkanów
woski ro ślinne, np. C 29 i C31 - wosk li ści
ropa naftowa
<20°C
C5-C6 20-60°C eter naftowyC6-C7 60-100°C lekka naftaC5-C10 40-205°C benzyna
175-325°C
>275°C
Właściwo ści fizyczne alkanów• niepolarne – nierozpuszczalne w wodzie• gęstość < 1g/ml
temp. wrzenia: pentan 36ºCizopentan 28 ºCneopentan 10 ºC
gazy ciecze
ciała stałe > C 17
Konformacje alkanówrozmieszczenie atomów wynikaj ące ze swobodnego
obrotu wokół wi ązania C–C
konformery – nietrwałeróŜnica energii – mała
projekcja Newmana
Projekcja Newmana etanu
konformacja naprzemianległa dalszyatom C
bli Ŝszyatom C
konformacja naprzeciwległa
Projekcja Newmana butanu
konformacja naprzemianległa
konformacja sko śna
konformacja naprzeciwległa
projekcja C2 – C3
H
Właściwo ści chemiczne alkanów• reakcje utleniania (spalania)
CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O + 890 kJ/molpłomie ń
spalanie ciepło spalania
6 CH4 + O2 2CH CH + 2CO + 10H21500ºC
C4H4 + O2 CO2 + H2O + 2880 kJ/mol
CO + H2O trucizna
C + H2O sadza
HCHO + H2O smog
CH3COOH +H2O z olejów
płomie ń
Właściwo ści chemiczne alkanów
• reakcje halogenowania (światło hν lub temp.)
CH4 CH3Cl + HClCl2
Cl2 CH2Cl2 + HCl
Cl2 CHCl3 + HCl
Cl2 CCl4 + HCl
chlorek metylu
chlorek metylenu
chloroform
czterochlorek w ęgla
Mechanizm reakcji halogenowania alkanówpodstawienie wolnorodnikowe
reakcja ła ńcuchowa
nast ępnie reakcje (2), (3), (2), (3) itd., a Ŝ w końcu:
R.
(1) Cl2 2Cl
(2) Cl + CH4 HCl + CH3
(3) CH3 + Cl2 CH3Cl + Cl
ciepło lub
światło
etapy wzrostu łańcucha
etap inicjowania łańcucha
etapy zakończenia łańcucha
Cl + Cl Cl2
CH3 + CH3 CH3CH3
CH3 + Cl CH3Cl
ciepło lub
światło
Rzędowo ść atomów w ęgla
Rzędowo ść atomów wodoru = rz ędowo ści atomu C
H
R C H
H
R
R C H
H
R
R C R
R
R
R C H
R
= ilość grup R
1º 2º 3º 4º
1º
CH3
CH3 CH2 CH CH3
2º 3º(R2CH2) (R3CH)
Konkurencyjno ść reakcji
Łatwo ść odrywania si ę atomów wodoru = łatwo ść tworzenia si ę oraz
trwało ść i reaktywno ść wolnych rodników
2º
1º
3 ° > 2° > 1°Prawdopodobie ństwo podstawienia = f(ilo ści atomów H)
2° : 1° = 2 : 6
CH3CH2CH2 CH3CH2CH2Cl
CH3CH2CH3
CH3CHCH3 CH3CHCH3
Cl
Cl
Cl2
Cl2
oderwanieH 1°
oderwanieH 2°
Efekt 2 ° = 1°
Ciepło reakcji = zmiany energii reakcjirozrywanie wi ązań - potrzebna energia
reakcja endotermicznatworzenie wi ązań - wydziela si ę energia
reakcja egzotermiczna
Szybko ść reakcjiSzybko ść reakcji = częstotliwo ść zderzeń
x czynnik energetycznyx współczynnik steryczny
(właściwa orientacja)Ea
Energia aktywacji Eanajmniejsza energia cz ąsteczek przy zderzeniu,
potrzebna aby reakcja mogła zaj ść
Cykloalkany CnH2n
Cyklopropan Cyklobutan Cyklopentan
napręŜenia a trwało ść
pier ścienia
Cykloalkany CnH2n
Cykloheksan
trwała konformacja krzesłowa, bez
napręŜeń
sp3
109.5°
nietrwała konformacja łódkowa,
napręŜenia steryczne
Monopodstawiony cykloheksan konformacje
a (aksjalne) e (ekwatorialne)
Dipodstawiony cykloheksan: konformacje
e – a = a – e1,2-cis
e – e = a – a1,2-trans
Izomeryzwiązki o takim samym wzorze sumarycznym,
ale ró Ŝnym uło Ŝeniu atomów w cz ąsteczce
Izomery strukturalne(konstytucyjne)
Izomeria szkieletowa
Izomeria poło Ŝenia
Izomeria grup
funkcyjnych
taka sama kolejno śćatomów, ale ró Ŝne uło Ŝenie w przestrzeni
izomeria geometryczna
izomeria optyczna
Stereoizomery
cykloalkany i alkeny
cis, trans (Z), (E)
Alkeny CnH2n Alkiny CnH2n-2
prostoła ńcuchowe rozgał ęzione
C7H14 C7H12
HC C CH3
24% 76%równowaga w obecno ści H+
Temp. wrz.
+4°C
Temp. wrz.
+1°C
but -2-en - izomery geometryczne
Stereo izomeria w alkenach
Właściwo ści fizyczne alkenów i alkinów• niepolarne – nierozpuszczalne w wodzie
• temperatura wrzenia i topnienia – podobne jak alkan ów
• gęstość (jak alkany) < 1g/ml
CH3CH=CHCH3 CH3CH2CH2CH3H2
katalizator
Właściwo ści chemiczne alkenów i alkinówUwodornienie= hydrogenacja =redukcja– addycja katalit yczna
otrzymywanie alkanów
Pt, Pd, NiKatalizator obni Ŝa energi ę aktywacji
CH3CH2C=CH CH3CH2CH2CH3H2
katalizator
Addycja elektrofilowa = przył ączenie elektrofilowe
I etap: przył ączenie H + do C=C i utworzenie karbokationu
bromoetan = bromek etylu
II etap: przył ączenie Br - do karbokationu i utworzenie produktu
Reakcje alkenów i alkinów
CH2=CH2 + HBr CH3-CH2Br
Energia reakcji addycji elektrofilowej
elektrofil: zawiera atom ubogi w elektrony, który mo Ŝe tworzy ć wiązanie przyjmuj ąc parę elektronów od atomu w ęgla bogatego w elektrony
moŜe mieć ładunek dodatni
Energia aktywacjiEakt
najmniejsza energia cz ąsteczek przy zderzeniu, potrzebna aby
reakcja mogła zaj ść
Szybko ść reakcji =
częstotliwo ść zderzeńx czynnik energetyczny
x współczynnik steryczny(właściwa orientacja)
Addycja elektrofilowa do alkenów
3° > 2° > 1° > kation metylowy
Trwało ść karbokationów – płaskie: sp 2
Stabilizacja karbokationu przez: • hiperkoniugacj ę
• efekt indukcyjny (spychanie elektronów wi ązań grup
alkilowych)
Addycja elektrofilowa halogenowodorów do alkenów
Reguła MarkownikowaH+ (elektrofil) przył ącza si ę tak, Ŝe powstaje trwalszy karbokation
lub tak, Ŝe tworzy si ę halogenek o wy Ŝszej rz ędowo ści
lub do at. C przy którym jest wi ęcej at. H
otrzymywanie halogenków
HBr
ROORBr
Addycja wolnorodnikowaniezgodna z reguł ą
HBr
Br
Addycja halogenów do alkenów i alkinów
reakcja z bromem - reakcja charakterystyczna(odbarwienie roztworu bromu)
Odró Ŝnianie alkenów i alkinówod w ęglowodorów nasyconych
X
X
Addycja elektrofilowa wody
otrzymywanie alkoholiz alkenów
otrzymywanie ketonów z alkinó w
(wyj ątek: acetylen)
Utlenienie alkenów do dioli
Utlenienie alkenów z rozszczepieniem
Otrzymywanie kwasów karboksylowych
Ozonoliza alkenów (utlenienie)
Zn,Otrzymywanie
aldehydów i/lub ketonów
Znaczenie alkenów w syntezie organicznej
Polimeryzacja dienów
sprz ęŜonych
Znaczenie alkenów w naturze
C40
światłoczuływidzenie
Tworzenie acetylenków
Reakcje acetylenków
Struktura zwi ązków aromatycznych
dwie struktury rezonansowe benzenui o-dibromobenzenu
C-C 1.39Å
benzen benzen
izomery strukturalne 1,2-dibromobenzenu
Orbitale molekularne
benzenu
Węglowodory aromatyczne (areny)
CH3CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
CH3
benzen toluen o-ksylen m-ksylen p-ksylen
p-cymen
CH3
CH3
CH3
mezytylen
styren naftalen antracen fenantren
Zaakceptowane nazwy zwyczajowe :
C6H5 – fenyl
C6H5CH2 – benzyl
pochodne dipodstawione: 1,2- lub orto- / o-1,3- lub meta- / m-1,4- lub para- / p-
Reakcje benzenuPodstawienie elektrofilowe =
Substytucja elektrofilowa
Reakcja nitrowania
nitrobenzen
Redukcja nitrobenzenu anilina
Reakcja sulfonowania
kwas benzenosulfonowy
Mechanizm reakcji nitrowania
• atak elektrofila na benzen – przył ączenie elektrofilai utworzenie karbokationu – etap wolny
NO2+
(2)
• utworzenie elektrofila
=
struktury rezonansowe karbokationu hybryda rezonansowa
sp 3
• oderwanie H +, przywrócenie układu aromatycznego – etap szybki
Reakcja alkilowania
toluen
toluen kwas benzoesowy
utlenianie ła ńcucha bocznego w alkilobenzenach
Reakcja halogenowania
Reakcja acylowania
acetylobenzen = fenylometyloketon
Reakcje alkilowania i acylowania
halogenkami z AlCl 3 =reakcje Friedla-
Craftsa
Redukcja acylobenzenów do n-alkilobenzenów
Substytucja elektrofilowaw monopodstawionym benzenie
Substytucja elektrofilowa w benzenie- szybko ść reakcji
Wpływ kieruj ący podstawnika
2
podstawniki aktywuj ące
kieruj ą w o- i p-
chlorowcedezaktywuj ą
kieruj ą w o- i p-
podstawniki dezaktywuj ące
kieruj ą w m-+
Izomeryzwiązki o takim samym wzorze sumarycznym,
ale ró Ŝnym uło Ŝeniu atomów w cz ąsteczce
Izomery strukturalne(konstytucyjne)
Izomeria szkieletowa
Izomeria poło Ŝenia
Izomeria grup funkcyjnych
taka sama kolejno ść atomów, ale róŜne uło Ŝenie w przestrzeni
izomeria geometryczna
izomeria optyczna
Stereoizomery
alkeny i cykloalkany
cis, trans (E), (Z)
R, S D, L
Konfiguracja: absolutna wzgl ędna
Izomeria optyczna
Warunek wystarczaj ący:
atom w ęgla z czterema ró Ŝnymi podstawnikami – sp 3
tzw. chiralny lub asymetryczny atom C
bromochlorojodometan
* *
Izomeria optycznakwas mlekowy
odbicia lustrzane =enancjomery
S R
**
Enancjomeryskr ęcają płaszczyzn ę światła spolaryzowanego o taki sam k ąt,
ale w przeciwnych kierunkach:w prawo – prawoskr ętne (+)
w lewo – lewoskr ętne (–)
wszystkie inne wła ściwo ści fizyczne oraz wszystkie wła ściwo ści chemiczne
(z wyj ątkiem reakcji ze zwi ązkami czynnymi optycznie) mają identyczne
Izomeria optyczna
Warunek konieczny: brak płaszczyzny symetrii
**
Izomeria optycznaCzynno ść optyczna:
zdolno ść skr ęcania płaszczyzny światła płasko spolaryzowanego
pomiar skr ęcalno ści w polarymetrze α
skr ęcalno ść właściwawielko ść charakteryzuj ąca zwi ązki optycznie czynne
[α]D = α
l dα - odczyt ( °)l - długo ść rurki (dm)d - stęŜenie roztworu lub g ęsto ść cieczy (g/cm 3)
Konfiguracja: uło Ŝenie podstawników wokół
asymetrycznego atomu C
Konfiguracja absolutna: R i Swg reguł pierwsze ństwa podstawników
Konfiguracja wzgl ędna: D i Lw porównaniu z wzorcem: aldehyd glicerynowy
CH2OH
OHH
CHO
HCH2CH3
ClCH3
CH2CH3
Cl CH3
H
11
22
3 3
R
zgodnie z ruchem wskazówek zegara
S
niezgodnie z ruchem wskazówek zegara
2-chlorobutan
C l
Starszeństwo podstawników: 1. chlor Cl2. grupa etylowa CH2CH3
3. grupa metylowa CH3
4. wodór H
Konfiguracja absolutna R / S
• ustalamy kolejno ść podstawników wg reguł pierwsze ństwa 1>2>3>4• najmniej wa Ŝny podstawnik umieszczamy za płaszczyzn ą• wpisujemydowolnie pozostałe podstawniki• okre ślamy kierunek podstawników 1, 2 i 3
Izomeria optyczna
CHO
HO CH2OH
H
OH
CHOH
HOH2C
aldehyd glicerynowy
R (+) S (-)[α]D = 8.7° [α]D = - 8.7°
alanina
NH2
COOH
H3C
H HCOOH
NH2H3C
R (-) S (+)[α]D = - 8.5° [α]D = 8.5°
HO
HCOOH
CH3OH
COOH
H3C
H
R (-) (-3.8 °) S (+) (3.8 °)
kwas mlekowyrównomolowa mieszanina
enancjomerów
mieszanina racemiczna = racemat
optycznie nieczynna
konfiguracja wzgl ędnaodnoszona do aldehydu glicerynowego
projekcja Fischera = wzory Fischeracząsteczka rzutowana na płaszczyzn ę
zasady ustawiania cz ąsteczki z 1 chiralnym C do rzutowaniaw projekcji Fischera = wzory Fischera
• rysujemy krzy Ŝ: C* jest na przeci ęciu linii, podstawniki przy linii pionowej s ą pod, a przy poziomej nad płaszczyzn ą
• najdłu Ŝszy łańcuch w ęglowy ustawiamy pionowo• bardziej utleniony koniec ła ńcucha piszemy u góry• wpisujemy pozostałe podstawniki• jeśli grupa OH lub odpowiadaj ąca jej (np., X, NH 2) jest
po prawej stronie, to zwi ązek nale Ŝy do szeregu D,po lewej stronie – do szeregu L
kwas (R)-mlekowy kwas D-mlekowy
CHO
HO CH2OH
H
2
3 11
2
3SR
aldehyd glicerynowy
zgodnie z ruchem wskazówek zegara
niezgodnie z ruchem wskazówek zegara
OH
CHO
HOH2C
H1. OH2. CHO3. CH2OH4. H
CHO
*CHOH
CH2OH
CHO
CH3
OHH
CH2OHCH2OH
OHH
CHO
wzór Fischera
CH2OH
HOH
CHO
dwa centra asymetriiwzory przestrzenne
2R, 3S 2S, 3R 2R, 3R 2S, 3S
• pionow ą prost ą przecinamy tyloma poziomymi, ile jest chiralnych atomów w ęgla (C*)
• nadal aktualne s ą wszystkie poprzednie zało Ŝenia
• jeśli grupa OH lub odpowiadaj ąca jej (np. X, NH 2) przy najni Ŝej poło Ŝonym C* jest po prawej stronie, to zwi ązek nale Ŝy do szeregu D
wzory Fischera
dwa centra asymetriiwzory Fischera
enancjomery enancjomery
?diastereoizomery
H
H
CH2OH
OH
CHO
OH HOH
OH
CH2OH
H
CHO
H
OH
CH2OH
H
CHO
OH
A B C D
B+C, A+C, B+D, A+D
HOH
H
CH2OH
OH
CHO
dwa centra asymetrii i płaszczyzna symetrii
enancjomery enancjomeryH
HOH
OH
COOH
COOH
HOH
OHH
COOH
COOH
H
OHH
OH
COOH
COOH
HOH
HOH
COOH
COOH
2R, 3R 2S, 3S 2R, 3S 2S, 3R
płaszczyzna symetrii
=
kwas L-winowy kwas D-winowy kwas mezowinowy
forma mezo nieczynna optyczniezwiązek achiralny mimo C*
A B C
enancjomery
diastereoizomery: A+C, B+C
diastereoizomery• izomery optyczne nie b ędące odbiciami lustrzanymi • część atomów ma tak ą samą konfiguracj ę,
ale przynajmniej jeden inn ą
właściwo ści diastereoizomerów• mają róŜną skr ęcalno ść właściw ą• mają róŜne właściwo ści fizyczne (np. temp. topnienia, rozpuszczalno ść)
• moŜna je rozdzieli ć
ilość izomerów optycznych zwi ązku o ncentrach chiralnych
2n
Przekształcanie wzorów tetraedrycznych we wzory Fischera
• ustawi ć cząsteczk ę tak, by wi ązania poziome były
skierowane przed, a pionowe za płaszczyzn ę• rozpłaszczy ć cząsteczk ę
Radawykona ć model tetraedrycznego (sp 3) atomu w ęgla
z plasteliny i zapałek i ... ćwiczy ć
D czy L ?
płaski karbokation sp 2atak
Przykład reakcji z utworzeniem C*addycja elektrofilowa do C=C
Halogenkichlorki, bromki, jodki , fluorki
X = F, Cl, Br, J wiązanie spolaryzowane:związki polarne, ale
nierozpuszczalne w wodzie
Znaczenie: rozpuszczalnikianestetykiczynniki chłodz ącepestycydy
właściwo ści fizyczne
gęsto ść:monochlorki < 1 g/cm 3
bromki 1.2-14 g/cm 3
jodki 1.4-1.9 g/cm 3
di- i tri-X – wy Ŝsze gęstości
temperatura wrzenia: chlorek propylu 47 °Cbromek propylu 71 °Cjodek propylu 102 °C
Reakcje halogenków alkilowychsubstytucja i eliminacja nukleofilowa
alkohole1°
alkohole3°
alkeny
Reguła Zajcewa(odwrotna do reguły Markownikowa)
w reakcji eliminacji oderwaniu ulega wodór od s ąsiedniego najmniej uwodornionego atomu w ęgla
dwie reakcje konkurencyjne, zachodz ące w tym samym środowisku, ale z ró Ŝną łatwo ścią i szybko ścią;
zwykle powstaj ą dwa produkty: substytucji i eliminacji
Substytucja i eliminacja nukleofilowa S N i E
Na proporcje produktów wpływa:• budowa substratu: 1 ° - łatwiej S N, 3° - łatwiej E
• zasadowo ść i nukleofilowo ść odczynnika Nu, oraz jego st ęŜenie:
im wy Ŝsze te warto ści tym łatwiej E
• temperatura reakcji: im wy Ŝsza tym łatwiej E
• rozpuszczalnik: im bardziej polarny tym łatwiej E
Konkurencyjno ść reakcji S N i E
Reakcje halogenków alkilowychX = F, Cl, Br, J
atak nukleofila
Nu: lub Nu: -
Nu -nukleofil
wchodz ący
X - nukleofilodchodz ący
(opuszczaj ący)
substytucja nukleofilowa S N (SN1 lub S N2)
eliminacja nukleofilowa E
Substytucja nukleofilowa
odczynniki nukleofilowe: zasadowo ść a nukleofilowo ść
H2O lub OH – (mocna zasada, średni nukeofil)
X – (słaba zasada, mocny nukeofil)
NH3, RNH2, R2NH, R3N
CN –
HC C –
ROH lub CH 3O –
CH3COO –
nukleofil: zawiera atom bogaty w elektrony, który mo Ŝe tworzy ćwiązanie oddaj ąc parę elektronów atomowi w ęgla ubogiemu w elektrony
moŜe mieć ładunek ujemny
Substytucja nukleofilowainne wła ściwo ści halogenków alkilowych
synteza nitryli
synteza amin
synteza eterów
synteza alkinówalkilowanie
acetylenków
Inne reakcje halogenków alkilowych
eliminacja do alkenów eliminacja do alkinówReakcje dihalogenków alkilowych
redukcja do alkanów
tworzenie zwi ązków Grignarda (magnezoorganicznych)
Halogenki R-X Alkohole R-OH
1°
2°
3°
Rzędowo ść alkoholi= rzędowo ści atomu w ęgla poł ączonego z OH
CH3OH ?
wiązanie spolaryzowane:związki polarne,
C1-C6 rozpuszczalne w wodzie
AlkoholeWłaściwo ści fizyczne
temperatura wrzenia
wiązanie wodorowe
Otrzymywanie alkoholiEtanolfermentacja
metoda uniwersalna
elektrofilowe przył ączenie wody do etylenu
biopaliwo
trucizna!! LD50 10.6 g/kg
Reakcje (wła ściwo ści chemiczne) alkoholi
Alkohole jako kwasy - rozerwanie wi ązania O–H
anionalkoksylowy
(CH3)3COH < CH3CH2OH < CH3OH < HOH < CF3OHszeregi kwasowo ści RH < NH3 < HC CH < CH3OH < HOH
rozerwanie wiązania
rozerwanie wiązania
reakcja z metalami (tylko K, Na) reakcja z mocnymi zasadami
reakcja charakterystyczna
Rozerwanie wi ązania O – H: reakcje utleniania alkoholi
1°alkohol – kwas karboksylowy [O]czynniki utleniaj ące
do kwasów: KMnO 4, H+
Na2Cr2O7 , H+
CrO3/H2SO4(odczynnik Jonesa)1°alkohol – aldehyd
reakcja wymaga specjalnych warunków (np. PCC)
2°alkohol – keton 3°alkohol – nie zachodzi
alkohole jako zasady protonowanie alkoholu: pierwszy etap reakcji S N i E
jonoksoniowy
3° SN1
1° S N2
lub
SOCl2, PBr3
HCl, HBr
3° >2° >1°
Rozerwanie wi ązania C – O w alkoholach:substytucja nukleofilowa halogenem
dehydratacja alkoholi - odszczepienie H 2O
kwas siarkowy
Reakcje alkoholirozerwanie wi ązania C – O
reaktywno ść alkoholi w reakcji eliminacji
3° >2° >1°
reguła Zajcewa
75%, 140°
60%, 100°
20%, 90°
reakcja rozszczepienia dioli wicynalnychDiole (glikole)
KMnO 4
H+
Fenole
Właściwo ści fizyczne fenoli• wysokowrz ące ciecze lub ciała stałe• trudno rozpuszczalne w wodzie (poza fenolem 9g w 100g)
Fenole naturalne – z olejków eterycznych
Właściwo ści chemiczne fenoli
utlenianie fenoli do chinonów
Reakcje fenoli
stabilizacja anionu fenolanowego przez rezonans
Kwasowo ść fenoli:nitrofenol > fenol > metylofenol > woda > alkohol
kwasowo ść fenoli
wzrostkwasowo ści
obni Ŝeniekwasowo ści
wpływ podstawnika na
kwasowo ść
Substytucja elektrofilowa w fenolachgrupa OH bardzo silnie aktywuje pier ścień aromatyczny
nitrowanie bromowanie
Tiole
Właściwo ści chemiczne tioli
utlenianie
EteryR – O – R (R – O – H, H – O – H)
Epoksydy = oksirany
Właściwo ści fizyczne eterów• mało polarne• temperatura wrzenia:
heptan 98 °Ceter metylowo-pentylowy 100 °Cheksanol 157 °C
Reakcje eterów - bierne chemicznie
rozszczepienie
hν
– – –
*
tekst
tekst