This copy is for personal use only - distribution...

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL

Nr 2 (172) 2014 ISSN 1731-8157

DOI: 10.5604/17318157.1127090

PORUCZNIK TOMASZ NEUGEBAUER (1911–?),

OFICER WOJSKA POLSKIEGO, PRZYCZYNEK DO BIOGRAFII

Waldemar JASKULSKI

Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia

e–mail: [email protected]

Artykuł wpłynął do redakcji 04.09.2014 r., Zweryfikowaną i poprawioną wersję po recenzjach i korekcie

otrzymano w lutym 2014 r.

© Zeszyty Naukowe WSOWL

W prezentowanym artykule przedstawiono postać ppor. Tomasza Neugebauera. Do stop-

nia podporucznika został mianowany jesienią 1935 r. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Artyle-

rii służył w 8 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej. W jego szeregach w marcu 1939 r. awanso-

wał do stopnia porucznika. W kampanii polskiej 1939 r. odznaczył się w bitwie nad Bzurą, gdzie

dowodził 15 Baterią Motorową Artylerii Przeciwlotniczej. W czasie wojny przetrzymywany był

w niemieckich obozach jenieckich w Brunszwiku, Hadamarze oraz Murnau.

Słowa kluczowe: Neugebauer Tomasz, oficerowie 1932–1945, biografie

WSTĘP

W ostatnim okresie wzrosła liczba prac poświęconych oficerom przedwrześnio-

wego Wojska Polskiego. Ich znakomita część dotyczy generalicji oraz oficerów star-

szych–politykach1. Znacznie mniejsze zainteresowanie biografów budzą oficerowie

młodsi, siłą rzeczy niezajmujący eksponowanych stanowisk w strukturach armii. Pre-

zentowany materiał ma na celu przybliżyć sylwetkę absolwenta toruńskiej Szkoły Pod-

chorążych Artylerii, por. Tomasza Neugebauera, który pod skrzydła „Boga wojny” tra-

fił spod kresowej, chłopskiej strzechy2. Za sprawą swoich niepospolitych cech charakte-

1 Vide choćby P. Cichoracki, Droga ku anatemie. Wacław Kostek–Biernacki (1884–1957), Warszawa

2009; M. Patricelli, Ochotnik. O rotmistrzu Witoldzie Pileckim, Kraków 2013; Z.S. Siemaszko, Gene-

rał Anders w latach 1892–1942, Londyn, Warszawa 2012; K. Tarka, Jeden z wyklętych. Generał

Aleksander Krzyżanowski „Wilk”. Komendant Okręgu Wileńskiego ZWZ–AK, Warszawa 2012;

L. Wyszczelski, Marszałek Polski Edward Śmigły–Rydz (1886–1941), Toruń 2013. 2 O strukturze narodowościowej Kresów Południowo–Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej vide

choćby: L. Wasilewski, Sprawa Kresów i mniejszości narodowych w Polsce, Warszawa 1925, s. 21

i n.; T. Snyder, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko–sowiecka rozgrywka o Ukrainę, Kraków

2008, s. 95 i n. O pochodzeniu społecznym podchorążych napisał m.in. S. Rutkowski, Zarys dziejów

polskiego szkolnictwa wojskowego, Warszawa 1970, s. 118 i n.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

http://dx.doi.org/10.5604/17318157.1127090

PORUCZNIK TOMASZ NEUGEBAUER (1911–?), OFICER WOJSKA POLSKIEGO …

6

ru, predyspozycji oraz ponadprzeciętnych zdolności rozpoczął wspinaczkę po szcze-

blach kariery wojskowej3. Przełożeni niejednokrotnie podkreślali jego pracowitość

i sumienność. Był jednym ze zdolniejszych i energicznych artylerzystów, którego do-

brze zapowiadającą się karierę przerwał wybuch wojny. Jako dowódca sprawdził się

w kampanii polskiej 1939 r. Sądzić można, że por. Tomasz Neugebauer w zupełności

zasłużył sobie na uratowanie od zapomnienia.

Prezentowany szkic powstał w oparciu o akta personalne por. Tomasza Neuge-

bauera przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie. Mate-

riały te zostały uzupełnione informacjami pochodzącymi z Centralnego Muzeum Jeń-

ców Wojennych w Łambinowicach–Opolu. W celu nakreślenia pełniejszego obrazu

służby Tomasza Neugebauera należy przeprowadzić kwerendę w zespołach akt wytwo-

rzonych przede wszystkim przez Szkołę Podchorążych Piechoty, Szkołę Podchorążych

Artylerii oraz 8 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej. Zespoły te przechowywane są

w Centralnym Archiwum Wojskowym4. Niewykluczone, że informacje o losach por.

Neugebauera, które miały miejsce po opuszczeniu Oflagu VII A Murnau zachowały się

w zbiorach Instytutu Pamięci Narodowej.

1. W POLSKICH SZKOŁACH WOJSKOWYCH 1932–1935

Tomasz Neugebauer urodził się 1 grudnia 1911 r. w Łanach Polskich położo-

nych niedaleko Kamionki Strumiłowej w powiecie tarnopolskim. Jego rodzicami byli

rolnicy, wyznania rzymsko–katolickiego Jan i Franciszka5.

We wrześniu 1924 r. rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum im. Kornela

Ujejskiego w Kamionce Strumiłowej6. Z przyswajaniem wiedzy radził sobie bardzo

dobrze. Do trzeciej klasy zdał z wyróżnieniem7. Podobnie było rok później8. W roku

szkolnym 1929/1930 (VI klasa) nie został sklasyfikowany9. Natomiast klasę VIIb ukoń-

czył w 1931 r. z dobrymi wynikami10. W ostatnim roku nauki jego postęp został oce-

niony jako bardzo dobry11. Gimnazjum ukończył 28 czerwca 1932 r. Nim to nastąpiło

w dniach 9–13 maja zdał pisemny egzamin dojrzałości typu humanistycznego przed 3 Piszącemu te słowa nie udało się ustalić czy por. Tomasz Neugebauer był skoligacony z inspektorem

armii gen. dyw. Mieczysławem Norwidem–Neugebauerem, czy była to tylko zbieżność nazwisk. 4 Informator o zasobie Archiwalnym Centralnego Archiwum Wojskowego, pod red. N. Bujniewicz,

Warszawa 2008, s. 98, 115, 122. 5 Centralne Archiwum Wojskowe (dalej CAW), Akta Personalne Neugebauera Tomasza (dalej AP.

Neugebauera T., 3024, Lista kwalifikacyjna; Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowi-

cach–Opolu (dalej CMJW), Wast–Oflag XIB, 1.6; idem, Wast–Oflag XIIA 1.1a. Jako nazwisko pa-

nieńskie matki podano tu Starnhoff oraz Narnhoff. 6 VI. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumiłło-

wej za rok szkolny 1924/25, Kamionka Strumiłłowa 1925, s. 39. 7 VII. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumił-

łowej za rok szkolny 1925/26, Kamionka Strumiłłowa 1926, s. 43. 8 VIII. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumił-

łowej za rok szkolny 1926/27, Kamionka Strumiłłowa 1927, s. 55. 9 XI. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumiłło-

wej za rok szkolny 1929/30, Kamionka Strumiłłowa 1930, s. 57. 10 XII. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumił-

łowej za rok szkolny 1930/31, Kamionka Strumiłłowa 1931, s. 114. 11 XIII. Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Kornela Ujejskiego w Kamionce Strumił-

łowej za rok szkolny 1931/32, Kamionka Strumiłłowa 1932, s. 46–47, 59.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

7

Państwową Komisją Egzaminacyjną powołaną przez Kuratorium Okręgu Szkolnego

Lwowskiego. Na jego świadectwie dojrzałości figurują następujące noty: religia, język

polski, język ruski, matematyka, fizyka i chemia, propedeutyka filozofii, wychowanie

fizyczne – bardzo dobry; język łaciński, historia wraz z nauką o Polsce współczesnej,

język niemiecki – dobry12.

Z takimi wynikami Tomasz bez obaw mógł czynić starania o przyjęcie w szeregi

Wojska Polskiego. Powiatowa Komenda Uzupełnień w Kamionce Strumiłowej 19 maja

uznała go za dojrzałego do studiów wojskowych13. Kolejnym krokiem było otrzymanie

poświadczenia obywatelstwa polskiego. Zastępca starosty powiatu wydał je Tomaszowi

17 czerwca. Tego dnia Franciszka Neugebauer podpisała zezwolenie na wstąpienie syna

do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej14.

Szkoła ta przygotowywała kandydatów do trwających dwa lata szkół podchorą-

żych i była pierwszym etapem w drodze po patent oficerski15. Korpus oficerski przed-

wrześniowego Wojska Polskiego nie był jednolity pod względem pochodzenia społecz-

nego. Synowie chłopscy stanowili w nim mały odsetek. Przeważali oficerowie wywo-

dzący się z klas posiadających, inteligencji oraz drobnomieszczaństwa16.

1 października 1932 r. został przyjęty na kurs unitarny Szkoły Podchorążych

Piechoty. Przysięgę wojskową strzelec podchorąży Neugebauer złożył 27 listopada.

3 maja 1933 r. został awansowany do stopnia starszego strzelca, a 10 lipca do stopnia

kaprala17. Naukę zakończył 12 sierpnia z oceną dobrą, zajmując 50 lokatę na 106 pod-

chorążych. Ponadto stwierdzono, że został zakwalifikowany do Szkoły Podchorążych

Artylerii. Uzyskana wiedza i umiejętności zostały ocenione według następującej punk-

tacji: wyszkolenie bojowe – 6, wyszkolenie strzeleckie – 6, służba wewnętrzna

– 7, musztra – 6, terenoznawstwo – 8, łaczność – 6, obrona przeciwgazowa – 6, walka

granatem – 7, walka bagnetem – 6, wychowanie fizyczne – 5. Z historii i geografii nie

został oceniony. Ocena ogólna – 7. Dowódca kompanii napisał mu następującą opinię:

Żołnierz dobry, trochę za powolny. Uczy się dobrze. Dość zdolny. Małomówny. Mało

energiczny. Spokojny. Siła woli dość duża. Zrównoważony. Zachowanie się dobre.

Ogólnie dobry. Pod wynikami i opinią podpisy złożyli dowódca batalionu mjr Stanisław

Tomiak i komendant szkoły płk dypl. Ludwik Bociański18.

12 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Świadectwo dojrzałości. 13 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Pismo PKU Kamionka Strumiłowa z 19 V 1932 r. 14 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Zezwolenie z 17 VI 1932 r. 15 T. Wójcik, Oficerskie szkoły piechoty w Polsce. Zarys dziejów, Wrocław 2001, s. 40–41; R. Kałużny,

Działalność szkół oficerskich wojsk lądowych II Rzeczypospolitej, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły

Oficerskiej Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki (dalej ZNWSOWL), nr 3, Wrocław 2004, s. 91–

92; P. Stawecki, Wojsko marszałka Józefa Piłsudskiego 12 V 1926–12 V 1935, Warszawa 2004,

s. 115; L. Wyszczelski, Wojsko Piłsudskiego. Wojsko Polskie w latach 1926–1935, Warszawa 2005,

s. 131; Z. Jagiełło, Piechota Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 2007, s. 100. 16 P. Stawecki, Korpus oficerski polskiej armii przedwrześniowej, Myśl Wojskowa, nr 9, Warszawa

1966, s. 64. Autor powołując się na Siły Zbrojne Trzeciej Rzeczypospolitej. Myśli i rozważania, War-

szawa 1942, s. 118–119, podał następujący skład społeczny korpusu oficerskiego: 25% synowie

chłopscy, 25% synowie robotników oraz 50% synowie inteligencji. 17 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Lista kwalifikacyjna. 18 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Wyciąg kwalifikacyjny z 42 promocji Szkoły Podchorążych Pie-

choty z 12 VIII 1933 r. O komenderowaniu szkołą przez płk dypl. Bociańskiego napisał m.in.

S. Lindner, Ale serce boli. Wspomnienia starego kadeta, Warszawa 1983, s. 141–143.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


8

Nim wstąpił do Szkoły Podchorążych Artylerii, przebywający w miejscowości

Różan starszy strzelec podchorąży Neugebauer z datą 20 maja 1933 r. napisał zobowią-

zanie. Stwierdził w nim, że po ukończeniu tej szkoły odsłuży w Wojsku Polskim po-

trójną ilość lat w stosunku do czasu spędzonego w szkołach wojskowych19. Ponadto

Franciszka Neugebauer podpisała deklarację: Zobowiązuję się do solidarnej odpowie-

dzialności całym swoim majątkiem za zobowiązania majątkowe, związane ze służbą

wojskową (syna–przyp. WJ.) w charakterze podchorążego. Wiarygodność tego pisma

została potwierdzona 28 lipca 1933 r. w Sądzie Grodzkim w Kamionce Strumiłowej

w obecności Jana Ślepokury20.

Podstawowym kryterium kwalifikującym kandydata do szkoły podchorążych

było posiadanie matury21. Następnym etapem, w przypadku Neugebauera było ukoń-

czenie kursu unitarnego22. Na podstawie dostępnych materiałów trudno ustalić, co mu

podyktowało wybór tego rodzaju broni, który lokował się na trzecim miejscu po pie-

chocie i kawalerii.

Nauka w toruńskiej podchorążówce nie sprawiała mu trudności. W dniu

10 sierpnia 1934 r. awansował do stopnia plutonowego, zaś 19 marca 1935 r. otrzymał

stopień ogniomistrza. Latem 1934 r. został skierowany na praktykę do 7 Baterii III Dy-

wizjonu 12 Pułku Kresowego Artylerii Lekkiej w Złoczowie23. Z końcem sierpnia opi-

niowali go dowódca kompanii i w zastępstwie dowódca dywizjonu kpt. Marian Jan So-

chański oraz dowódca pułku płk Karol Nowak (tabela 1).

Tabela 1. Opinie plut. pchor. Tomasza Neugebauera wystawione

30 VIII 1934 r. w 12 Pułku Kresowym Artylerii Lekkiej

Opinia dowódcy

baterii dywizjonu pułku

Zalety osobiste

Spokojny, zrównoważony, bardzo chętny

i pilny, bardzo ambitny i grzeczny. Zachowa-

nie wzorowe.

Zgodnie

z opinią

dowódcy

baterii

Jak do-

wódca

dywizjo-

nu.

Zdolności fizycz-

ne

Niski, lecz krępy i dobrze zbudowany. Trudy

ćwiczeń polowych znosił zupełnie dobrze.

Inteligencja Bardzo duża. Szybko się orientuje, sprytny

i zaradny.

Zdolności kierow-

nicze i wycho-

wawcze

Jako podoficer zwiadowczy, łączności i ob-

serwator wywiązał się z zadania dobrze. Kie-

rował podległymi zespołami zupełnie dobrze.

Ogólna wartość

służby.

Bardzo duża. Szybko przystosował się do

pracy

19 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Zobowiązanie z 20 V 1933 r. 20 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Zobowiązanie z 28 VII 1933 r. 21 H. Ponichtera, Dwie rocznice szkolnictwa artyleryjskiego. 60 lat OSA w Toruniu i 40 lat szkolnictwa

artyleryjskiego LWP, Artyleryjskie Zeszyty Popularnonaukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk

Rakietowych i Artylerii im. gen. J. Bema, nr 40, Toruń 1983, s. 135; R. Łoś, Z dziejów i kart artylerii

polskiej, Warszawa 2001, s. 264. 22 E. Tomczak, K. Wyszyński, H. Ponichtera, Oficerska Szkoła Artylerii w Toruniu 1923–1992. Zarys

dziejów. Tradycja, historia, współczesność, Toruń 1992, s. 61–63. 23 Nazwa ta figuruje na pieczęci nagłówkowej oddziału. Natomiast na herbowej pieczęci dowódcy pułku

wygrawerowano 12 Pułk Artylerji Lekkiej.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

9

Opinia dowódcy

baterii dywizjonu pułku

w warunkach polowych.

Ogólna ocena Bardzo dobry. Bardzo

dobry

Źródło: Opracowanie własne

W 1935 r. ogniomistrz pchor. Neugebauer trafił do stacjonującego w Toruniu

8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej. Pełnił w nim m.in. funkcję szefa baterii, za co

uzyskał bardzo wysokie noty zarówno od dowódcy baterii kpt. Franciszka Jana Kruszy-

na, jak i dowódcy dywizjonu ppłk Kazimierza Barana (tabela 2).

Tabela 2. Opinia ogniomistrza pchor. Tomasza Neugebauera napisana 7 X 1935 r.

w 8 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej

Opinia dowódcy baterii

Karność, stosunek do przełożonych i podwładnych wzorowe

Zachowanie się przed frontem energiczne i pewne

Zdolności instruktorskie duże

Ogólne zachowanie się czasie służby i poza nią wzorowe

Pilność wybitna

Ogólna ocena bardzo dobry

Spostrzeżony poziom wyszkolenia duży

Szczególne spostrzeżenia interesuje się bardzo życiem żołnierza,

wynikającym z jego potrzeby


Pod tą samą datą dowódca dywizjonu napisał: Zagadzam się w zupełności z opi-

nią d–cy baterii. Wybitna pilność i zainteresowanie się życiem baterii. Bardzo dobry

element na oficera24. Natomiast 12 października opiniował go komendant szkoły płk

Michał Gnoiński25: Zdolny b. pracowity, sumienny. Zachowanie się przed frontem

b. dobre (…) Charakter wyrobiony koleżeński. Towarzysko wyrobiony. Bardzo dobry26.

2. SŁUŻBA W 8 DYWIZJONIE ARTYLERII PRZECIWLOTNICZEJ 1935–

1939

Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w październiku 1935 r. został

mianowany do stopnia podporucznika ze starszeństwem 15 października 1935 r. Zajął

wówczas 85 lokatę na 156 (załącznik 1)27. Była to pierwsza jesienna promocja toruń-

24 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, 8 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej Opinia ogniomistrza pchor.

Neugebauera Tomasza z 7 X 1935 r. 25 Księga pamiątkowa kadry dydaktycznej szkolnictwa artyleryjskiego w Toruniu (1923–1998), pod red.

E. Tomczak, A. M. Radziński, Toruń 1998, s. 22; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej

1919–1939. Słownik biograficzny, t. II, red. nauk. A. A. Kunert, Warszawa 2000, s. 119; 90–lecie

utworzenia Oficerskiej Szkoły Artylerii, red. A. Piotrowski, M. Giętkowski, Toruń 2013, s. 29. 26 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Lista kwalifikacyjna z 12 X 1935 r. 27 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1936. Tu jako podstawę awansu

podano rozkaz MSWojsk. B. Pers. L. 30700/II z 14 X 1936 r.; R. Rybka, K. Stepan, Awanse oficer-

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


10

skich artylerzystów, wzorowana na pasowaniu rycerskim28. Ppor. Neugebauer otrzymał

przydział do wspomnianego 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej na stanowisko ofi-

cera 1 Baterii.

Po latach wytężonej pracy Tomasz Neugebauer znalazł się w korpusie oficer-

skim, który był częścią elity społeczeństwa II Rzeczypospolitej. W jego przypadku gaża

podporucznika w zupełności wystarczała na skromne życie, co wówczas nie było regu-

łą29. Sądzić można, że z zadowoleniem rozpoczynał służbę w toruńskim garnizonie,

który należał do jednego z większych w Wojsku Polskim30.

Na wiosnę 1936 r. ppor. Neugebauer został skierowany do Centrum Wyszkole-

nia Artylerii Przeciwlotniczej na II kurs specjalistyczny. Z datą 25 kwietnia tego roku

komendant mjr Franciszek Jórasz wystawił następujące noty:

opanowanie zasad strzelania przeciwlotniczego – zadowalająco;

znajomość sprzętu artylerii przeciwlotniczej i jego obsługa – zadowalająco;

przydatność służbowa – specjalizował się praktycznie przy dalmierzu, nadaje

się na instruktora dalmierzystów;

inne cechy – zdolność średnia, dość pracowity31.

Wkrótce, bo 20 września 1936r., został skierowany na II kurs techniczno–

samochodowy dla oficerów artylerii przeciwlotniczej zorganizowany w 1 Pułku Artyle-

rii Przeciwlotniczej. Z datą 21 listopada dowódca pułku ppłk Baran wystawił mu nastę-

pujące noty:

teoretyczne i praktyczne opanowanie wyszkolenia samochodowego – dobre

przydatność służbowa – może być użyty jako oficer dywizjonu samochodo-

wego;

inne cechy – pracował sumiennie i wykazał zainteresowanie.

Z treścią tej opinii zapoznał się dowódca 11 Grupy Artylerii płk dr Roman

Odzierzyński32. Po półtorarocznej obserwacji 31 października 1936 r. ppor. Neugebaue-

ra opiniował dowódca 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej mjr Marian Bieniak (ta-

bela 3). Major stwierdził, że sytuacja materialna kawalera jest stabilna. Opiniowany

natomiast żył oszczędnie, wspomagając rodzinę.

Tabela 3. Opinia ppor. Tomasza Neugebauera wystawiona 31 X 1936 r.


skie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kraków 2003, s. 12; L. Wyszczelski, W obliczu wojny. Wojsko

Polskie 1935–1939, Warszawa 2008, s. 207. 28 Wcześniej promocje odbywały się 15 VIII. A. Mazur, Ceremoniał promocyjny w Wojsku Polskim

966–1996, Warszawa 1997, s. 336–343. 29 A. Zbyszewski, Odwroty, Warszawa 1966, s. 254–258. F. Kusiak, Życie codzienne oficerów Drugiej

Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 1999, s. 45–46; N. Bączyk, Oficer jak malowany, Polska

Zbrojna, nr 28, 2005, s. 34–35; B. Kruszyński, Kariery oficerów w II Rzeczypospolitej, Poznań 2011,

s. 290 i n. 30 J. Kirchmayer, Pamiętniki, Warszawa 1962, s. 440. 31 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej L. dz. 293/tj. z 25

IV 1936 r. 32 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Opinia dla ppor. Tomasza Neugebauera z 8 Dyonu Art. Plot z 21

XI 1936 r.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

11

Cechy indywidual-

ne

Duża ambicja pracy. Gorliwy i sumienny w wykonywaniu powierzonych

czynności. Przejawia własną inicjatywę. Bardzo duża sprawność fizycz-

na.

Zdolności ogólne

i zawodowe

Pracowity i pilny w służbie. Szczególnie uzdolniony w kierunku nauk

ścisłych (techniczno–konstrukcyjnych). Dobry instruktor i dobry wy-

chowawca.

Ocena

rocznej

pracy

osiągnięte

wyniki w

służbie

Na stanowisku młodszego oficera baterii półstałej wyniki pracy bardzo

dodatnie.

osiągnięte

wyniki

osobiste

Pracuje nad zagadnieniami techniczno–fachowymi artylerii przeciwlot-

niczej. Interesuje się motoryzacją.

Określenie przy-

datności służbowej

oraz wnioski co do

dalszego użycia

oficera

Może być użyty jako:

młodszy oficer baterii przeciwlotniczej półstałej i plutonu samochodo-

wego,

instruktor i dowódca plutonu szkoły podoficerskiej dywizjonu.

Uzasadnienie opinii

wyróżniającej lub

słabej

–

Zalety i wady ofice-

ra, które należy

podać do wiadomo-

ści opiniowanego

Podkreślić pilność i stanowczość w pracy.


Dowódca 8 Grupy Artylerii płk Józef Korycki33 z powodu nieznajomości opi-

niowanego opinii nie wydał. Podobnie uczynił dowódca 11 Grupy Artylerii płk dr

Odzierzyński.

Także kolejny rok ppor. Neugebauer przesłużył na dotychczasowym stanowisku,

potwierdzając swoje wysokie walory dowódcze. Jesienią od bezpośredniego przełożo-

nego mjr Bieniaka uzyskał wysoką notę (tabela 4).

Tabela 4. Opinia ppor. Tomasza Neugebauera napisana 23 X 1937 r.,


Cechy indywidualne

Duża ambicja tak osobista jak i w pracy. Rozważny, w rozumowaniu

logiczny i konsekwentny. Nieco powolny, lecz bardzo gorliwy i sumien-

ny w wykonywaniu powierzonych obowiązków. Występuje z inicjatywą

własną – lubi samodzielność. W stosunku do przełożonych lojalny i

zdyscyplinowany. Sprawność fizyczna bardzo dobra.

Zdolności ogólne

i zawodowe

Inteligencja średnia, lecz bardzo pracowity i pilny. Przejawia duże zdol-

ności w kierunku nauk ścisłych. O podwładnych dbały, zapobiegawczy,

a zarazem potrafi utrzymać karność dzięki osobistemu wpływowi na

szeregowych. Dobry instruktor i wychowawca. Fachowo wykształcony

bardzo dobrze.

Ocena

rocznej

pracy

osiągnięte

wyniki w

służbie

Na stanowisku dowódcy plutonu osiągnął wyniki bardzo dodatnie. Strze-

lanie na szkole ognia wykonał bardzo dobrze.

osiągnięte Duże zainteresowanie się motoryzacją i naukami ścisłymi. Uczęszcza na

33 W. Jaskulski, Pułkownik Józef Korycki. Tatarski artylerzysta II Rzeczypospolitej. (Zarys biografii),

Wrocław 2012. W pracy tej nie wykazano podległości 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej pod

dowódcę 8 Grupy Artylerii.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


12

wyniki

osobiste

wykłady języka rosyjskiego w Towarzystwie Wiedzy Wojskowej. Czyta

literaturę fachową według źródeł niemieckich.

Określenie przy-

datności służbowej

oraz wnioski co do

dalszego użycia

oficera

Może być użyty jako:

dowódca plutonu w baterii przeciwlotniczej półstałej i plutonu samocho-

dowego

dowódca drużyny i plutonu łączności

oficer sportowy.

Uzasadnienie opinii

wyróżniającej lub

słabej

–

Zalety i wady ofice-

ra, które należy

podać do wiadomo-

ści opiniowanego

Pochwalić ambicję pracy i sumienność w wykonywaniu obowiązków

służbowych.

Uwagi pierwszego opiniującego

Dobry kandydat na dowódcę baterii przeciwlotniczej


Niestety i w tym roku nie doczekał się opinii drugiego przełożonego. Dowódca

Obrony Przeciwlotniczej DOK VIII Toruń ppłk pilot Wiktor Szandrowski opinii nie

wydał ze względu na zbyt krótki okres podległości. Podobnie uczynił płk Korycki34.

Zmiany w służbie ppor. Neugebauera nastąpiły w 1938 r. Wówczas został wy-

znaczony na stanowisko dowódcy drużyny łączności w 8 Dywizjonie Artylerii Przeciw-

lotniczej. W tym roku powierzono mu również dowództwo plutonu szkoły podoficer-

skiej. Sądzić można, że najważniejszym dla niego sprawdzianem były działania w skła-

dzie, sformowanej we wrześniu, Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, dowodzonej

przez gen. bryg. Władysława Bortnowskiego35. W czasie zajmowania Zaolzia ppor.

Neugabauer dowodził plutonem artylerii przeciwlotniczej wyposażonym w armaty

przeciwlotnicze 40 mm wz. 36 „Bofors”36. Do toruńskiego garnizonu powrócił w grud-

niu37.

Ten rok służby ppor. Neugebauer zakończył z oceną bardzo dobrą. W dniu 12

października 1938 r. mjr Bieniak niemal powtórzył zeszłoroczną opinię włącznie z pro-

pozycją wyznaczenia go na stanowisko dowódcy baterii. Ppor. Neugebauer został oce-

niony jako bardzo pracowity i dokładny w pracy. Znalazło to odzwierciedlenie w wyso-

kich wynikach, które osiągnął w szkoleniu. Uchodził za bardzo dobrze wyszkolonego.

Opiniujący nie miał zastrzeżeń do jego dowodzenia plutonem szkoły podoficerskiej, na

34 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1937. 35 Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 277 z 7 X 1938 r., s. 4; J. Kupliński, Wojskowe aspekty rewindyka-

cji Zaolzia w 1938 r., cz. I, Wojskowy Przegląd Historyczny (dalej WPH), nr 3, Warszawa 1989,

s. 69, 72; J. Kupliński, Wojskowe aspekty rewindykacji Zaolzia w 1938 r., cz. II, WPH, nr 3–4, War-

szawa 1990, s. 48; M. P. Deszczyński, Ostatni egzamin. Wojsko Polskie wobec kryzysu czechosłowac-

kiego 1938–1939, Warszawa 2003, s. 407 i n.; R. Ziobroń, op. cit., s. 48 i n. 36 M. Andruszkiewicz, Organizacja, uzbrojenie i wyposażenie wojsk obrony przeciwlotniczej w Polsce w

latach 1919–1945, ZNWSOWL, nr 3 (145), Wrocław 2007, s. 37–43. Dodajmy, że identyczne stano-

wisko zajmował w czasie manewrów na Wołyniu, poprzedzających marsz polskich oddziałów na Śląsk. 37 M. Kopczewski, Z. Moszumański, Polska artyleria przeciwlotnicza w wojnie obronnej 1939 roku,

Warszawa 1999, s. 58.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

13

manewrach oraz w czasie rewindykacji Zaolzia38. Podporucznik był zdyscyplinowany,

a w stosunku do przełożonych lojalny i szczery. Natomiast wobec podwładnych był

postrzegany jako dbały i sprawiedliwy. Ponadto interesował się motoryzacją i radio-

techniką. W celu pogłębienia wiedzy studiował niemiecką literaturę fachową. 19 listo-

pada ocenił go ppłk pilot Szandrowski. Przychylił się on do powyższej opinii z zastrze-

żeniem, że (…) o dowodzeniu baterią mówić jeszcze zbyt wcześnie39. Natomiast z opinią

fachową z wymienionych wcześniej powodów wstrzymał się 28 listopada dowódca

Grupy Artylerii Przeciwlotniczej płk dr Odzierzyński40.

Po prawie trzech i pół roku służby w najniższym stopniu oficerskim wysokie no-

ty zostały uwzględnione przez przełożonych. W marcu 1939 r. Neugebauer otrzymał

awans do stopnia porucznika ze starszeństwem 19 marca 1939 r. Zajmował wówczas 84

lokatę na 148 poruczników tej broni41. W jego przypadku awans ten można uznać za

regulaminowy. Nie otrzymał go ani zbyt szybko, ani też zbyt późno. Wszak wówczas

awansowano z tym samym starszeństwem zdecydowaną większość jego kolegów

z promocji w 1935 r.42 Wkrótce nastąpiła zmiana przydziału. Porucznik został wyzna-

czony na stanowisko dowódcy 2 Baterii 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej43.

Tabela 5. Korpus oficerski 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej

w trzeciej dekadzie marca 1939 r.

Stopień, imię i nazwisko Stanowisko służbowe

mjr Marian Bieniak dowódca dywizjonu

por. Aleksander Buława–Gabryszewski adiutant

kpt. Czesław Kazimierczuk pomocnik dowódcy do spraw gospodarczych

kpt. Stefan Makowski oficer mobilizacyjny

kpt. Julian Wojtusiak oficer techniczny

por. Czesław Rylski oficer administracyjno–materiałowy

por. Władysław Jagodziński oficer żywnościowy

por. Franciszek Pietkiewicz dowódca Plutonu Łączności

kpt. Władysław Staszewski dowódca 1 Baterii

ppor. Bogdan Bagiński–Ślepowron dowódca plutonu

38 Natomiast według gen. Bortnowskiego obrona przeciwlotnicza SGO „Śląsk” zawiodła. Uważał on, że

przyczyniło się do tego, wyznaczenie na stanowiska dowódcze oficerów, którzy byli (…) mało przy-

datnymi gdzie indziej (…). Cyt. za M.P. Deszczyński, Z doświadczeń akcji zaolziańskiej 1938 roku,

Przegląd Historyczno–Wojskowy (dalej PHW), nr 3 (198), Warszawa 2003, s. 36. 39 CAW, AP. Neugebauera T., 3024, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1938. 40 Z. Moszumański, Dowództwa grup artylerii przeciwlotniczej (1929–1939), Przegląd Wojsk Lądo-

wych, nr 8, Warszawa 2000, s. 93. Na podstawie rozkazu Departamentu Dowodzenia Ogólnego

MSWojsk. L. 3836/tjn. z 17 V 1938 r. 11 Grupę Artylerii przemianowano na Grupę Artylerii Przeciw-

lotniczej, której dowództwo powierzono płk dr R. Odzierzyńskiemu; L. Wyszczelski, Ministerstwo

Spraw Wojskowych (1918–1939), Warszawa 2010, s. 206. 41 R. Rybka, K. Stepan, Awanse oficerskie …, s. 513; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan

na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006, s. 193–195. Na stan z 1 V 1939 r. w Wojsku Polskim służyło

18668 oficerów w tym 4613 poruczników; vide E. Kozłowski, Wojsko Polskie 1936–1939. Próby mo-

dernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964, s. 77. 42 Identycznie rzecz miała się w korpusach oficerów piechoty oraz kawalerii. 43 R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski …, s. 771; M. Kopczewski, Z. Moszumański, Polska obrona

przeciwlotnicza w latach 1920–1939, Pruszków 1996, s. 60. Tu wykazany na tym stanowisku dniu

1 V 1939 r.; także M. Kopczewski, Z. Moszumański, Polska artyleria …, s. 153.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


14

Stopień, imię i nazwisko Stanowisko służbowe

por. Tomasz Neugebauer dowódca 2 Baterii

ppor. Edmund Olejarczuk dowódca plutonu

por. Tadeusz Kupczyński dowódca 3 Baterii

ppor. Mieczysław Ejsmont dowódca plutonu

ppor. Kazimierz Widerski dowódca plutonu

por. Ryszard Leon Degórski dowódca 4 Baterii

ppor. Stanisław Jasiński dowódca plutonu


W wyniku reorganizacji artylerii przeciwlotniczej, w sierpniu 1939 r. z Grupy

Artylerii Przeciwlotniczej utworzono dwie grupy artylerii przeciwlotniczej. Dywizjon

por. Neugebauera wraz z 4 (w trakcie formowania), 7 i 11 Dywizjonem Artylerii Prze-

ciwlotniczej oraz 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej znalazły się w składzie 1 Grupy Ar-

tylerii Przeciwlotniczej (rysunek 1). Jej dowództwo sprawował płk Kazimierz Baran44.

Rys. 1. Dyslokacja jednostek podporządkowanych grupom artylerii przeciwlotniczej

pod koniec VIII 1939 r.


Następnego dnia na odcinku Płock–Gąbin toczyła walki z niemiecką 3 Dywizją

Piechoty45. Dwa dni później skoncentrowała się w rejonie Gąbina, skąd przemieściła się

do miejscowości Budy Stare. Jej zadaniem było utrzymanie przepraw na Bzurze dla

44 Z. Moszumański, op. cit., s. 94. 45 T. Jurga, Obrona Polski 1939, Warszawa 1990, s. 559.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

15

maszerujących w kierunku Warszawy oddziałów Armii „Poznań” i „Pomorze”. Dywizja

gen. Przyjałkowskiego przekroczyła tę rzekę 17 września pod Witkowiczami i Brocho-

wem46. W wyniku walk stoczonych pod Brochowem z 4 Dywizją Pancerną, została od-

rzucona do północnej części Puszczy Kampinoskiej47. Gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba

wspominał o wysokich stratach tej wielkiej jednostki piechoty poniesionych od bomb

Luftwaffe, których głównym celem były przeprawy na Bzurze. Po czym dodał: Brawu-

rowo broniła przepraw bateria przeciwlotnicza 15 d.p., ale gdy w godzinach południo-

wych brakło jej amunicji48, umilkła i wtedy cała masa lotnictwa, całkowicie na nic nie

narażona, rzuciła się na nas, niby jastrząb na gromadę bezbronnych kurcząt49. Rozpro-

szone oddziały gen. Przyjałkowskiego 18 września skoncentrowały się w rejonie Ka-

zuń–Cybulice. W nocy z 19 na 20 odmaszerowały przez Sieraków, Laski w kierunku

Warszawy50. Pod Laskami z 21 na 22 września napotkały przeważające siły niemieckie.

Wobec tego gen. Przyjałkowski przeszedł na Bielany i Wawrzyszczew. 22 września 15

Dywizja Piechoty Wielkopolskiej została wycofana do Warszawy i podporządkowana

dowódcy Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliuszowi Rómmlowi. Wówczas obsadziła

odcinek w rejonie Powązek51. Wraz z oddziałem, lecz bez uzbrojenia, por. Neugebauer

dotarł do stolicy Polski. Pod naporem ognia artylerii oraz lotnictwa niemieckiego52 28

września gen. Kutrzeba podpisał kapitulację Warszawy.

3. W OFLAGACH 1939–1945

Por. Neugebauer dostał się do niewoli 1 października 1939 r. Jedenaście dni

później został osadzony w Oflagu XI B Braunschweig (Brunszwik) w Saksonii. Oprócz

rutynowych czynności obozowych, takich jak np. apal poranny oraz modlitwa, oficero-

wie organizowali kursy nauki języków obcych oraz stenografii. Ponadto spędzali czas

na czytaniu, pisaniu oraz grze w karty i szachy. Wolny czas sprzyjał refleksji. Zadawa-

no sobie pytanie, co było przyczyną klęski? Niejednokrotnie padały słowa zawodu,

oskarżenia oraz zdrady53. Od 28 listopada tego roku przetrzymywano go w Oflagu XII

A Hadamar położonym w zachodnich Niemczech54. Następnie trafił do Oflagu VII A

Murnau rozlokowanego przy szosie Monachium–Innsbruck w Górnej Bawarii (nr je-

46 T. Kutrzeba, Bitwa nad Bzurą (9–22 września 1939 r.), Warszawa 1957, s. 140, 151, 163, 165, 179;

R. Abraham, Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury, Warszawa 1969, s. 191, 196, 211, 220–221,

223; Z. K. Nowakowski, Okres wojenny w Polsce w 1939 r., [w:] Wspomnienia z wrześniowych dni.

Wielkopolanie o kampanii wojennej 1939, wybór i oprac. E. Makowski, Poznań 1975, s. 254; Boje

polskie 1939–1945, red. E. Michalak, Warszawa 2009, s. 71. 47 T. Jurga, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 r., t. 7, Warszawa 1975, s. 230. 48 O braku amunicji przeciwlotniczej w tym okresie walk vide Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie

światowej, t. I, Kampania wrześniowa 1939, cz. 3, Przebieg działań od 9 do 14 września, Londyn

1959, s. 659–662. 49 T. Kutrzeba, op. cit., s. 167. 50 M. Porwit, Warszawa jako baza operacyjna (10–21 września), [w:] Obrona Warszawy 1939 we

wspomnieniach, wybór i oprac. M. Cieplewicz, E. Kozłowski, Warszawa 1984, s. 249–251. 51 M. Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, t. 3, Bitwy przebojowe

i obrona bastionów, Warszawa 1983, s. 346–348. 52 F. Halder, Dziennik wojenny, t. I, Warszawa 1971, s. 114. Autor pod datą 24 IX 1939 r. zanotował, że

jednym z głównych celów Luftwaffe w Warszawie było rozbicie artylerii przeciwlotniczej. 53 A. Bukowski, Za drutami oflagów. Dziennik oficera 1939–1945, Warszawa 1993, s. 39 i n. 54 W 1942 r. został przemianowany na Oflag XII B.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


16

niecki 1059)55. Najstarszym obozu był gen. dyw. Tadeusz Piskor, a po jego przeniesie-

niu, od stycznia 1940 r. gen. bryg. Antoni Szylling56. Od połowy 1942 r. funkcję tę

sprawował gen. Rómmel, który swoim zastępcą wyznaczył gen. Kutrzebę. Natomiast

głównym mężem zaufania był znany por. Neugebauerowi z Torunia płk Józef Korycki.

W obozie tym oficerowie dużą wagę przykładali do pracy oświatowo–kulturalnej. Jej

przejawem było tworzenie kół grupujących oficerów z danego regionu Polski. Jednym z

prężniej działających było Koło Pomorzan57. Prowadzono również ożywioną działal-

ność konspiracyjną. Nawiązano kontakt z Komendą Główną Armii Krajowej, a przez

przemycone radia odbierano wiadomości z Zachodu58.

Obóz został wyzwolony 29 kwietnia 1945 r. przez amerykańską 12 Dywizję

Piechoty z 3 Armii59. Po objęciu komendy Amerykanie przeprowadzili ewidencję

wszystkich oficerów. Wydali im przepustki uprawniające do wychodzenia poza obóz.

11 maja w obozie bawił dowódca II Korpusu Polskiego gen. dyw. Władysław Anders.

Generał poinformował oficerów, że ich pobyt w obozie może się przedłużyć o kilka

miesięcy. Nic więc dziwnego, że wśród nich zapanował nastrój przygnębienia. Pogłę-

biał go fakt, że w Warszawie władzę sprawował powolny Józefowi Stalinowi komuni-

styczny Rząd Tymczasowy. Z ponad 5000 oficerów ok. 2000 zdecydowało się wstąpić

do II Korpusu Polskiego, zaś ok. 1000 wróciło do Polski60.

Sądzić można, że także por. Tomasz Neugebauer uległ tej rozterce. Trudno do-

ciec, jaką wówczas podjął decyzję. Na obecnym etapie badań dalsze jego losy pozostają

nieznane.

Tabela 6. Absolwenci Szkoły Podchorążych Artylerii mianowani w 1935 r. (XII promocja) do

stopnia podporucznika ze starszeństwem 15 X 1935 r.

Lokata Imię i nazwisko Lokata Imię i nazwisko Lokata Imię i nazwisko

1 Andrzej Malewski 48 Franciszek Dwer 95 Zygmunt Borewicz

2 Apoloniusz Zawilski 49 Alfred Nowakowski 96 Stanisław

Przelaskowski

3 Kazimierz Okoń 50 Marian Goczyła 97 Alfred Lewandowski

4 Antoni Górzyński 51 Roman Barbacki 98 Kazimierz Rzaniak

5 Władysław Morawski 52 Stanisław Hrzebiczek 99 Kazimierz

Zborowski

6 Ewaryst Stasiński 53 Zygmunt Podwyszyński 100 Franciszek Zyśko

7 Jerzy Filutowski 54 Józef Okulewicz 101 Tadeusz Rudkowski

8 Franciszek Olsztyński 55 Leopold Galocz 102 Henryk Jonke

55 CMJW, Wast–Oflag XI B, 1.6; idem, Wast–Oflag XII A 1.1a. 56 W. Karbowski, Ruch oporu w Oflagu VII A Murnau, WPH, nr 4, Warszawa 1984, s. 167 i n. 57 A. Bukowski, op. cit., s. 324 i n.; F. Bornstaedt, W. Karbowski, Konspiracyjna organizacja wojskowa

w Oflagu VII A w Murnau, WPH, nr 4, Warszawa 1979, s. 85 i n. 58 A. Pragłowski, Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia, Londyn 1968, s. 221. 59 B. Polak, Generał Stanisław Taczak 1874–1960, Poznań 1988, s. 157. 60 J. Stępień, Wspomnienia z Murnau, Tarnobrzeskie Teki Historyczne, nr 30, Tarnobrzeg 2008, s. 111.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

17


9 Adam Stec 56 Tadeusz Kupczyński 103 Władysław

Jaworowski

10 Feliks Cieślewicz 57 Mieczysław Zieliński 104 Antoni Borusewicz

11 Tadeusz Walużyniec 58 Jan Błaszczyna 105 Józef Misztal

12 Kazimierz Bendisz 59 Edward Maciaszczyk 106 Antoni Ilkiewicz

13 Władysław Fazan 60 Mieczysław Trojanowski 107 Antoni Wądolny

14 Kazimierz Hejda 61 Andrzej Doroszewski 108 Jerzy Łukaszewicz

15 Wiktor Pławiński 62 Kazimierz Pancerz 109 Ryszard Harlfinger

16 Tadeusz Małachowski 63 Henryk Jabłoński 110 Jan Iwanowski

17 Eugeniusz Niemunis 64 Józef Kornat 111 Ewald Powalski

18 Jerzy Smykowski 65 Józef Sokołowski 112 Roman Zwil

19 Władysław Koziula 66 Adolf Młodnicki 113 Wacław Obszyński

20 Stefan Mich 67 Stanisław Łasłowski 114 Tadeusz Agopsowicz

21 Czesław

Tomaszewski 68 Henryk Ulbrich 115 Wilhelm Kosiński

22 Bolesław Kolpy 69 Bohdan Tworzyański 116 Leonard Popławski

23 Witold Szredzki 70 Franciszek Miszczak 117 Edmund Górecki

24 Jan Szantyr 71 Janusz Spiechowicz 118 Józef Siennicki

25 Józef Dac 72 Eugeniusz Olszewski 119 Bohdan Szparling

26 Antoni Kuźmiński 73 Maksymilian Czarnecki 120 Zygmunt Wośko

27 Aleksander

Chełstowski 74 Marian Bachmatiuk 121 Henryk Baczyński

28 Mieczysław Woiński 75 Ksawery Dokurno 122 Jan Jankowski

29 Stanisław Pokorny 76 Mieczysław Głuchowski 123 Aleksander

Dąbrowski

30 Władysław Żyromski 77 Tomasz Neugebauer 124 Zbigniew

Nowakowski

31 Józef Kasprzycki 78 Edward Witkowski 125 Jerzy Olszewski

32 Jerzy Kijuć 79 Józef Wojciechowski 126 Bohdan Burbo

33 Stanisław

Romanowicz 80 Jerzy Malionowski 127 Józef Pepłowski

34 Emilian Schöttel 81 Mieczysław Koćwin 128 Aleksander Mulart

35 Zygmunt Tazbir 82 Franciszek Sobecki 129 Jerzy Kulik

36 Ottokar Brzezina 83 Andrzej Uziembło 130 Leon Witkowski

37 Leon Hyży 84 Bernard Zieliński 131 Eugeniusz Walczak

38 Józef Żarek 85 Józef Burdyn 132 Stanisław Oziembło

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-


18


39 Jan Świeczkowski 86 Kazimierz Kasperkiewicz 133 Eugeniusz Małecki

40 Stanisław Chyla 87 Marian Kucharski 134 Władysław

Jagodziński

41 Józef Rzepecki 88 Zygmunt Peitler 135 Zygmunt

Zwolanowski

42 Bolesław Rudnicki 89 Albin

Gruchała–Węgierski 136 Ludwik Gołębiowski

43 Józef Kopeć 90 Zenon Miętowicz 137 Tadeusz Kozioł

44 Bronisław Weber 91 Stanisław Kurpiel 138 Henryk Ostrowski

45 Józef Kotwicz 92 Franciszek Wojtczak 139 Bonifacy Adamski

46 Franciszek

Pietkiewicz 93 Tadeusz Bobrowski 140

Władysław

Moszczeński

47 Józef Łukaszewicz 94 Tadeusz Kwieciński 141 Ludwik Kotlarz


PODSUMOWANIE

W prezentowanym artykule autor przedstawił postać por. Tomasza Neugebaue-

ra. Oficer ten wywodził się z polskiej chłopskiej rodziny kresowej. W 1932 r. wstąpił do

szkoły wojskowej, a trzy lata później został mianowany do stopnia podporucznika. Do

wybuchu wojny służył w 8 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej w Toruniu.

W kampanii polskiej 1939 r. brał udział w obronie Warszawy, a po jej kapitulacji trafił

do niemieckich obozów jenieckich.

LIEUTENANT TOMASZ NEUGEBAUER (1911– ?). OFFICER OF 2ND

REPUBLIC OF POLAND. CONTRIBUTION TO BIOGRAPHY

Summary

In the article the author focuses on Lt. Tomasz Neugebauer. This officer came from the Polish

peasant borderland family. In 1932 he joined a military school, and three years later he was

promoted to a lieutenant. Almost until the outbreak of the war he served in the 8 Anti–aircraft

Artillery Division in Torun. In the Polish campaign of 1939 he took part in the defense of War-

saw, and after the capitulation he was sent to German POW camps.

Keywords: Neugebauer Tomasz, officers of 1932–1945, biographies

NOTA BIOGRAFICZNA

dr Waldemar JASKULSKI podoficer służby stałej; pełniący służbę w Centrum

Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia im. gen. Józefa Bema w Toruniu. W 2009 r. uzyskał

stopień doktora na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

Waldemar JASKULSKI

19

Toruniu. Członek Stowarzyszenia Miłośników Artylerii i Militariów. Jego zaintereso-

wania skupiają się na korpusie oficerskim armii II Rzeczypospolitej. Autor artykułów

dotyczących tej tematyki oraz prac: Komendanci Obozu Szkolnego Artylerii/Centrum

Wyszkolenia Artylerii (1922–1927–1939). Zarys biografii, Toruń 2012; Pułkownik Józef

Korycki. Tatarski artylerzysta II Rzeczypospolitej. (Zarys biografii), Wrocław 2012;

Generał brygady Józef Konstanty Olszyna–Wilczyński (1890–1939), Włocławek 2013.

This

cop

y is

for p

erso

nal u

se o

nly

- dis

tribu

tion

proh

ibite

d.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

T

his

copy

is fo

r pe

rson

al u

se o

nly

- di

strib

utio

n pr

ohib

ited.

-

This copy is for personal use only - distribution...

Documents

Transcript of This copy is for personal use only - distribution...