Teoretyczne podstawy działań profilaktycznych - teorie psychopołeczne

TEORETYCZNE PODSTAWY

DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH

PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY PROFILAKTYKI

Opracowała: Dorota Oboza

Opracowała: Dorota Oboza 2

CO TO JEST PROFILAKTYKA ?

PROFILAKTYKA

TO ZAPOBIEGANIE

PROBLEMOM

ZANIM ONE WYSTĄPIĄ !!!


DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA

TAK, ALE JAKA?


PROFILAKTYKA NEGATYWNA – defensywna

PROFILAKTYKA POZYTYWNA – ofensywna

Profilaktyka negatywna

• Działalność defensywna

• Negatywny przekaz „nie rób tego” „unikaj tamtego”

• Punktem wyjścia są czynniki ryzyka

• Dąży do eliminowania czynników ryzyka

Profilaktyka pozytywna• Działalność ofensywna • Wzmacnianie umiejętności

i innych zasobów• Punktem wyjścia jest teoria

zachowań problemowych, przywiązania, społecznego uczenia się, koncepcja resilience i salutogenezy

• Dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka i czynników chroniących

• Propaguje rozwiązania systemowe


TERMINOLOGIA

• ZACHOWANIA PROBLEMOWE / RYZKOWNE

• CZYNNIKI CHRONIĄCE

• CZYNNIKI RYZYKA

• RESILIENCE

• UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE


ZACHOWANIA PROBLEMOWE / RYZYKOWNE

TO TAKIE DZIAŁANIA CZŁOWIEKA, KTÓRE NIOSĄ WYSOKIE RYZYKO NEGATYWNYCH KONSEKWENCJI

ZARÓWNO DLA JEGO ZDROWIA FIZYCZNEGO I PSYCHICZNEGO,

JAK I DLA JEGO OTOCZENIA SPOŁECZNEGO

/K. Ostaszewski 2003/


NAJPOWAŻNIEJSZE ZACHOWNIA RYZYKOWNE WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY:

• palenie tytoniu

• picie alkoholu

• używanie narkotyków

• wczesna aktywność seksualna

• zachowania agresywne i przestępcze

• porzucanie nauki szkolnej

• ucieczki z domu

• stosowanie ryzykownych diet


Po co młodzi ludzie

zachowują się ryzykownie ?


ZACHOWANIA RYZYKOWNE MAJĄ ZNACZENIE ROZWOJOWE

Teoria zachowań problemowych (Jessor & Jessor 1977)

CZYLI UMOŻLIWIAJĄ:

• ZASPOKOJENIE NAJWAŻNIEJSZYCH POTRZEB PSYCHOLOGICZNYCH: MIŁOŚCI, AKCEPTACJI, UZNANIA, BEZPIECZEŃSTWA, PRZYNALEŻNOŚCI

• REALIZACJĘ WAŻNYCH CELÓW ROZWOJOWYCH: OKREŚLENIE WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI, UNIEŻALEŻNIENIE OD DOROSŁYCH

• RADZENIE SOBIE Z PRZEŻYWANYMI TRUDNOŚCIAMI ŻYCIOWYMI, NP. LĘKIEM I FRUSTRACJĄ


ZASADY ZACHOWAŃ RYZKOWNYCH

• Są szczególnie szkodliwe dla osób młodych oraz niedojrzałych emocjonalnie

• Motywy podejmowania różnych zachowań ryzykownych są podobne

• Niektóre typy zachowań inicjują lub torują drogę innym

• Mogę się nawzajem zastępować

• Najczęściej ze sobą współwystępują

• Wiele dysfunkcji osobowościowych powstałych w wyniku wczesnego wchodzenia w zachowania ryzykowne utrzymuje się i pogłębia przez całe życie

• Są nieprawidłowymi sposobami przystosowania się


PROFILAKTYKA OPARTA NA TEORII ZACHOWAŃ PROBLEMOWYCH

• WSPIERA POZTYWNY ROZWÓJ MŁODZIEŻY

• POMAGA ZROZUMIEĆ CZEMU SŁUŻĄ ZACHOWANIA PROBLEMOWE

• POMAGA ZASPOKAJAĆ POTRZEBY ŻYCIOWE W PRAWIDŁOWY SPOSÓB. KSZTAŁTUJE UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE

• POKAZUJE ALTERNATYWY I STWARZA MOŻLIWOŚCI

• PODEJMUJE WCZESNĄ INTERWENCJE PROFILAKTYCZNĄ


TEORIA

CZYNNIKÓW RYZYKA

I CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH

ZADANIA PROFILAKTYKI

• ELIMINACJA LUB REDUKCJA CZYNNIKÓW RYZKA

• WZMACNIANIE CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH


CZYNNIKI RYZYKA/K. Ostaszewski/

CZYM SĄ CZYNNIKI RYZYKA?

Czy są przyczynami chorób, zaburzeń, dysfunkcji?

NIE !

Są predykatorami – zapowiadają i zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, zaburzenia, dysfunkcji.

GRUPY CZYNNIKÓW RYZKA

• RODZINNE

• SZKOLNE

• RÓWIEŚNICZE

• INDYWIDUALNA

• ŚRODOWISKOWE



CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE Z RODZINĄ I RODZICAMI

• Alkoholizm lub inne uzależnienia rodziców

• Wychowanie skrajnie restrykcyjne lub skrajnie liberalne

• Nieprawidłowa realizacja ról rodzicielskich – wrogość wobec dziecka, emocjonalne odrzucenie, niespójne i niekonsekwentne postępowanie, brak nadzoru

• Chroniczne konflikty rodzinne z udziałem dziecka – wrogość między rodzicami

• Negatywne wzory starszego rodzeństwa

CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE ZE SZKOŁĄ I NAUKĄ SZKOLNĄ

• Niepowodzenia w szkole

• Negatywny stosunek do obowiązków szkolnych – wagary, nieodrabianie prac domowych, negatywny stosunek do nauczycieli

• Problemy z zachowaniem w szkole

• Niewystarczający czas poświęcony na zdania domowe – spędzanie czasu wolnego poza domem bez opieki



CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE Z RÓWIEŚNIKAMI

• Rówieśnicy, którzy przejawiają zachowania ryzykowne

• Spostrzeganie u znaczących rówieśników aprobaty dla używanych substancji psychoaktywnych – u dziecka buduje się przekonanie, że oczekują tego od niego

CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANEZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM

• Niekorzystne warunki ekonomiczne

• Niski poziom nauczania i opieki w szkole

• Wysoka dostępność substancji psychoaktywnych dla młodzieży

CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE INDYWIDUALNOŚCIĄ CZŁOWIEKA

• Wczesny wiek inicjacji nikotynowej i alkoholowej

• Inne wczesne zachowania ryzykowne

• Pozytywne oczekiwania dotyczące skutków używania substancji psychoaktywnych

• Duże zapotrzebowanie na stymulacje – potrzeba wrażeń

• Wysoka tolerancja na alkohol – bez wyraźnych konsekwencji


CZYM SĄ CZYNNIKI CHRONIĄCE ?

Czy są odwrotnością czynników ryzyka?

Na przykład: zła rodzina - dobra rodzina


CZYNNIKI CHRONIĄCE

• SILNA WIĘŹ Z RODZINĄ

• ZAINTERESOWANIE NAUKĄ SZKOLNĄ

• REGULARNE PRAKTYKI RELIGIJNE

• SKŁONNOŚC DO RESPEKTOWANIA NORM, WARTOSCI I AUTORYTETÓW

• PRZYNALEŻNOŚC DO POZYTYWNEJ GRUPY RÓWIEŚNICZEJ


Jak działają czynniki chroniące? Model redukowania ryzyka

Garmezy et al. (1984), Zimmerman & Arunkumar (1994)

Czynniki chroniące stanowią swego rodzaju bufor redukujący wpływ czynników ryzyka, modyfikują (zmniejszają) ich wpływ

Koledzy używający

substancji

Używanie substancji

Asertywność w kontaktach zrówieśnikami

Czynnikryzyka

Czynnikchroniący


RESILIENCEODKRYCIE „RESILIENCE”

Klasyczne badania nad indywidualnymi różnicami w odporności na chroniczny stres wśród dzieci wychowujących się w niesprzyjających warunkach wykazały, że:

Istnieje grupa dzieci, która stosunkowo dobrze radzi sobie z niekorzystnymi warunkami życia

RESILIENCE” JAKO ELASTYCZNOŚĆ

• W fizyce termin „resilience” oznacza własność metalu, który po odkształceniu wraca do stanu wyjściowego

• elastyczność, sprężystość,

odbojność

Resilience jako (złożony) proces i splot czynników chroniących

• Odporność jest efektem nakładania się indywidualnych, rodzinnych i pozarodzinnych czynników chroniących M. Rutter (1985) i N. Garmezy (1985)

• Nie jest w związku z tym czymś absolutnym, co chroni przed wszystkim i bez względu na wszystko

• Resilience to nie jest „niezatapialność”


STRATEGIE POZYTYWNEGO ROZWOJU /K. Ostaszewski/

Trzy znaczące nurty pozytywnego rozwoju dzieci i młodzieży

• Rozwijanie indywidualnych potencjałów i zasobów (np. kształtowanie umiejętności życiowych)

• Praca nad relacjami z rodzicami i innymi znaczącymi osobami (np. rozwój umiejętności wychowawczych rodziców)

• Tworzenie przyjaznego środowiska społecznego (np. kluby młodzieżowe, dobry klimat szkoły)


UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE /K. Ostaszewski/

Umiejętności życiowe umożliwiają pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym radzimy sobie z zadaniami i wyzwaniami życia codziennego (WHO 2003)

Grupy umiejętności

• Porozumiewania się i relacji interpersonalnych

• Radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami oraz budowania własnej wartości

• Podejmowania decyzji i krytycznego myślenia


Metody pracy /K. Ostaszewski/

• Metody Podające

• Metody Aktywizujące

• Metody interaktywne

Nauczyciel-uczeń; komunikacja jednostronna. Bierna rola

uczniów w przyswajaniu wiedzy. Pogadanki, wykłady, filmy itp.

Nauczyciel-uczeń. Komunikacja dwustronna. Nauczyciel aktywizuje uczniów na zajęciach.Dyskusje prowadzone przez nauczyciela, quizy

gry i zabawy dydaktyczne, itd.

Nauczyciel inicjuje proces interakcji, porozumiewania się, dyskusji, stawiania i weryfikowania umiejętności, uczenia się

z kontaktach z innymi, np. sytuacjachzadaniowych itd.


Przykład – nauka asertywności/K. Ostaszewski/

• Metody Podające

• Metody Aktywizujące

• Metody interaktywne

Nauczyciel wykłada, czym jest asertywność, czym różni się od

agresywności i uległości. Rozdaje materiały pomocnicze

Nauczyciel organizuje ćwiczenie, w którym każdy uczeń ma bronić swojego balonika.

Następnie omawia, jak czuli się uczniowie, którym ktoś zniszczył balonik, itd. wyjaśnia czym jest asertywność

Nauczyciel wpierw uczy czym jest asertywność. A następnie tworzy sytuacje, w

których uczniowie mogą wykorzystać swoje umiejętności w zajęciach

z innymi uczniami


PODSUMOWANIE /K. Ostaszewski/

• Odkrycie „resilience” dało początek nowemu myśleniu w profilaktyce w kategoriach „pozytywnego rozwoju”

• Strategia pozytywnego rozwoju jest pomostem pomiędzy profilaktyką zagrożeń i promocją zdrowia psychicznego

• Jednym ze znaczących nurtów „pozytywnego rozwoju” jest kształtowanie umiejętności życiowych

• Kształtowanie umiejętności życiowych u uczniów stwarza okazję do stosowania innowacyjnych metod pracy (metod interaktywnych) i nowych koncepcji (łączenia promocji zdrowia psychicznego z profilaktyką zachowań problemowych)

Teoretyczne podstawy działań profilaktycznych - teorie psychopołeczne

Documents

Transcript of Teoretyczne podstawy działań profilaktycznych - teorie psychopołeczne