ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2015

Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 83 Nr kol. 1941

Stanisław MARCINIAK 1

Politechnika Warszawska 2

Instytut Organizacji Systemów Produkcyjnych 3

4

5

6

7

METODA WARTOŚCIOWANIA TECHNIKI: NARZĘDZIE 8

WSPIERAJĄCE ROZWÓJ I APLIKACJĘ INNOWACJI 9

Streszczenie. Artykuł przedstawia projekt metody wartościowania techniki 10

w warunkach przyjęcia paradygmatu opartego na równowadze zachowania praw 11

ekonomii oraz wymagań społeczeństwa i środowiska. Jest ona modyfikacją 12

metody zespolonej oceny efektywności przedsięwzięć techniczno-13

organizacyjnych (opracowanej przez autora w 1989 r.), co wynika z potrzeby 14

przyjęcia paradygmatów „nowej ekonomii”, w tym przede wszystkim aspektów 15

zrównoważonego rozwoju. W artykule zostały przedstawione zasady 16

wartościowania techniki, a także wymagania aplikacyjne stawiane przed metodą 17

oceny, procedury controllingowe oraz określono uwarunkowania sposobu 18

funkcjonowania metody oceny dla przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. 19

Słowa kluczowe: metoda, technika, wartościowanie, innowacja, controlling, 20

ocena, aplikacja. 21

TECHNOLOGY EVALUATION METHOD: TOOL SUPPORTED 22

THE DEVELOPMENT AND APPLICATION OF INNOVATION 23

Summary. The objective of the paper is to analyze the opportunity of design 24

of technology evaluation method in conditions when a paradigm based on the 25

balance of: economy, society, and environment is adopted. The proposed tool 26

bases on combined method of technical-organization projects assessment 27

(designed by the author in 1989) that was modified according to „new economics” 28

principles, especially balance development idea. Its evaluation methodology and 29

application requirements were described. The new controlling procedures and the 30

conditions of the use of the evaluation method were analyzed on example of 31

innovation projects. 32 33 Keywords: method, technology, evaluation, innovation, controlling, assessment, 34

application. 35

36

37

38

416 S. Marciniak

1. Zasady oceny wartościowania techniki 1

Celem artykułu jest próba udowodnienia tezy, że prawidłowe i obiektywne 2

wartościowanie techniki może się przyczynić do odkrycia efektywnego przedsięwzięcia 3

o charakterze rozwojowym, a następnie aplikacji innowacji. W literaturze przedmiotu można 4

znaleźć wiele różnych badań na temat: projektowania, weryfikacji funkcjonowania, 5

wdrażania, ewaluacji czy wyboru metod oceny [4]. W ramach wartościowania najczęściej 6

stosowane są metody: ekonomiczne (np. analiza wskaźnikowa), DEA [9], modele strategiczne 7

[8], modele rozmyte [1]. Mają one zarówno swoje zalety, jak i wady. 8

W artykule autor zmodyfikował znaną z literatury przedmiotu zespoloną metodę oceny 9

przedsięwzięć techniczno-organizacyjnych [7]. Została ona dokonana w warunkach przyjęcia 10

paradygmatów „nowej ekonomii”, to jest obowiązywania zasady zrównoważonego rozwoju 11

wyrażanego przez współzależność ekonomii, społeczeństwa oraz środowiska. 12

Zasady oceny wartościowania techniki mogą występować w kilku wymiarach, takich jak: 13

prakseologiczny, projektowy czy metodyczny. 14

Wymiar prakseologiczny wskazuje, że przeprowadzając proces oceny, należy 15

zabezpieczyć: 16

a) obiektywność oceny z punktu widzenia wielu płaszczyzn (przekrojów) – przede 17

wszystkim społecznego, środowiskowego i ekonomicznego, 18

b) przestrzeganie ujęcia całościowego oceny oddziaływania projektu, a także 19

kompleksowość i zespołowość ocen cząstkowych (ujęcie holistyczne), 20

c) w procesie wyboru pozytywne oddziaływanie metody oceny na racjonalność 21

projektowanej i wdrażanej innowacji technicznej bądź organizacyjnej 22

(w przekroju makro i mikro), 23

d) przestrzeganie typowej dla metod oceny procedury obejmującej pięć sekwencyjnych 24

etapów. 25

Wymiar projektowy dotyczy rozwiązania i uszczegółowienia procedury projektowania 26

i w przypadku metody wartościowania techniki obejmuje pięć zasad (działań) sekwencyjnych 27

projektowania. Są nimi: 28

a) identyfikacja podmiotu badania, która obejmuje opracowanie całościowej charakterystyki 29

zjawiska, przedsięwzięcia, procesu, 30

b) uporządkowanie ważności cech według przyporządkowanych wag ze względu na cel 31

wartościowania, 32

c) przegląd możliwych metod oceny, 33

d) wybór metody oceny, 34

e) przeprowadzenie oceny. 35

Struktura procedury postępowania ma charakter uniwersalny i jest możliwa 36

do wykorzystania w przypadku wielu rodzajów procesów i przedsięwzięć o charakterze 37

Metoda wartościowania techniki… 417

produkcyjnym i usługowym, także w przypadku przyjęcia rozumienia ontologicznego 1

nowoczesnych i złożonych przedsięwzięć technicznych 2

Zasady procesu wartościowania obejmują nie tylko etapy postępowania w procesie oceny 3

i samą charakterystykę procesu oceny. Zasady mogą występować również w wymiarze 4

metodycznym. Do tego typu zasad możemy zaliczyć uwzględnienie w procesie 5

wartościowania: 6

a) specyfiki poddanego wartościowaniu przedsięwzięcia technicznego lub techniczno-7

organizacyjnego, szczególnie ze względu na poziom złożoności oraz nowoczesności, 8

ale również wielkości i znaczenia gospodarczego, 9

b) okresu eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia (produktu), 10

c) specyfiki społeczno-kulturowej użytkowników zrealizowanych i wdrożonych 11

do eksploatacji rozwiązań projektowych. 12

Wymienione zasady w wymiarze metodycznym są typowe dla ujęcia ontologicznego1. 13

2. Idea metody wartościowania techniki 14

Idea metody wartościowania techniki składa się z dwóch elementów, którymi 15

są określenie i przyjęcie: 16

struktury zmodyfikowanej zespolonej metody oceny innowacji technicznych (rys. 1), 17

procesu wartościowania przedsięwzięć innowacyjnych o charakterze technicznym 18

i organizacyjnym (rys. 2). 19

Metoda składa się z sześciu modułów. Tworzą one poszczególne zbiory mierników. 20

Struktura obejmuje następujące moduły: 21

1. mierników fragmentarycznych (odcinkowych) prostych (MOP) – zbiór mierników 22

charakteryzujących podstawowe wielkości ekonomiczne związane z procesem 23

produkcyjnym, tj.: urządzenia techniczne i technologiczne, wszelkiego rodzaju materiały 24

i surowce, czynnik ludzki itp.; 25

2. mierników fragmentarycznych (odcinkowych) złożonych (MOZ) – zbiór mierników 26

charakteryzujących relacje pomiędzy podstawowymi wielkościami ekonomicznymi 27

charakteryzującymi produkcję, tj.: uzbrojenie pracy, materiałochłonność, pracochłonność, 28

wydajność, produktywność itp.; 29

3. mierników syntetycznych (MS) – zbiór mierników charakteryzujących w sposób 30

całościowy proces produkcyjny oraz jego rezultaty, tj.: koszty w różnych przekrojach, 31

wynik finansowy, różne odmiany zysków itp. Powinny one w szczególny sposób 32

1 Ontologia – odróżniona od metafizyki nauka empiryczna, która w analizie zawartości idei odkrywa i ustala

czyste możliwości oraz konieczne związki między czystymi jakościami idealnymi – por. Wielka encyklopedia

PWN. PWN, Warszawa 2005. Tom 12, s. 466.

418 S. Marciniak

uwzględniać poziom oraz specyfikę rozwiązania technicznego, np. przez zróżnicowane 1

opodatkowanie wyniku finansowego, co w konsekwencji określa wielkość zysku. 2

3

Zesp

olon

a oc

ena

efek

tyw

nośc

i

1.MOP 2.MOZ

5.PT-U 6.PS-Ś

3.MS

4.POI

Oce

na

efek

tyw

nośc

i

kom

plek

sow

ej -

proj

ekto

wan

ia,

wdr

ażan

ia i

eksp

loat

acji

Oce

na

efek

tyw

nośc

i

ekon

omic

znej

wyt

war

zani

a

gdzie:

MOP – moduł mierników fragmentarycznych

(odcinkowych) prostych

MOZ – moduł mierników fragmentarycznych

(odcinkowych) złożonych

MS – moduł mierników syntetycznych

POI- moduł preferencyjnych mierników

innowacji (inwestycji)

PT-U – moduł parametrów techniczno-

użytkowych

PS-Ś – moduł parametrów społeczno-

środowiskowych 4

Rys. 1. Struktura zmodyfikowanej zespolonej metody oceny techniki 5 Fig. 1. The structure of the modified complex method of assessment techniques 6 Źródło: Opracowanie własne. 7

1. Identyfikacja- opracowanie

całościowej charakterystyki

zjawiska/przedsięwzięcia/

procesu

Oddziaływanie

paradygmatów zewnętrznych

dotyczących zachowania

-środowiska,

-człowieka,

-prawa / polityki

Oddziaływanie

paradygmatów wewnętrznych

dotyczących zachowania

poziomu

- parametrów technicznych

- parametrów użytkowych

2. Uporządkowanie

charakterystyki ze względu na

cel wartościowania

3. Przegląd możliwych metod

oceny

4. Wybór metody oceny

5. Ocena

(najczęściej alternatywna)

zjawiska / przedsięwzięcia/

procesu

Preferencje wynikające z

paradygmatów wartościowania

przyjętych w ekonomii i zarządzaniu

8 9 Rys. 2. Proces wartościowania przedsięwzięć technicznych i techniczno-organizacyjnych 10 Fig. 2. The process of evaluation of technical projects and technical-organizational 11 Źródło: Opracowanie własne. 12

13

4. preferencyjnych mierników innowacji (inwestycji2) (POI) – zbiór mierników 14

charakteryzujących (oceniających) rozwiązanie innowacyjne, które ma formę 15

przedsięwzięcia inwestycyjnego, uwzględniające politykę społeczno-gospodarczą danego 16

państwa wyrażoną przez: obciążenia podatkowe, subwencje i dotacje, politykę fiskalną 17

i pieniężną itp. Do determinant wielkości mierników innowacyjnych (wskaźników) 18

zaliczmy przykładowo: stopy procentowe, progi i stopy podatkowe itp.; 19

5. moduł parametrów techniczno-użytkowych (PT-U) – zbiór mierników 20

charakteryzujących wynik produkcji lub usług wykorzystujący do opisu głównie 21

parametry użytkowe (eksploatacyjne) tj.: funkcjonalność, uniwersalność, trwałość, koszt 22

2 Przez pojęcie inwestycji rozumiemy nośnik innowacji bądź innego przedsięwzięcia technicznego w postaci

rzeczowo-finansowej.

Metoda wartościowania techniki… 419

użytkowania itp. Są to typowe atrybuty ontologiczne, między którymi występują relacje 1

i zdarzenia przebiegające zgodnie z zaobserwowanymi wcześniej regułami; 2

6. moduł parametrów społeczno-środowiskowych (PS-Ś) – zbiór mierników 3

charakteryzujących oddziaływanie wyrobu lub usługi na wybrane parametry społeczne 4

i środowiskowe. Parametry te są również atrybutami, lecz nie wyniku działania, ale 5

istniejącego wcześniej stanu otoczenia społeczno-przyrodniczego. Ich przestrzeganie 6

powinno zabezpieczyć właściwe funkcjonowanie w przyszłości tegoż otoczenia. 7

Tu również przestrzegane jest podejście ontologiczne mające odzwierciedlenie 8

w obserwowaniu relacji i zdarzeń przebiegających zgodnie z zaobserwowanymi 9

wcześniej regułami i ewentualnej reakcji na zachodzące zmiany, jeżeli są one niezgodne 10

z pożądanym stanem zarówno gospodarki, społeczeństwa, jak i środowiska. 11

Aby móc adaptować w praktyce do specyfiki przedsiębiorstw tak rozumianą metodę 12

wartościowania techniki, należy określić i przestrzegać jej cech. Cechami tymi są przede 13

wszystkim: pełność, kompleksowość i ciągłość, stosowane zarówno w podejściu do samego 14

podmiotu ocenianego, jak i do przyjętej metody oceny. 15

3. Obszar oddziaływania zmodyfikowanej zespolonej metody oceny 16

Aby wybrać metodę oceny techniki, najpierw należy określić obszar, który na nią 17

oddziałuje oraz sposób tego oddziaływania. W niniejszym artykule sposób oddziaływania 18

został zaprezentowany w ujęciu systemowym. 19

Na rysunku 3 przedstawiono sposób systemowego oddziaływania kategorii syntetycznych, 20

jakimi są społeczeństwo, środowisko, makro- i mikroekonomia, na wykorzystywane metody 21

wartościowania techniki. Oddziaływanie kategorii syntetycznych wyrażane przez dynamikę 22

ich zachowań powinno i musi znaleźć swoje odbicie w wykorzystywanej metodzie 23

wartościowania. Między innymi zaproponowana modyfikacja metody zespolonej powinna 24

umożliwić odzwierciedlanie w ocenie zachodzących zewnętrznie zachowań niezależnych od 25

metody i ocenianego podmiotu. Opisywana metoda spełnia w możliwie największym stopniu 26

przedstawione wcześniej determinanty i zasady. Metoda zespolona ma dwie główne cechy, 27

które zachęcają do jej stosowania, jakimi są kompleksowość oraz uporządkowany dobór 28

mierników zgodny z zasadami budowy modułów3. Struktura modułowa zmodyfikowanej 29

zespolonej metody oceny przedsięwzięć technicznych została przedstawiona na początku 30

artykułu, na rysunku 1. 31

32

3 Przez pojęcie modułu rozumiemy wydzielony element układu pełniący określoną funkcję, który może być

wymieniany na inny, pełniący tę samą funkcję, choć o odmiennej budowie wewnętrznej. Wykorzystywanie

modułu wymaga dokładnego opisu sposobu połączenia go z innymi modułami. Wielka encyklopedia PWN,

t. 17, Warszawa 2003, s. 566.

420 S. Marciniak

METODA

WARTOŚCIOWANIA

TECHNIKI

Oddziaływanie środowiska

Oddziaływanie makroekonomiczne

Oddziaływanie społeczne

Oddziaływanie

mikroekonomiczne

1 2 Rys. 3. Ujęcie systemowe metody wartościowania z kompleksowym uwzględnieniem oddziaływania 3

otoczenia zewnętrznego 4 Fig. 3. A systemic approach to the comprehensive evaluation methods taking into account the impact 5

of the external environment 6 Źródło: Opracowanie własne. 7

8

Zmodyfikowana zespolona metoda oceny przedsięwzięć technicznych uwzględnia ideę 9

podejścia ontologicznego, gdyż jest ona zgodna z zasadami formalizacji reprezentacji wiedzy. 10

Przyjęcie tego typu idei może się okazać szczególnie przydatne w przypadku złożonych 11

rozwiązań technicznych, np. z dziedziny informatyzacji. Stosowanie metody może również 12

ułatwić przetwarzanie wiedzy pomiędzy ludźmi i aplikacjami technicznymi. W przypadku 13

aplikacji charakteryzują ją też podstawowe kategorie formalne, to jest: klasy/koncepty, 14

obiekty (podmioty), relacje, atrybuty (cechy), zdarzenia (przypadki), reguły (zasady). 15

Prezentowana metoda oceny może ułatwić efektywne i wydajne przetwarzanie informacji, 16

a także stać się surogatem bardzo szerokiej i skomplikowanej wiedzy. Ma ona również 17

charakter deskryptywny. Może być ona użyteczna w obszarze projektowania, wdrażania 18

oraz eksploatacji rozwiązań technicznych, a także okazać się przydatna w wartościowaniu 19

techniki, produkcji, logistyki i innych obszarów praktyki gospodarczej. 20

4. Funkcjonowanie metody oceny 21

Ze względu na paradygmaty przyjęte przy projektowaniu, dotyczące podejścia 22

do wartościowania techniki, w dalszej części opracowania więcej miejsca poświęcono 23

modułom mierników PT-U i PS-Ś niż pozostałym. Szczególnie dokładnie zbadano elementy 24

otoczenia, które determinuje zarówno wybór mierników, jak i późniejszy ich poziom, oraz 25

przyszłą dynamikę zmian wyrażaną przez adekwatne dla nich wskaźniki. 26

Jak to wygląda w przypadku obu modułów, można zaobserwować, szczegółowo analizując 27

uwarunkowania funkcjonowania wybranych modułów (rys. 4). 28

29

Metoda wartościowania techniki… 421

OTO

CZE

NIE

DO

BÓR

MIE

RN

IKÓ

W

WAR

TOŚC

IOW

ANIE

WSK

AŹN

IKÓ

W

FUN

KCJO

NO

WAN

IE M

OD

UŁU

PAR

AMET

RÓ

W

TEC

HN

ICZN

O- U

ŻYTK

OW

YCH

(PT-

U)

W W

ARU

NKA

CH

RZE

CZY

WIS

TYC

H

POZIOM

TECHNIKI/

TECHNOLOGII

KONKURENCI

RYNEK

KONSUMENCI /

POZIOM

DOCHODÓW

SYSTEM

EKONOMICZNO-

FINANSOWY

SYSTEM PRAWNY

Sekw

ency

jna

wer

yfik

acja

Cią

głe

mon

ito-

row

anie

OTOC

ZENI

E

DOBÓ

R M

IERN

IKÓW

WAR

TOŚC

IOW

ANIE

WSK

AŹNI

KÓW

FUNK

CJON

OWAN

IE M

ODUŁ

U PA

RAM

ETRÓ

W

SPOŁ

ECZN

O-ŚR

ODOW

ISKO

WYC

H (P

S-Ś)

W W

ARUN

KACH

RZE

CZYW

ISTY

CH

POZIOM

SPOŁECZNO /

KULTUROWY

STAN

ŚRODOWISKA

RYNEK

KONSUMENCI /

POZIOM

DOCHODÓW

SYSTEM

EKONOMICZNO-

FINANSOWY

SYSTEM PRAWNY

Sekw

ency

jna

wery

fikac

ja

Ciąg

łe

mon

ito-

rowa

nie

1

Rys. 4. Uwarunkowania funkcjonowania modułów parametrów techniczno-użytkowych (PT-U) 2 i społeczno-środowiskowych 3

Fig. 4. Conditions of functioning modules of technical and operational parameters and socio- 4 environmental factors 5

Źródło: Opracowanie własne. 6 7

Struktura obu modułów mierników (PT-U i PS-Ś) może ulegać zmianie ze względu na: 8

zachodzący postęp techniczny i technologiczny, 9

specyfikę ocenianych produktów i usług z punktu widzenia wartościowanych cech, 10

zmianę pożądanego stanu wymagań środowiskowych, prawnych, kulturowych 11

i społecznych. 12

W ostatnich latach zmiany te występują często w coraz krótszych przedziałach czasu. Zwykle 13

mają również charakter turbulentny, co znacznie utrudnia uwzględnienie ich 14

w funkcjonującym systemie oceny. To z kolei zwiększa ryzyko uzyskania ze względu 15

na wykorzystywaną technikę niezadowalającego nas stanu społeczeństwa bądź środowiska. 16

Ciągłe wykorzystywanie modułów mierników PT-U i PS-Ś wymaga zastosowania 17

controllingu oraz przyjęcia jego filozofii. Możemy go zdefiniować jako system wzajemnie 18

zależnych zasad, metod, technik oraz przedsięwzięć służących wewnętrznemu systemowi 19

sterowania i kontroli, zorientowany na osiągnięcie założonego wyniku. Controlling może być 20

również rozumiany jako zintegrowany podsystem kierowania, planowania, kontroli 21

i informacji wspierający adaptację i koordynację całego systemu zarządzania4. Ideę 22

controllingu w swoich pracach przedstawiało wielu autorów, lecz w sposób najbardziej 23

jednoznaczny przedstawił ją B.R. Kuc, który pisze „że controlling jako płaszczyzna 24

integracyjna metod i technik zarządzania nie tylko pozwala szybko zidentyfikować miejsce 25

pojawienia się nieoczekiwanych zmian i ich przyczynę, lecz jest także pomocny 26

w podejmowaniu środków zaradczych. A w związku z takimi możliwościami controllingu 27

pojawiają się pomysły w rodzaju zarządzania przez controlling” [5, s. 21]. Takie koncepcje 28

mogą być również stosowane w przedsiębiorstwach produkcyjnych, które wykorzystują ideę 29

4 Por. definicje w [7, s. 14].

422 S. Marciniak

zrównoważonego rozwoju [3] i adaptują ją w trakcie realizacji przedsięwzięć o charakterze 1

innowacyjnym. 2

W czasie zarządzania produkcją, nie tylko w przypadku przyjęcia zasad ontologii, lecz 3

przede wszystkim przy przyjęciu zasad prakseologii, konieczne jest: 4

jednoznaczne określenie celów strategicznych i operacyjnych jednostki organizacyjnej, 5

zaplanowanie zadań ogólnych i szczegółowych oraz określenie związków między nimi 6

mogących wystąpić w czasie realizacji celów, 7

określenie sposobów ich wykonania, 8

określenie poziomu ryzyka. 9

Aby to osiągnąć, bardzo przydatne mogą się okazać zarówno zmodyfikowana zespolona 10

metoda oceny efektywności, jak i przyjęcie filozofii controllingowej dla okresu obejmującego 11

realizację celów, tj. wyznaczenie wielkości docelowych mierników (tabele 1 i 2). 12

Tabele 1 i 2 zawierają przykładowe podstawowe mierniki z grupy mierników techniczno-13

użytkowych oraz społeczno-środowiskowych. Zostały one zaprezentowane w sposób 14

uporządkowany według specyfiki lub rodzaju. Mają one charakter uniwersalny 15

w zastosowaniu. 16

W celu zweryfikowania funkcjonowania zmodyfikowanej zespolonej metody oceny 17

efektywności złożonych przedsięwzięć technicznych konieczne staje się przeprowadzenie 18

badań empirycznych na obiektach typu: inteligentne domy, nowoczesne zintegrowane 19

systemy produkcyjne czy też logistyczne. 20

21

Tabela 1 22

Przykładowa tabela controllingowa modułu mierników techniczno-użytkowych (PT-U) 23

Specyfika monitorowanych mierników

Wielkości (wartości) mierników/ harmonogram działań

wielkości docelowe

na koniec okresu t

(rok)

wielkości na koniec poszczególnych etapów

t1

(miesiąc/

kwartał)

t2

(miesiąc/

kwartał)

t3

(miesiąc/

kwartał)

t4=t

(miesiąc/

kwartał)

1. Mierniki parametrów technicznych

(projektowanie/produkcja)

1.1. Miernik wymogów materiałowych + + +

1.2. Miernik wymiarów (kształtu) + + +

1.3. Miernik siły (mocy) + + +

1.4. Miernik prędkości + + +

1.5. Miernik kompatybilności + + +

2. Miernik parametrów użytkowych (projektowanie/produkcja)

2.1. Miernik eksploatacji + + + + +

2.2. Miernik wydajności + + + + +

2.3. Miernik łatwości obsługi + + + + +

2.4. Miernik poziomu komplementarności + + + + +

2.5. Miernik trwałości + + + + +

3. Mierniki parametrów ekonomicznych (nakładowo-

kosztowych) (produkcja)

3.1. Miernik minimalnych nakładów ze względu na spełnianie

funkcji technicznych

+ + +

3.2. Miernik minimalnych nakładów ze względu na spełnianie

funkcji eksploatacyjnych

+ + +

3.3. Miernik niezbędnych kosztów funkcji użytkowej + + +

Uwaga: + określone zostały wartości miernika, tj. wskaźniki (parametry) 24 Źródło: Opracowanie własne. 25

26

27

Metoda wartościowania techniki… 423

Tabela 2 1

Przykładowa tabela controlingowa modułu mierników społeczno-środowiskowych (PS-Ś) 2

Uwaga: + określone zostały wartości miernika tj. wskaźniki (parametry) 3 Źródło: Opracowanie własne. 4

5. Określenie możliwości aplikacyjnych metody 5

Chcąc zaproponować metodę wartościowania przedsięwzięć technicznych wspierającą 6

rozwój i aplikację innowacji, należy zastanowić się, jakie warunki powinna ona spełniać, 7

aby była metodą charakteryzującą się powszechnym zastosowaniem. Wydaje się, 8

że dominującymi elementami warunkującymi preferowanie metody wartościowania 9

do praktycznego jej zastosowania są: 10

1. sposób podejścia do oceny zgodny z aktualnie obowiązującymi paradygmatami 11

w ekonomii i zarządzaniu, 12

Specyfika monitorowanych mierników

Wielkości (wartości) mierników/ harmonogram działań

wielkości

docelowe na

koniec

okresu t

(rok)

wielkości na koniec poszczególnych etapów

t1

(miesiąc/

kwartał)

t2

(miesiąc/

kwartał)

t3

(miesiąc/

kwartał)

t4=t

(miesiąc/

kwartał)

1. Mierniki społecznego aspektu komunikacji

1.1. Wartość inwestycji w ochronę środowiska naturalnego. + +

1.2. Poziom świadomości społecznej na temat relacji międzyludzkich, ochrony

środowiska itp. + +

1.3. Poziom wykorzystania Internetu (średni czas używania Internetu) + +

1.4. Stopień wykorzystania możliwości produktów (np. telefonów, komputerów

itp.) + +

2. Miernik społecznego aspektu rozwoju

2.1. Dostępność i jakość infrastruktury publicznej + +

2.2. Produkt PKB per capita w PPP (purching power parity – siła nabywcza

pieniądza) + + + + +

2.3. Poziom bezpieczeństwa publicznego + + + + +

2.4. Ilość wolnego czasu + +

2.5. Dostępność i jakość nowatorskich dóbr trwałego użytku + +

3. Mierniki stanu ochrony zdrowia

3.1. Poziom zachorowań (liczba nowych chorych/liczba ogółem) + +

3.2. Poziom umieralności (zgony/ liczba osób) + +

3.3. Poziom śmiertelności (zgony ze względu na choroby/liczba osób) + +

3.4. Poziom chorobowości (liczba chorych /liczba ogółem) + +

3.5. Średnia długość życia + +

4. Mierniki stanu przyrody

4.1. Stan lasów + + + + +

4.2. Stan gleby rolnej + + + + +

4.3. Dewastacje poindustrialne + + + + +

4.4. Poziom wykorzystania zasobów nieodnawialnych + + + + +

5. Mierniki jakości powietrza

5.1. Pył ogółem + + + + +

5.2. Dwutlenek siarki (SO2) + + + + +

5.3. Tlenki azotu (Nox) + + + + +

6. Mierniki jakości wody

6.1. Azot ogółem + + + + +

6.2. Fosfor ogółem + + + + +

6.3. Azotany

6.4. Natlenienie wody

6.5. Poziom pH wody

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

7. Mierniki zagospodarowania odpadów

7.1. Odpady tworzyw sztucznych + + + + +

7.2. Odpady rolno-spożywcze + + + + +

7.3. Odpady przyszpitalne

7.4. Odpady ogólno przemysłowe

7.5. Stopień przetworzenia odpadów

7.6. Stopień utylizacji odpadów

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

424 S. Marciniak

2. określenie obszaru oddziaływania przedsięwzięcia technicznego lub techniczno-1

organizacyjnego, który jest objęty oceną, a który z roku na rok ze względu 2

na globalizację ulega zmianie (głównie rozszerzeniu), 3

3. konieczność częstych zmian kryteriów doboru metod lub technik zarządzania 4

ze względu na potrzebę uwzględniania zachowania się otoczenia, które cechują szybkie 5

zmiany i coraz częściej globalny charakter5. 6

Chcąc spełnić wymieniane trzy determinanty, należy zauważyć, że wartościowanie 7

przedsięwzięć technicznych powinno cechować ujęcie całościowe (holistyczne), a także 8

kompleksowość i zespołowość6. 9

Możliwości aplikacyjne zmodyfikowanej metody zespolonej wspomagającej rozwój 10

i aplikację innowacji zależą od wielu zróżnicowanych czynników. Do nich zaliczamy: 11

1. rozumienie problematyki projektów innowacyjnych, 12

2. potencjał kadrowy umożliwiający efektywne i skuteczne zarządzanie, 13

3. zrozumienie i umiejętności rozwiązywania problemów ekonomicznych (efektywnościowych) 14

projektu, 15

4. uwarunkowania formalne (prawne i finansowe), szczególnie w obszarze innowacji. 16

Każde z wymienionych uwarunkowań wymaga od kadry zarządzającej projektami 17

technicznymi o charakterze innowacji posiadania: 18

a) odpowiednio wysokiego poziomu znajomości merytorycznej problematyki związanej 19

z projektem, 20

b) predyspozycji do projektowania i wdrażania nowych rozwiązań techniczno-21

organizacyjnych, 22

c) umiejętności „czytania” rynku z punktu widzenia klientów i konkurentów, 23

d) myślenia strategicznego, szczególnie z punktu widzenia realizowanej polityki 24

innowacyjnej. 25

Wydaje się, że dopiero równoczesne zabezpieczenie uwarunkowań aplikacyjnych metody 26

oraz cech kadry zarządzającej zapewnia skuteczne i efektywne wykorzystanie 27

zmodyfikowanej zespolonej metody wartościowania projektów technicznych 28

o charakterze innowacyjnym. 29

Analiza możliwości zastosowania, a także wyboru optymalnej metody wartościowania 30

rozwiązań technicznych i techniczno-organizacyjnych o charakterze innowacyjnym została 31

przedstawiona na rysunku 5. Rysunek ten pokazuje w sposób systemowy procedurę wyboru 32

metody oceny. 33

5 Na temat możliwie jak największego uwzględnienia różnych czynników w podejściu do wartościowania

przedsięwzięć technicznych i techniczno-organizacyjnych więcej w [7]. 6 Przez pojęcie ujęcia całościowego rozumiemy arystotelowski paradygmat, że całość zawsze poprzedza części,

czyli ujęcie całościowe ma zawsze pierwszeństwo w stosunku do ujęć częściowych, kompleksowość to objęcie

badaniem możliwie największej liczby składników oddziaływających na zjawisko (przedsięwzięcie),

zespołowość to połączenie bezpośrednie elementów systemu (np. elementów oceny) bez wykorzystania

elementów pośrednich – patrz: Wielka encyklopedia PWN, t. 4, Warszawa 2002, s. 136

Metoda wartościowania techniki… 425

Poziom rozumienia

problematyki projektów

Potencjał

kadrowy

Poziom rozumienia

strony ekonomicznej

projektu

Dopuszczalne metody

wartościowania

System

prawny

System

finansowy

Poziom znajomości

merytorycznej projektu

Predyspozycje do oceny

procesu projektowania

Predyspozycje do oceny

procesu wdrażania

Umiejętność analizy

rynku klientów

Umiejętność analizy

konkurencji

Myślenie strategiczne

Uwaru

nkow

ania

realiz

acji p

rojek

tu

Umiej

ętnoś

ci za

rządz

aniaZakres

zastoso-

wania

zmodyfi-

kowanej

zespolonej

metody

wartościo-

wania

techniki

CZYNNIKI

EZOGENICZNE

CZYNNIKI

ENDOGENICZNE

1 2 Rys. 5. Analiza możliwości zastosowania metody wartościowania 3 Fig. 5. Analysis of the applicability of the method of valuation 4 Źródło: Opracowanie własne. 5

6. Podsumowanie 6

Waga podjętej tematyki jest z roku na rok coraz większa. Wynika to z dużej intensywności 7

wdrażania nowych technik wytwarzania oraz nowych produktów i usług 8

z obszarów: informatyki, biomechaniki, komunikacji itp. Metoda oceny oparta na podejściu 9

ontologicznym i przyjmująca paradygmat równowagi ekonomii, społeczeństwa 10

i środowiska, będąca metodą kompleksową i uniwersalną, po opracowaniu teoretycznym 11

powinna być zaadaptowana przez organizacje jak najszybciej. Po podjęciu takiej decyzji 12

należy przeprowadzić badania jej funkcjonowania na możliwe reprezentacyjnej próbie 13

badawczej. Aby przyjęta w artykule teza została spełniona, metoda bezwzględnie powinna się 14

cechować: 15

1) w procesie oceny stosowaniem sposobu myślenia ex ante, 16

2) docenieniem w ocenie rozwiązań perspektywicznych o charakterze strategicznym, 17

3) uwzględnieniem w metodzie mierników parametrów innowacyjnych, 18

4) objęciem oceną możliwie szeroko rozumianego otoczenia. 19

Wymienione powyżej wymagania nie tylko powinny, lecz także muszą być spełnione, 20

aby zmodyfikowana zespolona metoda oceny efektywności techniki stała się inspiracją 21

do rozwoju i aplikacji innowacji. 22

426 S. Marciniak

Bibliografia 1

1. Abdel-Kader M.G., Dugdale D.: Evaluating investments in advanced manufacturing 2

technology: A fuzzy set theory approach. “British Accounting Review”, Vol. 33, 2001, 3

pp. 455-489. 4

2. Encyklopedia Gazety Wyborczej EGW. PWN, Warszawa 2005. 5

3. Głodziński E.: Design of controlling supported sustainability of manufacturing enterprises, 6

[in:] Emmanouilidis C., Taisch M., Kiritsis D. (eds.): Competitive Manufacturing for 7

Innovative Products and Services: Proceedings of the APMS 2012 Conference, Advances 8

in Production Management Systems. Springer Verlag, 2013, pp. 240-249. 9

4. Goyal S., Grover S.: Advanced manufacturing technology effectiveness: A review of 10

literature and some issues. “Journal Frontiers of Mechanical Engineering”, Vol. 7, No. 3, 11

2012, pp. 256-267. 12

5. Kuc B.R.: Kontroling narzędziem wczesnego ostrzegania. Wydawnictwo Menadżerskie 13

PTM, Warszawa 2006. 14

6. Marciniak S.: Controlling. Teoria. Zastosowania. DIFIN, Warszawa 2008. 15

7. Marciniak S.: Zespolona metoda oceny efektywności przedsięwzięć techniczno-16

organizacyjnych. WPW, Warszawa 1989. 17

8. Mohanty R.P, Deshmukh S.G.: Advanced manufacturing technology selection: a strategic 18

model for learning and evaluation. “International Journal of Production Economics”, 19

Vol. 55, 1998, pp. 295-307. 20

9. Sarkis J.: Evaluating flexible manufacturing systems alternatives using data envelopment 21

analysis. “The Engineering Economist: A Journal Devoted to Problems of Capital 22

Investment”, Vol. 43, 1997, pp. 25-47. 23

10. Wielka encyklopedia PWN. Warszawa 2002. 24

Abstract 25

The objective of the paper is to analyze the opportunity of design of technology 26

evaluation method in conditions when a paradigm based on the balance of: economy, society, 27

and environment is adopted. The proposed tool bases on combined method of technical-28

organization projects assessment (designed by the author in 1989) that was modified 29

according to „new economics” principles, especially balance development idea (correlations 30

between: society, environment, and economy). The methodology of technology evaluation 31

and application requirements of the proposed method were described. Comparing the old 32

method with new one the author removed some modules and added the social and 33

environmental measures. The new controlling procedures with formulas and names of 34

measures in the above mentioned areas were shown. The conditions of the use of the 35

evaluation method were analyzed on example of innovation projects. 36