Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej

NR 3296

Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej

pod redakcjąEwy Wąchockiej, Doroty Fox, Anety Głowackiej

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015

Redaktor serii: Studia o KulturzeDobrosława Wężowicz-Ziółkowska

RecenzentDariusz Kosiński

Wydawnictwo w ramach projektu „Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej”.Projekt współfinansowany z międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego.

Publication within the project „The theatre of local histories in Central Europe”The project is co-financed by the International Visegrad Fund.

Słowo wstępne (Dorota Fox, Aneta Głowacka, Ewa Wąchocka)

Małgorzata LeykoTeatralizacja historii lokalnych w  formacie R/W

Teatr miejsca / pamięć miejsca

Dorota FoxW kopalni i wokół kopalni. Przedsięwzięcia teatralne Sceny Propozycji działającej przy zabrzańskim Stowarzyszeniu „Pro Futuro”

Zbigniew Władysław SolskiNiskie Łąki Tymoteusza Karpowicza

Jacek MikołajczykCarmen wśród Ruin. Teatr w miejscu odzyskanym

Olga MaciupaTeatr NN jako alternatywne archiwum pamięci o Żydach w Lublinie

Mirosława KozłowskaOdzyskiwanie i  oswajanie historii Ziem Odzyskanych. Performatywne kreacje miejsca. Rekonesans

Tatjana LazorčákováMentalność i  atmosfera miejsca — teatralna autoidentyfikacja Ostrawy i  regionu ostrawskiego

Spis treści

9

13

27

39

61

71

89

50

6 Spis treści

Kama Pawlicka„Ten świat jest takim, jakim go czynimy”. Teatr Modrzejewskiej w  Legnicy jako medium historii i  tożsamości lokalnej

Andrzej BuckDramat lubuski w kontekście rekonstrukcji historii i przestrzeni lokalnych

Joanna BobulaPróba zachowania i popularyzacji kultury lokalnej w wielopokoleniowym Teatrze Huculskim

Mity i antymity lokalności

Ewa BalPerformowanie lokalności

Aneta GłowackaLokalność w budowaniu porozumienia z publicznością na Górnym Śląsku

Piotr DobrowolskiPrzed teatrem historia leży. Opowieści lokalne na scenach poznańskiego Teatru Nowego

Małgorzata Andrzejak ‑NowaraTożsamość i doświadczenie postpamięci na przykładzie Dwunastu stacji Mikołaja Grabowskiego z Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu

Pola Sobaś ‑MikołajczykCzego nie słychać w miasteczku na K. lub na S., nawet gdy się to powie ze sceny

Kamila PaprockaTeatr Węgajty/Projekt Terenowy, czyli wielka narracja odzyskana przez narrację litotyczną

Anna Korzeniowska ‑BihunZona czarnobylska we współczesnej dramaturgii ukraińskiej

Pola napięć

Magdalena Gołaczyńska„Miasto pęknięte” — legniczanie wobec „swoich Ruskich” 225

212

203

192

181

167

148

137

125

105

96

Spis treści 7

Attila SzabóStrategie teatralnego zaangażowania pamięci kolektywnej jako sposób radzenia sobie z  przeszłością w  multikulturowej społeczności rumuńskiego miasta Târgu Mureş (Marosvásárhely)

Daniel WarmuzPanoDráma. Węgierski teatr dokumentalny w  sprawie mniejszości romskiej

Miron PukanTeatr im. Aleksandra Duchnowicza w Preszowie jako forma manifestowania kul-tury mniejszości

Miroslav BallayTerapeutyczna rola teatru grup marginalizowanych na Słowacji

Elena KnopováTeatr włączenia społecznego jako element kształtowania historii lokalnej

Tropy historii

Anna SobieckaTeatralne remiksowanie historii jako wariant historii lokalnych

Paweł StangretMetonimia wspólnoty narodowej — przypadek Tadeusza Kantora i duetu Demir-ski/Strzępka

Dagmar PodmakováBohaterowie historii narodowej postaciami współczesnego teatru słowackiego

Katarzyna PeplińskaTransformacja ustrojowa na teatralnej scenie badana

Jan CiechowiczGombrowicz w Gdyni (wokół Kolibra lotu ostatniego Pawła Huelle)

Karolina Prykowska ‑Michalak, Monika WąsikGlobalne ambicje — lokalne działania. Sektorowe badania teatru łódzkiego pro-wadzone metodą danych zastanych

Indeks osobowy (oprac. Aneta Głowacka, Dorota Fox)

236

254

268

281

290

305

323

334

349

359

371

389

Słowo wstępne

Lokalizm czy raczej renesans lokalizmu na świecie jest jednym z  najbardziej niezwykłych, zaskakujących zjawisk społecznych końca XX wieku. „Wydaje się, że obecnie lokalizm staje się nie tylko modą, nie tylko szansą rozwoju — pisał w  1989 r. Bohdan Jałowiecki — ale swojego rodzaju światopoglądem, który wyznaje na świecie coraz więcej zwykłych obywateli, ale także przedsię-biorców, menedżerów i  polityków”1. Jako przybierający na sile ruch czy ten-dencja lokalizm dotyczy aspektów strukturalno -politycznych określonych szer-szych zbiorowości i może być uznany za pewien typ ładu społecznego. Oznacza względną autonomię oraz upodmiotowienie społeczności lokalnych w  zakre-sie gospodarczym, społecznym i  kulturalnym w  ramach szerszego układu społeczno -przestrzennego i  politycznego. Wiąże się też niewątpliwie z  dąże-niami integracyjnymi bądź reintegracyjnymi tych społeczności. Odradzanie się lokalnych form i struktur życia społecznego, które przez wieki były dominującą cechą organizacji społeczeństw europejskich, to dynamiczny proces — splot różnych przyczyn i  okoliczności, również takich, które mają charakter spe- cyficzny dla konkretnej zbiorowości, czyli właśnie lokalny. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że z  jednej strony stanowi ono odpowiedź na postępującą globalizację współczesnego świata, z drugiej jednak — jak wskazują socjolodzy — jest też reakcją na kryzys państwa, a ściślej polityki państwowej w dziedzinie życia społecznego i  gospodarczego, wyrażającej się w  hipertrofii roli państwa, między innymi w  jego nadmiernej ingerencji w  sprawy o  istotnym znacze-niu mające głównie wymiar środowiskowy. W  krajach Europy Środkowo- -Wschodniej potężnym impulsem do poszukiwania/odkrywania lokalności — równolegle z  procesem umacniania narodowości i  przebudowy organizmów państwowych — stały się transformacje ustrojowe, społeczne i  ekonomiczne po roku 1989.

1 B. Jałowiecki: Rozwój lokalny. Warszawa 1989.

10 Słowo wstępne

Współczesny lokalizm formuje poszerzającą się stale domenę nowych rodza-jów spontanicznej aktywności, ale jest — przede wszystkim — wyrazem budzenia się lokalnej świadomości. Elementami konstytuującymi społeczność lokalną nie są bowiem tylko: przestrzeń geograficzna i wydzielone w niej ludzkie terytorium, zamieszkująca to terytorium ludność, więzi łączące ludzi i  instytucje, poczucie przynależności do miejsca zamieszkania. Czynnikiem bardziej lub mniej znaczą-cym jest również — nie zawsze wspólna — historia. O  istnieniu odrębnej toż-samości kulturowej decyduje zarówno obecny kształt struktury społecznej, jak i wchodząca w skład zbiorowego doświadczenia przeszłość. Tożsamość zbiorowa społeczności, podobnie jak każdej grupy, powstaje przecież w  wyniku nakłada-nia się dwóch — czasem zestrojonych, częściej ścierających się — perspektyw: teraźniejszości i przeszłości. W czasach zmian, takich jak obecne, ludzie i grupy społeczne często zwracają się ku przeszłości, nie dlatego tylko, że posiada ona moc gromadzenia wspomnień. O  ile jednak niegdyś, zwłaszcza w  momentach zagrożeń, przeszłość była skarbnicą, która przechowuje wzory działań i  zacho-wań społecznych, to dziś w zasadzie nie spełnia już takiej roli albo spełnia rzadko, a  pamięć odnaleziona staje się raczej narzędziem zakotwiczenia i/lub potwier-dzenia lokalnej tożsamości. Reaktywowanie, przepracowywanie, przedstawianie historii może być nie tylko przejawem istniejącej samoidentyfikacji zbiorowości, lecz także instrumentem jej kreacji.

Współczesne teatry — zwłaszcza w  mniejszych ośrodkach — coraz częściej angażują się w życie lokalnych społeczności. W proponowanych spektaklach chęt-nie podejmują tematy związane z historią oraz kulturową i etniczną tożsamością miejsca, w którym działają. Twórcy teatralni poddają refleksji działanie mecha-nizmów pamięci, przywołują przeżycia indywidualne i  zbiorowe, nieuwzględ-nione w ogólnodostępnej wersji historii. Zazwyczaj jest to tzw. historia lokalna, przyspieszona historia wydarzeniowa, najczęściej powiązana jednak (bo trudno przecież te nurty od siebie oddzielić) z  dziejami o  ponadlokalnym znaczeniu, które biegły trajektorią wojen, upadku i  powstawania mocarstw, kształtowania się politycznych makrostruktur — oglądanymi z  pozycji miejscowej społeczno-ści. I jest też historia codzienna, w której czas płynął powoli, w rytmie „długiego trwania”; scena, na której rozgrywały się niezauważalnie procesy zmiany i  roz-woju, rodziły się niedostrzegalne zrazu wzorce i  praktyki wspólnotowe, nigdy w  kronikach nie odnotowane. W  rzeczywistości zdominowanej przez procesy globalizacyjne, działalność teatrów — polegająca na odkrywaniu miejscowych legend i budowaniu wspólnotowych narracji — okazuje się istotnym elementem w  tworzeniu tożsamości grupy, miejsca czy regionu. W  pewnym sensie wpi-suje się również w  odżywające ideologie narodowościowe. Twórcy teatralni nie tylko podejmują tematy związane z  kulturową i  etniczną tożsamością miejsca, ale również wprowadzają do teatru problematykę społeczną, ekonomiczną czy polityczną. Tym samym spektakle stają się forum dla mniejszości etnicznych i  narodowych. Artyści za pośrednictwem sztuki udzielają głosu grupom mar-

Słowo wstępne 11

ginalizowanym ze względów ekonomicznych czy społecznych. Teatr związany z miejscem zaczyna więc odgrywać istotną rolę w życiu społecznym.

Tej szeroko rozumianej lokalności i  związkom teatru z miejscem, w którym funkcjonuje, była poświęcona międzynarodowa konferencja naukowa „Teatr historii lokalnych w  Europie Środkowej”, zorganizowana przez Zakład Teatru i  Dramatu Instytutu Nauk o  Kulturze i  Studiów Interdyscyplinarnych Uniwer-sytetu Śląskiego we wrześniu 2014 r., której książka jest pokłosiem. Partnerami projektu, wspartego finansowo przez Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, byli: Instytut Wiedzy Filmowej i  Teatralnej Słowackiej Akademii Nauk, Kate-dra Studiów Teatralnych, Filmowych i Medialnych Uniwersytetu im. Palackiego w Ołomuńcu oraz Węgierskie Muzeum i  Instytut Teatru w Budapeszcie.

W rozmowie o współczesnym teatrze, który zajmuje się lokalnością, zapropo-nowaliśmy zagadnienia związane z teatrem jako formą manifestowania zarówno kultury mniejszości, jak i  tożsamości miejsca — w  opozycji do mechanizmów globalizacji; poświęcone budowaniu i odzyskiwaniu przez teatr utraconej tożsa-mości grupy; polityce pamięci i  praktykom upamiętniającym, a  także formom przywracania pamięci miejsca, ludzi i społeczności, co jednocześnie czyni z tea-tru archiwum alternatywne do archiwów oficjalnych, pozwalające na rewizję ofi-cjalnej historii wpajanej w procesie edukacji. Ostatnią grupę zagadnień stanowiły zjawiska związane z  zaangażowaniem teatru w  działalność terapeutyczną oraz jego uwikłaniem w  lokalną historię i politykę.

Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele wszystkich krajów Grupy Wyszehradzkiej, okazuje się bowiem, że lokalność jest w  Europie Środ-kowej tematem ciągle aktualnym. Kraje w tej części Europy łączy podobna prze-szłość, związana z przynależnością do bloku państw komunistycznych, a później z przemianami towarzyszącymi transformacji ustrojowej. Przejście do gospodarki rynkowej pociągnęło za sobą nie tylko zmiany polityczne, ale również kulturalne i  społeczne: zderzenie narodowych kultur z  kulturą globalną w  nowym świetle postawiło problem lokalnej tożsamości. Wykorzystaniu przez twórców specyfiki miejsca, historii zastanych i performowaniu tożsamości dawnych i nowych jego mieszkańców poświęcony jest pierwszy blok artykułów, zatytułowany TEATR MIEJSCA / PAMIĘĆ MIEJSCA. W społeczeństwach szczególnie mocno nazna-czonych piętnem dziejów miejsce to nie synonim krajobrazu, ale złożony konglo-merat języka, historii i przestrzeni. Charakterystyczne dla tych społeczności jest poczucie przemieszczenia (nawet jeśli ich członkowie nigdy nie zmieniali miej-sca pobytu), niepokojące poczucie rozdźwięku między empirycznym doświad-czeniem rzeczywistości a  językiem, który stosuje się do jej opisu. Tworzenie narracji pomagających uzgodnić język z  przestrzenią, może być jednocześnie drogą, na której kształtuje się doświadczenie zamieszkiwania, w  głębokim tego słowa znaczeniu.

Część druga poświęcona jest mitotwórczej i antymitotwórczej roli teatru, jaką spełnia on wobec tożsamości lokalnych. Społeczności niewolone mają bardzo

12 Słowo wstępne

silną potrzebę powrotu do przeszłości, gdzie kryją się mityczne źródła nieska-żonej przez wpływy hegemonów (zaborców, dominującą większość) tożsamości, co często wiąże się ze swoistą nostalgią czy nawet sentymentalizmem. W istocie — jak pokazują nierzadko autorzy — przeszłość może być jedynie metaforycznie odzyskana, ale nigdy nie zrekonstruowana; można tylko rewidować i odtwarzać ją we fragmentach albo ożywiać bądź kreować kompensacyjne mity.

Część trzecia gromadzi teksty, których autorzy prezentują sfery napięć i kon-fliktów mających częstokroć źródła w bliższej lub dalszej historii. Mają one swój odrębny charakter, z  jednej strony ze względu na położenie geograficzne tych krajów, niejako na peryferiach Europy Zachodniej. Z drugiej — w wyniku przeta-sowań historycznych i politycznych — w krajach tych żyją mniejszości narodowe i  etniczne, które w  dalszym ciągu pielęgnują własną kulturę i  tradycję, i  coraz częściej stają się obiektem zainteresowania teatru.

Osobną grupę w wystąpieniach konferencyjnych stanowiły referaty, które pre-zentowały teatry współpracujące z  osobami marginalizowanymi w  społeczeń-stwie ze względu na upośledzenie mentalne lub fizyczne, pokazując ich duży potencjał wspólnototwórczy i wpływ na tworzenie specyfiki miejsca.

Autorzy tekstów zawartych w  ostatnim bloku TROPY HISTORII śledzą w  scenicznych wypowiedziach artystów związek między przeszłością a  teraź-niejszością; historię, również tę nieoficjalną, nierzadko dziejącą się na peryfe-riach dominującego dyskursu. Problematyka historii przewija się w wielu wcześ-niejszych tekstach, jednak w  artykułach zgromadzonych w  tej części objawia się ona w  losach konkretnych postaci ze świata polityki, literatury i  sztuki lub w doświadczeniach bohatera zbiorowego.

Formuła teatru związanego z  miejscem, jeszcze nie tak dawno charaktery-styczna dla zaledwie kilku teatrów, przynajmniej w Polsce, staje się coraz bardziej popularną strategią prowadzenia teatru, który tym samym zaczyna odgrywać rolę medium historii lokalnych.

Dorota Fox, Aneta Głowacka, Ewa Wąchocka

Indeks osobowy

Abramović Marina 307Abramowicz Mieczysław 117, 361Ackernecht Erwin 79Adamek Beata 106Adamiecka-Sitek Agata 43Adamová Zuzanna 271Adler Margot 196Aioanei Virgil 238Aioznei Virgil 238Ajmatov Čingiz 271Alvensleben Albrecht von 319Amsterdamski Stefan 165, 324, 370Anastazja 84, 85Anderson Benedict 139, 168, 326, 331Anderson Laurie 306Angel-Engelówna Janina 79Angerman Paweł 158Ankersmit Frank 326Anna Jagiellonka 74, 75Appadurai Arjun 139—140Arje Paweł 213—214, 216—221Assmann Aleida 68Assmann Jan 68, 156, 159, 188Atamaniuk Jurij 131Augé Marc 37

Babiak Michal 342Babicki Krzysztof 365—366, 368Bach von Alexander 277—278Bachelard Gaston 105

Bachtin Michail Michajlovič 66—67, 272—273, 275

Bal Ewa 137—138Balabán Jan 89, 92Balcerzan Edward 46Ballay Miroslav 283Ballek Rastislav 271, 343—344Baluch Wojciech 174Bánki Gergely 258Banu Georges 282Bányai Kelemen Barna 238, 248Barba Eugenio 203, 210Barecki Zbigniew 27Bartha József 248Bartmiński Jerzy 64Bartnikowski Andrzej 319Bartsch Kata 260Bátorová Mária 340Baudrillard Jean 141Bauman Zygmunt 209Bausch Pina 307Becker Michael 114Beling Artur 107Bell Daniel 372Benedyktowicz Danuta 64Benedyktowicz Zbigniew 64Benjamin Walter 33Berekméri Katalin 238Berg Max 41Bergson Henri 330Bezruč Petr 92

390 Indeks osobowy

Białas Zbigniew 148, 157, 161, 319Białko Andrzej 330Białoszewski Miron 306Biegalski Bogdan 113—114Bielicki Tomasz 31Bielik-Robson Agata 325Bishop Claire 13Bizet Georges 51, 58Blau Herbert 23Bluszcz Przemysław 226Błoński Jan 105, 359Błuszkowski Jan 328, 330Boal Augusto 256, 261Bobula Joanna 125Bodnár Norbert 272, 275—276, 278Bogacki Michał 15—16Bogajewska Małgorzata 121Bogusław I 75Bogusław X 74—75Bończa-Szabłowski Jan 365—366Borek Katarzyna 119—120Boros Csaba 248Boros Kinga 238, 240—241Borowski Mateusz 14, 137, 141, 159, 261, 305,

319—320, 326, 359, 365Bourriaud Nicolas 145Boy-Żeleński Tadeusz 360Bradecki Tadeusz 150, 158Braniecki Włodzimierz 177Braun Kazimierz 105Brawer Wojciech 120Brecht Bertolt 192, 306Brehová Vladimíra 270Broniewski Władysław 326Brzoza Zbigniew 385Brzyk Remigiusz 143, 148, 161, 170, 173, 175,

177, 193, 195, 198—200, 319, 380, 385Buck Andrzej 105, 112—113, 117—118, 120Buczek-Żarnecka Beata 368Buczyńska-Garewicz Hanna 72Buffalo Bill zob. William Frederic Cody 14Bugaj Tomasz 27Bujnicki Tadeusz 73Bukowiec Paweł 73Bulanda Małgorzata 119, 121Bursa Andrzej 109

Burska Ewa 186Burszta Wojciech Józef 15, 34, 164Burzyńska Anna R. 307, 309, 319Bystroń Jan Tomasz 63, 67

Cage John 307Cămarăşan Mariana 246Cassian Cristina 246Castorf Frank 306Ceauşescu Nicolae 242, 245, 251Čechov Anton Pavlovič 272Čelakovský František Ladislav 277Cellar-Jezierska Sara 355Charinczuk Petro 130Chełstowski Bogdan 186Chojnacki Roman 177Chotkewycz Hnat 125—127, 129—130Christie Agatha 367Chymkowski Roman 37Cichy Wiesław 230Čičvák Martin 344—345Ciechowicz Jan 361Cierniewski Piotr 371Cieślak Jacek 99Cieślik Mariusz 197Cigánová Anna 344Ciller Jozef 272, 274—275, 336, 338, 344,

346Ciller Tom 344—345Cillerová Mária 273, 275Ciołek Jarosław 200Cody William Frederic 14Cofałka Jan 189Csákányi Eszter 260Csontos István 266Cybulski Zbigniew 158Cyrankiewicz Józef 46Cyrwus Piotr 36Cywińska Izabella 170, 175—177Czapliński Przemysław 68—69Czarnota Katarzyna 173Czechowski Robert 110Czikó Julianna 248Czuj Łukasz 143Czupryńska Sabina 366Czyżewski Marek 329

Indeks osobowy 391

Ćwiertniewicz Grzegorz 159

Danek Danuta 327Dąbrowska Maria 360Degler Janusz 110Deleuze Gilles 209Demirski Paweł 170, 323, 329—333Derrida Jacques 209, 350—351Diderot Denis 174Diduszko Dmytr 130Diduszko Maria 130—131Dilong Rudolf 342Dobrijanská Eleonóra 278Dobrijanskij Adolf Ivanovič 277—279Dobrowlańska Monika 320Dobrowolski Piotr 174Domańska Ewa 68Dracz Iwan 210Draghici Maria 238Drewniak Łukasz 121, 184Drozd Roman 125Drozdowska Izabela 33Drzewiecki Conrad 307Dubačová Viera 285, 291—293, 295Duchnovič Alexander 277Duczyński Zygmunt 77Dudek Antoni 114Dudra Stefan 125Duma Katarzyna 311Duncan Carol 32Dutka Elżbieta 33Dux Klara 317Duży Stanisław 27Dworakowski Konrad 385Dworiecki Ignacy 111Dymiter Marcin 311Dziadíková Marta 270Dzierżyński Feliks 326Dziuk Andrzej 53Dzurak Mykoła 126Dzwonkowski Tadeusz 113Dżygadło-Niklaus Małgorzata 204

Eckert Horst zob. JanoschEdensor Tim 330—331Èièvák Martin 344—345

Eliade Mircea 63Englerówna Stanisława 80Ertner Joanna 106

Falkiewicz Andrzej 46Fel’baba Jozef 271Feuer Yvette 258, 261Filipowicz Stefan 313, 316Fischer-Lichte Erika 14, 365Flaszyńska Jolanta 141Florescu Carmen 238Fo Dario 306Forman Miloš 120Foucault Michel 36Franczak Emil 313Franczak Ludomir 309, 313—317Franczak Magdalena 313Frankiewicz Małgorzata 186, 207, 209Fraser Brad 112Freidenberg Bronisław 231Fritsch Matthias 351Fryc Katarzyna 365—367Frydryczak Beata 33Frynichos z Aten 14Fürješová Valéria 270Furtak Ewa 155

Gabara Paweł 55Gabašová Katarina 283Gadacz Tadeusz 331Galgóczi Krisztina 264Galloviè Ján 344Garai Judit 255Garbaczewski Krzysztof 367García Rodrigo 178Gärtner Katarzyna 151Gatys Roman 151Gaweł Marcin 36—37, 140, 142, 165Gawron Tomasz 116Gazdík Martin 342Gazy Józef 231Gądecki Stanisław 178Georius Agricola 18Geremek Rafał 197Gębska Karolina 355Ghitescu Mădălina 238

392 Indeks osobowy

Giedroyc Jerzy 360, 363Gierek Edward 161, 163Giżycki Marcin 308Głomb Jacek 50, 53, 96—102, 105—106, 108,

117—123, 179, 225—226, 228—233, 318Głowiński Michał 105Gnieciak Monika 200Godlewska-Byliniak Ewelina 46Godlewski Grzegorz 210Godyń Filip 79, 164, 317Godyń Mieczysław 79, 164, 317Gogol Nikolaj Vailievič 271Golejewski Andrzej 313, 316Golisz Maksymilian 76Gołaczyńska Magdalena 50, 102Gombár Dodo 338—339Gombrowicz Rita 363Gombrowicz Witold 199, 205—206, 208—

209, 359—369Gomułka Władysław 40, 46, 118Gondowicz Jan 363, 365Gonschorek Joanna 227Gorczyńska Renata 363, 365Goreń Andrzej 66Goreń Anna 66Gosk Hanna 167Gowarzewska-Griessgraber Regina 153Gozdek Romana 29Górawski Jacek 310Górecki Krzysztof 20Grabowski Mikołaj 181, 183—184, 186, 189Graczyk Adam 177Grębecka Zuzanna 226—227, 233Grimmelshausen von Hans Jakob Christof-

fel 274Grobelny Ryszard 178Grochal Zbigniew 176Groll Peter 344Gross Jan Tomasz 155Grotowski Jerzy 43Gruszczyński Marcin 331Grzegorzek Mariusz 385Grzesiński Przemysław 110, 122Gubariew Władimir 212Gwóźdź Barbara 36

Hába Michal 287—288Haczek Zdzisław 120—121Hagenbeck Carl 14Hajdú Eszter 257Hal’amová Zuzana 272Halczak Bohdan 125Haraszczuk Hałyna 130Harding Douglas A. 19Hárs Anna 255—256Harwood Ronald 108Haugsburg Franciszek Józef 277—278Hausbrandt Andrzej 97Havran Marija 344Háy János 264Hebanowski Stanisław 107, 112Heidegger Martin 64, 77Heinrich George 80Hempel Stanisław 45Hertz Aleksander 67Heyerdal Thor 17Hirsch Marianne 186—188, 319—320Hobsbawm Eric 79, 87, 164, 317, 320Hochbruck Wolfgang 14, 16—17, 19, 22Hoffman Jerzy 330Horák Karol 272, 275—276, 279, 335—337,

342Horthy Miklós 249Hrabe Václav 109Hrebejk Jan 120Hroboň Samo Bohdan 277Hruška Petr 90Hrycak Jarosław 212Hryc-Duda Ivan 269—270Hrynyszyna Maryna 128Hudák Sergej 270, 272, 276Hudák Štefan 270, 278Huelle Paweł 359, 361, 363—369Huizinga Johan 330Hulejczuk Hanna 125Hulejczuk Józef 125Hurban Jozef Miloslav 277—278Husák Gustáv 335, 343—348Hylejuk Bohdan 130

Idzikowska Maria 119Ignatjew Dorota 160

Indeks osobowy 393

Il’f Ilya 272Inge Wilhelm 97Inštitorisová Dagmar 277Irzykowski Karol 362Ivančinová Helena 270Ivančo Ivan 271Ivanov Vladimir 67Iwasiów Inga 75Iwaszkiewicz Jarosław 360

Jagiellonka Anna 74—75Jagiełło-Kołaczyk Marzanna 44Jakubczak Aleksandra 350—354, 356Jakubik Arkadiusz 158, 192Jakubowski Jarosław 148, 161, 319Jałowiecki Bohdan 9Jan Paweł II, zob. też Wojtyła Karol 193—

195, 200—201Janaszek-Ivaničkova Halina 340Jancarz Edward 122Janicka Jagna 366Janion Maria 67—68Jankowska Małgorzata 313Janosch (właśc. Eckert Horst) 31, 150Janukowicz Wiktor 220Jařab David 93Jarmułowicz Małgorzata 363, 365Jarzębowski Zbigniew 75Jarzębski Jerzy 359, 363Jarzyna Grzegorz 160Jaselska Donia 125Jaworski Wołodymyr 210Jelinek Elfriede 256Jędrzejczak Piotr Bogusław 107Jun Irena 313, 316Juřina Vĕnceslav 91Jurkiewicz Jan Gustaw 27—28Juszczenko Wiktor 131Juzwenko Adolf 230

Kaczmarek Jarosław 352—353Kaczorowski Antoni 79—80Kádás József 260Kaden-Bandrowski Juliusz 362Kadłubek Zbigniew 77, 81, 165Kaliňáková Marta 270

Kalinowski Daniel 308, 310Kalita Marek 148, 161, 319Kamza Paweł 112Kane Sara 111Kanikowski Piotr 102Kantor Tadeusz 323—325, 327—333Kapica-Curzytek Joanna 121Karásek Miloš 271Karczewski Leszek 385Karmi Nave 64Karpowicz Tymoteusz 39—40, 42—44,

46—47Karwacki Arkadiusz 15, 34Karwowska Bożena 167Kasprowicz Nikodem 173Kastyniuk Wasyl 130Kaszyc Romana 82Kaufman Moisés 256Kawalec Edward 27Kazimierz Wielki 327Kerekes Peter 344Kester Grant 240—241Kidawa-Błoński Jan 144—158Kiełbasa Jan 65Kiepura Jan 161, 362, 368Kierc Bogusław 42—43, 46Kijak Urszula 149Kinzer Calvin C. 19Kiss Árpád 266Kiss István 266Klata Jan 317—318Kleiner Juliusz 181Klimáček Viliam 344—347Klimczak-Ziółek Jolanta 200Klimsza Janusz 91, 93Kłosińska Krystyna 196—197Kłoskowska Antonina 67Kłoskowski Wojciech 372Kłuciński Piotr 106Knychalska Katarzyna 101Kolankiewicz Leszek 203Kollár Viktor 342Koltès Bernard-Marie 170Kołodziej Marian 39Kołodziejska Anna 365Kołodziejska Katarzyna 365

394 Indeks osobowy

Komendant Tadeusz 141Komza Małgorzata 15Kondratiev Dmitrijevič Nikolaj 270—271Kondusza Wojciech 226, 231—232Konwiarz Richard 41Konwicki Tadeusz 194Kopciński Jacek 367Kopka Krzysztof 106, 118, 226, 318Korin Eugeniusz 170Korpos András 238Korzeniewski Bartosz 68Korzeniowski Józef 126—127Kosieliński Sławomir 186Kosiński Dariusz 111Kossuth Lajos 337Kostenko Lina 210Kostka Branislav 344Košút Ľudovít 277Kot Tomasz 144Kotyńska Katarzyna 212Kovács Dezső 245Kowalczyk Janusz R. 121Kowalewski Maciej 106, 118, 226, 318Kowalska Jolanta 98Kowalska Małgorzata 68Kowalyk Urszula 285Kozioł Ireneusz 107, 111—114, 116, 121Kozmenko-Delinde Valentín 271Krakowska Joanna 240Král’ Janko 277, 335—336, 348Králiková Marcela 283Krebs Patrik 285Kruszczyński Piotr 170, 175, 179Kryczyńska-Pham Anna 156, 159Kryspiańczyk Artur 197Krzystek Waldemar 226—227Kubicka Irena 107Kubikowska Edyta 307Kubikowski Tomasz 307Kubištova Máciková Adriana 287—288Kubran Martin 344Kučerenko Alexander 272, 276Kudlačáková Veronika 283Kuik-Kalinowska Adela 308, 310Kuligowska-Korzeniewska Anna 204Kunce Aleksandra 77, 81

Kuncewiczowa Maria 362Kuras Leszek 174Kurcziw Roman Fedorowicz 127Kurdwanowski Jan 229Kurowicki Jan 107Kurz Iwona 210Kusiak Iwona 108, 112, 118, 122Kutz Kazimierz 138, 143, 150—151, 159, 197Kuwałek Robert 62Kuźma Erazm 75Kuźmiński Piotr 352—353Kwiatkowska Olga 204

Labuda Gerard 74Lachman Michał 363Lajborek Andrzej 176Landsman Ivan 93Lang Michal 94Latoszek Bartłomiej 28, 30, 35, 37Latoszek Marek 309Latta Igor 270, 272, 276Lehuta Emil 340—341Lemańska Katarzyna 308Lembas Jan 115Lengyel Anna 255, 259, 266Lenin Włodzimierz Ilicz 256Leński Janusz zob. Cofałka JanLepcke Ferdinand 319Leraczyk Zbigniew 160Lescot David 261Lesiak Dorota 313Lesiak Marcin 27Lessig Lawrence 13Levin Hanoch 108Levin Julo 80Leyko Małgorzata 22, 308, 320—321Liber Marcin 170Libezňuk Eugen 270, 272, 276Lindovská Nadežda 295Lindquist Kristina 259Lipus Radovan 89Lisak-Gębala Dobrawa 190Lisicki Piotr 116Liszka Sebastian 355Litwinowicz-Droździel Małgorzata 210Loewe Carl 78

Indeks osobowy 395

Lowenthal David 231Lubicz Halina 107Ľubimov Jurij P. 341Lubina-Cipińska Danuta 200Lukačíková Ľudmila 272, 276, 300Lulka Dorota 368Lyotard Jean François 68, 209

Łakomska Małgorzata 355Łazarkiewicz Piotr 109, 114, 116—117, 121Łomnicki Tadeusz 170Łopatyński Łewko 132Łukosz Jerzy 121Łysak Paweł 170, 318

MacAloon John 22Machalica Henryk 107Mackiewicz Lech 152Magowski Krzysztof 144Maj Dariusz 227Majakowski Włodzimierz 306Majchrowski Zbigniew 365, 367Majdaniec Helena 79, 81Majewski Sebastian 317—319Majkowski Grzegorz 174Makarius Jan 270Makowska Justyna 174Malejka Anna 82Malicki Bogusław 114Maliszewski Karol 190Mandila Abdel 205Mankovecký Róbert 338—339Marciniak Ewelina 158Markiewicz Czesław 109, 111Marko Marián 270, 276Markowski Michał Paweł 307Marquez Garcia Gabriel 192Marszałkowski Tomasz 114Martyna Bartosz 36Marzec Lucyna 173Masłowska Dorota 160—161Matejka Miroslav 270Matsangos Rolando 238Matusz Rafał 108Matuszewski Waldemar 112Matysik Grzegorz 112

Mauman Zygmunt 208Mazowiecki Tadeusz 170Mazur Mariusz 13, 306Mądzik Leszek 36McDonagh Martin 112—113Mckenzie John 349Meličková Hana 339Menzel Jiří 120Mertas Jan 120Meyer-Schwartan Wilhelm 79Mich Włodzimierz 67Michalska Lidia 151Michalski Kazimierz 64Michalski Kazimierz ks. 113—114Michalski Piotr 366, 368Mickiewicz Adam 204—205Mierzicka Rozalia 355Mieszko III Stary 84Migański Jacek 68Migut Milena 64Mihal’ovová-Korbová Natália 270Miklaszewski Krzysztof 324Miklós Ördög Levente 248Mikołajczak Małgorzata 308Mikołajczyk Stanisław 329Mikuš Ján H. 296Militaru Sorin 245Miller Leszek 118Miłosz Czesław 190, 364Mindoš Ľubomír 270, 272, 276Mirandolla Franciszek 40Mokrzycki Piotr 355Molière (właśc. Jean-Baptiste Poquelin) 270Moll Simon 205Morawińska Agnieszka 63Morgan Levis 196Moss Piotr 39Mościcki Paweł 155, 205—206Motensko Sergiej 227Motýl Ivan 92Mrowiec Anna 35Mrozek Witold 307Mrożek Sławomir 368Murawski Jarosław 158Musierowicz Małgorzata 169—170Mutz Stanisław 150

396 Indeks osobowy

Mykytejczuk Kateryna 130

Nagy Dorottya 248Nagy Parti Lajos 264Nagy Viktor 260Nałkowska Zofia 360Nánay Fanni 259Navas Eduardo 309Negri Pola 161Neinert Mirosław 150Nelega Alina 246Neżdana Neda 213—216, 219—221Nietzsche Fryderyk 33Niklaus Wolfgang 204Nitkowska-Węglarz Jolanta 310Niukanen Emma 163Nora Pierre 159—160, 320—321Nowak Bogusław 123Nowak Jerzy 117Nowak Jeziorański Jan 230Nowak Mateusz 119, 313, 316Nowiński Jacek 15, 34Nünning Ansgar 271Nvota Jakub 271Nycz Ryszard 141, 307

Ogiński Michał 230Okoniewski Stanisław 362Okopień-Sławińska Aleksandra 105, 206Okopiński Marek 107Ol’ha Matúš 271—276, 278Ol’hová Katarína 276, 278Olechnicki Krzysztof 15, 34Olijnyk Borys 210Olkusz Piotr 307Omiczyński Edmund 76Ördög Tamás 258—259Orłowski Hubert 33Orsós Róbert 258Osękowski Czesław 114, 116Osmańczyk Edmund Jan 189Ostermeier Thomas 265Ostojak Edyta 199

Pácl Štĕpán 93Pakuła Andrzej 100—101

Palacký František 277Palković P. 335Pałyga Artur 152—153, 318Pantlikáš Jozef 272, 276Patlewicz Waldemar 158Pavis Patrice 307Pavlovič Alexander 277Pawłowicz Bohdan 362Pawłowski Roman 96, 101, 111, 171—173,

204Pawłyszyn Marko 213Pecko Marián 340Peja Ryszard 173Pełka Artur 22Petö Zsolt 266Petöfi Sándor 277Petrov Jevgenij 272Petrunkin Nikolaj Vasilievič 270Pęciuc Alexandra 246Pękała Teresa 68Piaf Edith 341Picasso Pablo 56Piekarska Magdalena 100Pietrasiewicz Tomasz 61, 65Pięta Stanisław 154Pilátová Jana 286Pilch Jerzy 112, 117—121Pilewska Ewa 383Pilgrim Andreas 317Piłsudski Józef 163, 323—324, 326—327,

330—331Piotrowska Magdalena 15Piotrowski Andrzej 329Piotrowski Walerian 116Plata Tomasz 307—308Płoski Paweł 372Poddębniak Anita 227Podstawny Maciej 165Polák Roman 336, 341—342Polenz Christoph von 83Polenz Jakub von 83Popczyk Maria 32Popławska Aleksandra 148—149, 161, 319Porębski Mieczysław 327Poulet Georges 105Pražmári Jozef 270—271

Indeks osobowy 397

Proics Lilla 261Prokopiuk Jerzy 64Próchniak Rafał 13, 305Prus Krzysztof 107Przyłuska-Urbanowicz Katarzyna 22Pucek Zbigniew 139Puchalski Mariusz (pseud. Szeksypra Wis-

ława) 108—109Puchała Marzena 28Pukan Miron 268Pułka Leszek 232Puzyna-Chojka Joanna 265

Radawiec Tomasz 232Radlinský Andrej Ľudovít 278RRadomski Andrzej 13Rancière Jacques 241Ranger Terence 79, 164, 317Raszewski Zbigniew 110, 307Ratajczak Piotr 160—161Ratajczakowa Dobrochna 23Rázusová Júlia 271Redosz Andrzej 368Rejniak-Majewska Agnieszka 36Rewers Ewa 34, 53Riedl Ryszard 144—145, 158, 160Rigo Jozef 285Ricœur Paul 186, 206—207, 209Roach Joseph 141—144Rodowicz Tomasz 384Rokem Freddie 305, 325—326, 359Rokuszewska-Pawełek Alicja 329Rolland Romain 39—40Rorthy Richard 209Rosner Katarzyna 186Roszkowski Jakub 112, 158Roszkowski Janusz R. 112Rottenberg Anda 96Rozhin Andrzej 108Rozwadowski Tomasz 367Różewicz Tadeusz 368Różycki Tomasz 181, 185, 187—190Rudziński Łukasz 366—368Rusiňák Vasiľ 270, 272, 276Rusinková Daniela 276Rutkowski Rafał 36

Rychcik Radosław 170Rykała Jacek 161

Sadocha Marzena 69Sadza Agata 330Sajewska Dorota 307—308Sakson Andrzej 309Sarrazac Jean-Pierre 261Sartre Jean-Paul 65Saryusz-Wolska Magdalena 68, 159Schaeffer Bogusław 107Schermann Márta 258Schiller Friedrich 272Schingensief Christoph 204Schlögel Karl 33Schmidt Jacek 51—52Schmude Albert 45Schneemann Carolee 307Schneider Alein 97Schudrich Michael 63Schultz 206, 208Sebastyén Aba 238, 245, 248Šebo Igor 159Sendyka Roma 307Šeregi Juraj 269—270Shakespeare William 118, 170, 206, 208Siatecki Alfred 114Siemion Piotr 42Sieradzki Jacek 116, 121, 363Sierbińska Agata 187Šimon Ladislav 279Sinitowycz Mychajło 125Sinitowycz Włodzimierz 125—126, 130—

132Sinitowycze Dmytr, Roman, Włodzimierz

131Sirera Rodolfo 170Sisák Jaroslav 271Sisákova Jaroslava 270Sisákova Mária 272Siuda Małgorzata 112Siwiak Agata 168Siwor Dorota 73Škovranová Svetlana 272, 276Skórzyńska Izabela 62Skrendo Andrzej 182, 184

398 Indeks osobowy

Škripková Iveta 340Slevogt Esther 259Sławiński Janusz 105, 207Słupska Iga 193Smolarska Zofia 21Smoleńska Janina 79, 81Smolorz Michał 31, 150, 154, 195—198,

200Sobaszek Erdmute 203, 209—210Sobaszek Wacław 203—205, 208Sobaś-Mikołajczyk Pola 200Soberiaj Leszek 138, 151Sobiecka Anna 308Sofokles 112Solska Ewa 13, 306Sołomijczuk Jura 125Speer Daniel Georg 274Spiro 264Spišák Šimon 287, 298Sprušanský Svetozár 271Stalin Josif Vissarionovič 163Stanglewicz Konrad 113—114Stangret Maria 325Staniewski Włodzimierz 204Starczewski Stefan 186Steinbeck John 272Stoewer Emil 80Straburzyński Bartek 119—120Straszewicz Czesław 359—360, 362—364,

366, 368Stropkovský Ivan 272, 276Strugacki Arkadij i Borys 219Stryj Zbigniew 27—28, 30, 35, 165Strzelczyk Ewa 52—53Strzępka Monika 170, 323—324, 329—331Štúr Ľudovít 277, 335—338, 348Stwosz Wit 324, 326, 328Šubík František 342Sudor Karol 291Sugiera Małgorzata 14, 137, 141, 159, 261,

305, 319—320, 326, 359, 365Šukšin Vasilij 272Sulik Marek 344Sułek Henryk 111Suryn Andrzej 205Sütö András 237, 239

Svěrák Jan 120Svoboda Ludvík 269Swinarski Artur Maria 360Szabó Atilla 240Szabó Veronika 261Szacka Barbara 68, 77Szacki Jerzy 205Szakács Lászó 248Szamosi Zsófia 258—259Szczawińska Weronika 169Szczepański Marek 197, 321Szczepkowska Joanna 349Szczerbak Jurij 210Szczerska Janina 79, 80Szczęsny Mikołaj 78Szczucińska Beata 308Szejnert Małgorzata 158Szekalski Krzysztof 352Székely Csaba 244—249, 252Szekeryk-Donkiw Petro 125—126Szeksypra Wisława zob. Puchalski MariuszSzewczyk Szymon 193Szkotak Paweł 51, 54—56Szlendak Tomasz 15, 34Sznajder Andrzej 34Szpociński Andrzej 68Sztarbowski Paweł 121Sztark Heliodor 80Sztuka Maria 157Szumiel Marta 177Szylko Mieczysław 113Szymaniak Dariusz 366—368Szymborski Maciej 352

Ślaski Kazimierz 74Śliwiński Piotr 182Śliwonik Lech 206Śmigielski Wojciech 109—112Śpiewak Tomasz 148, 161, 175, 194, 197—198,

200, 319Świerczek Paweł 200

Talarczyk Robert 142, 150, 152—159, 164, 192

Tanasijczuk Mychajło 125Tatarka Dominik 335, 340—342, 348

Indeks osobowy 399

Tatarkiewicz Anna 63, 105Taylor Charles 331Thomson Ewa 167Tiso Josef 335, 343, 348Tisza Koloman 278Tkáč Jozef 270, 272, 276Tkacz-Janik Małgorzata 196—197Toczewski Andrzej 112Tokarska-Bakir Joanna 206Tokarz Piotr 355Tollas Gábor 248Toma Cristina 238, 243Tomaszewicz Jan 108, 122Tomaszuk Piotr 53Tompa Andrea 241Tompa Klara 238Tracz Bogusław 52Trojanowiczowa Zofia 177Truščinská-Sivá Jana 171Tuan Yi-Fu 63, 67Tucholsky Kurt 80Turner Victor 32, 97Turok Vasiľ 269—270, 272, 274, 276Turski Mieczysław 107Twardoch Szczepan 158Tyrmand Leopold 100, 118Tyszka Juliusz 53—54Tytkowska Anna 37

Ubersfeld Anne 55Uhlár Blahoslav 271Uniłowski Zbigniew 364Urban Michał 143Urbanek Mariusz 231—232Urbanovits Krisztina 258—259Urbańska Małgorzata 228Urbański Robert 21, 117—119, 228—230Urválek Aleš 271

Válek Miroslav 335, 341—342Van der Leeuw Gerardus 64Vasiliev Vasiľ 270Vattimo Gianni 207Villqist Ingmar (właśc. Świerszcz Jarosław)

138, 150—156Viňarský Jaro 294

Volkan Vamık D. 246, 250—251Vrťo Peter 285

Wach-Malicka Henryka 154, 199Wajda Andrzej 184Wakar Jacek 121Walas Teresa 307Walenczykowski Mikołaj 352Waleryś Zbigniew 120—121Wanat Andrzej 212Wańkowicz Melchior 387Wapersnow Karsten von 83Warlikowski Krzysztof 170Wasilewska Monika 174, 385—386Wawrzoń Ewa 75Wdowiak Anna 385Wdowik Małgorzata 350—354, 356Weber Andrzej 112Weiss Peter 256Wejs-Milewska Violetta 360Weksler-Waszkinel Romulad-Jakub 63Wełmiński Andrzej 325Węgrzyn Ryszard 355White Hayden 330Wieliński Bartosz T. 31Wierzchowski Anatol 82Wierzchowski Marcin 170, 318Wilk Teresa 96—99Wilkie Fiona 225Wilkoszewska Krystyna 68Wilson Robert 307Winiarska Halina 107Wiński Wojciech 169Wiśniewski Janusz 170Wiśniewski Ludomir 27Witek Piotr 306Witka Piotr 13Witkowski Andrzej 39Witkowski Maciej 200Witt-Michałowski Łukasz 152Wodecka Dorota 189Wodziński Paweł 170Wojaczek Rafał 42Wojciechowska Joanna 205Wojcieszek Przemysław 111, 116, 118Wojdan Zygmunt 212

400 Indeks osobowy

Wojdon Grzegorz 227Wojtyła Karol, zob. też Jan Paweł II 324Wojtyszko Maciej 367Wolak Paweł 232Wolański Waldemar 383Wołczyk Lech 232Wołyćka Iryna 127—129Woroniecki Sylwester 75Wódz Kazimiera 200Wóycicki Kazimierz 188Wrzaskała Ryszard 232Wrzyszcz Wiktoria 313Wuttke Britta 75Wycisk Karolina 308Wyspiański Stanisław 176—177, 206, 208,

327Wyszomirski Piotr 365—366

Záborský Jonáš 269, 277, 337Zagrebel’skij Juraj Petrovič 269—270Zajcew Jurij 210Zalesiński Jarosław 365, 367Zalewska-Zemła Małgorzata 51, 53Zapasnik Tadeusz 75Zatrybówna Alicja 107Zavarský Ján 270, 341—342

Zawadzki Andrzej 209Zbrzeźniak Urszula 186Zdanowicz Leon 83Zelenka Peter 120, 158Zelizer Barbie 187Zgaiński Marek 107Ziajski Adam 169Zielińska Maryla 161Ziembiński Andrzej 212Ziemilski Wojciech 350, 355—356Zola Emil 174Zsámbéki Gabor 237Zsigmond Andrea 249Zygadło Tomasz 108

Żakiewicz Zbigniew 73Żentara Edward 108Żołyński Cezary 108Żuberek Dorota 121Żurawiński Grzegorz 233Żuromski Ryszard 111Życiński Józef 63

Oprac.Aneta Głowacka, Dorota Fox

Redaktor Justyna Mroczkowska

Projekt okładki Wojciech Widera

Redaktor techniczny Małgorzata Pleśniar

Łamanie Marek Zagniński

Copyright © 2015 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208‑6336ISBN 978‑83‑8012‑443‑1

(wersja drukowana)ISBN 978‑83‑8012‑444‑8

(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40‑007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail : wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Ark. druk. 25,0. Ark. wyd. 33,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 50 zł (+ VAT)

Druk i oprawa : „TOTEM.COM.PL Sp z o.o.” Sp.K.ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław