1

Tajwan – historia i polityka: Gron. 3, 2.10.2013, s. 153

Geografia fizyczna Tajwanu.

Guomindang nadal istnieje na Tajwanie, choć znacznie inny od tego za czasów Chiang Kai-sheka;

proces tworzenia się nowego narodu; 1. Mapa fizyczna – Tajwan jest wyspą. – historia tego miejsca jest uwarunkowana tym, że Tajwan jest wyspą; – kwestia dyskusyjna: czy Tajwan zalicza się jeszcze do kręgu Azji Południowej; – położony wystarczająco daleko od wybrzeża chińskiego, aby nie być traktowanym jak przybrzeżna wysepka; – Chińczycy liczebnie pojawili się na Tajwanie dopiero w XVII wieku, co nie oznacza, że Chińczycy nie byli wcześniej świadomi faktu istnienia tej wyspy; – Taiwan’s Imagined Geography, Emma Jinhua Teng – w książce tej autorka opisała jak Tajwan zmienił swoje miejsce na ziemi; jak Tajwan zmienił kategorię przez jaką był i jest postrzegany z zewnątrz, czyli od „tego co jest za morzami” do, np. chińskiej prowincji albo realnie istniejącego, niekoniecznie dalekiego miejsca – por. pytania: czy Lwów jest polski? Czy Wilno jest polskie? Czy Wrocław jest polski, czy niemiecki? Chodzi tu o kategorie kulturowe, tożsamościowe, historyczne oraz etniczne: - położenie geograficzne: „150 km słonej wody” może być spokojną częścią morskiego lub oceanicznego obszaru, a może być również burzliwym pasmem wody u wybrzeży danej wyspy; - Japonia, Tajwan, Filipiny i Korea Południowa (nie jest geograficznie wyspą, ale politycznie tak): to kraje pozostające w pewnym sojuszu w konfrontacji z Chinami, ograniczające penetrację Chin ludowych w głąb akwenów; – Cieśnina Tajwańska – jedna z najruchliwszych dróg morskich świata, szczególnie ważna w przypadku gospodarek japońskiej oraz koreańskiej. Japonia i Korea są uzależnione od przywozu surowców, między innymi ropy naftowej sprowadzanej z Bliskiego Wschodu, obok wybrzeży Singapuru, przez Cieśninę Tajwańską w kierunku północnym. Zajęcie takiej Cieśniny pozwala na bezpośrednie wpłynięcie na światowe gospodarki. W przypadku konfliktu zamknięcie obszaru, uwzględniając granicę wód terytorialnych, nie będzie dotyczyło jedynie 150 km w głąb morza, ale nawet do 500 km od zachodniego nabrzeża wyspy. Wobec tego wszystkiego Tajwan pozostaje bardzo ważnym strategicznie punktem gospodarczym; – kształt wyspy przypomina słodkiego ziemniaka – batata. Tajwańczycy również stosują to porównanie; – przekrój wyspy jest spadzisty, przypomina równię pochyłą. Wyspa powstała w wyniku najścia płyty azjatyckiej na płytę pacyficzną; – pas wybrzeża wschodniego jest bardzo wąski, niekiedy góry wprost schodzą pionowo do morza; – Tajwan jest największym miejscem na świecie, gdzie występuje w dużym zagęszczeniu wiele trzytysięczników; – grupa wygasłych wulkanów znajduje się na północy wyspy; – góry o skałach metamorficznych osadowych, przypominają nieco Tatry Wschodnie; skały warstwicowe. Wschodnie wybrzeże jest górzyste, a cała wyspa – sejsmiczna; – Tajwan ma dwa dobre porty: Kaohsiung na południu i Jilong (można spotkać się jeszcze z następującymi zapisami: Keelung i Chilung) na północy. Pomimo swojej „wyspiarkości” Tajwan nie posiada wielu dobrych portów; – 32 260 km 2powierzchni – por. powierzchnia Małopolski;

2

– około 23 milionów mieszkańców – duże zagęszczenie ludności, tym bardziej, że połowa wyspy nie jest zamieszkana; – wykorzystanie terenów: - 24% ziemie orne (w tym 1% uprawianych przez cały rok); - 55% lasy; - 15% inne tereny (w tym 5% pastwiska); – biorąc pod uwagę powyższe dane, Tajwan urasta do jednego z najgęściej zaludnionych krajów na świecie; – Tajwan ze względów politycznych nie należy do ONZ-u; – Tajwan – dawna Formoza; – 350km wynosi długość wyspy, a około 150km szerokość wyspy w najszerszym pasie; – do Tajwanu należą wyspy Penghu oraz wyspa Chinmen, która znajduje się blisko wybrzeża Chin kontynentalnych; – problemy z transkrypcją: a) polityczny – ze względów politycznych Tajwan wypiera się używania transpkrypcji (hanyu) pinyin (ChRL), stosując transkrypcję Wilde-Giles'a, ale rząd tajwański dopuścił w pewnym momencie stosowanie pinyinu. Mimo to rzadko jest używany. Przykładowe wytyczne Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych są następujące: Tajpej (j. polski), Kaohsiung (chiński uproszczony, transkrypcja Wilde-Giles'a), Tamsui (z minnańskiego; w pinyinie Danshui. Te same znaki tak się wymawia w mandaryńskim); b) językowy – nie wszyscy mieszkańcy Tajwanu są użytkownikami mandaryńskiego. Część z nich porozumiewa się w minnańskim; – obszary gorących źródeł na Tajwanie, których jest wiele (są tylko trzy zimne źródła na Tajwanie). To woda gruntowa, która spadła z nieba i która przesiąka do skał; – historycznie siarka była dość ważnym surowcem, przede wszystkim używanym do wyrobu prochu strzelniczego. Obecnie, na Tajwanie jest już mniej jej pokładów; – górotwórstwo tajwańskie: trzęsienia ziemi są jednym z głównych zagrożeń naturalnych. Jest ich rejestrowanych nawet do kilku dziennie. 3. Mapa – „Ognisty Pierścień” na Pacyfiku. – globalizacja gospodarki: wydarzenie z drugiego końca świata może wpłynąć na państwo leżące nawet na innym kontynencie, np. trzęsienie ziemi na Tajwanie i zniszczenie trzech fabryk produkujących procesory do komputerów. 4. Klimat. – subtropikalny do tropikalnego; – morski, monsunowy: wyraźna pora letnich opadów i dość suchych zim (mimo to wilgotne powietrze i okresowe mżawki); – wilgotny: średnio 2000-2500 mm opadu – por. w Krakowie jest około 700 mm opadów w skali roku; – temperatura: bardzo zależna od gór, 15oC zazwyczaj jako najniższa temperatura. Niekiedy na północy wyspy może być jeszcze nieco niższa; – tajwańskie mikroklimaty: lokalny mikroklimat może być bardzo różny od pozostałych części regionu; por. zjawisko cienia opadowego; – *izoterma – linia na mapie pogody; – 200 dni lata; – tajfuny to ciągły problem Tajwany, np. tajfun Haitang. Podczas tajfunów największym zagrożeniem nie jest, paradoksalnie, wiatr, lecz opady.

3

5. Zasoby naturalne. – są nikłe, wyspa zasadniczo pozbawiona większych pokładów surowców naturalnych; – mineralne: węgiel, marmur, złoto, ropa naftowa, azbest; – wody termalne; – roślinne: kamforowiec (Cinnamonium camphora, krewny cynamonowców. Z czterech znanych rodzajów cynamonowca, trzy dają cynamon jadalny, a jeden jest właśnie kamforowcem). Kamfora była swego czasu ważnym składnikiem wykorzystywanym do produkcji prochu strzelniczego; – łowiska ryb: wzdłuż Tajwanu płynie ciepły prąd Kuro Siwo, płynący również wzdłuż nabrzeża Japonii; – zasoby krajobrazowe: nie jest tak ważnym celem turystycznym jak Tajlandia albo Wietnam. 6. Beitou – obecnie dzielnica Tajpej, gdzie znajdują się gorące źródła. 7. Główne uprawy. – ryż – jakkolwiek, aktualnie Tajwan importuje wiele ryżu, gdyż jest to tańsze; – owoce: banany, gujawy (gruszla właściwa), „jabłka woskowe” (Syzygium samarangense), longan (Dimocarpus longan), liczi (Litchi chinensis); Tajwan jako duży eksporter owoców; – słodkie ziemniaki: bataty, wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas); batat ma symboliczny dla Tajwanu, choć nie jest on rodzimą rośliną dla tego kraju; – historycznie: trzcina cukrowa. Cukier tajwański był swego czasu bardzo ceniony; – gleby tajwańskie są zasadniczo słabe ze względu na niską zawartość fumusu; – tajwańskie rolnictwo opiera się przede wszystkim na sztucznym nawadnianiu pól oraz stosowaniu sztucznych nawozów; – „jabłko jawajskie”. Tajwan – historia i polityka: Gron. 3, 9.10.2013, s. 153 Początki osadnictwa na Tajwanie.

wszelkie odkrycia archeologiczne, historyczne na Tajwanie są później wykorzystywane do określonej retoryki politycznej, np. pogląd Tajwan był kiedyś częścią lądu azjatyckiego. Dodatkowo na Tajwanie jest ciepło i wilgotno, a klimat taki jest wyjątkowo niekorzystny do prowadzenia prac archeologicznych;

ludy zamieszkujące Tajwan do momentu przybycia Chińczyków, a później Europejczyków nie stały na wysokim poziomie rozwoju; pozostałościami po nich są głównie groty mieszkalne, wyroby ceramiczne oraz proste narzędzia, przedmioty z drewna, m. in. drabiny. Ludy te nie umiały obrabiać metalu; nie wznosiły dobrze ufortyfikowanych osad, przynajmniej takowe nie zachowały się;

kręgi bambusowe, które mogą być naturalną formą obrony osady, nie są jednak trwałe i źle utrzymane, przerzedzają się;

wykopaliska neolityczne na Tajwanie wykazują, że istniał pewien kontakt między wyspą a kontynentem;

10 000-8000 rok przed Chr. – przypuszczalna data pojawienia się pierwszych ludzi na wyspie;

5000 przed Chr. – 1000 po Chr. – w tym przedziale czasowym zamyka się przybycie ostatnich migrujących na wyspę (w tym lud Yami, który zajmuje teraz wysepkę od strony zachodniego wybrzeża Tajwanu. Jego członkowie posługują się językiem austronezyjskim, który jako jedyny w obszarze Tajwanu nie należy go grupy formozańskiej, a do malasko-polinezyjskiej);

4

Aborygeni Tajwańscy (Yuanzhumin) – rdzenni mieszkańcy Tajwanu. Określani mianem „barbarzyńców”, „dzikich” przez Chińczyków. Pierwsza teoria podaje, mogą być to ludy, które przyszły z północy i mogły być związane z mieszkańcami japońskich wysp Rykyu. Druga teoria mówi o ich nadjeściu z południa, od strony Filipin. Trzecia teoria zakłada ich przybycie z kontynentu. To ludy o następujących cechach:

– osiadłe lub półosiadłe; – niski poziom rozwoju gospodarczego (na granicy epoki kamienia i żelaza); – niski stopień rozwoju politycznego; – wielkie zróżnicowanie językowe i kulturalne; – nie wykształciła się tam większa organizacja polityczna. Odnotowano istnienie pewnych konfederacji plemiennych, ale nie miały one trwałego charakteru; częściej opierały władzę na charyzmatycznym przywódcy plemienia; – organizujące polowania na jelenie na nizinach; – trudniące się rybołóstwem (południe); – gospodarka typu zbierackiego i łowieckiego; – żyły ludy zarówno patrylinearne jak i matrylinearne; – wierzenia miały charakter lokalny; – wojny nie były wielkie, głównie koncentrowały się wokół zdobycia prestiżu militarnego; charaker bliski bellum omnia contra omnis; – jeden z najwcześniejszych zapisów określał Aborygenów Tajwańskich jako dongyi – „wschodni barbarzyńcy”, natomiast „południowi barabrzyńcy” to były raczej ludy z wewnątrz Chin. Wczesne opisy: używanie zwrotów, charakterystyk odnoszących się dzieł klasycznych oraz do przeszłości – traktowanie Aborygenów jako swoich przodków, ale nie bezpośrednich, czyli uznawanie ludów prostych za żywe muzeum (Chińczycy myśleli: „my też kiedyś tacy byliśmy, ale rozwinęliśmy się” – podejście to funkcjonowało także w XIX-wiecznej Europie. Z postawą tą walczył Bronisław Malinowski): - + Cheng Di (1541-1617) – „nieoficjalny historyk”, uczony konfucjański opisał Tajwan w swoim dziele z 1603 roku pt. Dong Fan Ji: „wciąż są ludzie, którzy nie mają kalendarza”, zegara, nadzorców, chodzą ubrani nago; żyją na wyspie, ale nie łowią ryb; grzebią swoich umarłych, tam gdzie żyją żywi; polują na jelenie przez cały rok, ale jelenie nie zostały wytrzebione; powtarzająca się stale fraza: „czyż nie jest to dziwne”; „określenie „południowe karły” na Japończyków. Aborygeni to ludzie, którzy w ogólnie nie umieją pisać; nie znają żadnych podziałów kulturowych, w tym społecznych, na role żeńskie i męskie; nie są jednak rozpustni. Opis taki tworzył obraz szlachetnego dzikusa; - w późniejszych opisach Tajwanu przez Chińczyków dominowały idee polityczne: podkreślano dzikość tych ludzi oraz brutalność. Chińczycy uznali, że należy dokonać akulturacji, która okaże się dla tubylców korzystna. Narracje o Tajwanie niekoniecznie musiały być w pełni świadomymi działaniami w ramach polityki ekspansji. Trzy problemy zawarte są w tych opisach: 1. poważne obciążenie własną kulturą: naturalne podkreślanie wyższości własnej kultury; 2. podkreślanie wyższości politycznej; 3. szacunek dla starych źródeł pisanych w Chinach – powodowało do podtrzymywanie czy wręcz przepisywanie dawnych treści, co współcześnie utrudnia weryfikację tekstów z epoki. W opisach znajdują się odniesienia do chińskiej starożytności; jedyne opisy kultur aborygeńskich pochodzą ze źródeł chińskich oraz europejskich. Mówią one niekiedy więcej o samym piszącym niż o obiekcie opisu;

podział na „surowych” (niezasymilowani) i „ugotowanych” (zasymilowani, po procesie inkulturacji) – aspekty życia do porównania:

– przestrzeganie prawa lub nie – życie w cywilizacji; – sposób organizacji życia: regularna uprawa ziemi lub głównie zbieractwo i łowiectwo;

5

polowanie na jelenie było ważne, ponieważ w czasach jeszcze przedkolonialnych eksportowano skóry z jeleni do Chin oraz do Japonii; – wszystkie plemiona aborygeńskie nie wykazywały zainteresowań w zakresie handlu wymiennego; częściej uprawą roli zajmowały się kobiety, a mężczyźni polowali. W Chinach uprawa roli była przede wszystkim zajęciem męskim;

XIX-wieczne ryciny przedstawiające Aborygenów tajwańskich: – tatuowanie ciała, kolczykowanie – stosunek Chińczyków do takich praktyk był negatywny jako że ciało jest darem od przodków, dlatego należało je szanować. Okaleczanie się było karane, ponieważ naruszało kult przodków. Ponadto, te aborygeńskie praktyki miały to dla Chińczyków charakter egzotyczny. Plemię Atayal słynie z tatuowania się. Obecnie, tatuowanie się jest zakazane, przynajmniej u młodych osób; kiedyś, stanowiło rytuał przejścia w dorosłość, czyli pewnej inicjacji społecznej; Istnieje kilka wskazówek dotyczących powinowactwa autochtonów z kontynentem: – znaleziska archeologiczne z czasów neolitu; – kwestia językowa: językowo Aborygeni są psokrewni ludom Indonezji (austronezyjska rodzina językowa); grupa języków formozańskich: bardzo duże zróżnicowanie językowe na wyspie. Języki z obszarów nizinnych są wymarłe: lokalna ludność została zasymilowana albo wyparta; języki z obszarów górskich są nadal używane. Austronezyjska rodzina językowa jest najbardziej rozciągniętą geograficznie rodziną jezykową: od Madagaskaru, przez Indonezję i Tajwan, po Hawaje, Polinezję i Nową Zelandię, obejmując pomniejsze wyspy Oceanu Indyjskiego oraz Pacyfiku. Obszar Australii oraz Papui Nowej Gwinei nie należą do tej rodziny: - struktura austronezyjskiej rodziny języków: dziesięć podrodzin – jedna rozproszona jest po całym świecie, natomiast pozostałe dziewięć rozlokowane są na Tajwanie: - Proto Austronesian: dziewięć na Tajwan i Malayo Polynesian na innych obszarach. W Papui Nowej Gwinei odnotowuje się jedno z największych zróżnicowań językowych na świecie; - brak źródeł pisanych pozwala tylko na badania polegające na wyszukiwaniu korelacji. Przedmioty codziennego użytku nie przekazują tego samego rodzaju informacji, co teksty pisane; - prawdopodobne jest to, że ludy austronezyjskie zamieszkiwały początkowo południową część współczesnych Chin i zostały wyparte przez ludy sinickie nadchodzące z północy. Ludy austronezyjskie zaczęły się dalej przemieszczać na Tajwan oraz bardziej na południe (obszar wyspiarski). Ci, którzy zostali, zostali całkowicie zsinizowani, a ich języki wymarły. Jakkolwiek, niektóre słowa z języków austronezyjskich mogły wejść do języka chińskiego (Tajwan jako „skansen” ludów austronezyjskich). Nowoczesna technologia badań skupień DNA pozwala na prześledzenie istnienia oraz mutacji wspólnych genów na poszczególnych terenach. Dzięki temu można szacować w jakim mniej więcej momencie dana grupa etniczna się wykształcała lub mieszała z inną. Pytanie: jak wobec tego Tajwan ma elementy wspólne z Chinami kontynentalnymi? (por. ruchy ludów indoeuropejskich i tworzenie się rodziny ludów słowiańskich).

6

Tajwan – historia i polityka: Gron. 3, 16.10.2013, s. 153 Początek udokumentowanej historii Tajwanu.

hiszpańska mapa Luzon, Tajwanu i Chin, 1597. Hiszpanie ustanowili swoją bazę na Luzonie (podział Filipiny w strefie hiszpańskiej, a Brazylia i część Afryki w strefie portugalskiej to wynik układu z Tordesillas – podział całego świata na strefę wpływów Hiszpanii i Portugalii). Portugalczycy wracali, opływając Afrykę, natomiast Hiszpanie płynęli z powrotem przez Pacyfik do wybrzeży Ameryki, a dalej przez Kanał Panamski i Atlantyk do Hiszpanii. Strefy Europejczyków poza własnym kontynentem naówczas nie miały jeszcze charakteru regularnych kolonii, a głównie baz handlowych;

*Ilha Formosa (port. piękna wyspa). Stąd pochodzi nazwa Formoza na określenie wyspy. W ten sposób Tajwan trafił na oficjalną mapę świata. W obronie Makao odznaczyli się uzbrojeni afrykańscy niewolnicy;

Holendrzy osiedli na Jawie. Europejczycy włączyli się w już istniejący na Dalekim Wschodzie obieg wymiany dóbr, dodając własne towary;

na Tajwanie pojawiali się kupcy chińscy. W drodze powrotnej z wielkiej wyprawy dotarł na Tajwan Zheng He;

w XVI wieku Japonia była zbyt zajęta walkami wewnętrznymi, aby wyruszać poza obszar kraju. Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli na Tajwan byli: Holendrzy, Portugalczycy i Hiszpanie; nie pozostawali jednak zainteresowani Tajwanem samym w sobie, ale Chinami i Japonią. Przywieźli z Ameryki srebro, więc próby ukrócenia handlu z ludźmi z Zachodu pozostawały nieefektywne. W południowych prowincjach chińskich brakowało żywności, dlatego też ryż niekiedy sprowadzano z Azji Południowo-Wschodniej. Często w takich okolicznościach największe wpływy mieli lokalni władcy, którzy parali się piractwem, ale „zorganizowanym”. Dysponowali dużymi flotami i ściągali haracze z różnych podporządkowanych im terenów. Etniczny skład piratów tworzył konglomerat mieszkańców morza lub terenów przybrzeżnych;

XVI/XVII wiek – początek istnienia globalnej ekonomii; 1. Europejska kolonizacja. – 1517 – odkrycie wyspy przez portugalską ekspedycję; – 1624 – ustanowienie kolonii holenderskiej; – 1626 – ustanowienie kolonii hiszpańskiej; – 1642 – Holendrzy przepędzają Hiszpanów; – 1661 – lądowanie Zheng Chenggonga; – 1662 – ewakuacja i koniec kolonii holenderskiej; – wyspy Penghu jako punkt strategiczny i chiński. Obecność Holendrów na Penghu sprowokowała Chińczyków, którzy w konsekwencji przepędzili Holendrów w bitwie morskiej. 2. Rycina: widok na Fort Zelandia, główną twierdzę kolonii holenderskiej. – wyraźna duża laguna otaczająca wybrzeże; – umiejscowienie tego fortu ukazuje główny charakter holenderskich własności pozaeuropejskich – morska baza handlowa, przystanek w drodze do Japonii z Indonezji z przyczółku w Batawi; punkt przeładunkowy; – konwencja rysownicza: skaliste góry w tle. Od tej strony wybrzeże Tajwanu jest płaskie; – Sakkam – wioska tajwańska, którą Holendrzy kupili za kilkanaście bel materiału.

7

3. Działalność kolonii Vereenigde Oost-Indische Compagnie. – znaczenie bazy: - dla handlu z Chinami; - dla ochrony linii do Japonii; – dochody: - licencje łowieckie i skup skór jelenich; licencje te służyły kontroli polowań i miały zapobiec wytrzebieniu jeleni, co się jednak nie udało (na Tajwanie żyło wiele jeleni). Kroniki chińskie oraz holenderskie podają informację o stadach liczących nawet po kilka tysięcy osobników. Tutaj Holendrzy zaimportowali do pracy fizycznej chińskich robotników oraz woły (uprawa ryżu, budowa kanałów irygacyjnych); - uprawa trzciny cukrowej: wytwarzany z niej cukier był eksportowany do Japonii oraz do Chin, a także przez wiele lat do Persji; - bywały momenty, że 1/3 dochodów kompanii holenderskiej pochodziła właśnie z Tajwanu; – administracja: - misje; - pośrednicy chińscy; – budowa stabilnej kolonii: 1. siła militarna: dobrze uzbrojona i zorganizowana, której Holendrzy nie wahali się używać; 2. wykorzystywanie lokalnych konfliktów pomiędzy poszczególnymi plemionami aborygeńskimi. Holendrzy sprowadzili około 2000 zbrojnych, co stanowiło wtedy bardzo liczebny oddział jak na kolonię i spacyfikowali kilkanaście plemion aborygeńskich; - *pax hollandica – tzw. pokój holenderski: „ceremoniał” ustanawiający, kto jest ważniejszy na wyspie, a kto jest podporządkowany; - mimo że Holendrzy posiadali dobrze wyszkolone wojsko, nigdy nie panowali na morzu. Ich potęga nie była nie do złamania. Sukces w koloniach osiągali głównie dzięki ugodom z tubylcami. Ponadto, byli uzależnieni od zewnętrznych dostaw prochu; - + Peter N. (?) – przebywał w japońskim więzieniu przez kilka lat. Kraje europejskie zawsze sprzeciwiały się poddaniu jakiegokolwiek Europejczyka jurysdykcji państwa spoza regionu. Kompanii Wschodnioindyjskiej jednak zależało na utrzymaniu kontaktu z Japonią. Ten incydent ukazuje, że Holandia nie była mocarstwem kolonialnym, które mogło dyktować warunki. 4. Pierwszy projekt cywilizacyjny: kolonia holenderska. – ustanowienie administracji kolonialnej: Holendrzy wiedzieli, że nie mogą sobie pozwolić finansowo na kosztowne akcje pacyfikacyjne; – wykorzystanie chińskich kupców jako pośredników; zachowanie kontroli podatkowej; – intensyfikacja rolnictwa: sprowadzenie Chińczyków oraz bydła do pracy (wzrost liczebności z kilku do ponad 25 000 mężczyzn); rozwój uprawy trzciny cukrowej i ryżu; - misje chrześcijańskie: w 1643 roku ponad 5400 nawróconych; spory między misjonarzami protestanckimi (Holendrzy) a katolickimi (Hiszpanie): - budowa systemu szkół: w 1647 roku w pięciu szkołach było 200 dzieci i 766 dorosłych studentów; - tłumaczenie Biblii na „aborygeński” – Ewangelia wg Św. Mateusza, około 1650; - Hiszpanie przetłumaczyli katechizm i opracowali Słownik Tamsui (Hiszpanie założyli bazę w Jilongu); - opracowane przez Holendrów pismo dla języka grupy Siraya było w użyciu co najmniej do 1813 roku (tzw. manuskrypty Sinkan); – system podatkowy, w którym podatek lokalny farmer pobierał od administracji, a później zwracał w innej formie. Zaletą takiego systemu było to, że nie trzeba było zatrudniać dodatkowych pracowników administracji do zbierania podatków; wadą natomiast było to, że system taki prowadził do

8

nadużyć finansowych ze strony farmera – co-kolonizacja – to była co-kolonia holendersko-hiszpańska. Holendrzy stanowili ogromną siłę ekonomiczną w kolonii; – w trakcie rozwoju kolonii na Tajwanie, równolegle toczyła się w Europie wojna osiemdziesięcioletnia (1568-1648) między Niderlandami a Cesarstwem Niemieckim. 5. Chikan Lou, Tainan. – Zheng Chenggong, Koxinga i żołnierz – pomnik przedstawiający scenę poddana się Holendrów. 6. Ming, Qing, i Zheng. – po Holendrach pozostały trzy główne elementy: 1. obecność Chińczyków; 2. pismo ułożone dla jednego z języków lokalnych; 3. morga holenderska = 0,97ha (chiń. jia). Często używana do dziś; wielkość mieszkania 1 ping = 2 tatami (tatami to miara po Japończykach); - wprowadzili Tajwan na arenę międzynarodową, w obszar zainteresowania Chin; równolegle do panowania holenderskiego na Tajwanie, w Chinach miały miejsce rozruchy wewnętrzne – nastąpiła zmiana dynastii z Ming na Qing. Echa tej wojny odbiły się na Tajwanie; – Tajwan jako baza piratów; – konflikt Ming i Qing; – + Zheng Chenggong (Koxinga, Guoxingye; 1624-1662) – został mingowskim lojalistą; porozumiał się z gubernatorem, że w zamian za współpracę nie będzie ścigany z piractwo. Rozpoczął karierę urzędniczą i stał się ważną osobą na dworze południowej dynastii Ming. Był także admirałem wojennym. Później jednak przeszedł na stronę Qingów. Został uwięziony w Pekinie. Tajwańczycy uważają go za bohatera narodowego, ponieważ walczył o niezależność Tajwanu, Chińczycy widzieli w nim zwycięzcę nad kolonizatorami, a Japończycy twierdzą, że jest to ich rodzimy bohater; – 1662 – podpisanie traktatu pokojowego: Holendrzy likwidują kolonię i odpływają do Batawi. Później zajęli jeszcze na kilka lat dawną hiszpańską bazę w Jilongu, ale było to już tylko epizod. Początek panowania Chińczyków na Tajwanie. Nie było to jednak panowanie cesarstwa Qingów, a lojalistów mingowskich. Tajwan – historia i polityka: Gron. 3, 23.10.2013, s. 153 Tajwan w Cesarstwie Chińskim. 1. Dżonka w świątyni Mazu – symbol związków z morzem. – Mazu – bogini wywodząca się z Fujianu, związana z morzem. Ku jej czci odbywa się ważne święto na Tajwanie. Urządza się jej wtedy procesje z dżonkami; – + Koxinga (1624-1625) – imię przekształcone w Guoxingye (miał pozwolenie na noszenie imienia cesarskiego). 2. Otwarcie bram Wielkiego Muru Mandżurom w 1644 roku. 3. 1683 – mobilizacja dużej floty przez Qingów i uderzenie na Penghu (Peskadory); unicestwienie floty mingowskich lojalistów; poddanie Tajwanu panowaniu mandżurskiemu. Tajwan od tej pory wchodził w skład jednolitej państwowości chińskiej.

9

4. Państwo Zhengów – wojna domowa na kontynencie: - baza konieczna po klęsce wyprawy na Nankin; - utrata Fujianu w 1677 roku; utrzymanie Xiamen do 1680 roku; – administracja – regularna, chińska: - opodatkowanie ziemi (kolonie wojskowe, ziemie prywatne i państwowe); pogłówne i na Hanów, i na Aborygenów; - otwieranie nowych terenów na północy i w centrum wyspy; - granice ze strefami przejściowymi; - budowa sieci farm z podatkiem w formie odbycia służby wojskowej; - własny system egzaminacyjny; – główny wpływ: - zwiększenie liczby Chińczyków (do 120 tysięcy); - ustanowienie administracji chińskiej; – konflikty na szczycie i problem „kontynentu”: wysyłanie armii na kontynent było dużym obciążeniem finansowym; dochody z wyspy Zhengowie (ród kupiecki) wykorzystywali na cele wojenne z kontynentem; – znacząca zmiana układu populacji; – Zhengowie nie mogli zaakceptować noszenia warkocza mandżurskiego, co oznaczałoby wyrażenie oficjalnego poddaństwa Qingom; – hodowla trzciny cukrowej na eksport; – znaczną część przybywających na wyspę Chińczyków stanowili żołnierze; – migracje na Tajwan w ramach okresowego głodu w prowincjach na kontynencie. Później część z emigrantów wróciła na kontynent. 5. Polityka mandżurska. – Tajwan terenem pogranicznym; – priorytety polityki qingowskiej: - utrzymanie kontroli; - korzyści finansowe – „taniej”; - stworzenie prefektury Tajwan; - ewakuacja zhengowskich armii i osadników; - powolna budowa struktury państwowej; – + Shi Lang (1621-1696) – admirał na służbie Mingów, a następnie Qingów. Zdawał sobie sprawę z tego jak bardzo strategicznym punktem był Tajwan oraz jaką rolę odgrywała w regionie Cieśnina Tajwańska; – ostatni Zhengowie otrzymali honorowe tytuły i zostali rozsiani po różnych częściach Chin kontynentalnych; – cesarz Kangxi (XVII/XVIII wiek), dzienniki: „Tajwan jest jak kulka błota za morzami i nie ma żadnego znaczenia dla Państwa Chińskiego”; – istniały wtedy dwie opcje rozwiązania sprawy Tajwanu: 1. kolonizacja Tajwanu postrzegana jako kłopot; koncepcja, aby przesiedlić wszystkich Chińczyków Hanów mieszkających na Tajwanie z powrotem na kontynent i pozostawić Tajwan jako odległą wysepkę względnie kontrolowaną; nieinwestowanie w rozwój Tajwanu; 2. Shi Lang uważał nie można zostawić wyspy w tak strategicznym punkcie i blisko wybrzeża bez kontroli. To potencjalne ryzyko dla przyszłego bezpieczeństwa cesarstwa. Była to dobra koncepcja, ale pozostawał problem z jej wdrożeniem; - obie powyższe postawy obecne były w polityce Qingów do końca ich panowania; – Tajwan jako „mały dodatek” do ogromnego imperium; – utworzenie prefektury Tajwan z trzema powiatami: Tajwan, Fengshan, Zhuluo – to typowa

10

struktura pograniczna. Zazwyczaj było sześć powiatów w każdej prefekturze mandżurskiej; – ograniczenia imigracji, zwłaszcza wobec Hakka z Guangdongu; polityka kwarantanny; liczne nielegalne imigracje na Tajwan; promowanie migracji młodych nieżonatych mężczyzn; polityka, która miała służyć kontroli populacji okazała się w konsekwencji niestabilna; – brak stałej polityki wobec Tajwanu; – nieefektywność zarządzania, słabość władz lokalnych: - liczne rebelie (powiedzenie o historii działań wojennych na Tajwanie: „co trzy lata rebelia, co pięć lat powstanie”); - powstanie Zhi Yuguia doprowadziła do kompletnego załamania się władzy w 1721 roku (prawie dwa pokolenia po przejęciu wyspy przez Qingów). Yigui koronował się na króla, ale szybko po tym wydarzeniu utracił wpływy i poróżnił się ze swoimi zwolennikami; – podział wyspy na część cywilizowaną i „aborygeńską”: wewnętrzna granica na zachodnią i wschodnią część wyspy; zachowały się niektóre słupy graniczne oddzielające część cywilizowaną od aborygeńskiej. Była to mimo wszystko forma ochrony interesów Aborygenów, ponieważ Chińczycy nie wkraczali na ich tereny, co znacząco zredukowało ilość występujących na wyspie konfliktów na tle etnicznym. Jakkolwiek, granica ta nie pozostawała szczelna; podczas panowania qingowskiego następowało nieustanne przesuwanie się tej linii; – żołnierze nie ufali ludności lokalnej, dlatego też rotacja wojskowych na Tajwan następowała z Fujianu: było to tańsze i pewniejsze; – Tajwan nie pełnił roli kolonii karnej jak, np. Australia dla Wielkiej Brytanii; – przez lata: brak rozwiniętej infrastruktury; – przez całe panowanie Qingów Tajwan był niedochodowy dla Cesarstwa; – z Guangdongu (kantońscy Hakkowie) i z Fujianu głównie emigrowali na Tajwan oraz Hoklo z Fujianu mówiący w języku minnan; osiedlali się osobno, ponieważ podstawową chińską strukturą społeczną była struktura klanowa; – Quanzhou, Zhangzhou; 6. Mapa japońska Tajwanu z 1926 roku. – wyraźny podział etniczny mieszkańców wyspy: Zhangzhou, Quanzhou, Hakka, Aborygeni oraz inne ludy. 7. Minnan i Hakka. – podział grup językowy i kulturowy; – różnice w pochodzeniu i w gospodarce: - Minnan: kupcy, rybacy; - Hakka – rolnicy górscy; – Chińczycy Hanowie dzielą się na Hakka i Minnan. Minnanowie na Quanzhou i Zhangzhou; – prefektury: Jianjian, Hui'an, Nan'an, Anqi, Tongan; – piętrowość konfliktów; brak jednak tożsamości tajwańskiej – lokalne, rodowe; niekiedy świątynie odgrywały rolę jednoczącą. Tajwan - historia i polityka: Gron. 3, 29.10.2013, s. 153

Formosa Under the Dutch: Described from Contemporary Records, William Campbell, 1903; rozdział pt. Account of The Inhabitants:

11

– przekład z Candidusa; – mowa dość precyzyjnie o ludziach, których widział; konkretyzuje obszar swoich badań i obserwacji; – obserwacje w ramach pracy misjonarskiej; – bierna działalność badawcza; – autor występuje w roli misjonarza/administratora kolonialnego, a nie stricte badacza naukowego; – badacz przyzwyczajony do zcentralizowanej władzy; każda wioska była niezależna, co miało zarówno wady jak i zalety: konieczność stosowania zróżnicowanych środków nawiązywania relacji w pracy misjonarskiej (dodatkowe utrudnienie), ale z drugiej strony ułatwienie dla kolonizatorów w myśl zasady divida et impera; – opis codzienności życia: przygotowywanie jedynie tylko takiej ilości pokarmu, na ile było zapotrzebowanie; – opis bardzo zrytualizowanej działalności; wojna o wymiarze symbolicznym, rytualnym. To tłumaczy, dlaczego Europejczycy wygrywali zazwyczaj wojny z ludami rdzennymi, które niekiedy były przecież bardzo bitne. Ludzie Zachodu inaczej postrzegali wojnę – głównie jako narzędzie do realizacji własnych celów, najczęściej politycznych. Wojna rytualna była też powszechna wśród plemion Afryki Środkowej i Południowej; system walk honorowych wśród plemion Indian Ameryki Północnej, których celem nie było całkowite zniszczenie przeciwnika; – autor prowadzi narrację, a przynajmniej stara się prowadzić narrację w sposób neutralny; archetyp noble savage. Postawa misjonarza może wynikać m. in. z jego religijnej misji oraz z chęci zaszczepienia chrześcijaństwa na gruncie tajwańskim. Niewykluczone również, że autor pozostawał pod wpływem propagandy kolonialnej, która to w tym rejonie koncentrowała się wokół rywalizacji między Holandią a Hiszpanią; Druga połowa panowania mandżurskiego na Tajwanie. 1. Drugi projekt cywilizacyjny: część imperium chińskiego. – rozwój państwa w miarę rozwoju społecznego; – brak całościowej wizji rozwoju; – problem transportu; – rozwój ekstensywny, np. cukrownictwa; ryż i cukier stały się ważnym elementem eksportowym, choć okresowo były ograniczane; – Tainan, las stel, II połowa panowania Qingów – stele kommemoratywne oraz z inskrypcjami o charakterze pouczającym (np. żołnierzom nie wolno samowolnie nakładać dodatkowych opłat na kupców, a później abordażować statki tych kupców). 2. Mapa – rozwój panowania chińskiego za dynastii mandżurskiej. 3. Rozwój gospodarczy. – ekstensywny; – związany z wzrostem populacji i jej stabilizacją po 1860 roku; paradoksalnie, gdy sytuacja na kontynencie w Cesarstwie uległa destabilizacji, sytuacja na Tajwanie zaczęła się znacznie normalizować i uspokajać; – powstanie lokalnych rodów i elit – system lokalnych elit i rodów mógł pozytywnie wpłynąć na sytuację na Tajwanie, ponieważ to one odpowiadały właśnie za sprawowanie lokalnej władzy. Było dla nich korzystne współpracowanie z władzą zwierzchnią i nie opłacało im się wzniecać buntów; –zakończenie okresu penetracji lądu, tzw. okresu pionierskiego na wyspie; – rozwój upraw ryżu, trzciny cukrowej, herbaty, pozyskiwania kamfory.

12

4. Wpływy zewnętrzne. – otwarcie portów po wojnach opiumowych: otwarte dotarcie wpływów zachodnich na Tajwan; – włączenie w sieć globalnego handlu; – zakusy japońskie – wyprawa 1874 roku; – wojna chińsko-francuska 1884 roku; – wojna chińsko-japońska 1895 roku – zakończenie chińskiego panowania na Tajwanie i przejście wyspy pod panowanie japońskie. 5. Pierwsi kupcy, konsulowie i misjonarze. - + Herbert Giles (1845-1935) – sinolog, tłumacz klasycznej literatury chińskiej, autor transkrypcji Wilde-Giles'a; – przedstawicielstwo brytyjskie, reprezentacja reszty świata; – polityka bez kanonierek: jeśli pojawiał się jakiś konflikt między Aborygenami a zachodnimi przybyszami, zazwyczaj dochodziło do rozwiązania poprzez przemoc; – + James Dodd – zorientował się, że na Tajwanie są dobre warunki do założenia plantacji herbaty. Sprowadził specjalistów i współczesny przemysł herbaciany na Tajwanie pozostaje spuścizną europejską; – misje prezbiteriańskie i katolickie: pierwsze szpitale i European colleges; Oxford College w Tajpej (dzisiejsze Aletheia University); - pierwsze drukowane pismo na Tajwanie istniejące do dziś; - dom niemieckiego kupca, Anping; - konsulat w Danshui; – rozwój produkcji na eksport: - destylarka kamfory: w latach 90. XIX wieku Tajwan dostarczał 2/3 światowej ilości kamfory. Naówczas kamfora była bardzo ważna, ponieważ posłużyła do wyprodukowania pierwszego plastiku oraz wykorzystywana do produkcji prochów bezdymnych. Była zatem surowcem strategicznym. Władze pobierały podatki od eksportowanej kamfory. Jakkolwiek, produkcja kamfory wywoływała również konflikty, ponieważ szybkie wyeksploatowanie kamforowych zasobów zachodniej części wyspy i coraz bardziej zagłębiali się na tereny aborygeńskie. Aborygeni nie godzili się na to i atakowali często obcych. Naruszyło to częściowo stabilną sytuację na wyspie; towary na eksport były następujące: - cukier; - herbata; - ryż; – eksport na Tajwan: wachlarzy (papierowe, malowane i jedwabne). 6. 1874 – incydent Mudan. – w momencie, gdy słabły Chiny na kontynencie, Japonia rosła w siłę. Wysypy Ryukyu miały status niezależnego królestwa, ale ich władze płaciły trybut i Japończykom, i Chińczykom. Etnicznie mieszkańcy Ryukyu byli silnie zjaponizowani; – Tokio zażądało wypłacenia odszkodowania od Pekinu, ponieważ załoga statku rybackiego z Rykyu, który dotarł na Tajwan, została wymordowana przez Aborygenów. Cesarstwo Chińskie odpowiedziało, że Rykyu nie są integralną częścią Tajwanu i Japonia nie może zgłaszać pretensji w imieniu Królestwa Rykyu. Ponadto, Qingowie uważali, że nie sprawują władzy na całą wyspą i nie biorą odpowiedzialności za poczynania Aborygenów; – aneksja Ryukyu; – incydent z Aborygenami; – wyprawa 1874 roku – test chińskiej suwerenności; – Tajwan ważną rubieżą obronną: Fort Qihou w Gaoxiongu; – zniesienie linii dzielącej wyspę na część chińską i aborygeńską.

13

7. 1884-1885 – wojna francusko-chińska – pancernik La Galissonnière; – w praktyce francuska wojna o Wietnam; – Tajwan stanowił część prowincji Fujian; – Francuzi próbowali przęjąć Tajwan, aby zdobyć kartę przetargową; – Słabość „prowincji Fujian” – bitwa na rzece Min; – inwazje Jilongu i Danshui; – blokada sił francuskich na wyspie; – inwazja Penghu - Peskadory są strategicznie bardzo ważne dla Tajwanu; – ostateczne rozstrzygnięcie wojny miało miejsce w Wietnamie: remis ze wskazaniem na Francję; – jedyna wojna Chin z krajem zachodnim, w której Chiny odniosły porażkę, ale nie klęskę; – Tajwan jako klucz do chińskiego wybrzeża. Reformy Liu Mingchuana i panowanie japońskie. 1. Liu Mingchuan i prowincja Tajwan; – obronił Tajwan przed kolonialnymi zakusami Francuzów – został wysłany na tę misję w 1884 roku; – awanturnik i kryminalista; – zdolny dowódca w czasie powstania Taipingów i Nian; – protegowany Li Hongzhanga; – zaznajomiony z zachodnim sprzętem; – zwolennik ruchu samoumocnienia. 2.Ustanowienie prowincji Tajwan. – oddzielenie Tajwanu od Fujianu – 1887 rok; – zapewnienie finansowania prowincji; – przeniesienie centrum administracyjnego na północ, trzy prefektury (południe-środek-północ): Tainan – (Taizhong) – Taibei; przesunięcie centrum ekonomicznego na północ wyspy; – Liu Mingchuan został nominowany na gubernatora prowincji. 3. Reformy Liu Mingchuana. – reformy wojskowe: - arsenał, forty, redukcja sił zbrojnych; - zakupił zachodnią broń, zorganizował fabrykę prochu; pieniądze czerpał z ceł z portów traktatowych (zachodnie enklawy prawne), to jest z Jilungu? oraz z Anpingu?, z wypłaty należnej Tajwanowi jako dawnej części prowincji Fujian oraz z portów m. in. w Szanghaju oraz w Kantonie; – reformy ekonomiczne: - spis gruntowy i reforma podatków; - dążył do tego, aby zredukować ilość patentów przysługujących dotychczas właścicielom ziemskim jedynie nominalnie nadzorującym ziemie. Liu Mingchuan postanowił wyegzekwować realne podatki od ziemskich właścicieli, których do tej pory nie płacono, choć prawnie było to wymagane. Częściowo udało się to Liu Mingchuanowi; - opodatkował częściowo towary eksportowane w tajwańskich portach traktatowych; – wdrażanie technologii: - kopalnie węgla: rozbudowa istniejących, reorganizacja ich funkcjonowania, co jednak nie do końca udało się zrealizować;

14

- linie kolejowe: pierwsza lokomotywa na Tajwanie produkcji niemieckiej z 1887 roku. Liu Mingchuan sprowadził parowóz z Niemiec; uruchomiono jedną linię kolejową, lecz podczas budowy pojawiało się wiele problemów, np. rozlokowane na wytyczanej trasie groby; - linie żeglugowe: próbował utworzyć samodzielne linie żeglugowe dla Tajwanu, lecz stanowiłby to konkurencję dla istniejącego już naówczas Towarzystwa Żeglugi, któremu przewodniczył przełożony Liu Mingchuana. 4. Efekty reform. – podniesienie dochodów podatkowych i uproszczenie struktury własności – rebelia przeciw gubernatorowi. Nie udało się jednak Liu Mingchuanowi zrównoważyć budżetu prowincji; – organizacja łączności (linia telegraficzna: połączył Tajwan z Chinami kontynentalnymi oraz z Peskadorami; technika kładzenia kablów podmorskich), poczty – pierwsza osobna poczta w Chinach (poczty funkcjonowały wtedy w Chinach przy biurach ceł morskich); – zorganizował szkoły, m. in. szkołę wojskową; – antagonizacja Aborygenów; utworzył specjalne biuro ds. Aborygenów; – brak efektów długofalowych; – w 1891 roku Liu Mingchuan złożył dymisję; po nim rządziło jeszcze dwóch gubernatorów; – porażki części reform wynikały z braku synchronizacji wysiłków pojedynczych osób. Co ciekawe, po przejęciu wyspy przez Japończyków, Japończycy zrealizowali skutecznie prawie wszystkie plany Liu Mingchuana. 5. Podsumowanie panowania Qingów. – przekształcenie nizinnego Tajwanu w obszar chiński: kulturowo i gospodarczo; – zwiększenie populacji wyspy (ze 100 000 do trzech milionów); – akulturacja i znaczna asymilacja Aborygenów Nizinnych; – pod koniec panowania Qingów populacja Tajwanu wynosiła około trzech milionów, w tym około 100 000 stanowili Aborygeni Górscy; – zachodnich kolonizatorów w Chinach przede wszystkim interesował handel; Tajwan sam w sobie nie stanowił wystarczająco interesującego celu dla kolonizatorów. Ponadto, byłaby to bardzo kosztowna misja, grożąca także oficjalną wojną z Chinami. Zarówno Japonia jak i Tajwan nie stanowiły według Europejczyków dobrych celów kolonialnych, ponieważ eksploatacja tych terenów byłaby bardzo kosztowna, a ideą kolonii było to, by jak najmniejszym kosztem uzyskać jak najwięcej. 6. Próby przejęcia wyspy przez Japonię. – pierwsze próby w XVII wieku; – wyprawa 1874 roku; – wojna chińsko-japońska 1894-1895. Zachodnie mocarstwa były przekonane, że to Chiny wygrają, natomiast zwycięska okazała się Japonia, która rozgromiła najnowocześniejszą wtedy chińską armię; – traktat z Shimonoseki 17 kwietnia 1895 roku oddaje Tajwan i Penghu „na zawsze”; – Tajwan „niewielką ceną” wobec zagrożenia japońskiego. 7. Republika Formozy (Taiwan Minzhuguo; nazwa odróżniająca od współczesnego projektu przekształcenia nazwy Republika Chińska na Republika Tajwańska). – powołanie aktem lojalności wobec rządu Qing, 24 maja 1895 roku; – istniała dwanaście dni i wydała znaczki pocztowe (ikonografia: flaga ze złotym tygrysem na niebieskim tle w chińskim stylu); – brak realnej władzy; – oddziały regularne poszły w rozsypkę; – rząd uciekł na kontynent; – obrona: wojska lokalne i „Czarne Chorągwie” (posttaipingowska organizacja o charakterze

15

nieco zbójnickim. Qingowie wykorzystywali ich do walk w Wietnamie; byli mało karni, choć bardzo bitni) pod wodzą Li Yongfu; forty po Liu Mingchuanie pełniły rolę odstraszającą. Jakkolwiek, nie były obsadzone przez dobrze przeszkolone załogi: „działa wystrzeliły sześć razy, a wszystkie strzały poszły wysoko górą; żaden pocisk nie upadł bliżej niż pół mili od celu”; forty wzięte szturmem ze stratami po stronie obrońców; – dodatkowe desanty japońskie – 1/3 sił lądowych; – straty tajwańskie: około 14 000; – straty japońskie około 300 zabitych i 500 rannych; – kapitulacja w październiku 1895 roku; – początki panowania japońskiego były trudne i wymagające dla Japończyków. 8. Siłowa stabilizacja wyspy. – rozprawianie się z lojalistami/partyzantami/bandytami; – eksperymenty ze „strefami kontroli” itp.; – ustanowienie państwa policyjnego i systemu hoko; odpowiednik chińskiego baojia – system odpowiedzialności wzajemnej; – ostatni poważny incydent zbrojny w 1915 roku; – po raz pierwszy rządząca siła polityczna posiadała realną władzę na Tajwanie. 9. Trzeci projekt cywilizacyjny: kolonia japońska. – objęcie pełnej kontroli nad wyspą i uczynienie jej zyskowną do 1905 roku; – „naukowy system rządów”; – „najlepiej zmierzona kolonia na świecie”; – czterdzieści lat stabilizacji i pokoju; – rządy „niesprawiedliwe”, ale praworządne: praworządne, ponieważ jeżeli mieszkaniec wyspy przestrzegał przepisów wprowadzonych przez Japończyków, mógł względnie spokojnie żyć. Można to porównać do sytuacji Polaków żyjących w zaborze pruskim (porównanie to nie jest zupełnie nieuzasadnione, ponieważ Japończycy wzorowali się w okresie modernizacji na pewnych wzorach prawa pruskiego oraz pruskiej administracji; przykład z wozem Drzymały); istniał rząd kolonialny, faworyzujący zatem Japończyków: modernizacja przeprowadzana na Tajwanie nie miała na celu ułatwić życia głównie Chińczykom oraz Aborygenom żyjącym na Tajwanie, ale przede wszystkim nowoczesnym już naówczas Japończykom. Japończycy utrzymali porządek, który często bywał zaburzany nawet pod koniec panowania Qingów; – modelowa prowincja japońska; – po raz pierwszy ustanowiono silną, jednolitą administrację na wyspie. 10. Brutalne początki. – określenie Tajwańczyk z tego okresu: Chińczycy i Aborygeni zamieszkujący Tajwan. Podówczas panowania japońskiego zaczęły budzić się zalążki tajwańskiej tożsamości, nie można jednak mówić jeszcze w odniesieniu do tej epoki o pewnej ukształtowanej tożsamości Tajwańskiej; – masakra z Yunlin – wymordowanie 6000 ludzi; – 1895-1902: w tych latach zginęło około 32 000 „bandytów” (~ 1% mieszkańców wyspy). Po 1902 roku bandytyzm oraz partyzantka zostały mocno stłumione i prawie całkowicie zażegnane po 1915 roku – okres konsolidacji do 1915 roku; – ostateczna pacyfikacja Aborygenów; – w obliczu przemocy jakiej dopuścili się na początku Japończycy, wspomnienie panowania Qingów pozostawało dość pozytywne wśród Tajwańczyków. Nie oznacza to jednak, że i za panowania mandżurskiego miały miejsce różne napaści i akty przemocy. Brutalność nie była zaskoczeniem w historii Tajwanu; w przypadku panowania japońskiego uważa się, że „miała ona korzyści dla zaprowadzanego na nowo porządku społecznego”;

16

– incydent w Wushe/Busha. 11. Budowa administracji. – sprawna i rozbudowana administracja typu kolonialnego; – silna ustawodawcza i wykonawcza władza gubernatora – naruszało to jednak trójpodział władzy, a tym samym konstytucyjny porządek Cesarstwa Japońskiego: - „Dyrektywa 63”: gubernator musiał zwracać się do parlamentu japońskiego, aby na mocy tego dokumentu mógł skupiać w swoich kompetencjach dwa rodzaje władzy: ustawodawczej i wykonawczej. Argumentowano to potrzebą szybkiego i sprawnego działania na terenie kolonii japońskiej; Tajwańczycy starali się wprowadzić na wyspie prawodawstwo w pełni japońskie, a nie kolonialne, ponieważ byłoby ono dla nich korzystniejsze. Wydaje się to paradoksalne z perspektywy ludu skolonizowanego; - okres wojskowy: gubernatorami wyspy zostawali wojskowi (do 1919 roku i od 1937 roku); - okres cywilny: gubernatorami zostawali urzędnicy cywilni (1920-1936); okres pewnej liberalizacji w panowaniu na wyspie; – *system hoko (baojia) – następująca hierarchia: gubernator, władze centralnej prowincji/prefektury/gminy/władze lokalne sprawowane przez chińskich naczelników wyznaczanych przez Japończyków; naczelnikami tymi byli najczęściej przywódcy rodów, klanów, pełniący funkcje pośredników między ludem a pozostałymi urzędnikami. 12. + Kodama Gentarō (1852-1906) – japoński generał odpowiedzialny za ustanowienie nowoczesnej armii japońskiej. 13. + Gotō Shinpei (1857-1929) – odpowiedzialny za skonstruowanie polityki japońskiej wobec Tajwanu. Uważał, że w polityce i jej organizacji ważne są tzw. zasady biologiczne, czyli pozwalające na umiejętne przystosowanie się do określonego środowiska: nauka, promowanie konkretnej polityki, także higieny. Z wykształcenia był lekarzem, zatem jednym z jego postulatów wobec modernizacji wyspy było konsekwentne wprowadzanie zasad higieny. Budowa węzłów sanitarnych i przestrzeganie zasad higieny przyczyniły się m. in. do wyeliminowania wielu chorób zakaźnych z wyspy, np. cholery. 14. „Naukowo rządzona prowincja”. – w pełni wprowadzenie reform proponowanych już przez Liu Mingchuana – kontynuacja reform; – rozwój gospodarczy: koleje, rozbudowa portów, elektryfikacja, rozwój rolnictwa i przemysłu drzewnego; Tajwan „spichlerzem Japonii”; – wykorzystanie istniejącego potencjału rolnego i ludzkiego. 15. Oświecony absolutyzm. – kontrola i badanie stanu wyspy (Qing: 870 000 akrów upraw, a po reformach Gotō: 1 870 000 [konsekwentnie opodatkowanie gruntów, które funkcjonowały jako orne]); – cenzusy (szacowanie; spis ludności) populacji 1905-1945: co pięć lat przeprowadzany spis powszechny, co dowodzi bardzo silnej i sprawnej administracji, która jest w stanie przeprowadzić taką akcję (nawet w porównaniu do krajów europejskich); – skartowanie całej wyspy: kartografia; – liczna i silna policja, nadrzędna względnie wobec władz cywilnych; – konsekwentne wdrażanie technologii, egzekwowanie przepisów, np. higienicznych; – Japończycy mieli zasoby finansowe, aby zainwestować wiele pieniędzy w modernizację wyspy. W perspektywie czasu opłaciło się to jednak Japończykom, ponieważ po około dekadzie inwestowania w Tajwan, zaczął on im przynosić zyski; – Pałac Gubernatorski (obecnie jest Pałacem Prezydenckim).

17

16. Kolej wąskotorowa w kopalni złota w Gejiu – Japończycy zaczęli sukcesywnie eksploatować wyspę. 17. Kontrola militarna – budowa małych bunkrów i osłon. 18. *Daisha – „drezyna ręczna”; przez kilkadziesiąt lat (czasy Liu Mingchuana) pokrywały części Tajwanu, ponieważ budowa szyn dla tego pojazdu była znacznie tańsza i łatwiejsza niż pełnej kolei. Było to ważne, ponieważ ładunek do około 250kg wagi można było przewieźć z prędkością około 6-8km/h. Daishe docierały nawet do małych wiosek. Po przybyciu Japończyków zlikwidowano te szyny i zbudowano wiele linii kolejowych – kursował m. in. szynobus japoński. 20. Rozwój rolnictwa. – wzrost w latach 1900-1938; – areał pól ryżowych wzrósł dwukrotnie; – zachowanie poziomu spożycia, wzrost eksportu; – areał trzciny cukrowej wzrasta ośmiokrotnie, a ilość produkowanego cukru jedenastokrotnie (wprowadzenie nowoczesnego cukrownictwa); – wzrost obszarów irygowanych; – choć nie panował żaden powszechny głód, chłopi tajwańscy musieli regularnie dostarczać wyliczone ilości towarów; – wprowadzanie nowych technik (m. in. nawozy sztuczne); – rola stowarzyszeń rolnych nokai – nakłanianie rolników do tworzenia stowarzyszeń: uczenie stosowania nawozów sztucznych, zachęcanie do podpisywania kontraktów z cukrowniami etc.; było to korzystne dla kolonizatorów, którzy bardziej w ten sposób docierali do rolników; niekiedy wymuszano reformy rolne siłą; – rola policji: stabilizacja i perswazja; – stacje eksperymentalne, import technologii z Japonii; schemat działania: pomysł – weryfikacja – wdrażanie - kontrola rozwoju; – inwestycje w systemy irygacyjne, przemysł spożywczy; – lokalna ludność tajwańska dostrzegała korzyści z panowania japońskiego, nie miała więc większych powodów do wzniecania buntów, rebelii. 21. Rozwój przemysłowy. – rozbudowa kolei do ponad 900km – łączność przez całą wyspę i koleje górskie; – kopalnie węgla i złota; – rozwój przemysłów: chemicznego (kamfora, następnie nawozy sztuczne), cementowego, spożywczego, mechanicznego; – dochód rządu wzrósł prawie piętnastokrotnie; – w 1939 roku przemysł zapewnił około 46% dochodu narodowego (dla wyspy) – to ważna informacja, ponieważ Tajwan pod panowaniem japońskim przestał być tylko krajem rolnym, a stał się krajem przemysłowo-rolnym. Podstawa przemysłu japońskiego natomiast skupiona była przede wszystkim w samej Japonii. Po to, aby przekwalifikować dotychczasowych chłopów japońskich na robotników, a później wcielić ich do wojska, Tajwan traktowano jako źródło żywności, którą trzeba było wyżywić Japończyków (Tajwan jako „spichlerz ryżowy” dla ówczesnej Japonii); – elektrownia w Jitsugetsutan. 22. Rozwój cywilizacyjny. – budowa tam na jeziorze Sun Moon (Riyuetan) i rzece Daika; – w 1935 roku pracowało na Tajwanie 26 hydroelektrowni i 9 elektrowni parowych; – rozwój służb publicznych: poczty, bankowości, szpitali (12 państwowych), likwidacja epidemii;

18

– Tajpej jest drugim zelektryfikowanym w Azji miastem po Tokio – było to posunięcie propagandowe. Japonia późno dołączyła do wyścigu kolonialnego i chciała udowodnić Zachodowi, że potrafi równie dobrze gospodarować koloniami; – zachowane japońskie wille, np. w Anping; aktualnie odnawiane. To dowodzi, że Tajwańczycy starają się zachować pewne pozostałości kolonizacji japońskiej, w przeciwieństwie do Koreańczyków. Stanowi to także element ważny do współczesnej tajwańskiej tożsamości, ponieważ japońskie panowanie odróżnia ich historycznie od Chin kontynentalnych. 23. Szkolnictwo japońskie. – jedna z najbardziej trwałych pozostałości japońskich w dzisiejszych Tajwanie; – edukacja w stylu zachodnim: zróżnicowanie przedmiotowe; – próba budowania wspólnoty kulturowej – konfucjańskiej; – krótki okres polityki segregacji; – od 1913 roku szkolnictwo ogólnodostępne: nie było to jednak szkolnictwo obowiązkowe. Szkoły pozostawały otwarte dla Tajwańczyków, ale za opłatą; ponadto, zajęcia prowadzono w języku japońskim. Początkowo niewiele tajwańskich dzieci uczęszczało do szkół na Tajwanie; – wyparło dawne szkoły konfucjańskie: do lat dwudziestych XX wieku prawie zupełnie zanikły. Problem polegał na tym, że wykształcenie w nich zdobyte nie pozwalało już na otrzymanie zatrudnienia – ich program stał się w zmodernizowanej rzeczywistości nieaktualny. Aby móc pracować w japońskiej administracji, należało ukończyć szkołę japońską; istniały także szkoły misjonarskie nauczające także według curriculum zachodniego; – 1943 – powszechne szkolnictwo średnie. 24. Liczba dzieci tajwańskich w szkołach na Tajwanie: szkoły konfucjańskie a publiczne. Do 1942 roku liczba uczęszczających do szkół konfucjańskich zmalała i ten typ szkół ostatecznie wymarł. W szkołach publicznych natomiast równolegle rosła, by w 1942 roku osiągnąć liczbę 745 000.

sukces wyspy dla Japończyków a wyraźna dyskryminacja ludności lokalnej: nie istniała jednak restrykcyjna polityka rasistowska, m. in. w zakresie ekonomicznym, jak, np. dla czarnoskórych ludzi w Stanach Zjednoczonych. Na Tajwanie dominowało raczej tworzenie japońskich enklaw, przekonanie o japońskiej wyższości kulturowej, brak jednak było komponentu rasowego, ponieważ na wyspie żyli ludzie jednej rasy – żółtej. Panowanie japońskie miało podobny charakter w relacji z ludnością podporządkowaną jak między poszczególnymi narodami w Europie, np. Anglicy a Irlandczycy – rasa biała

Edukacja na Tajwanie pod panowaniem japońskim.

pragmatyzm: nacisk na kształcenie podstawowe, niższych kadr urzędniczych, inżynierskich. Gdy na Tajwanie powstały pierwsze szkoły wyższe, kierunki, które oferowały były to przede wszystkim te związane z zawodami stricte „użytkowymi”, m. in. medycyna, kierunki techniczne, rolnictwo. Wykładowcy pochodzili głównie z Japonii. Dawne colleges na Tajwanie przekształcono w uczelnie wyższe;

japońska szkoła w Anping;

traktowanie edukacji państwowej jako japonizacji Tajwańczyków. Jednocześnie postępowała westernizacja Tajwanu: powszechna, masowa prasa, rozwój wydawnictw tematycznych, budowa rozgłośni radiowych, kręcenie pierwszych filmów na Tajwanie, muzyka w stylu zachodnim. Narzędzia te służyły również celom propagandowym ze strony Japończyków; wpływy

19

także tradycyjnej kultury japońskiej: przekształcanie świątyń chińskich na sintoistyczne (np. świątynia Zheng Chenggonga w Tainanie została przekształcona w sintoistyczną [Japończycy przyznawali się do Zhenga, którego matka była Japonką i czcili go jako kami. Dziś w świątyni tej mieści się muzeum]);

Biblioteka Cesarskiego Uniwersytetu Taihoku (japońska nazwa na Tajpej) – architektura w stylu zachodnim; duży gmach jako wyraz symboliczny japońskiej potęgi. Ponadto, Japończycy prowadzili wiele badań na Tajwanie w zakresie botaniki, kartografii, etnologii. Obecnie jest Narodowy Uniwersytet Tajpej;

fakt, że jeszcze w latach 20. XX wieku część tajwańskich dzieci posyłano do szkół konfucjańskich świadczy o przywiązaniu do tradycji oraz o wyrazie pewnego oporu wobec Japończyków;

pod koniec panowania japońskiego na Tajwanie (1944) 65% tajwańskich dzieci uczęszczało do szkoły. To bardzo dobry wynik. Także około 70% Tajwańczyków umiało zrozumieć język japoński, a część z nich mówiła płynnie w tym języku. Japoński zaczął się stawać zatem językiem elit;

+ Samata Sakuma (1844-1915) – piąty gubernator wyspy odpowiedzialny za końcową pacyfikację tajwańskich Aborygenów;

1. Szczyt rozwoju szkolnictwa: 1944 rok. – młode społeczeństwo; – szkoły państwowe, nauczycielskie, żeńskie szkoły średnie (22 i 13 270 uczennic [oficjalne szkolnictwo japońskie obejmowało również dziewczęta]), gimnazja, colleges, jeden uniwersytet cesarski; – homogenizacja społeczeństwa w wyniku ujednoliconego systemu szkolnictwa, tworzenie się jednak pewnego wspólnego frontu przeciwko Japończykom. Od czasu panowania japońskiego można mówić o Tajwańczykach jako członkach oddzielnej wspólnoty od Chińczyków z kontynentu – wyraźne kształtowanie się tożsamości tajwańskiej w wyniku odmiennych doświadczeń i historii od Chin kontynentalnych; – odsetek uczących się: 92,5%. 2. Polityczna działalność Tajwańczyków. – 1914 - Lin Hsien-t'ang (Lin Xiantang) założył Stowarzyszenie na Rzecz Asymilacji; – 1921 – powstanie Nowego Stowarzyszenia Ludowego w Uniwersytecie Tokijskim: dążenie do zniesienia specjalnych uprawnień gubernatora i zrównania praw Tajwańczyków i Japończyków - to stowarzyszenie założone przez Tajwańczyków. Paradoksalnie, Tajwańczycy ci mieli więcej praw w Japonii aniżeli na Tajwanie. Dążyli także do wprowadzenia japońskiego prawodawstwa na Tajwanie (chodziło m. in. o prawo wyborcze); – w obrębie pewnej „ograniczonej swobody” jaką Japończycy dali Tajwańczykom, ci korzystali z niej do prowadzenia własnej działalności politycznej. Wiąże się to z liberalizacją, która miała miejsce w polityce w samej Japonii; – brak literatury wspomnieniowej z czasów, gdy Japonia posiadała kolonie w różnych częściach Azji: chęć zatarcia wstydliwej historii, porażki jaką Japonia poniosła w II wojnie światowej. Jedyne zachowane zapiski dotyczą Mandżukuo – por. zupełnie inna sytuacja w przypadku kolonii brytyjskich. To bardzo wiele mówi o społeczeństwie japońskim. Japończycy wypierają się swojej odpowiedzialności za zbrodnie wojenne; – 1927 – publikacja Taiwan Qingnian (pismo tajwańskie, odpowiednik chińskiego La Jeunesse) na Tajwanie; wydawane również w Japonii (potwierdzenie stwierdzenia: „panowanie niesprawiedliwe, ale praworządne”): gazeta legalnie wydana w Japonii mogła być przewieziona dowolnej liczbie na Tajwan; – Taiwan Minbao (Taiwan People’s Journal); – potężny rynek prasy: pod koniec lat 30. XX wieku na Tajwanie trzy największe gazety tajwańskie osiągnęły nakład liczebny trzy miliony na ponad sześciomilionową populację Tajwanu (prawie 50%). W przypadku cenzury, redakcja zostawiała puste miejsca, z których wycięto ustęp tekstu.

20

Pozostawał to ważny sygnał dla czytelników – szczególny rodzaj stawiania oporu; – Liga na rzecz ustanowienia formozańskiego parlamentu: dążenie do ustanowienia autonomii w obrębie Cesarstwa Japońskiego; organ, w którym Tajwańczycy mogli się wypowiedzieć, pozostając lojalnymi poddanymi wobec cesarza i postulując zatem o przyznanie im autonomii; – 1921 – założenie Tajwańskiego Stowarzyszenia Kulturalnego: propagowanie kultury chińskiej; pod względem postępującej radykalizacji wydzieliła się z niego Partia Powszechna (?) – pierwsza partia polityczna na Tajwanie. To także łączy się z kształtowaniem tajwańskiej świadomości wspólnotowej. Po wejściu w konflikt z władzami Stowarzyszenie to zostało zlikwidowane w 1929 roku; – późniejsza Tajwańska Partia Komunistyczna nie miała nic wspólnego z Chińską Partią Komunistyczną a z Japońską Partią Komunistyczną; – w latach 40. XX wieku nasiliła się japonizacja na Tajwanie: likwidacja różnych organizacji. Około 100 000 Tajwańczyków pod wpływem japońskich agitacji zmieniło nazwiska na japońskie, co w kręgu konfucjańskim, w którym bardzo liczy się ciągłość rodowa, m. in. poprzez zachowanie tego samego nazwiska w prostej linii od przodków, mogło wzbudzić szczególne reakcje; – 1943 – pobór przymusowy do wojska na Tajwanie w obliczu dużych strat wojennych Japonii. Podczas II wojny światowej na Tajwanie nie miały miejsca żadne rozruchy czy partyzanckie walki. Amerykanie rozważali desant na Tajwan, ale ze względu na bardzo strome i skaliste wschodnie wybrzeże wyspy oraz na to, że ludność na Tajwanie może pozostać lojalna wobec Japończyków, zarzucili ten zamiar. Tajwan nie był szczególnie zniszczony w trakcie II wojny światowej. Sytuacja na Tajwanie od lat 50. XX wieku.

kontekst państwowy: – lata 50. XX wieku: lata przemysłu rolniczego na Tajwanie; sukces rolniczy na Tajwanie – okoliczności: - społeczeństwo, w którym panuje dość wysoka etyka pracy. Wynika to z tego, że efektywna praca przekłada się na dobry status życia; - dość wysoko wykształcone społeczeństwo w standardach azjatyckich; – lata 60. XX wieku: lata dominacji przemysłu ciężkiego na Tajwanie; – przełom lat 60./70. XX wieku: przemysł tekstylny na Tajwanie; – kraj taniej siły roboczej, lecz stosunkowo dobrze wykształconej, której kwalifikacje wzrastały wraz z upływem czasu; – od lat 90. XX wieku: przemysł elektroniczny, high-tech; – utrzymanie edukacji na szerokim i dosyć dobrym poziomie; sukces edukacyjny budowany stopniowo: od szerokiej sieci szkół podstawowych przez średnie po uczelnie. Prawidłowy rozwój szkolnictwa rozpoczyna się od tworzenia dobrych placówek edukacji podstawowej, następnie średniej, a w konsekwencji – wyższych;

przeniesienie z Chin kontynentalnych instytucji państwowych na Tajwan: – konstytucja z 1948 roku – pierwotny system polityczny sprowadzony z kontynentu: - system mieszany – prezydencko-parlamentarny: - Zgromadzenie Narodowe z całych Chin wybiera prezydenta i jest w stanie zmienić konstytucję. Zostało wybrane w 1948 roku, a następnie „zamrożone” w swoich kompetencjach – brak regularnych wyborów; - pięciopodział władzy zaproponowany przez Sun Yat-sena: krzyżówka ideałów chińskich z europejskimi: - pięć yuanów (izb): 1. wykonawczy = rząd; 2. prawodawczy/ustawodawczy = parlament; 3. sądowniczy = Trybunał Stanu i Najwyższy Sąd Administracyjny; 4. kontrolny = ~ Najwyższa Izba Kontroli; 5. egzaminacyjny = kontrola przeprowadzania egzaminów na urzędników

21

państwowych – „konfucjańskie pokłosie”; - wszystko są to władze centralne Republiki Chińskiej. Istnieją także władze prowincjonalne: - Zgromadzenie Prowincjonalne Prowincji Tajwan; - Rząd Prowincji Tajwan; Gubernator Prowincji Tajwan: Republika Chińska na Tajwanie składa się z dwóch prowincji: Tajwan i Fujian (pod tym terminem rozumiane są tam przybrzeżne wysepki Tajwanu: Penghu). Takie dublowanie władzy miało dwa powody: dążność do reprezentowania „całych Chin” (włącznie z kontynentalnymi) oraz stworzenie wielu miejsc pracy dla waishengrenów, których wiele przybyło na wyspę (głównie wojskowi i urzędnicy); - wydzielenie miasta Taipei, później miasta Gaoxiong; podział na powiaty; - w pięciopodziale władzy funkcjonują: rząd i prezydent; prezydent posiada wiele uprawnień; nie ma wymogu, że rząd jest w pełni wybierany przez parlament; – dyktatura prawicowa stwarzająca pozory legalizmu (lata 50. – 70. XX wieku): - dwie kwestie, których nie wolno było poruszać: - sympatyzowanie z komunizmem, ruchami lewicującymi; - niepodległość Tajwanu; - większość małżeństw miała charakter mieszany: mężczyzna waishengren i kobieta benshengren; - wyliczanie, kto pochodził z jakiej prowincji Chin kontynentalnych (choć w większości przypadków byli to Tajwańczycy, których któryś z dziadków lub rodziców pochodził, np. z Syczuanu albo z Shanxi). W latach 80. XX wieku zaczęto prowadzić badania dotyczące tego aspektu pochodzenia Tajwańczyków w kontekście ich tożsamości etnicznej i państwowej. Wcześniej jednak, aby podtrzymać iluzję, że Tajwan reprezentuje całe Chiny, oddzielano waishengrenów od pozostałych mieszkańców wyspy, dlatego też nie doszło do szybkiej asymilacji między obiema grupami;

kontekst międzynarodowy: – nie dochodzi do oficjalnego uznania obu państw chińskich przez Stany Zjednoczone. To inna sytuacja niż w przypadku Niemiec czy obu Korei. Amerykanie byli przekonani, że Chiny komunistyczne się nie utrzymają i szybko upadną, było to jednak błędne założenie; – 1948 – utworzenie ONZ-u. Kuomintang kontrolował jeszcze wtedy większą część Chin, a jako jedne z pięciu mocarstw, ich przedstawiciel zasiadał w Radzie Bezpieczeństwa. Dochodzi do układu: albo ktoś uznaje Chińską Republikę Ludową, albo ktoś uznaje Republikę Chińską; przez pewien czas funkcjonowały jako państwo o podwójnym przedstawicielstwie konsularnym – utrzymywanie fikcji na międzynarodowym forum politycznym. Nigdy Chińska Republika Ludowa nie kontrolowała Tajwanu; oficjalnie do lat 70. XX wieku Chińska Republika Ludowa nie podpisała pokoju z Japonią jako następca prawny poprzedniej republiki – oficjalny „stan wojny” pomiędzy oboma krajami (jakkolwiek, Japonia nigdy nie wypowiedziała oficjalnie wojny Chinom); oficjalny stan wojny domowej między Chińską Republiką Ludową a Republiką Chińską. Ostatecznie wojna ta została wygaszona; – 1954 – Republika Chińska podpisała oficjalny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, który obowiązywał do 1979 roku; – 1954 – pierwszy incydent w Cieśninie: bardzo groźna i napięta sytuacja; Amerykanie eskortowali transporty na wysepki w Cieśninie; – w latach 50. XX wieku trwała regularna wojna domowa pomiędzy obiema stronami Cieśniny Tajwańskiej; – 1958 – drugi incydent w Cieśninie; – w kontekście incydentów w Cieśninie: rozmowy między ambasadorem chińskim a amerykańskim prowadzone były na „w miarę neutralnym gruncie” – w Warszawie; – izolacja Chińskiej Republiki Ludowej wobec krajów ościennych, w tym Tajwanu, pozwoliła na „odetchnięcie” na wyspie i nieprowadzenie już kosztownej kampanii militarnej;

22

– 1965 – podział chińsko-sowiecki. W latach 70. XX wieku Amerykanie zaczęli prowadzić potajemne rozmowy z Chińczykami z kontynentu; – 1971 – Amerykanie dają sygnał Chińczykom, że nie będą się sprzeciwiać wejściu Chińskiej Republiki Ludowej do ONZ-u; – 1972 – wizyta prezydenta Nixona w Chińskiej Republice Ludowej; wydanie komunikatu szanghajskiego: pewne oświadczenie woli: 1. Stany Zjednoczone i Chińska Republika Ludowa będą dążyły do normalizacji stosunków politycznych między sobą; 2. są jedne Chiny: kwestia podzielonych Chin jest sprawą wewnętrznie chińską – każda ze stron Cieśniny interpretuje „tę jedność” na swój własny sposób; – rząd Kuomintangu znaczą część swojej władzy opierał wcześniej na kwestii Chin kontynentalnych. Sojusznik Tajwanu oświadczył Tajwanowi, że będzie się układać z największym wrogiem Republiki Chińskiej;

nazwy funkcjonujące w odniesieniu do Tajwanu: Formoza, Free China, Taiwan (pol. Tajwan). Ich stosowanie zależy od kontekstu.

Gron. 3, 11.12.2013, s. 153 Demokratyzacja na Tajwanie.

Republika Chińska „wyproszona” z ONZ-u; na jej miejsce weszła Chińska Republika Ludowa zgłoszona w rezolucji 2758 przez Albanię. Chiny Ludowe wstąpiły także do Rady Bezpieczeństwa;

1. Chiang Ching-kuo. – wykształcony w ZSRR; – za czasów ojca szef nadzorca tajnych służb. W pewnym momencie został zmuszony do tego, aby wyrzec się ojca i jego faszystowskiej dyktatury; – postać ambiwalentna w historii Tajwanu: z jednej strony był patronem liberalizacji, demokratyzacji (proces realnie zmierzający do zmiany władzy i proporcji sił w niej obowiązujących) na Tajwanie, wspierał proces tzw. „tajwanizacji”, z drugiej jednak strony pracował w służbach specjalnych; – premier w latach 1972-1978; – wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta w 1978 roku; – polityka „tajwanizacji” w Kuomitangu i liberalizacji (proces przyznania pewnych swobód społecznych bez żadnych perspektyw na zmianę ustroju) wewnątrz kraju: przynależność do partii otwierała drogę do kariery społecznej. W pewnym momencie Kuomintang liczył około dwóch milionów członków, a wiele z nich to byli benshengreni. Można było się ideologicznie nie zgadzać z założeniami partii, ale sam fakt przynależności do niej pozwalał na lepsze usytuowanie społeczne. To podobna sytuacja do tej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Chiang Ching-kuo zaczął przekształcać Kuomintang z partii głównie waishengrenów w partię zrzeszającą zarówno waishengrenów jak i benshengrenów – to był m. in. początek „tajwanizacji”; – rządy Kuomintangu były dyktaturą, ale zachowywały fasadę praworządności. Istniało bowiem tzw. Zgromadzenie Prowincjonalne, do którego wybory przeprowadzane były wśród lokalnych mieszkańców. Jakkolwiek, charakter tej instytucji pozostaje bardziej reprezentatywny. Selekcja kandydatów była ściśle określona, kandydat musiał należeć do partii. 2. Od dangwai do Zgromadzenia Narodowego.

23

– *dangwai (chiń. partia/na zewnątrz lub z zewnątrz) – ruch poza partią; przede wszystkim minnański; – wybory uzupełniające do Li fa Yuanu (od 1969 co trzy lata do 1989 roku): do parlamentu Republiki Chińskiej; – „podrygi reżimu”: incydent w Kaohsiung 10 grudnia 1979 roku (10 grudnia to Dzień Praw Człowieka) – organizacja zwykłej demonstracji z okazji Dnia Praw Człowieka, ale Kuomintang pozostawał bardzo zdenerwowany, ponieważ w styczniu tego roku Amerykanie znieśli sojusz między oboma krajami (reagowanie według starego schematu): - skazani: Annette Lu (związana później z ruchem feministycznym; jej feministyczne ideały w tekstach, które pisała, zostały uznane z działalność wywrotową, ponieważ wpływały na mentalność żon kuomintangowskich oficjeli – miały zaburzać ich „spokój domowy”), Shi Ming-teh, Huang Shin-chieh – oskarżeni trafili do sądu i byli jawnie osądzeni. Przeprowadzono legalny proces sądowy. Kuomintangowi zaczęła wtedy słabnąć reputacja, a wtedy bardzo potrzebował dobrej reputacji. Skazani otrzymali bardzo wysokie wyroki; - obrońcy: Chen Shui-bian, Frank Hsieh; - dużo szumu w niewygodnym momencie politycznym. Wśród tych aktywistów (skazanych i obrońców) było wiele późniejszych znaczących polityków Republiki Chińskiej; – brak dostępu do mass mediów, a więc i do ogłoszeń wyborczych; – Hakkowie bardziej współpracują z Kuomintangiem niż Hoklo – podobnie jak niegdyś z Mandżurami. Benshengreni wkraczający do polityki w ramach istniejącego systemu politycznego, a nie próbujący obalić ten system; – dangwai z czasem był coraz lepiej traktowany. 3. Dramatis personae 2000 – kolejne pokolenie polityczne na Tajwanie. – + James Soong/Song Chuyu; – + Chen Shuibian; – + Lien Chan/Lian Zhan. 4. Lee Teng-hui (ur. 1923). – benshengren Hakka urodzony za czasów japońskich i wykształcony w Japonii (Kioto) i w USA (Cornell); – uwagę w polityce zwrócił na niego syn Chiang Kai-sheka (trzeba mieć odpowiedniego patrona politycznego, aby zostać w ogóle dostrzeżonym i ewentualnie zrobić później karierę); – minister bez teki w 1971 roku; – mer Taipei (wtedy: Taipei jako miasto specjalnie wydzielone administracyjnie; jedno z bardziej kluczowych stanowisk na Tajwanie, podobnie mer Gaoxiongu) w 1978 roku, gubernator Tajwanu w 1981 roku; – wiceprezydent w 1984 roku; – następca Chianga w 1988 roku; – inicjator zmian konstytucyjnych w 1991 roku: nie można dokonywać radykalnych, nagłych zmian – chodzi o zachowanie ciągłości tradycji państwa założonego przez Sun Yat-sena w 1911 roku; – pierwsze wolne wybory prezydenckie w 1996 roku. W latach 90. zlikwidowano całą strukturę prowincjonalną na Tajwanie, łącznie ze stanowiskiem gubernatora. Tajwańczycy głosują na kandydata reprezentującego politykę umiarkowaną (pokazanie Pekinowi, że „nie dadzą się zastraszyć”); - aktualnie: wybory prezydenckie co 4 lata.

zmiana polityczna miała charakter ewolucyjny, ale było kilka ofiar tej przemiany;

1986 – ogłoszenie powstania Demokratycznej Partii Postępowej - było to politycznie wprost rzucenie wyzwania Kuomintangowi, szczególnie, że trwał jeszcze wtedy nieustannie stan wojenny. W konsekwencji, Chiang Ching-kuo kilka miesięcy później zniósł najdłużej trwający na

24

świecie stan wojenny (ponad trzydzieści lat). Nie kazał aresztować członków nowej partii. Dokonał kilku liberalnych zmian w prasie – eksplozja tytułów – początki „ery” demokratyzacji na Tajwanie;

zmiana pokoleniowa latach 70. XX wieku: wzrost nowego, młodego pokolenia na Tajwanie, urodzonego na wyspie w latach 50. XX wieku, a w latach 70. wchodzącego w dorosłość. Pokolenie to było często kształcone za granicą;

pogodzenie się z tym, że powrót na kontynent/przyłączenie Chin kontynentalnych jest niemożliwe. Zagrożenie komunistyczne minęło, ponieważ Chiny ludowe w międzyczasie pozostawały zamknięte na świat;

pewna forma, która przez lata funkcjonowała jako wewnętrzna opozycja do Kuomintangu, zaczęła z czasem wypełniać się treścią;

+ Peng Min-min (ur. 1923) – demokratyczny aktywista tajwański. Za próbę napisania pamfletu politycznego, trafił niegdyś do więzienia. W oficjalnych wyborach prezydenckich wystartował jako kandydat partii prodemokratycznej; głosi niepodległość Tajwanu;

trzeci incydent w Cieśninie Tajwańskiej: stan wojny po obu stronach Cieśniny cały czas istnieje, ale nie są prowadzone działania wojenne.

Tajwan – historia i polityka: Gron. 3, 18.12.2013, s. 153 Tajwan a polityka międzynarodowa.

1. Od przymierza do TRA (?). – 1972 – komunikat szanghajski: jedne Chiny; – 1 stycznia 1979 roku: nawiązanie oficjalnych relacji Stany Zjednoczone-Chiny; – otwarcie Dengowskie – reformy Deng Xiaopinga na kontynencie: - poprawa stosunków z Japonią; - rozmowy w sprawie Hong Kongu; - pozyskiwanie diaspory; – Stany Zjednoczone „w rozkroku”: - Taiwan Relations Act, 1979: uchwała Kongresu Stanów Zjednoczonych, akt polityki wewnętrznej Stanów regulujący, paradoksalnie, kwestie polityki zagranicznej. Nieużycie słowa nation w nazwie dokumentu zwalnia z obowiązku mówienia o state (stosowanie słowa people’s na określenie obywateli Republiki Chińskiej). Wydanie tego dokumentu było sygnałem ze strony Stanów Zjednoczonych, że mogą one zareagować w razie konfliktu dwóch stron Cieśniny Tajwańskiej i że oświadczają, iż w razie potrzeby dostarczą Tajwanowi broni defensywnej (deklaracja nieprecyzyjna) – to mętna klauzula. Wówczas, Tajwan negatywnie odebrał wydanie i przyjęcie tego dokumentu, ale aktualnie postrzega go pozytywnie: - *zasada podwójnego powstrzymywania – zasada, według której Stany Zjednoczone mogą reagować zarówno w przypadku działań ze strony Chińskiej Republiki Ludowej jak i Republiki Chińskiej. Ta zasada sprawia, że Stany Zjednoczone pozostają w pewnym sensie „na łasce obu stron”. Jeżeli co bardziej zawzięty prezydent Republiki Chińskiej sprowokuje Chiny ludowe, Stany Zjednoczono mogłyby wręcz spacyfikować Tajwan. Zasada ta jednak działa od około trzydziestu lat; – za prezydentury Cartera Stany Zjednoczone oficjalnie nawiązały stosunki dyplomatyczne z Chińską Republiką Ludową. Tajwan pozostawał nie leżał w kręgu zainteresowań Chiny ludowych pochłoniętych wewnętrznymi rozruchami; – sojusz Stanów Zjednoczonych z Tajwanem w połowie XX wieku podyktowany był tym, że Japonia także była wtedy lokalnym, bliskim sojusznikiem Stanów w regionie, a i sama pozostawała (i nadal pozostaje) w związku ekonomicznym z Tajwanem. Jednak po zmianach w ONZ-cie Japonia zerwała stosunki dyplomatyczne z Taipei i skierowała się ku Pekinowi. Nie zerwała jednak stosunków

25

gospodarczych z Tajwanem; – Hong Kong, podobnie jak Tajwan, w oczach Chińskiej Republiki Ludowej to pozostałość XIX wieku. Brytyjczycy nie mieli prawnych zobowiązań, aby oddać wyspę, której jednak zrzekli się „na wieczność”, ale w 1997 roku kończył się okres 99-letniej dzierżawy tzw. nowych terytoriów; – mapy: funkcjonują dwa modele względem Tajwanu: Tajwan jako jedna z prowincji Chińskiej Republiki Ludowej albo zaznaczony innym kolorem jako strefa szczególna. Oficjalnie polski rząd (MSZ) uznaje jedność Chin ze stolicą w Pekinie; – tworzenie guanxi wang (chiń. sieć powiązań): pozyskiwanie diaspory chińskiej poza granicami Chin miało i ma dwa cele: - pozyskiwanie nowych inwestycji; - pozyskiwanie amerykańskiej opinii publicznej: duża chińska grupa żyjąca w Stanach Zjednoczonych to już często bardzo dobrze wykształceni ludzie, liczący się w amerykańskim społeczeństwie, a nie dawni kulisi. Opinia publiczna w Stanach Zjednoczonych jest jednak bardziej przychylna Tajwanowi niż Chinom komunistycznym.

2. ROC a PRC/ChRL. – żadnych kontaktów do 1979 roku; – Deng Xiaoping: „trzy połączenia”: pocztowe, handlowe i transportowe; Chiang Ching-kuo: „trzy nie” dla: kontaktów, kompromisów i negocjacji; – kontakt w 1986 roku, wizyty u rodzin z kontynentu w 1987 roku: kuomintangowscy ludzie odwiedzali swoich krewnych na kontynencie. Deng liczył na to, że uda mu się skłonić tych przybyłych w odwiedziny ludzi do połączenia obu społeczeństw (rola unifikacyjna). Okazało się jednak, że po ponad trzydziestu latach „to już nie były ich Chiny” – Tajwan ewidentnie stał wtedy na wyższym poziomie cywilizacyjnym w całości niż Chiny ludowe. Chińczycy ci powrócili z Chin kontynentalnych Tajwańczykami. Co zaskakujące, próba zjednoczenia ludu, stworzenia „jednych Chin”, przyczyniła się do ukonstytuowania tożsamości tajwańskiej; – rozmowy lat 1991-1993, konsensus 1992 roku; – 1996 – trzeci incydent w Cieśninie: próba zastraszenia Tajwańczyków, aby nie wspierali pro niepodległościowej polityki.

3. Kontakty ROC i PRC/ChRL od lat 90. XX wieku.

– Republika Chińska Chińska Republika Ludowa

POZIOM OFICJALNY yuan wykonawczy Rada Państwa

Mainland Affairs Council (Biuro ds. kontynentu)

Taiwan Affairs Office (Biuro ds. Tajwanu)

POZIOM „TEORETYCZNIE OFICJALNY”

Taiwan Straits Foundation, ngo (Fundacja ds. Cieśniny Tajwańskiej)

Association for Relations Across the Taiwan Straits, ngo (Stowarzyszenie ds. Cieśniny Tajwańskiej)

Na poziomie nieoficjalnym czy też teoretycznie „teoretycznie oficjalnym” prowadzone są rozmowy między Chińską Republiką Ludową a Republiką Chińską. Nie mogą być one prowadzone na poziomie oficjalnym, gdyż oznaczałoby to wtedy, że Chiny ludowe uznają Republikę Chińską za odrębną, niepodległą państwowość.

Deng Xiaoping zaproponował model „jeden kraj, dwa systemy” – projekt o szerokiej autonomii zastosowany w przypadku Hong Kongu i Makau, choć plan ten został opracowany przede wszystkim z myślą o Tajwanie. Tajwan nie przyjął jednak propozycji o autonomii wewnątrz

26

kraju, ponieważ wiedział jak potoczyły się losy Tybetu (1959 – powstanie tybetańskie), który otrzymał taką samą propozycję;

Lee Teng-hui zaproponował specjalną relację „państwo-państwo”: sprawy oficjalne omawiane w okolicznościach nieoficjalnych, nieformalnych. Pekin potraktował tę propozycję jako zamach na konsensus 1992 roku

Chen (?): nie dla niepodległości, zmiany konstytucji, referendum niepodległościowego: – referendum jest ważne ponieważ stanowi akt bezpośredniej demokracji – to pytanie „do ludu”. Gdyby mieszkańcy Tajwany jawnie opowiedzieli się za odrębnością, Pekin nie miałby możliwości zarzucenia lokalnym władzom, że „to administracja wypowiada się w imieniu ludu”;

2002 – państwa po obu stronach Cieśniny Tajwańskiej (?);

2005 – Chińska Republika Ludowa przyjęła Prawo Antysecesyjne – akt prawny wydany przez chiński parlament jednoznacznie mówiący, że są jedne Chiny, a Tajwan stanowi ich część. Jakiekolwiek próby zmiany tego status quo będą militarnie uniemożliwiane – wyraźne wyrażenie woli politycznej Chińskiej Republiki Ludowej;

nieuznawanie paszportów obywateli między państwami po obu stronach Cieśniny. Tajwańczycy przyjeżdżający do Chin kontynentalnych posiadają specjalny dokument podróżującego co Chińskiej Republiki Ludowej;

utrzymywanie kontaktów gospodarczych Pekin-Taipei: – *trzy małe połączenia – uruchomione w 2001 roku; – pierwsze loty noworoczne w 2003 roku, a od 2008 roku regularne połączenia lotnicze – rozwiązanie problemów z oficjalnymi podróżami między obiema stronami Cieśniny; – zbliżenie KMT i KPCh – wizyty przedstawicieli z obu stron w obu krajach. 01.08. Solidna siła robocza dobrze wykształcona po okresie japońskim. Dobrze wykwalifikowana kadra robotnicza. Czynniki zewnętrzne: 1. Bezpośrednia pomoc rozwojowa ze strony USA i (mniejsza) ze strony Japonii. USA – żywność, pomoc wojskowa. 2. Zamknięcie się Chin – absorbowanie inwestycji które w innym przypadku mogłyby trafić do Chin. 3. Popyt lokalny na Tajwańskie towary, przede wszystkim związane z wojną koreańską, potem z wojną wietnamską. Baza zaopatrzeniowa. Rząd KMT prowadził rozsądną politykę gospodarczą, duży zakres swobody, przyciągnęło to bezpośrednie inwestycje finansowe na Tajwanie. Stabilna sytuacja polityczno-pracownicza. Dyktatura, trzymając populację za twarz, gwarantowała zewnętrznym inwestorom brak chaosu. Gwarancja, że nie będzie strajków, buntów itp. Strefy wolnego cła. Jeżeli ktoś przywiezie surowce, przetworzy i wywiezie towary to nie obejmuje go cło. Dla zewnętrznego kontrahenta taki układ bardzo korzystny. Dla gospodarki lokalnej profity – wzrost zatrudnienia. Ponad bilion dolarów inwestycji od 50’ do 90’ od USA. Ponad bilion (jeszcze więcej) od chińskiej diaspory. Przełom lat 70 i 80 to okres 10 kluczowych inwestycji. Rząd utrzymywał bardzo duże rezerwy finansowe w razie ataku. Po śmierci Chiang Kai-sheka skierowano te pieniądze na nowe inwestycje: rozbudowa

27

sieci dróg, inwestycje w elektrownie, porty. Program był ważny bo: -Zapobiegł degradacji infrastruktury -Podtrzymał popyt zewnętrzny Gospodarka stale ewoluowała od przemysłu ciężkiego do lżejszego, i od przemysłów które wymagały taniej siły roboczej do przemysłów wymagających wykwalifikowanej siły roboczej. Coraz bardziej rozwijana telekomunikację. Podtrzymywano kształcenie kadry. Stopniowo rozwijano instytucje kształcenia wyższego. Płynne przejście od przemysłu ciężkiego wymagającego ciężkiej pracy do gospodarki hi-techowej możliwe dzięki odpowiedniej polityce społecznej. Zostały osiągnięte dwa cele: -stabilne społeczeństwo w którym rósł poziom zamożności, ale które nie było rozszarpywane wewnętrznie przez różnice majątkowe. -społeczeństwo równego dobrobytu. Nierówność dobrobytu zaczęła rosnąć dopiero w latach 90, 00. Tajwańczycy umieli wziąć sprawy w swoje ręce i samodzielnie rozwiązywać problemy gospodarcze. Osiągniecie tych celów nie było tylko i wyłącznie zasługą działania rządu. Polityka edukacyjna – obowiązkowa edukacja dla dzieci bez względu na wiek. Edukacja dla dziewczynek. Nie doszło dzięki temu do poważnego rozwarstwienia w wykształceniu między płciami. Rozwój przemysłu lekkiego, tekstylnego, wchłonął ogromną rzeszę kobiet i dał im pracę. Wpierw praca bardzo manualna i odmóżdżająca – kobiety mniej się nudzą przy pracach powtarzalnych ale wymagających precyzji. Społeczeństwo wciąż bardzo mocno patriarchalne. Dwie podstawowe słabości gospodarki tajwańskiej: -uzależnienie od importu i eksportu. 98% paliw zużywanych na Tajwanie, większość surowców, musi zostać przywiezione i wywiezione. Podstawowa trudność których się nie obejdzie. W Tej samej sytuacji jest Japonia i Korea Płd. Sytuacja Tajwanu jest o tyle bardziej wrażliwa, że nikt nie grozi Japonii wojną. -uzależnienie od dwóch głównych rynków importowo-eksportowych USA i Japonii. Ostatnio doszły Chiny. Firmy tajwańskie wciąż są ogromnymi subkontrahentami dla firm chińskich. Kiedy nastąpiło tąpnięcie na rynku amerykańskim, w roku 2001 na Tajwanie była rzeczywista recesja, niewielka, ale jednak. Wzrost samodzielnych graczy tajwańskich, jednak wielkie tajwańskie brandy nie są kojarzone z Tajwanem. Końcówka lat 90 – społeczeństwo już zamożne, dobrze wykształcone. Było dwóch potencjalnych kandydatów z KMT – James Soong i Lien Chan. Lien Chan bez charyzmy, nie potrafił poruszyć ludzi. James Soong charyzmę miał ale zaplątany był w aferę korupcyjną. James Soong – Waishengren, wykształcony na Tajwanie i w USA, lojalny wobec Lee, gubernator Tajwanu 93-94. Wybory wygrała opozycja, Chen Shuibian wygrał, bo dwóch przedstawicieli KMT startowało osobno. Tuż po tym jak Chen został wybrany, nastąpił atak na WTC i ogromna recesja na rynku amerykańskim więc również tajwańskim. Lee Teng-Hui jako, że doprowadził do klęski KMT w wyborach, wystąpił z partii (a prawie go wywalili) zakłada własną partię, bardzo niepodległościową.

28

Blok niebieski: -Kuomintang (Lien Chan) -People’s First Party -New Party Blok zielony: -Democratic Progressive Party (Chen Shuibian) -Taiwan Solidarity Union (Lee Teng-Hui) 01.15 Przy rządzie formowanym głównie przez prezydenta doszło do blokady. Parlament był w stanie zablokować większość inicjatyw prezydenckich. Elastyczność polityki była umiarkowana co odbiło się w 2001 po atakach na WTC – recesja na rynku tajwańskim. Pekin dał odczuć, że Chen mu się nie podoba. Tajwan dużym inwestorem i Re-inwestorem. Zlecenia dla Tajwanu, które Tajwan zleca komuś na kontynencie. Takie rozwiązanie atrakcyjne dla Zachodu, bo się nie trzeba pieprzyć z chińską kulturą biznesu. Poza tym, można się wymigać od klauzul o wykorzystywaniu taniej siły roboczej. Powiązania polityczne tajwańskich inwestycji na kontynencie. Przez lata politycznego kapitalizmu firmy miały bardzo ścisły patronat polityczny. Albo ściśle kuomintangowskie albo powiązane z politykami. W tej chwili wszystko na Tajwanie jest albo niebieskie albo zielone. Lobbing polityczno-ekonomiczny na Tajwanie ogromny. Firmy na Tajwanie stają się agentami wpływów rządu chińskiego. Jeżeli ktoś będzie zbyt skłaniał się ku zielonym, można mu uprzykrzyć życie biurokracją – całkiem legalnie. Prezydentura Chen Shuibiana przebiegła pod znakiem utarczek z biznesem tajwańskim który z jednej strony bardzo chciał inwestować na kontynencie i był do tego zapraszany przez Chińczyków, z drugiej strony dążył polityczne by odróżniać się i odcinać od kontynentu, budować tożsamość lokalną. Swoisty paradoks. Południe Tajwanu – zielone. Północ – niebieska. Kampania polityczna w 2003 – bardzo ostra i niesympatyczna. Problemem tajwańskiej polityki jest to, że pod względem gospodarczym partie bardzo sobie bliskie. Wszystkie prawicowe. Pod względem polityki społecznej też małe różnice. Żadna z partii nie jest aż tak bardzo zintegrowana z kontynentem. Zieloni starali się budować tajwańską tożsamość i odrębność, obydwie strony oskarżały się o pogłębianie różnic etnicznych. Dwie pary kandydatów szły łeb w łeb. KMT poszło po rozum do głowy i dwóch kandydatów wystartowało razem. Był zamach na prezydenta, śmiesznie nieporadny a Bogdan był 400 metrów od niego ale nie ogarnął co się działo. Zieloni i niebiescy oskarżają się nawzajem o wykonanie go. Chen Shuibian wygrał, ale z małą przewagą. Wybory parlamentarne Niebiescy przegrali, ale mieli więcej głosów w parlamencie, bo w korzystniejszej koalicji. W 2008 DPP ponosi całkowitą klęskę zarówno w wyborach prezydenckich jak i parlamentarnych. Reformy konstytucyjne 2000 – Zgromadzenie Narodowe decyduje o nieprzedłużaniu mandatu 2005 – ZN dokonuje samorozwiązania Zmiany konstytucji: ¾ głosów kworum ¾ posłów Yuanu Ustawodawczego, zatwierdzone przez referendum 51% uprawnionych do głosowania. Referenda na Tajwanie mają wysoki próg

29

akceptowalności. Nie głosujących tylko uprawnionych do głosowania. Obniżenie liczby posłów do parlamentu do 113.