GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna

Warszawa, 26.05.2015 r.

Sytuacja gospodarstw domowych w 2014 r.

w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych

Wstęp

W 2014 r. sytuacja materialna gospodarstw domowych w Polsce poprawiła się. Osiągały one wyższe dochody. Mimo, iż więcej wydawały, wzrosła nadwyżka dochodów nad wydatkami. Gospodarstwa domowe były też lepiej wyposażone w dobra trwałego użytkowania nowej generacji i zamieszkiwały nieco większe mieszkania.

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w zaokrągleniu do 1 zł ukształtował się w 2014 r. na poziomie 1340 zł i był realnie wyższy o 3,2% od dochodu z roku 2013.

Przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę w 2014 r. wyniosły 1079 zł, były realnie wyższe o 1,6% od wydatków z roku 2013 – stanowiły 80,5% dochodów (w 2013 r . – 81,7%). Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne wyniosły średnio 1032 zł i realnie były wyższe o 1,4% w stosunku do 2013 r..

Zanotowano dalszy spadek ilościowego spożycia większości podstawowych artykułów

żywnościowych oraz niewielki wzrost spożycia owoców i mięsa surowego. W dalszym ciągu następuje poprawa wyposażenia gospodarstw domowych w dobra

trwałego użytkowania, zwłaszcza w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny, zmywarkę do naczyń i komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu.

Przeciętne gospodarstwo domowe w 2014 roku zajmowało mieszkanie o powierzchni 75,8 m2 (w 2013 – 74,5 m2), składające się z 2,9 pokoi.

Podobnie jak w 2013 roku, ponad połowa badanych gospodarstw domowych oceniała swoją sytuację materialną jako przeciętną, więcej niż co czwarte gospodarstwo postrzegało ją jako raczej dobrą albo bardzo dobrą, a niespełna co piąte - jako raczej złą albo złą.

735 761 835

929

10461114

1201 1235 1278 1299 1340

695 690745 810

904957 998 1021 1051 1062 1079

94,5%

90,7%89,2%

87,2%

86,5%85,8%

83,1% 82,7% 82,2% 81,7%80,5%

72%74%76%78%80%82%84%86%88%90%92%94%96%98%100%

0100200300400500600700800900

10001100120013001400

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodziePLN

Wykres 1. Poziom przeciętnych miesięcznych dochodów i wydatków na 1 osobę w gospodarstwie domowym

oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w latach 2004-2014

1

Dochody i wydatki

Zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych dochodów i wydatków pomiędzy poszczególnymi grupami społeczno-ekonomicznymi było, podobnie jak w roku poprzednim, relatywnie duże. W 2014 r. zarówno przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny, jak i przeciętne miesięczne wydatki na osobę, były najwyższe w gospodarstwach osób pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym (tak jak i w roku ubiegłym) i wynosiły odpowiednio: 1632 zł i 1302 zł. Dochód w tej grupie gospodarstw domowych był o 21,7% wyższy od średniego dochodu w gospodarstwach ogółem, a wydatki o 20,7% wyższe od średnich wydatków ogółem.

Podobnie jak w roku poprzednim najniższym przeciętnym dochodem rozporządzalnym na osobę dysponowały gospodarstwa domowe rolników (1051 zł) i był on o 21,6% niższy od średniej w gospodarstwach ogółem. W gospodarstwach rolników odnotowano również najniższe wydatki (799 zł), które były niższe od średnich wydatków dla gospodarstw ogółem o 25,9%.

Najwyższy udział wydatków w dochodach odnotowano w gospodarstwach domowych

rencistów – 90,1%, co może świadczyć o bardzo ograniczonych możliwościach bieżącego oszczędzania. Udział ten był jednak o 3,8 p. proc. niższy niż w 2013 r. Największą średnią kwotę nadwyżki dochodu nad wydatkami stwierdzono w grupie pracujących na własny rachunek – wydatki stanowiły 79,8 % dochodów (w 2013 r. – 81,5%).

100,6%

78,4%

121,7%

108,8%

80,0%

98,5%

74,1%

120,7%

111,6%

89,6%

70%

80%

90%

100%

110%

120%

130%

pracownicy rolnicy pracujący na własnyrachunek

emeryci renciści

Dochód rozporządzalny Wydatki

Grupy społeczno-ekonomiczne

Wykres 2.Wskaźnik dochodu rozporządzalnego i wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych

w odniesieniu do średniej dla Polski według grup społeczno-ekonomicznych w 2014 r.

Polska = 100%

2

W 2014 r. wystąpił wzrost realnego poziomu przeciętnego dochodu rozporządzalnego ogółem o 3,2%. Realny wzrost dochodów wystąpił we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych z wyjątkiem gospodarstw domowych rolników (spadek o 8,7%). Najwyższy wzrost zanotowano w gospodarstwach domowych rencistów (6,4%).

Realny dochód na osobę z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie spadł o 14,4%, na co wpłynął ponad 10% realny spadek przychodów z produkcji rolniczej i realny spadek dopłat związanych z użytkowaniem gospodarstwa rolnego1 o 18,8%. Z drugiej strony odnotowano realny spadek bieżących nakładów na produkcję rolną o 8,6%.

W strukturze dochodów gospodarstw domowych rolników spadł udział dochodów z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie z 70,3% w 2013 r. do 65,9% w 2014 r. (spadek o 4,4 p. proc.), a wzrósł udział dochodów z pracy najemnej z 10,7% w 2013 r. do 13,5% w 2014 r. (wzrost o 2,8 p. proc.). W pozostałych grupach struktura dochodu rozporządzalnego według głównego źródła pozyskania nie uległa istotnej zmianie w stosunku do roku poprzedniego.

Ponownie najwyższy udział dochodów z głównego źródła utrzymania osiągały gospodarstwa domowe pracowników (84,0%), a najniższy gospodarstwa domowe rolników (65,9%).

W 2014 roku we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych wystąpił niewielki realny wzrost przeciętnych miesięcznych wydatków (od 0,5% w grupie emerytów do 2,3% w grupie rolników) w stosunku do roku 2013.

Nadal najwyższy udział w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych miały wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe – 24,4%, przy czym w gospodarstwach pracujących na własny rachunek stanowiły one 20,9%, a w gospodarstwach rolników – 31,0% wszystkich wydatków. W 2013 r. były to wartości nieco wyższe: odpowiednio 24,9%, 21,2%, 31,5%.

Poważną pozycję w wydatkach gospodarstw domowych stanowiły również wydatki na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii, których udział w wydatkach ogółem spadł w porównaniu do roku poprzedniego we wszystkich grupach gospodarstw domowych - dla gospodarstw ogółem o 0,7 p. proc. do 20,1%. Największy spadek odnotowano w grupie rencistów – o 1,7 p. proc., ale nadal ich udział był w tej grupie najwyższy wśród wszystkich grup społeczno-ekonomicznych.

1 Należy pamiętać, że płatności bezpośrednie są wypłacane w okresie od 1 grudnia do 30 czerwca roku następnego.

1340 1349

1051

16321458

1072

1079 1063

799

13021203

966

80,5% 78,8% 76,1% 79,8% 82,5% 90,1%

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

Ogółem pracownicy rolnicy pracujący nawłasny rachunek

emeryci renciści

Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym

Grupy społeczno-ekonomiczne

Wykres 3.Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział przeciętnych

miesięcznych wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup społeczno-ekonomicznych w 2014 r.

PLN

3

W ciągu ostatniego dziesięciolecia udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe

w wydatkach ogółem gospodarstw domowych systematycznie spadał do roku 2010, w następnych latach utrzymał się na zbliżonym poziomie ok. 25%. Natomiast udział wydatków na utrzymanie mieszkania i nośniki energii nieznacznie spadał w latach 2004–2007, w latach 2008–2011 wzrastał do nieco ponad 20%), w ostatnich latach wahał się w przedziale 20,1% – 20,8%. Różnica pomiędzy udziałami tych grup wydatkowych wyniosła w 2014 r. ok. 4 p. proc. i była niemal dwukrotnie mniejsza niż w roku 2005.

Zmiany udziału w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych między 2014 a 2013 rokiem w przypadku pozostałych grup towarów i usług konsumpcyjnych wyniosły od (– 0,4) p. proc. dla wydatków na transport do (+1,3) p. proc. w przypadku wydatków na restauracje i hotele.

20,8%19,4% 18,7% 18,3%

23,9%27,1%

12,2%10,9%

13,0%10,9%

15,3%17,1%

20,1%18,8%

17,4% 17,9%

23,3%25,4%

11,5% 10,4% 11,3%9,9%

14,5% 15,3%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Ogółem pracownicy rolnicy pracujący nawłasny rachunek

emeryci renciści

Wydatki na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii w 2013 r.w tym nośniki energiiWydatki na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii w 2014 r.w tym nośniki energii

Wykres 4.Udział wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania lub domu i nośnikami energii w całości wydatków

gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych w latach 2013-2014

Grupy społeczno-ekonomiczne

27,8% 27,9% 26,9% 26,4% 25,4% 24,9% 24,6% 24,9% 24,9% 24,9% 24,4%

20,1% 19,5% 19,6% 18,3% 18,8% 19,5% 20,1% 20,6% 20,2% 20,8% 20,1%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

żywność i napoje bezalkoholowe mieszkanie i nośniki energii

Wykres 5. Udział wydatków na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii oraz żywność i napoje

bezalkoholowe

4

Najwyższy dochód rozporządzalny na gospodarstwo domowe osiągnęły gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek oraz rolników i był on odpowiednio o 2,7 i 2,3 raza wyższy niż w gospodarstwach domowych rencistów. Gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek poniosły również najwyższe wydatki, które były 2,4-raza wyższe niż w gospodarstwach domowych rencistów.

Analizując te dane należy jednak wziąć pod uwagę średnią liczbę osób w poszczególnych typach gospodarstw domowych2.

Na wykresie 7 przedstawiono przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki w przeliczeniu na gospodarstwo domowe.

2 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych ogółem w 2014 r. wynosiła – 2,73; w grupie pracowników – 3,18; rolników – 3,93; pracujących na własny rachunek – 3,21; emerytów – 1,94; rencistów – 1,90.

24,4%

2,5%

5,3%

20,1%4,9%

5,0%

9,2%

5,0%

6,5%

1,1% 4,2%

5,8%4,4%

1,6% żywność i napoje bezalkoholowe

napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe

odzież i obuwie

użytkowanie mieszkania i nośniki energii

wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwadomowegozdrowie

transport

łączność a)

rekreacja i kultura b)

edukacja

restauracje i hotele

pozostałe towary i usługi

wydatki pozostałe

kieszonkowe

Wykres 6.Struktura wydatków gospodarstw domowych (w % wydatków ogółem) w 2014 r.

3764

4449 4568

5420

2777

199830293506 3475

4326

22921800

80,5% 78,8% 76,1% 79,8% 82,5% 90,1%

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

Ogółem pracownicy rolnicy pracujący nawłasny rachunek

emeryci renciści

Dochód rozporządzalny na gospodarstwo domowe Wydatki na gospodarstwoUdział wydatków w dochodzie rozporządzalnym

Wykres 7.Dochód rozporządzalny i wydatki na gospodarstwo domowe oraz udział wydatków w dochodzie

rozporządzalnym według grup społeczno-ekonomicznych w 2014 r.

PLN

Grupy społeczno-ekonomiczne

5

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny 20% osób o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) wyniósł 2748 zł na osobę i był prawie 6,5-krotnie wyższy od analogicznego dochodu 20% osób uzyskujących najniższe dochody (I grupa kwintylowa). W przypadku wydatków średnia w V grupie kwintylowej wynosiła 1951 zł i była ponad 3,5-krotnie wyższa niż w I grupie kwintylowej.

W gospodarstwach ogółem 20% osób znajdujących się w najlepszej sytuacji dochodowej (V grupa kwintylowa), skumulowanych było prawie 41,0% dochodów całej badanej zbiorowości gospodarstw domowych, podczas gdy 20% osób pozostających w sytuacji najgorszej – 6,4%. W 2013 r. było to odpowiednio 42,0% i 6,2%.

Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w najwyższej grupie kwintylowej

wyniósł 71,0%, a w najniższej 127,7%, co oznacza, że gospodarstwa najbiedniejsze były zmuszone korzystać ze swoich oszczędności bądź pożyczek lub kredytów.

Zróżnicowanie udziału wydatków w dochodzie pomiędzy grupami najbogatszych gospodarstw domowych (V grupa kwintylowa) a najuboższych gospodarstw (I grupa kwintylowa), w odniesieniu do roku poprzedniego zmniejszyło się o 6,1 p. proc.

1340

430

832

1149

1548

2748

1079

549732

9391225

1951

80,5% 127,7% 88,0% 81,7% 79,2% 71,0%0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Ogółem pierwsza druga trzecia czwarta piąta

Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodzie

Grupy kwintylowe

PLN

Wykres 8.Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział przeciętnych

miesięcznych wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup kwintylowych w 2014 r.

1235

397

2586

1278

411

2679

1299

404

2728

1340

430

2748

1028

502

1892

1059

526

1961

1062

540

1938

1079

549

195183,2% 82,8% 81,7% 80,5%

126,5% 127,8%133,8%

127,7%

73,1% 73,2% 71,0% 71,0%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

160%

0

400

800

1200

1600

2000

2400

2800

3200

Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta

2011 2012 2013 2014

Grupy kwintylowe

Dochód rozporządzalny WydatkiUdział wydatków w dochodzie ogółem Udział wydatków w dochodzie - I grupa kwintylowaUdział wydatków w dochodzie - V grupa kwintylowaPLN

Wykres 9.Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz

udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup kwintylowych w latach 2011-2014

6

Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych jest czynnikiem wyraźnie różnicującym poziom i strukturę wydatków. Wyraża się to m.in. większym obciążeniem budżetów rodzin najuboższych wydatkami na żywność i napoje bezalkoholowe oraz na stałe opłaty mieszkaniowe (opłaty na rzecz właścicieli, za zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkiwaniem i nośniki energii).

W budżetach 20% osób o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) ww. wydatki na zaspokojenie podstawowych potrzeb stanowiły łącznie 54,4% tj. o 1,4 p. proc. mniej niż w 2013 r., zaś u 20% osób o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) – jedynie 36,5% wydatków ogółem tj. o 0,8 p. proc. mniej niż w roku 2013. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że (podobnie jak w 2013 roku) kwota wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w grupie najbogatszych była prawie dwukrotnie wyższa niż w grupie najuboższych, a w przypadku wydatków na użytkowanie mieszkania i nośniki energii – nieco ponad trzykrotnie wyższa.

Dla porównania średnie dochody i wydatki w V grupie kwintylowej były odpowiednio 6,5 i 3,5 razy wyższe niż w I grupie kwintylowej i był to poziom podobny do zaobserwowanego w 2013 r.

Zdecydowanie większa różnica wystąpiła w wysokości wydatków na towary i usługi

nieżywnościowe (np. wydatki na edukację były prawie osiem razy wyższe w grupie najzamożniejszych niż najuboższych, wydatki na restauracje i hotele – sześć razy wyższe, wydatki na rekreację i kulturę – prawie sześć razy wyższe, wydatki na transport i zdrowie – prawie pięć razy wyższe).

Czynnikiem istotnie różnicującym poziom, dynamikę i strukturę dochodów oraz

wydatków gospodarstw domowych jest miejsce zamieszkania.

45,7%

55,8%53,3%

49,7%46,9%

37,3%

44,5%

54,4%51,5% 49,0%

45,2%

36,5%

800

800

800

800

800

801

801

801

801

801

801

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Ogółem pierwsza druga trzecia czwarta piąta

Udział w wydatkach ogółem w 2013 r.Udział w wydatkach ogółem w 2014 r.Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe oraz stałe opłaty mieszkaniowe w 2013 r. w zł.Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe oraz stałe opłaty mieszkaniowe w 2014 r. w zł.

Grupy kwintylowe

Wykres 10.Udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe oraz opłaty mieszkaniowe w całości wydatków

na 1 osobę w gospodarstwach domowych według grup kwintylowych w latach 2013-2014

7

Dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta był

o 42,0% wyższy niż na wsi (w 2013 wyższy o 37,0%), a w stosunku do średniej ogólnopolskiej w miastach był wyższy o 13,1% (w 2013 r. wyższy o 11,8%), a na wsi niższy o 20,4% (w 2013 r. niższy o 18,4%). Różnice te wynikały nie tylko z wysokości dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, ale były również związane z większą liczbą osób wchodzących w skład gospodarstw domowych zamieszkujących wieś3. Podobnie przedstawiały się wydatki gospodarstw domowych. Wydatki na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta były o 38,5% wyższe niż na wsi (w 2013 r. wyższe o 35,5%), a w stosunku do średniej ogólnopolskiej w miastach były wyższe o 12,2% (w 2013 r. wyższe o 11,4%), a na wsi niższe o 19,0% (w 2013 r. niższe o 17,8%).

W miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę był aż o 52,6% wyższy niż przeciętnie w kraju i było to o 1,5 p. proc. mniej niż przed rokiem. Natomiast wydatki były wyższe od przeciętnych krajowych o 49,7% i było to o 0,7 p. proc. więcej niż przed rokiem.

3 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych zamieszkujących wieś wyniosła 3,1, a w miastach – 2,5.

113,1%

92,0%

102,9%107,7%

118,1%

152,6%

79,6%

112,2%

92,0%

102,9%108,7%

115,3%

149,7%

81,0%70%

80%

90%

100%

110%

120%

130%

140%

150%

160%

Miasta ogółem Miastaponiżej 20 tys.

Miasta20-99 tys.

Miasta100-199 tys.

Miasta200-499 tys.

Miasta500 tys.

i większe

Wieś

Dochód rozporządzalny Wydatki

Klasa miejscowości zamieszkania

Wykres 11.Wskaźnik dochodu rozporządzalnego i wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych

w odniesieniu do średniej dla Polski według klasy miejscowości zamieszkania w 2014 r.

Polska = 100%

12991453

2002

106010621183

1582

873

13401516

2046

106710791211

1615

874

81,7% 81,4% 79,0% 82,4%80,5% 79,8% 78,9% 81,9%

0200400600800

1000120014001600180020002200

Ogółem Miasta ogółem Miasta 500 tys. i większe Wieś

Dochód rozporządzalny w 2013 r. Wydatki w 2013 r.Dochód rozporządzalny w 2014 r. Wydatki w 2014 r.Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2013 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2014 r.

Wykres 12.Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział wydatków

w dochodzie rozporządzalnym według klasy miejscowości zamieszkania w latach 2013-2014

PLN

Klasa miejscowości zamieszkania

8

Udział wydatków w dochodzie wahał się od 78,9% w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta o liczbie mieszkańców co najmniej 500 tys. do 81,9% w gospodarstwach domowych zamieszkujących wieś. W porównaniu do 2013 roku odnotowano minimalny spadek udziału wydatków w dochodzie w miastach jak i na wsi.

W 2014 roku w województwie mazowieckim, śląskim, pomorskim, dolnośląskim

i zachodniopomorskim dochód rozporządzalny na osobę był wyższy od średniej krajowej. Zdecydowanie najwyższymi przeciętnymi dochodami na 1 osobę dysponowały gospodarstwa domowe z województwa mazowieckiego (1704 zł) i były one o 27,1% wyższe niż przeciętny krajowy dochód na osobę. W porównaniu do 2013 r. różnica ta była o 3,0 p. proc. niższa. Najniższe dochody, tak jak w 2013 r., zarejestrowano w województwie podkarpackim (ok. 1053 zł) i były one o 21,4% poniżej średniej krajowej, a w odniesieniu do 2013 r. różnica ta zmniejszyła się o 1,8 p. proc.).

Rozpiętość pomiędzy najwyższym a najniższym średnim dochodem na osobę w województwach w 2014 roku wyniosła 48,5 p. proc. i była mniejsza niż w 2013 r. o 4,8 p. proc.

Przeciętne miesięczne wydatki powyżej średniej dla Polski w 2014 r. odnotowano

w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, śląskim, łódzkim i pomorskim. W województwie mazowieckim przeciętne miesięczne wydatki na osobę były wyższe niż

przeciętne dla Polski ogółem o 25,6% i pozostały na tym samym względnym poziomie co w 2013 r. 9

Najniższe wydatki na 1 osobę odnotowano w województwie podkarpackim – mniejsze o 16,5% od średniej dla całego kraju. W porównaniu do 2013 r. różnica ta zmniejszyła się o 1,1 p. proc.

Rozpiętość pomiędzy najwyższymi a najniższymi średnimi wydatkami na osobę w województwach w stosunku do średniej krajowej w 2014 roku wyniosła 42,1 p. proc. (w 2013 r. – 43,0 p. proc.). Warto podkreślić, że skala zróżnicowania średnich wydatków gospodarstw domowych okazała się mniejsza niż w przypadku dochodów o 6,4 p. proc. (w 2013 r. – 10,3 p. proc.).

W najlepszej sytuacji materialnej w przekroju według typu biologicznego

gospodarstwa domowego znajdowały się małżeństwa4 bez dzieci na utrzymaniu, których przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę był o 41,8% powyżej średniej krajowej, a przeciętne miesięczne wydatki były wyższe o 40,4% niż przeciętne wydatki na osobę gospodarstwa domowego.

W najgorszej sytuacji materialnej były małżeństwa posiadające troje i więcej dzieci na utrzymaniu, których przeciętny dochód rozporządzalny na osobę był niższy o 39,8%, a wydatki na osobę były niższe o 36,3% niż średnia krajowa.

4 Do grupy tej dołączono także osoby żyjące w związkach nieformalnych. 10

Poniżej przeciętnej krajowej o 15,6% (w 2013 r. o 16,7%) kształtował się średni miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych, które miały w swoim składzie osobę niepełnosprawną.

Również wydatki gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi były o 15% niższe od przeciętnych miesięcznych wydatków w gospodarstwach ogółem (w 2013 r. o 14,5%).

Spożycie ilościowe żywności

Systematycznie spada przeciętne miesięczne spożycie na osobę większości podstawowych artykułów żywnościowych.

W 2014 r. najbardziej spadło spożycie pieczywa (o 4,6%). Wzrosło natomiast spożycie owoców (o 4,7%), cukru (o 1,7%) oraz mięsa surowego (o 1,4%).

1299

1873

792

10161062

1507

682

954

1340

1900

807

10681079

1515

687

1013

81,7% 80,5% 86,1% 93,8%80,5% 79,7% 85,2% 94,9%

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Ogółem małżeństwa bez dzieci małżeństwa z 3 i więcej dzieci matka lub ojciec z dziećmi

Dochód rozporządzalny w 2013 r. Wydatki w 2013 r.Dochód rozporządzalny w 2014 r. Wydatki w 2014 r.udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2013 r. udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2014 r.

Wykres 13.Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział

wydatków w dochodzie rozporządzalnym według typu biologicznego gospodarstwa domowego w latach 2013-2014

Typ biologiczny gospodarstwa domowego

PLN

1299

1082

1362

1062908

1106

1340

1131

1399

1079

917

1124

81,7% 83,9% 81,2%80,5% 81,1% 80,3%

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Ogółem z osobami niepełnosprawnymi bez osób niepełnosprawnych

Dochód rozporządzalny w 2013 r. Wydatki w 2013 r.Dochód rozporządzalny w 2014 r. Wydatki w 2014 r.Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2013 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 2014 r.

Wykres 14.Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę oraz udział wydatków w dochodzie

rozporządzalnym w gospodarstwach domowych z osobami i bez osób niepełnosprawnych w latach 2013-2014

Gospodarstwa domowe

PLN

11

Poziom spożycia większości artykułów żywnościowych w dużym stopniu zależy od dochodów gospodarstwa domowego. Wraz ze wzrostem zamożności gospodarstw rośnie poziom spożycia niektórych artykułów żywnościowych. Podobnie jak w latach poprzednich, w porównaniu z rodzinami o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa), w gospodarstwach domowych osiągających najwyższe dochody (V grupa kwintylowa) spożywano przeciętnie miesięcznie na osobę w gospodarstwie domowym więcej: mięsa wołowego (ponad 5,7-krotnie), masła i wód mineralnych i źródlanych (2,9-krotnie), soków owocowych (2,8-krotnie), owoców (2,5-krotnie), jogurtów (2,4-krotnie), soków warzywnych i owocowo-warzywnych oraz ryb i owoców morza (2,3-krotnie), serów i twarogów (2,2-krotnie), warzyw (1,3-krotnie). Natomiast w gospodarstwach domowych o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) spożywano nieco więcej pieczywa, ziemniaków, cukru oraz margaryny i innych tłuszczów roślinnych.

Spożycie żywności jest silnie powiązane z miejscem zamieszkania. Gospodarstwa

domowe zamieszkujące tereny wiejskie w porównaniu z gospodarstwami domowymi w miastach charakteryzują się nieco innym modelem żywienia.

6,0

4,4

7,8

2,2

0,5 0,31,2

6,45,8

10,0

5,4

1,2 0,7 1,1

0

2

4

6

8

10

12

pieczywo i prod.zbożowe

mięso warzywa owoce sery jogurty cukier

kg

I grupa kwintylowa V grupa kwintylowa

Wykres 15.Przeciętne miesięczne spożycie wybranych artykułów żywnościowych na 1 osobę w gospodarstwach

domowych według grup kwintylowych w 2014 r.

5,85,1

8,5

3,9

0,9 0,6 1,0

7,0

5,5

9,7

3,1

0,7 0,4

1,5

0

2

4

6

8

10

12

pieczywo i prod.zbożowe

mięso warzywa owoce sery jogurty cukier

kg

Miasto Wieś

Wykres 16.Przeciętne miesięczne spożycie wybranych artykułów żywnościowych na 1 osobę w gospodarstwach

domowych według miejsca zamieszkania w 2014 r.

12

Mieszkańcy miast w porównaniu z mieszkańcami wsi spożywali przeciętnie miesięcznie w przeliczeniu na 1 osobę więcej wód mineralnych lub źródlanych i owoców, natomiast mniej warzyw (zwłaszcza ziemniaków), pieczywa i produktów zbożowych, jaj, mleka oraz cukru i mięsa.

Wystąpiły pewne różnice w modelu spożycia artykułów żywnościowych pomiędzy województwami zilustrowane w tablicy 1.

Tablica 1. Przeciętne miesięczne spożycie wybranych produktów żywnościowych według województw

Produkty: Największe spożycie: (kg, l) Najmniejsze spożycie: (kg, l)

Pieczywo świętokrzyskie 4,9 pomorskie 3,3

mięso podlaskie 6,5 podkarpackie

4,8 świętokrzyskie 5,9 wielkopolskie

mleko podkarpackie

4,0 śląskie 2,6

podlaskie wielkopolskie 2,8

owoce mazowieckie zachodniopomorskie

4,0

wielkopolskie 3,1

opolskie 3,2

warmińsko-mazurskie

warzywa świętokrzyskie 10,8 wielkopolskie 7,7

podlaskie 10,3 pomorskie 8,1

Wyposażenie w przedmioty trwałego użytkowania

W roku 2014 w stosunku do roku poprzedniego nastąpiła niewielka poprawa wyposażenia gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania. Odnotowano, podobnie jak w roku 2013, wysoką dynamikę wzrostu wyposażenia gospodarstw domowych w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny i zmywarkę do naczyń, poprawa wystąpiła również w przypadku takich przedmiotów trwałego użytkowania, jak: komputer z dostępem do Internetu, w tym z dostępem szerokopasmowym, telefon komórkowy, motocykl, skuter, motorower, samochód osobowy, kuchenka mikrofalowa, pralka automatyczna.

Najlepiej w te urządzenia wyposażone były gospodarstwa pracujących na własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników, natomiast największą dynamikę wzrostu w stosunku do 2013 roku odnotowano w gospodarstwach rencistów i emerytów, a w przypadku motocykli, skuterów i motorowerów – w gospodarstwach rolników.

Wraz z poprawą wyposażenia gospodarstw domowych w urządzenia zaawansowane technologicznie, wystąpił spadek w przypadku wyposażenia w urządzenia tzw. starej generacji: odbiorniki kineskopowe, odtwarzacz DVD oraz pralki i wirówki elektryczne, a także w przypadku wyposażenia w komputery bez dostępu do Internetu.

Zróżnicowanie wyposażenia gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania w dużym stopniu zależy od sytuacji materialnej gospodarstwa domowego.

Gospodarstwa najbogatsze (V grupa kwintylowa) były znacznie lepiej wyposażone niż gospodarstwa najuboższe (I grupa kwintylowa), ale różnice te wyraźnie zmniejszyły się dla większości kategorii.

13

Gospodarstwa domowe zamieszkujące miasta były lepiej wyposażone

w nowocześniejszy sprzęt niż gospodarstwa domowe mieszkające na wsi. Na wsi jednak zdecydowanie większy odsetek gospodarstw domowych posiadał samochód osobowy, motocykl, skuter, motorower, co jest związane z rzadszą siecią komunikacji publicznej i większymi odległościami do pokonania.

W przypadku wyposażenia gospodarstw domowych w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny, komputer z dostępem do Internetu, w tym z dostępem szerokopasmowym oraz zmywarkę do naczyń dynamika wzrostu była większa na wsi niż w mieście.

Wystąpiły znaczące różnice w wyposażeniu gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania w poszczególnych województwach. Od kilku już lat liderami w wyposażeniu w komputer z dostępem do Internetu są województwa: pomorskie, mazowieckie, małopolskie, śląskie, i wielkopolskie. W tych pięciu województwach dostęp do Internetu nie był jednak równoznaczny z dostępem szerokopasmowym. Najwyższy wskaźnik dostępu do Internetu szerokopasmowego już od kilku lat występuje w województwach: podkarpackim, kujawsko-pomorskim i opolskim. W roku 2014 do grupy tej dołączyło województwo dolnośląskie. Najwyższą dynamikę wzrostu wyposażenia

77,9%

64,1%

74,9%

34,1%

69,6%

68,5%

53,0%55,7%

13,6%

57,6%

80,3%

67,4%

80,6%

36,5%

69,9%72,5%

58,2%66,1%

14,9%

58,5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

komputer z dostępemdo Internetu

komputer z dostępemszerokopasm.

telewizor plazmowy lubciekłokrystaliczny

zmywarka do naczyń samochód osobowy

V grupa kwintylowa 2013 I grupa kwintylowa 2013 V grupa kwintylowa 2014 I grupa kwintylowa 2014

Wykres 17.Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego użytkowania według grup kwintylowych

w latach 2013-2014

73,7%

61,4%

95,4%

57,3%

75,6%70,6%

25,6%

65,8%

53,7%

92,3%

71,6% 71,9%

56,3%

22,8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

komputerz dostępem do

Internetu

komputerz dostępem

szerokopasm.

telefonkomórkowy

samochódosobowy

telewizorplazmowy lub

ciekłokrystaliczny

urządzenie doodbioru telewizjisatelitarnej lub

kablowej

zmywarka donaczyń

Miasto Wieś

Wykres 18.Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego użytkowania według

miejsca zamieszkania w 2014 r.

14

w komputer z dostępem do Internetu zaobserwowano w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim i łódzkim, a w przypadku wyposażenia w szerokopasmowy dostęp do Internetu najwyższą dynamikę wzrostu odnotowano w województwach: świętokrzyskim, lubuskim, lubelskim, łódzkim, podlaskim i zachodniopomorskim.

Najlepiej wyposażone w samochody osobowe były gospodarstwa domowe z województw: podkarpackiego, wielkopolskiego, lubelskiego oraz małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego i świętokrzyskiego. Natomiast największa dynamika wzrostu wyposażenia w samochód wystąpiła w województwach: lubuskim, podkarpackim, lubelskim, zachodniopomorskim, podlaskim i świętokrzyskim.

Gospodarstwa małżeństw z dziećmi na utrzymaniu były zdecydowanie lepiej wyposażone w sprzęt audiowizualny i multimedialny niż gospodarstwa bez dzieci na utrzymaniu. Komputer z dostępem do Internetu posiadało 94,5% gospodarstw domowych małżeństw z dziećmi na utrzymaniu wobec 60,0% gospodarstw małżeństw bez dzieci.

Tylko 68,6% gospodarstw domowych bez dzieci na utrzymaniu posiadało samochód i aż 85,4% małżeństw z dziećmi na utrzymaniu.

Gospodarstwa domowe bez osób niepełnosprawnych były znacznie lepiej wyposażone w przedmioty trwałego użytkowania, a szczególnie w urządzenia zaawansowane technologicznie, niż gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi.

Komputer z dostępem do Internetu posiadało 74,2% gospodarstw domowych bez osób niepełnosprawnych i jedynie 59,7% gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi. W przypadku Internetu szerokopasmowego było to odpowiednio 61,3% wobec 49,8%.

Samochód osobowy posiadało 64,4% gospodarstw domowych bez osób niepełnosprawnych i 53,0% gospodarstw z osobami niepełnosprawnymi.

15

Warunki mieszkaniowe

Przeciętne gospodarstwo domowe w 2014 roku zajmowało mieszkanie o powierzchni 75,8 m2, składające się z 2,9 pokoi (w 2013 r. odpowiednio 74,5 m2, 2,9 pokoi). Na jedną osobę w gospodarstwie przypadało średnio 27,0 m2 powierzchni użytkowej oraz 1 pokój (w 2013 r. – 26,5 m2).

Największą powierzchnią użytkową mieszkań dysponowały gospodarstwa domowe rolników – 122,6 m2, a największą powierzchnią użytkową przypadającą na 1 osobę gospodarstwa domowe emerytów (35,9 m2) oraz rencistów (34,5 m2), co wiąże się z mniejszą liczbą osób w gospodarstwie domowym, zaś najmniejszą – gospodarstwa domowe pracowników (23,3 m2).

Gospodarstwa domowe o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) zajmowały nieznacznie mniejsze mieszkania (74,5 m2) niż gospodarstwa o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) – 80,7 m2, jednak ich członkowie dysponowali blisko 2 razy większą powierzchnią przypadającą na jedną osobę (36,5 m2 )5.

Powierzchnia mieszkań użytkowanych przez gospodarstwa domowe maleje wraz ze wzrostem liczby mieszkańców danej miejscowości. Przeciętna powierzchnia użytkowa zajmowana przez gospodarstwo domowe mieszkań położonych na wsi wynosiła 98,6 m2 i była o około 41 m2 większa, niż zlokalizowanych w miastach liczących co najmniej 500 tysięcy mieszkańców. Gospodarstwa domowe na wsi dysponowały też największą powierzchnią użytkową przypadającą na 1 osobę (ok. 29 m2 wobec ok. 26 m2 w miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców).

Około 38% gospodarstw domowych na wsi i ok. 30% w miastach zamieszkiwało w mieszkaniach wybudowanych w 1960 r. lub wcześniej.

Wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne systematycznie poprawiało się. Ponad 99,4% gospodarstw domowych zajmowało mieszkania wyposażone w wodociąg,

96,6% w ustęp spłukiwany i 96,3% w łazienkę. Wskaźniki te minimalnie poprawiły się w odniesieniu do 2013 roku.

Najlepiej wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne były mieszkania gospodarstw domowych pracujących na własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników, a najsłabiej gospodarstwa rencistów. Największa różnica pomiędzy gospodarstwami pracujących na własny rachunek, a gospodarstwami rencistów wystąpiła w przypadku centralnego ogrzewania (11,2 p. proc.), ciepłej wody bieżącej oraz łazienki (6,3 p. proc.) i ustępu spłukiwanego bieżącą wodą (5,9 p. proc.).

Gospodarstwa domowe mieszkające w miastach były lepiej wyposażone w instalacje

sanitarno-techniczne niż gospodarstwa zamieszkujące wieś. Największa różnica w tym zakresie wystąpiła w przypadku centralnego ogrzewania (7 p. proc.) oraz ustępu spłukiwanego wodą bieżącą, ciepłej wody bieżącej (ponad 4 p. proc) oraz łazienki (prawie 4 p. proc).

5 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach należących do I grupy kwintylowej wynosiła 3,9, a w V grupie kwintylowej 2,1.

99,8% 98,0% 97,5% 97,5%90,0%

85,7%

98,6%93,8% 93,6% 93,2% 93,5%

78,7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

wodociąg ustęp spłukiwany łazienka ciepła wodabieżąca

gaz centralneogrzewanie

Miasto Wieś

Wykres 19.Wyposażenie mieszkań w wybrane instalacje techniczno-sanitarne według miejsca zamieszkania w 2014 r.

16

Istnieje wyraźna zależność między dochodami gospodarstwa, a wyposażeniem w instalacje techniczno-sanitarne. Jedynym wyjątkiem jest gaz, z którego najrzadziej korzystają najbogatsze gospodarstwa.

Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych

W 2014 roku swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą postrzegało 27,1% gospodarstw domowych, a tylko 17,8% jako raczej złą albo złą i są to wyniki nieco lepsze niż w 2013 r. (odpowiednio 22,7% i 20,5%).

Najlepiej oceniały swoją sytuację materialną (bardzo dobrze lub raczej dobrze) gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek – 48,7% oraz gospodarstwa domowe pracowników – 30,3% (w 2013 r. odpowiednio 42,0% i 25,5%). Największy odsetek ocen złych lub raczej złych odnotowano wśród gospodarstw domowych rencistów (37,4%), ale jest to wynik o 4,1 p. proc niższy niż w 2013 r.

98,6%91,4% 90,3% 90,1% 93,2%

71,2%

99,9% 99,3% 99,2% 99,2%

87,1% 90,1%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

wodociąg ustęp spłukiwany łazienka ciepła woda bieżąca gaz centralneogrzewanie

pierwsza grupa kwintylowa piąta grupa kwintylowa

Wykres 20.Wyposażenie mieszkań w wybrane instalacje techniczno-sanitarne według grup kwintylowych w 2014 r.

27,1

%

30,3

%

24,1

%

48,7

%

22,4

%

11,5

%

22,7

%

25,5

%

21,6

%

42,0

%

18,7

%

9,4%

55,2

%

56,2

%

65,7

%

45,1

%

59,0

%

51,0

%56,8

%

58,3

%

67,5

%

50,5

%

60,4

%

49,2

%

17,8

%

13,5

%

10,3

%

6,2%

18,6

%

37,4

%

20,5

%

16,2

%

10,9

%

7,4%

20,9

%

41,4

%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Ogółem pracownicy rolnicy pracujący nawłasny rachunek

emeryci renciści

bardzo dobra + raczej dobra 2014 bardzo dobra + raczej dobra 2013 przeciętna 2014przeciętna 2013 raczej zła + zła 2014 raczej zła + zła 2013

Wykres 21.Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych

w 2014 r.

Grupy społeczno - ekonomiczne

17

Zróżnicowanie ocen zależne jest również od miejsca zamieszkania gospodarstw domowych. Gorzej oceniają swoją sytuację materialną gospodarstwa mieszkające na wsi, niż mieszkańcy miast, a zwłaszcza tych o liczbie mieszkańców 500 tysięcy i więcej. Co trzecie (34,9%) gospodarstwo domowe w miastach o liczbie mieszkańców 500 tysięcy i więcej i co piąte (21,4%) gospodarstwo na wsi, uznało swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą. Natomiast sytuację materialną za raczej złą lub złą uznało 15,4 % gospodarstw domowych zamieszkujących w miastach o liczbie mieszkańców 500 tysięcy i więcej i 18,7 % na wsi.

Opracowanie: Zespół pod kierunkiem Krystyny Siwiak, naczelnik Wydziału Badania Gospodarstw Domowych Tel. 22 608-3292, e-mail: K.Siwiak@stat.gov.pl

4,9%

13,8%

59,9%

16,4%

5,0%

5,3%

12,1%

52,9%

19,5%

10,3%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65%

zła

raczej zła

przeciętna

raczej dobra

bardzo dobra Miasto

Wieś

Wykres 22.Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych według miejsca zamieszkania w 2014 r.

18