Symbole graficzne elementów napêdów i sterowañ pneumatycznych

1. Symbole podstawowe

Przewód: - roboczy - zasilania sterowania - powrotny - elektryczny

Przewód: - sygna³u sterowania (wewnêtrzny i zewnêtrzny) - odprowadzenia przecieków wewnêtrznych (spustowy albo odpowietrzaj¹cy)FiltrPo³o¿enie chwilowe

Obrysowanie dwóch lub wiêcej symboli elementów funkcjonalnych stanowi¹cych zespó³ w obrêbie jednego urz¹dzenia

Elementy mechaniczne (wa³, dŸwignia, t³oczysko)

Trójk¹t równoboczny wskazuje kierunek przep³ywu czynnika pneumatycznego

Symbol graficznyNr

1

4

3

1

5

3

8

2

6

4

7

2

Objaœnienie symbolu

2. Symbole funkcjyjne

Strza³ka prosta lub ukoœna wskazuje: - ruch prostoliniowy - kierunek przep³ywu p³ynu przez zawory - kierunek przep³ywu ciep³a

Ruch obrotowy w okreœlonym kierunku

Strza³ka ukoœna (d³uga) wskazuje mo¿liw¹ zmiennoœæ albo nastawialnoœæ pompy, sprê¿yny, elektromagnesu itd.

Element elektryczny lub przewód elektryczny

Zamkniêcie kana³u lub odciêcie drogi przep³ywu

Oddzia³ywanie elektryczne liniowe w przeciwnych kierunkach

WskaŸnik temperatury lub kontrola temperatury

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Napêd g³ówny

Sprê¿yna

D³awienie czynnika roboczego

90°Miejsce dla uproszczonego symbolu zaworu zwrotnego

3. Przewody i ³¹czniki

Przyk³ady po³¹czenia przewodów lub kana³ów

Skrzy¿owanie bez po³¹czeniaprzewodów lub kana³ów

Odpowietrznik ci¹g³y

Odpowietrznik chwilowy

Odpowietrznik chwilowy o zadanej wartoœci

Droga wylotowa powietrza nie przystosowana do ³¹cznika

Droga wylotowa powietrza z ³¹cznikiem

Szybkoz³¹czka bez mechanicznie otwieranych zaworów zwrotnych - po³¹czona

- roz³¹czona

Przewód giêtki, elastyczny (zwykle ³¹cz¹cy czêœci ruchome)

9

12

11

10

1

5

3

8

9

2

6

4

7

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

4. Mechanizmy i sposoby sterowania

Szybkoz³¹czka z mechanicznie otwieranymi zaworami zwrotnymi - po³¹czona

- roz³¹czona

£¹cznik k¹towy obrotowy z jednym przewodem

£¹cznik k¹towy obrotowy z trzema przewodami wspó³œrodkowymi

Symbole sposobów sterowania zaworem mog¹ byæ rysowane w dowolnymdogodnym po³o¿eniu, prostopadle do skrajnej œcianki prostok¹ta symboluzaworu

T³oczysko - ruch liniowy w dwóch kierunkach (strza³ka nie jest obowi¹zuj¹ca)

Wa³ - ruch obrotowy o dwóch kierunkach (strza³ka nie jest obowi¹zuj¹ca)

Czêœci mechaniczne

Blokada o jednym kierunku dzia³ania - mechanizm do blokowania urz¹dzenia.Odblokowanie dokonuje siê za pomoc¹ niezale¿nego sposobu sterowania. Symbol sposobu sterowania jest umieszczony w prostok¹cie

Zapadka o dwóch kierunkach dzia³ania - mechanizm do rêcznego utrzymywania okreœlonego po³o¿enia, sta³ego do granicznej wartoœci si³y

Przerzutka o dwóch kierunkach dzia³ania - mechanizm zabezpieczaj¹cy przed zatrzymywaniem w œrodkowym martwym po³o¿eniu

Symbol ogólny, bez wskazania sposobu sterowaniaNieokreœlona liczba kierunków dzia³ania

Sterowanie si³¹ miêœni

Przycisk wciskany (jeden kierunek dzia³ania)

Przycisk wyci¹gany (jeden kierunek dzia³ania)

5. Sposoby sterowania

1

1

10

12

11

5

3

3

2

2

6

4

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Przycisk wciskany i wyci¹gany (dwa kierunki dzia³ania)

DŸwignia

Peda³ (jeden kierunek dzia³ania)

Peda³ dwukierunkowy (dwa kierunki dzia³ania)

Sterowanie mechaniczne

Popychacz lub trzpieñ (jeden kierunek dzia³ania)

Popychacz z nastawn¹ d³ugoœci¹ (jeden kierunek dzia³ania)

Sprê¿yna (dwa kierunki dzia³ania)

Rolka (dwa kierunki dzia³ania)

Rolka (jeden kierunek dzia³ania)

Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z dwoma cewkami w jednym zespole, dzia³aj¹cymi w kierunkach przeciwnych

Element elektryczny liniowy, (np. silnik momentowy) z dwoma cewkamio zmiennych charakterystykach w jednym zespole (dwa kierunki dzia³ania)dzia³aj¹cymi w kierunkach przeciwnych

Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z jedna cewk¹ (jeden kierunek dzia³ania)

Sterowanie elektryczne

Silnik elektryczny

Element piezoelektryczny

9

5

11

14

16

12

15

17

8

10

13

6

4

7

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Sterowanie przez wzrost lub spadek ciœnienia (jeden kierunek dzia³ania)

Sterowanie bezpoœrednie

Sterowanie za pomoc¹ ciœnienia

- ogólnie

- przez wzrost ciœnienia pneumatycznego

- przez spadek ciœnienia pneumatycznego

Sterowanie ró¿nicowe (z wykorzystaniem ró¿nicy powierzchni przeciwleg³ych)

Sterowanie ze wspomaganiem (sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)

Sterowanie ze wspomaganiem przez spadek ciœnienia (sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)

przez wzrost ciœnienia

Wewnêtrzna droga sygna³u steruj¹cego (sterowanie zaworu ciœnieniemw³asnym czynnika przep³ywaj¹cego przez zawór)

Zewnêtrzna droga sygna³u steruj¹cego

Sterowanie poœrednie (zaworem pomocniczym)

Sterowanie z wykorzystaniem wzrostu ciœnienia pneumatycznego w sterowaniu jednostopniowym (z wewnêtrznym zasilaniem sterowania, bez sterowania wstêpnego)

Sterowanie z wykorzystaniem spadku ciœnienia pneumatycznego w sterowaniu jednostopniowym (z wewnêtrznym zasilaniem sterowania, bez sterowania wstêpnego)

Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i ciœnienie pneumatyczne, zewnêtrzne zasilanie sterowania

Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i ciœnienie pneumatyczne, wewnêtrzne zasilanie sterowania

45°

18

19

21

20

22

23

25

27

26

24

Sterowanie dwustopniowe (np.: kolejno ciœnienie pneumatyczne i ciœnienie hydrauliczne), wewnêtrzne zasilanie sterowania, zewnêtrzne odprowadzenie cieczy steruj¹cej, uprzednie sterowanie wstêpne

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Sprzê¿enie zwrotne zewnêtrzne (symbol ogólny)Wartoœæ zadana i wartoœæ mierzona wielkoœci regulowanej s¹ sprawdzane poza zaworem

Sprzê¿enie zwrotne

Zastosowanie symboli mechanizmów i sposobów sterowania z³o¿onych, w symbolach urz¹dzeñ kompletnych

Symbole sposobów sterowania o jednym kierunku dzia³ania s¹ rysowane obok symbolu graficznego elementu, którym steruj¹, w taki sposób, jakby urojone si³y na symbolu graficznym elementu przesuwa³y go w inne po³o¿enie

Dla zaworów o trzech lub wiêcej po³o¿eniach sterowanie po³o¿eniami wewn¹trz symbolu mo¿e byæ wyraŸnie pokazane poprzez przeci¹gniêcie wewnêtrznych linii granicznych symbolu graficznego zaworu w górê lub w dó³ i przez dodanie do tych linii odpowiednich symboli sterowania

Je¿eli objaœnienie nie jest wystarczaj¹ce, to dla zaworów o trzech po³o¿eniach symbole mechanizmów steruj¹cych dla po³o¿enia œrodkowego mo¿na umieszczaæ na skrajnych œciankach prostok¹tów symboli

Je¿eli element sterowany jest ustalany w po³o¿eniu œrodkowym, neutralnym za pomoc¹ ciœnienia, to nale¿y dorysowaæ dwa odrêbnetrójk¹ty na obu skrajnych œciankach symbolu

28

30

32

29

31

Listwy mechanizmu zapadkowego powinny byæ tak rysowane, aby by³y podzielone na taka sam¹ liczbê segmentów i umieszczone w tej samej kolejnoœci jak w elemencie sterowanym. Wyciêcia powinny byæ zaznaczone tylko w tych po³o¿eniach, w których nastêpuje ustalanie. Linia obrazuj¹ca zapadkê powinna byæ rysowana na segmencie listwy odpowiednim do przedstawionego na symbolu graficznym po³o¿enia zaworu steruj¹cego

Przy sterowaniu równoleg³ym (OR) symbole mechanizmów i sposobów sterowania powinny byæ rysowane jeden obok drugiego, np.: elektromagnesalbo przycisk bêd¹ uruchamia³y zawór g³ówny niezale¿nie od siebie

Przy sterowaniu szeregowym (AND) symbole kolejnych stopni sterowania s¹przedstawiane w jednej linii np.: elektromagnes uruchamia zawór steruj¹cy,który nastêpnie uruchamia zawór g³ówny

34

33

Obrotowe przetworniki energii

6. Przetwarzanie i gromadzenie energii

1 Silnik pneumatyczny

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Silnik pneumatyczny o ruchu wahad³owym, o ograniczonym k¹cie obrotu (np.: cylinder obrotowy), o dwóch kierunkach obrotów

Silnik pneumatyczny o zmiennej objêtoœci roboczej

Silnik pneumatyczny o dwóch kierunkach przep³ywu, o sta³ej objêtoœciroboczej

Silnik pneumatyczny o dwóch kierunkach przep³ywu, o zmiennej objêtoœciroboczej

Sprê¿arka

4

6

5

3

2

Si³ownik pneumatyczny jednostronnego dzia³ania pchaj¹cy

Szczegó³owy Uproszczony

Si³ownik pneumatyczny jednostronnego dzia³ania ci¹gn¹cy ze sprê¿yn¹

7. Liniowe przetworniki energii

1

4

3

2

Si³ownik pneumatyczny dwustronnego dzia³ania z dwustronnym t³oczyskiem, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym

Si³ownik pneumatycznyhamowaniem o sta³ej wartoœci

dwustronnego dzia³ania z jednostronnym

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Si³ownik pneumatycznyt³oczyskiem

dwustronnego dzia³ania z dwustronnym

Si³ownik pneumatycznywydr¹¿onym t³oczyskiem i t³okiem

dwustronnego dzia³ania z dwustronnym

Si³ownik pneumatyczny dwustronnego dzia³ania, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym, z bezstykow¹ sygnalizacj¹ po³o¿enia t³oka

Bezt³oczyskowy si³ownik pneumatyczny ze sprzê¿eniem mechanicznym, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym, z bezstykow¹ sygnalizacj¹ po³o¿enia t³oka

Cylinder teleskopowy pneumatyczny jednostronnego dzia³ania

(si³ownik)6

8

11

10

9

7

5

Si³ownik pneumatyczny “tandem” dwustronnego dzia³ania z jednostronnym t³oczyskiem i bezstykow¹ sygnalizacja po³o¿enia t³oka

Si³ownik pneumatyczny czteropo³o¿eniowy sygnalizacja po³o¿enia t³oka

i bezstykow¹

Si³ownik pneumatyczny udarowy

12

14

13Si³ownik pneumatyczny bezt³oczyskowy ze sprzê¿eniem magnetycznym i hamowaniem dwustronnym nastawialnym

Si³ownik ciêgnowy pneumatyczny z o sta³ej wartoœci

hamowaniem dwustronnym

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Si³ownik pneumatyczny podwójny (twin) dwustronnego dzia³ania i bezstykow¹ sygnalizacja po³o¿enia t³oka

Si³ownik mieszkowy

Musku³ pneumatyczny

Si³ownik pneumatycznyt³oczyskiem, z zintegrowanym prowadzeniem

dwustronnego dzia³ania z jednostronnym

Si³ownik pneumatycznyt³oczyskiem, z blokad¹ pneumatyczn¹ t³oczyska

dwustronnego dzia³ania z jednostronnym

Si³ownik membranowy mocuj¹cy

19

20

18

17

16

15

Przemiennik pneumatyczno-hydrauliczny przetwarzaj¹cy ciœnienie pneumatyczne na równe co do wartoœci ciœnienie hydrauliczne lub na odwrót

- jednostronnego dzia³ania

- ci¹g³ego dzia³ania

Wzmacniacz ciœnienia, manipulator. Element przetwarzaj¹cy ciœnienie X na ciœnienie Y, dla dwóch rodzajów p³ynów

- jednostronnego dzia³ania

- ci¹g³ego dzia³ania

8. Specjalne przetworniki energii

X

X

Y

Y

1

2

Symbol graficznyNr Objaœnienie symbolu

Zbiornik pneumatyczny pomocniczy, rezerwowa objêtoœæ gazu do uzupe³nienia po³¹czonych akumulatorów

Zbiornik pneumatyczny

�ród³o energii pneumatycznej, symbol ogólny uproszczony

Silnik elektryczny

Napêd g³ówny nieelektryczny

9. Gromadzenie energii

10. �ród³a energii

1

1

3

2

2

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 2/2 (dwie drogi przep³ywu, dwa niezale¿ne po³o¿enia) sterowany dŸwigni¹, powrót wymuszony sprê¿yn¹

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 2/2 (dwie drogi przep³ywu, dwa niezale¿ne po³o¿enia) sterowany dŸwigni¹Zawór odcinaj¹cy

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 3/2 (trzy drogi przep³ywu, dwa niezale¿ne po³o¿enia) sterowany mechanicznie za pomoc¹ rolki,powrót wymuszony sprê¿yn¹

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 4/2 (cztery drogi przep³ywu, dwa niezale¿ne po³o¿enia) sterowany rêcznie za pomoc¹ przycisku,powrót wymuszony sprê¿yn¹

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 5/2 (piêæ dróg przep³ywu, dwa niezale¿ne po³o¿enia) sterowany za pomoc¹ ciœnienia w obu kierunkach

Zawory steruj¹ce kierunkiem przep³ywu (zawory rozdzielaj¹ce)

11. Sterowanie i regulacja energii

1

5

4

3

2

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 3/3 (trzy drogi przep³ywu, trzy niezale¿ne po³o¿enia) sterowany za pomoc¹ elektromagnesów,ustalany w po³o¿eniu œrodkowym sprê¿ynami

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 4/3 (cztery drogi przep³ywu, trzy niezale¿ne po³o¿enia) sterowany rêcznie za pomoc¹ przycisku,ustalany w po³o¿eniu œrodkowym sprê¿ynami

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 4/3 zamkniêty w po³o¿eniu œrodkowym, z przekryciem ujemnym (w po³o¿eniu œrodkowym wszystkie drogi przep³ywu po³¹czone wewnêtrznie), z nieskoñczon¹ liczb¹ po³o¿eñ poœrednich

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 4/3 zamkniêty w po³o¿eniu œrodkowym, z przekryciem dodatnim (w po³o¿eniu œrodkowym wszystkie drogi przep³ywu odciête), z nieskoñczon¹ liczb¹ po³o¿eñ poœrednich

Zawór steruj¹cy kierunkiem przep³ywu 5/3 (piêæ dróg przep³ywu, trzy niezale¿ne po³o¿enia) dwustopniowe sterowanie za pomoc¹ elektromagnesów oraz wzrostu ciœnienia, ustalany w po³o¿eniu œrodkowym sprê¿ynami

Serwozawór z przekryciem dodatnim w po³o¿eniu œrodkowym, ustalany w po³o¿eniu œrodkowym sprê¿ynami, sterowany elektromagnesem z dwoma cewkami

Symbol graficzny Zastosowanie i objaœnienie symbolu

66

11

10

9

8

7

12. Zawory zwrotne, prze³¹czniki obiegu (zawory logiczne)

Zawór zwrotny nie obci¹¿ony, otwiera siê wówczas , gdy ciœnienie wejœciowe jest wy¿sze ni¿ ciœnienie wyjœciowe

Zawór zwrotny sterowany zamykany ciœnieniem, otwiera siê wówczas, gdy ciœnienie wejœciowe jest wy¿sze ni¿ ciœnienie wyjœciowe, przy sterowaniu wstêpnym mo¿e nastêpowaæ sterowanie zamykaniem zaworu bez sprê¿yny powoduj¹cej powrót

Zawór zwrotny obci¹¿ony sprê¿yn¹, otwiera siê wówczas, gdy ciœnienie wejœciowe jest wy¿sze od sumy ciœnienia wyjœciowego i ciœnienia wynikaj¹cego z si³y sprê¿yny

Zawór zwrotny sterowany otwierany ciœnieniem, obci¹¿ony sprê¿yn¹, sterowanie otwieraniem zaworu ze sprê¿yna wymuszaj¹c¹ powrót

1

4

3

2

Symbol graficznyNr Zastosowanie i objaœnienie symbolu

Prze³¹cznik obiegu (zawór logiczny LUB). Droga wejœciowa po³¹czona z wy¿szym ciœnieniem jest automatycznie ³¹czona z drog¹ wyjœciow¹ w chwili, gdy druga droga wejœciowa jest zamykana

Zawór szybkiego spustu. Je¿eli na drodze wejœciowej nast¹pi spadek ciœnienia, to droga wyjœciowa samoczynnie otwiera siê do atmosferyi nastêpuje swobodny wylot czynnika

Zawór podwójnego sygna³u (zawór logiczny I). Droga wyjœciowa jest otwarta tylko wówczas, gdy obydwie drogi wejœciowe s¹ pod ciœnieniem.

Zawór ograniczaj¹cy ciœnienie, maksymalny jednostopniowy. Ciœnienie wejœciowe jest regulowane przez otwarcie drogi obiegu powrotnego albo drogi wylotowej, po³o¿onej naprzeciwko przy³o¿onej si³y (np. sprê¿yny)

13. Zawory steruj¹ce ciœnieniem

5

7

1

4

3

2

6

Regulator ciœnienia (zawór redukcyjny) dwudrogowy jednostopniowy, nastawiany sprê¿yn¹

Regulator ciœnienia (zawór redukcyjny) trójdrogowy jednostopniowy, nastawiany sprê¿yn¹

Zawór redukcyjny z upustem, je¿eli ciœnienie wyjœciowe przewy¿szy ciœnienie nastawiane to nast¹pi swobodny wylot powietrza do atmosfery

Symbol graficznyNr Zastosowanie i objaœnienie symbolu

Zawór d³awi¹cy nastawialny, bez wskazania sposobu sterowania albo stanu zaworu, normalnie bez po³o¿enia ca³kowicie zamkniêtego

Zawór zasuwowy odcinaj¹cy, normalnie z jednym po³o¿eniem ca³kowicie zamkniêtym

Zawór d³awi¹cy nastawialny, sterowany mechanicznie za pomoc¹ rolki, obci¹¿ony sprê¿yn¹

Zawór d³awi¹co-zwrotny jednokierunkowy, z nastawialnym d³awieniem, ze swobodnym przep³ywem w jednym kierunku i d³awionym przep³ywem w przeciwnym kierunku

Regulator przep³ywu dwudrogowy ze zmiennym wyjœciowym natê¿eniem przep³ywu, strza³ka na drodze przep³ywu w symbolu uproszczonym oznacza wyrównanie ciœnieñ bez wyrównania temperatury

Regulator przep³ywu dwudrogowy z wyrównaniem temperatury ze zmiennym wyjœciowym natê¿eniem przep³ywu, strza³ka na drodze przep³ywu w symbolu uproszczonym oznacza wyrównanie ciœnieñ z wyrównaniem temperatury

14. Zawory steruj¹ce natê¿eniem przep³ywu

1

6

5

4

3

2

Dzielnik strumienia. Przep³yw jest dzielony na dwa strumienie przy ustalonym natê¿eniu przep³ywu, zale¿nym od zmian ciœnienia, groty strza³ek wskazuj¹ wyrównanie ciœnienia

7

Symbol graficznyNr Zastosowanie i objaœnienie symbolu

Elementy przygotowuj¹ce i utrzymuj¹ce w³aœciwoœci p³ynu

Filtr symbol ogólny

Filtr z dodatkow¹ przegrod¹ filtracyjn¹, magnetyczn¹

Filtr ze wskaŸnikiem zanieczyszczeñ

Zawór spustowy oddzielacza, ze spustem si³¹ miêœni

15. Gromadzenie, przygotowanie i utrzymanie w³aœciwoœci p³ynu

1

2

4

3

Zawór spustowy oddzielacza, ze spustem automatycznym

Smarownica. Olej jest wprowadzany do powietrza w celu smarowania urz¹dzenia, do którego jest doprowadzane powietrze

Zespól elementów przygotowuj¹cych p³yn, mo¿e sk³adaæ siê np. z filtru z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru, smarownicy

Filtr z oddzielaczem, ze spustem si³¹ miêœni

Osuszacz powietrza (do osuszania sprê¿onego powietrza, np. za pomoc¹ œrodków chemicznych)

9

8

7

6

5

Symbol graficznyNr Zastosowanie i objaœnienie symbolu

Zespól elementów przygotowuj¹cych p³yn, mo¿e sk³adaæ siê np. z filtru z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru

Ch³odnica (wymiennik ciep³a), bez pokazania linii przep³ywu czynnika ch³odz¹cego

Ch³odnica (wymiennik ciep³a), z pokazaniem linii przep³ywu czynnika ch³odz¹cego

Nagrzewnica

11

13

12

10

Regulator temperatury. Ciep³o mo¿e byæ doprowadzane lub odprowadzane

WskaŸnik ciœnienia

Manometr

16. Przyrz¹dy pomiarowe i czujniki

14

1

2

Manometr ró¿nicowy

Termometr

WskaŸnik poziomu cieczy5

4

3

Symbol graficznyNr Zastosowanie i objaœnienie symbolu

Przep³ywomierz

Przep³ywomierz ca³kuj¹cy

Obrotomierz do pomiaru czêstoœci obrotów

Miernik momentu obrotowego

Przetwornik analogowo ciœnieniowy, generuj¹cy sygna³ elektrycznyodpowiednio do wartoœci ciœnienia wejœciowego

Przetwornik ciœnienia (np.: przetwornik pneumo-elektryczny), generuj¹cy sygna³ elektryczny po przekroczeniu uprzednio nastawionego ciœnienia(o sta³ej wartoœci lub nastawialny)

WskaŸnik przep³ywu6

12

11

10

9

8

7