POLITYKA SPOŁECZNA - ZAGADNIENIA WSTĘPNE- ZAJĘCIA 14-15 LUTY 2011

1. Definicja i zakres przedmiotowy polityki społecznej2. System zabezpieczania społecznego jako obszar zainteresowania polityki społecznej

specyfika systemu zakres przedmiotowy (katalog ryzyk socjalnych) sposoby realizacji zabezpieczenia społecznego konstrukcja systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce

POLITYKA SPOŁECZNA

Polityka społeczna – przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej.W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

polityka ludnościowa i rodzinna polityka zatrudnienia polityka kształcenia (edukacyjna) polityka kulturalna polityka zatrudnienia polityka zabezpieczenia społecznego polityka usuwania i ograniczania zjawisk patologii społecznej polityka zdrowotna polityka mieszkaniowa polityka kształtowania i ochrony środowiska polityka migracyjna

Źródło: Leksykon polityki społecznej, pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA –JR, Warszawa 2001.

SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

To całokształt środków i działań instytucji publicznych, za pomocą których państwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych, społecznie uznanych za ważne, potrzeb.

To system świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mogą korzystać w okolicznościach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami. Są to świadczenia poza dochodami z pracy

Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk socjalnych.Ryzyka socjalne to te spośród zdarzeń losowych lub innych zdarzeń, których wystąpienie wywołuje podjęcie odpowiednich działań w ramach zabezpieczenia społecznego. Do grona typowych ryzyk socjalnych można zaliczyć: podeszły wiek, chorobę, kalectwo, wypadek przy pracy i chorobę zawodową, śmierć żywiciela rodziny, utratę pracy, urodzenie i wychowanie dziecka

Uwaga! Ryzykiem socjalnym nie jest samo wystąpienie danego zdarzenia, a jego skutki dla możliwości zdobywania dostatecznej ilości środków utrzymania.

TECHNIKI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

1

metody realizacji zabezpieczenia społecznego, wyodrębnione w oparciu o różnice w finansowaniu i różnice w prawach i obowiązkach podmiotów uprawnionych i zobowiązanych do świadczeń

ubezpieczeniowa zaopatrzeniowa opiekuńcza

świadczenia udzielane na jej podstawie mają charakter roszczeniowy/obligatoryjny,

do nabycia uprawnień wymagane jest opłacanie składek,

źródłem pokrycia wydatków na świadczenia jest powstały ze składek fundusz,

wysokość i warunki przyznania świadczeń są określone ustawowo

wysokość świadczeń jest zróżnicowana zależnie od opłacanych składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i osiąganych dochodów,

nabycie prawa do świadczenia następuję w momencie spełnienia się warunków przewidzianych w ustawie, niezależnie od rzeczywistej potrzeby,

instytucja dysponująca funduszem ubezpieczeniowym stwierdza zaistnienie przesłanek ustawowych i ustala wynikające z nich skutki w sferze uprawnień, od tej decyzji przysługuje zainteresowanemu odwołanie o niezależnych organów

świadczenia udzielane na jej podstawie mają charakterroszczeniowy/obligatoryjny,

prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy, nie jest związane z uprzednim opłacaniem składek,

świadczenia finansowane są z funduszy publicznych (podatków),

wysokość i warunki przyznania świadczeń są określone ustawowo

z reguły świadczenia przysługują wszystkim obywatelom danego kraju należącym do określonej grupy (ludzie starzy, niepełnosprawni, rodziny z dziećmi itp.),

wymiar świadczeń jest najczęściej jednolity w ramach danej grupy i ustalany na poziomie zapewniającym wszystkim członkom tej grupy zaspokojenie potrzeb na co najmniej minimalnym poziomie,

nabycie prawa do świadczenia następuję w momencie spełnienia się warunków przewidzianych w ustawie, niezależnie od rzeczywistej potrzeby,

świadczenia udzielane przy użyciu tej techniki mają charakter uznaniowy/fakultatywny,

świadczenia są przyznawane indywidualnie, po uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby i stosownie do jej potrzeb,

źródłem finansowania świadczeń są fundusze publiczne zarówno lokalne jak i centralne.

Źródło: Leksykon polityki społecznej, pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA –JR, Warszawa 2001.

Konstrukcja systemu zabezpieczenia społecznego.Systemy zabezpieczenia społecznego w poszczególnych krajach zawierają elementy charakterystyczne dla wszystkich trzech technik, przy czym wzajemne proporcje miedzy nimi są w każdym przypadku odmienne.

Na system zabezpieczenia społecznego w Polsce składają się:  system ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego, system ubezpieczenia zdrowotnego, system świadczeń na wypadek bezrobocia system pomocy społecznej

SYSTEM ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH W POLSCE – SYLABUSZajęcia 14-15 luty

1. Charakterystyka systemu świadczeń rodzinnych.Aktualny system świadczeń rodzinnych został wprowadzony 1 maja 2004 r. Podstawę prawną systemu stanowi

ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).

1.1. Rodzaje świadczeń rodzinnychZgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych świadczeniami rodzinnymi są:1) zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego,2) świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne,

2

3) dwa rodzaje zapomóg związanych z urodzeniem się dziecka.

Obok posiadania dziecka na utrzymaniu, głównym kryterium uprawniającym do świadczeń rodzinnych jest przeciętny miesięczny dochód, w przeliczeniu na osobę w rodzinie, z roku kalendarzowego poprzedzającego okres zasiłkowy. Kryterium dochodowe dotyczy dochodu netto, tj. po odliczeniu podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne i wynosi 504 zł na osobę lub 583 zł na osobę, jeśli w rodzinie wychowuje się dziecko niepełnosprawne. Określone w ustawie kryterium dochodowe powinny spełnić rodziny ubiegające się o zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego, a – w roku 2009 -także rodziny ubiegające się o świadczenie pielęgnacyjne. Niezależnie od wysokości dochodu rodziny przyznawane są: jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka oraz zasiłek pielęgnacyjny.

Świadczenia rodzinne przyznawane są na okres zasiłkowy, który – w stanie prawnym obowiązującym w 2009 roku - oznaczał okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Przy ustalaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych brane są pod uwagę dochody osiągnięte w roku poprzedzającym okres zasiłkowy. W przypadkach określonych w ustawie dochód ten pomniejsza się o dochód utracony lub powiększa o dochód uzyskany po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy.

System świadczeń rodzinnych oparty jest o zasadę pomocniczości, uwzględniającą regułę, że osobami w pierwszej kolejności zobowiązanymi do łożenia na utrzymanie dzieci są ich rodzice. W przypadku, gdy ich środki i uprawnienia są niewystarczające do wychowania i utrzymania dzieci, przysługuje pomoc państwa w postaci świadczeń rodzinnych. W sytuacji osób samotnie wychowujących dzieci oznacza to konieczność zasądzenia alimentów na rzecz dziecka od drugiego z rodziców.

Zasiłek rodzinnyZasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka.

Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje:1)   rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka;2)   opiekunowi faktycznemu dziecka;3) osobie uczącej się.

Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia przez dziecko:  1)   18 roku życia lub  2)   nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo  3)   24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Począwszy od 1 listopada 2009 r., kwoty zasiłku rodzinnego wynoszą odpowiednio: 68 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia; 91 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia; 98 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.

Do zasiłku rodzinnego przysługują dodatki z następujących tytułów:1) urodzenia dziecka (1000 zł na dziecko; świadczenie jednorazowe);2) opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (400 zł miesięcznie);3) samotnego wychowywania dziecka (170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci, w

przypadku dzieci niepełnosprawnych kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł, nie więcej niż o 160 zł na wszystkie dzieci);

4) wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej – na trzecie i kolejne dziecko w rodzinie (80 zł miesięcznie),

5) kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (60 zł na dziecko do 5 roku życia, 80 zł – na dziecko od 5 do 24 roku życia);

6) rozpoczęcia roku szkolnego (100 zł; świadczenie jednorazowe);7) podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (90 zł

na internat/stancję lub 50 zł na dojazd do szkoły).

Aby skorzystać z dodatków należy przede wszystkim mieć prawo do zasiłku rodzinnego. Ponadto, do każdego z dodatków wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków związanych z tytułem (powodem) przyznania dodatku. Jednocześnie można pobierać kilka rodzajów dodatków.

3

Poza zasiłkami rodzinnymi i przysługującymi do nich dodatkami, w ramach świadczeń rodzinnych realizowane są dwa rodzaje świadczeń opiekuńczych:

1) zasiłek pielęgnacyjny (153 zł miesięcznie) - świadczenie przysługuje niezależnie od dochodu rodziny i osoby, dlatego przyznawane jest nie na okres zasiłkowy, lecz na okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Przeznaczone jest dla niepełnosprawnych dzieci i osób dorosłych niepełnosprawnych w stopniu znacznym oraz dla osób, które ukończyły 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

2) świadczenie pielęgnacyjne (od 1 listopada 2009 r. – 520 zł) - Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

  1)   matce albo ojcu,  2)   innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny,  3)   opiekunowi faktycznemu dziecka

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie przysługuje, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 583 zł.

Do katalogu świadczeń rodzinnych zaliczają się również dwa rodzaje zapomóg wypłacanych w związku z urodzeniem się dziecka:1) jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka w wysokości 1000 zł, przysługująca niezależnie od

dochodów rodziny; zapomoga ta finansowana jest ze środków budżetu państwa;2) zapomoga uchwalana i wypłacana przez gminę z jej środków własnych; gmina

sama decyduje, czy będzie dodatkowo realizować tego rodzaju świadczenie, ustala kryteria nabycia prawa do świadczenia oraz jego wysokość.

Za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Organ realizujący świadczenia rodzinne opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Składek nie opłaca się za osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane są za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne oraz za osoby pobierające dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych, niepodlegające obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu.

Zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych, kwoty świadczeń i kryteriów dochodowych podlegają okresowej weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin, przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Datą ostatniej weryfikacji był 1 listopad 2009 r.

2. Realizacja świadczeń rodzinnych

Świadczenia rodzinne są realizowane przez samorządy gmin, które są zobowiązane sporządzać z tego zakresu sprawozdania. Sprawozdania te, za pośrednictwem urzędów wojewodów przesyłane są kwartalnie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (minister pracy i pomocy społecznej).

Świadczenia rodzinne realizowane są przez gminy ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji wojewodów. Ustawa zawiera przepisy pozwalające gminom dodatkowo wspierać rodziny w ramach systemu świadczeń rodzinnych – poprzez przyznanie, w drodze uchwały Rady Gminy, jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka (na podstawie art. 22a ustawy) lub poprzez zwiększenie kwot dodatków do zasiłku rodzinnego (na podstawie art. 15a ustawy); te dodatkowe świadczenia gminy finansują ze środków własnych.

Opracowanie systemu świadczeń rodzinnych na podstawie:

4

Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. oświadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.). Informacji o realizacji świadczeń rodzinnych w 2009 r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2010.

5