Sudan• Kraina geogr. i hist. rozciągająca się między

Saharą, Kotlina Kongo, aż po Wyż. Abisyńską, sięgając O. Atlantyckiego, gł. sawanna trawiasta, trzy główne obszary historyczne:

• Sudan Zachodni (na zach. d jez. Czad), pd. i wsch. Senegal, wsch. Gambię, G. Bissau, środ. i wsch. Gwineę oraz Sierra Leone, pn.-wsch. Liberię, pd. Mali i przygraniczne rejony Mauretanii, Burkinę Faso, pn. część WKŚ, Ghany, Togo, Beninu, Nigerii i Kamerunu oraz większą część Nigru;

• Sudan Środkowy (od jeziora Czad do Rep. Sudanu, większa część Czadu;

• Sudan Wschodni - obszar Republiki Sudanu aż do Nilu Białego, głównie Darfur i Kordofan

Sudan Zachodni (1)

Sudan Zachodni (2)

• Obszar: (na zach. od jez. Czad) – obejmuje: pd. i wsch. Senegal, wsch. Gambię, Gwineę Bissau, środ. i wsch. Gwineę oraz Sierra Leone, pn.-wsch. Liberię, pd. Mali i przygraniczne rejony Mauretanii, Burkinę Faso, pn. część WKŚ, Ghany, Togo, Beninu, Nigerii i Kamerunu oraz większą część Nigru.

Sudan Zachodni (3)• Języki:

a)rodzina semito-chamicka- gałąź czadyjska (język hausa)

b) rodzina nilo-saharyjska- język songhaj (izolat)

c) rodzina niger-kordofańska- języki mande

- języki gur (m.in. mossi, dogon, senufo)

- języki zachodnioatlantyckie (m.in. wolof, serer, fulfulde)

Sudan Zachodni (4)Główne ludy:

a) ludy bantuidalne zachodnie zamieszkują w Gwinei, Gambii, Senegalu, m.in.: - Wolofowie (3,3 mln) – osiadli rolnicy z Senegalu, muzułmanie, wysocy, bardzo czarnoskórzy, sława dzielnych wojowników, silne wpływy na inne ludy, w większości muzułmanie,- Sererowie (1 mln) – gł. Senegal, rolnicy, poddani silnej wolofizacji, zachowali wiele elementów dawnych wierzeń.

Sudan Zachodni (5)b) Fulbeje (Peul, Fulanie) – ok. 12 mln, rozproszeni na ogromnych przestrzeniach Sudanu od Senegalu po Kamerun. Na tych terenach tworzyli w przeszłości liczne państwa, podporządkowując sobie okoliczne ludy. Zróżnicowani językowo i społecznie: Fulbeje osiadli (Dżidda) i koczowniczy pasterze (Bororo). Zalicza się do nich także liczne grupy sfulbeizowane, np. Tukulerów (1,3 mln). Niejasna geneza, rasowe wpływy kuszyckie i semickie, językowo spokrewnieni z Wolofami.

Sudan Zachodni (6)c) ludy Mande – rolnicze ludy zamieszkujące ziemie w górnym biegu Nigru, char. Wioski w stylu sudańskim, m.in.:- Mandingowie (10 mln), twórcy największych imperiów Sudanu;- Soninke (1,2 mln), z pogranicza Mali i Mauretanii, bardzo silnie zislamizowani, twórcy państwa Ghana (VIII-X w.);- Malinke (3 mln), od Senegalu po WKŚ, twórcy średniowiecznego państwa Mali;- Bambara (3 mln), Mali, bogata sztuka, słabo zislamizowani ;- Diula, żarliwi krzewiciele islamu, kupcy i rzemieślnicy;- Bozo (120 tys.), wew. delta Nigru, rybacy, tradycyjne wierzenia, sakralna opieka nad ziemią i wodą

Sudan Zachodni (7)d) Songhaj – ok. 2 mln, wraz ze spokrewnionymi Dżerma mieszkają wzdłuż łuku Nigru. Rolnicy i rybacy, nigryci z domieszką rasy białej, w XIV w. stworzyli potężne państwo Songhaj, którego sława (zwł. bogactw Timbuktu) dotarła do Europy.

Sudan Zachodni (8)e) ludy woltyjskie (Gur), ok. 12 mln- ludy

różnego pochodzenia, które w wyniku długiego współżycia upodobniły obyczaje i język. Gł. kopieniacze zamieszkujący dorzecze Białej i Czarnej Wolty. Ze względu na pochodzenie dzielą się na:

- autochtoniczne ludy paleonigryckie, w tym ludy refugialne, które schroniły się przed islamem w tereny trudno dostępne, zachowując wiele cech archaicznej kultury, m.in. Dogonowie (500 tys.), Somba (200 tys.), Bobo, Lobi, Senufo;

- ludy cywilizacji neosudańskiej, zislamizowani najeźdzcy ze Wschodu, m.in. Bariba (400 tys.), Mossi (6 mln).

Sudan Zachodni (9)f) Hausa (Hausawa), ok. 20 mln,

północna Nigeria i południowy Niger, rolnicy, kupcy i rękodzielnicy, twórcy średniowiecznych miast-państw (m.in. Kano), od XIX w. żarliwi muzułmanie, język o tradycjach piśmienniczych stał się środkiem komunikacji międzyetnicznej w regionie – lingua franca (ok. 60 mln użytkowników). Dzięki tradycji pisanej Hausa posiadają silna świadomość wspólnoty historycznej i językowej.

Sudan Zachodni (10)

Sudan Zachodni (11)

Sudan Zachodni (12)

• Charakterystyka regionu: brak poważniejszych przeszkód naturalnych sprzyjał migracjom i najazdom, niewystępowanie muchy tse-tse umożliwiało rozwój hodowli bydła i koni. Zasoby złota sprzyjały kontaktom ze światem śródziemnomorskim i cywilizacjami Afryki Pn., kształtowanie się wielkich grup etnicznych i potężnych państw. Dominacja islamu, liczne klęski suszy. Tradycyjne kultury paleonigryckie – bogata mitologia i sztuka.

Sudan Środkowy (1)Obszar: większa część Republiki

Czad.

Języki:

a) rodzina nilo-saharyjska

- jęz. chari-nilowe, m.in. sara

b) rodzina niger-kordofańska

- jęz. adamawa wschodnie, m.in. azande

c) rodzina semito-chamicka

- gałąź czadyjska, m.in. Daba, gidar

Sudan Środkowy (2)Główne ludy:

a) ludy hausoidalne, ok. 5 mln, pn. Kamerun i Czad, ok. 30 różnych grup etnicznych, z których większość zajmuje się rolnictwem (kopieniactwem), niekiedy rybołówstwem (np. Buduma znad J. Czad), część posiada tradycje państwowe i jest zislamizowana (m.in. Kotoko, Madara), większość to typowe ludy refugialne (np. Daba) reprezentujące kult. Paleonigrycką. W lit. określa się je terminem Kirdi („niewierni”, „parszywe psy”).

Sudan Środkowy (3)b) ludy środkowego Sudanu, pd.

Czad, RŚA, wpływy kuszyckie i semickie oraz zarabizowani nigryci, ludy rolnicze o różnej przynależności językowej, m.in. Barma (100 tys.), Sara (1, mln);

c) rolnicze ludy Banda (600 tys.) i Azande (800 tys.), rolnicy z pd. pasa środkowego Sudanu (sawanna), oprócz typowych zbóż uprawiają rośliny bulwiaste (maniok, pataty), silne wpływy tradycyjnych wierzeń, tajne bractwa i stowarzyszenia

Sudan Środkowy (4)• Charakterystyka regionu: liczne

napięcia i konflikty pomiędzy ekspansywnymi ludami islamu, a rolniczymi ludami refugialnymi, spory polityczne zwłaszcza pomiędzy mieszkańcami pustyni i sawanny.

Sudan Wschodni (1)Obszar: obszar Republiki Sudanu

aż do Nilu Białego, głównie Darfur i Kordofan.

Języki:

a) rodzina nilo-saharyjska

- jęz. chari-nilowe, m.in. fur, większość jęz. nuba

b) rodzina niger-kordofańska

- niektóre jęz. nuba

DARFUR

Sudan Wschodni (2)Główne ludy:a) Fur (Fori), ok.. 0.5 mln, pogranicze

Sahary i Darfuru, formalnie zislamizowani, wiele elementów dawnej kultury przedislamskiej, historyczne królestwa Darfur i Wadaj;

b) Baggara – koczownicy z nizin otaczających Darfur i Kordofan;

c) Nuba – zamieszkujace Kordofan liczne, drobne ludy, które schroniły się przed podbojem arabsko-islamskim, gł. Rolnicze ludy refugialne;

d) ludy kordofańskie – trudne do sklasyfikowania, przemieszanie Nubijczyków z Arabami.

Sudan Wschodni (3)Charakterystyka regionu: wojna w

Darfurze – od 2003, stanowiące większość w tym regionie ludy murzyńskie zażądały dla siebie podobnych praw jak przyznanych południu kraju. Dwie główne siły rebelianckie: Armia Wyzwolenia Sudanu (SLM/A) oraz Ruch Sprawiedliwości i Równości (JEM) oskarżyły rząd w Chartumie o faworyzowanie arabskich nomadów kosztem murzyńskich rolników. Do walk z rebeliantami rząd w Chartumie skierował składającą się głównie z Arabów armię Dżandżałidów, która jest odpowiedzialna za liczne zbrodnie na ludności Darfuru

.