W dniach od 30 czerwca 2012 r.

do 08 lipca 2012 r. bibliotekarze z całej

Polski mogli spotkać się na dziewiątym

wyjeździe zorganizowanym przez

Sekcję Bibliotek Szkół Wyższych przy

Zarządzie Okręgu Stowarzyszenia

Bibliotekarzy Polskich w Katowicach.

Uczestnicy wyjazdu mieli okazję

zapoznać się z pracą kolegów

w bibliotekach Rosji, Estonii

i Łotwy, a na trasie znalazły się m.in.:

litewskie Wilno, rosyjski Psków i Sankt

Petersburg, stolica Estonii – Tallin oraz

łotewska Ryga.

ROSYJSKA BIBLIOTEKA NARODOWA W PETERSBURGU

Założycielką petersburskiej biblioteki, najstarszej książnicy w Rosji, powstałej w I połowie XVIII w., była cesarzowa Katarzyna II Wielka. Podwaliną zbiorów stała się kolekcja braci Załuskich, która przetrwała w nienaruszonym stanie do chwili obecnej. W czasie długoletniej działalności placówki jej czytelnikami były wybitne osobistości świata literatury i kultury, wśród nich, m.in. Aleksander Puszkin, Lew Tołstoj i Aleksander Sołżenicyn.

Obecnie biblioteka jest drugą, co do wielkości zbiornicą dokumentów w Rosji, przechowującą ponad

35 000 000 egzemplarzy w pięciu budynkach na terenie Petersburga. Ma charakter uniwersalny, obsługuje wszystkie grupy

czytelników. Prowadzi szeroką działalność usługową, oświatową, kulturalną oraz informacyjną (w formie bezpośredniego

kontaktu oraz za pośrednictwem Internetu). Nawiązuje współpracę z bibliotekami z różnych krajów, m.in.: bibliotekarze

białoruscy pracują nad kolekcją Sapiehów, natomiast pracownicy Biblioteki Narodowej w Warszawie zajmują się zbiorami

Załuskich.

W swoich zasobach biblioteka posiada zróżnicowane dokumenty […]. Znaleźć tutaj można największą na świecie

kolekcję rusików (wydawnictw w językach obcych dotyczących Rosji), zbiór książek rzadkich, czasopisma, nuty, mapy,

dokumenty dźwiękowe, pozycje z biblioteki Woltera i Gieorgija Plechanowa. Pośród zbiorów znajduje się wiele cennych

i rzadkich pozycji. Na uwagę zasługują m.in.: Ewangelia Ostromirowska (1056-1057), Wielkie Kroniki Francuskie

(poł. XV w.), perski manuskrypt Shah-nameh - Księga Królów (Shiraz (?), 1333), czy też pierwsza książka wydrukowana

w języku etiopskim: Psałterz (Rzym, 1513).

Zbiory pozyskiwane są głównie na drodze egzemplarza obowiązkowego, który przekazywany jest Bibliotece

od 1889 r. Księgozbiór uzupełniany jest również poprzez wymianę dokumentów i ich zakup (przede wszystkim

wydawnictwa w językach obcych). Rocznie zasoby powiększają się o około 800 000 egzemplarzy różnorodnych

dokumentów (także w wersji elektronicznej).

Każdy zainteresowany użytkownik może korzystać z obszernej biblioteki cyfrowej udostępnianej na stronie jednostki

(http://www.nlr.ru). Zawiera ona 22 kolekcje tematyczne, liczące ogółem około 361 000 dokumentów, dotyczących m.in.:

rosyjskiej literatury klasycznej, prawa i historii czy Sankt Petersburga.

Komputeryzacja procesów bibliotecznych rozpoczęła się w 1994 r. Obecnie czytelnicy wyszukują zbiory

w 25 katalogach dzielących zasoby według ich typów. Biblioteka posługuje się 31 pakietami baz danych zawierającymi

około 36 000 000 opisów dokumentów.

Mimo że Biblioteka Narodowa jest jednostką odgrywającą znaczącą rolę w historii i kulturze Rosji, boryka się

z problemami finansowymi oraz z postępującym spadkiem czytelnictwa, przy jednoczesnym wzroście liczby osób

korzystających z jej zasobów cyfrowych.

Podczas zwiedzania książnicy uczestnicy wyjazdu mieli możliwość obejrzenia zbiorów Woltera, barona Modesta Korffa (byłego dyrektora i reformatora jednostki) oraz kolekcji książek rzadkich. Zapoznali się z historią wolterowskiego księgozbioru sprowadzonego przez Katarzynę Wielką do Petersburga w 1778 r. Jej zamiarem, niestety niezrealizowanym, było wybudowanie w Petersburgu kopii posiadłości Ferney, gdzie Wolter spędził ostatnie lata życia. Katarzynie udało się pozyskać część mebli, katalog biblioteczny, próbki tkanin z posiadłości, zapiski sekretarza Woltera oraz 800 książek należących do tego myśliciela (w tym zawierających jego osobiste adnotacje). W pomieszczeniu Biblioteki Narodowej, gdzie obecnie przechowywane są opisane zbiory, można podziwiać kopię rzeźby filozofa, której oryginał obecnie znajduje się w petersburskim Ermitażu.

BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU TECHNICZNEGO W TALLINIEKolejną instytucją, odwiedzaną na trasie przejazdu, była tallińska Biblioteka Uniwersytetu Technicznego. Spotkanie z polskimi bibliotekarzami poprowadził dyrektor książnicy Jüri Järs. Przybliżył uczestnikom historię jednostki, zasady jej funkcjonowania oraz omówił, jakie zasoby są przez bibliotekę kolekcjonowane.

Książnica mieści się w budynku na terenie kampusu uniwersyteckiego. Jej siedziba wyróżnia się na tle innych elewacją zewnętrzną, pokrytą w całości nieprzemakalnym materiałem regulującym dopływ światła słonecznego z ciekawą, nowoczesną grafiką w czarno-szarej kolorystyce.

Instytucja powstała w 1919 r. i od początku działalności służyła potrzebom Uniwersytetu Technicznego. Przez cały okres funkcjonowania stale poszerzała księgozbiór oraz dążyła do unowocześnienia procesów bibliotecznych. Już na przełomie lat 70. i 80. XX w. rozpoczęto prace nad automatyzacją biblioteki - powstało centrum komputeryzacji oraz zorganizowano kursy z zakresu obsługi komputerów dla pracowników. W 1996 r. powstała pierwsza strona internetowa jednostki, a trzy lata później użytkownicy uzyskali dostęp do katalogu za pośrednictwem Internetu.

Od 2002 r. czytelnicy mogą korzystać na terenie Biblioteki z bezprzewodowej sieci Wi-Fi. W tym samym roku książnica uzyskała, na okres pięciu lat, status biblioteki naukowo-badawczej. Od 2004 r. studenci mają możliwość korzystania z dostępu do e-booków na terenie całego kampusu uniwersyteckiego. Rok później rozpoczęto pracę nad cyfryzacją zasobów jednostki. W 2006 r. zapadła decyzja o budowie nowego budynku biblioteki, skupiającego w jednym miejscu dotychczasowe różne lokalizacje (8) zbiorów.

Głównymi kierunkami pracy naukowo-badawczej książnicy są zagadnienia wydajności biblioteki i jej służby informacyjnej oraz poznawanie historii edukacji inżynieryjnej i jej roli w kształtowaniu państwa estońskiego. Pracownicy biblioteki zajmują się tworzeniem bibliografii publikacji wydawnictw Uniwersytetu Technicznego, a także zestawień tematycznych estońskich artykułów dotyczących techniki i inżynierii.

Wewnątrz biblioteki zastosowano wiele innowacyjnych rozwiązań architektonicznych. Całość wyposażono w nowoczesne meble i utrzymano w czarno-zielonej kolorystyce, ozdobionej grafiką przedstawiającą synapsy (połączenia nerwowe w mózgu). W celu zapewnienia lepszego komfortu pracy stworzono odpowiednie, przestronne zaplecze socjalne dla bibliotekarzy. Głównym założeniem projektu budynku było wykreowanie przestrzeni otwartej, bez ścian, przyjaznej użytkownikowi, w której główny ruch czytelników skupia się w centralnej części, natomiast miejsca cichej pracy są usytuowane na obrzeżach.

Książnica działa na zasadzie biblioteki publicznej, udostępniając swoje zbiory wszystkim zainteresowanym osobom. Wyjątek stanowią podręczniki uniwersyteckie, wypożyczane tylko studentom.

Dysponuje własną drukarnią oraz stanowiskami do samoobsługowego wypożyczania i zwrotu książek, a także skanowania, drukowania i kopiowania dokumentów.

Oferuje użytkownikom kursy na poziome podstawowym i rozszerzonym kształcące umiejętność wyszukiwania informacji, przeprowadzane w formie tradycyjnej i e-learningowej (na platformie Moodle).

Współpracuje z Estońskim Stowarzyszeniem Bibliotekarzy oraz Radą Bibliotek Naukowych przy Ministerstwie Edukacji i Nauki, a także jest członkiem wielu dziedzinowych organizacji międzynarodowych np. Bbilioteca Baltica czy IATUL (International Association of Scientific and Technological Libraries).

Obecnie biblioteka może się poszczycić imponującą statystyką: w 2011 r. z jej usług skorzystało 28 500 czytelników, którym udostępniono 1 200 000 pozycji (w tym 227 000 wypożyczono na zewnątrz). Z roku na rok coraz większa grupa klientów korzysta z e-źródeł: w 2011 r. z biblioteki cyfrowej skorzystało ponad 14 500 osób, które pobrały ponad 54 000 dokumentów (ogółem w tym roku w bibliotece cyfrowej było 631 pozycji). Studenci chętnie korzystają także z udostępnianych na stronie jednostki e-booków (2011 r. – 80 000 pobrań) oraz e-czasopism (2011 r. – 65 000 pobrań). Kolekcja dokumentów w formie drukowanej na koniec 2011 r. liczyła 706 000 egzemplarzy.

BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU ŁOTEWSKIEGO W RYDZE

Trzecią odwiedzaną jednostką była biblioteka Uniwersytetu Łotewskiego w Rydze. W czasie spotkania bibliotekarze mogli zapoznać się z historią i działalnością instytucji oraz mieli możliwość obejrzenia pomieszczeń i zbiorów książnicy.

Początki biblioteki sięgają 1862 r., kiedy to w mieście powstała szkoła politechniczna. Podczas I wojny światowej zbiory zostały przeniesione do Rosji, a po jej zakończeniu tylko niewielka część zasobów powróciła do Biblioteki, co spowodowało, że w 1919 r. książnica musiała budować księgozbiór niemal od podstaw. Utworzono jednostkę centralną oraz podlegające jej biblioteki wydziałowe. Okres II wojny światowej zbiory przetrwały w niemal nienaruszonym stanie, większe szkody poczyniła cenzura oraz przekazanie części zasobów innym instytucjom. Od 1991 r. biblioteka otrzymuje egzemplarz obowiązkowy, a proces automatyzacji czynności bibliotecznych rozpoczął się w jednostce z końcem lat 90. XX w.

Obecnie biblioteka i jej jedenaście filii posługuje się systemem Aleph 500 oraz uczestniczy w tworzeniu wspólnego katalogu dla ośmiu łotewskich bibliotek akademickich i Biblioteki Narodowej Łotwy. Książnica umożliwia użytkownikom dostęp do ponad 100 000 e-źródeł oraz do ponad 40 baz danych z różnych dziedzin wiedzy. Bibliotekarze biorą udział w narodowym projekcie cyfryzacji zasobów „Letonica” oraz uczestniczą w digitalizacji prac naukowych powstałych na Uniwersytecie (obecnie jest to ponad 500 prac), dokumentów wizualnych, a także dzieł, do których jednostka posiada prawa autorskie.

W zasobach Biblioteki znajduje się kolekcja manuskryptów i książek rzadkich, a wśród nich dokumenty graficzne, pergaminy, mapy i fotografie. Tutaj przechowywany jest najstarszy na Łotwie egzemplarz Biblii oraz manuskrypty jak dotychczas niepoddane jeszcze badaniom naukowym.

Ze zbiorów książnicy, liczących na dzień 1 stycznia 2012 r. ponad 1 500 000 egzemplarzy, skorzystało ponad 35 500 użytkowników, którzy odwiedzili instytucję ponad 1 500 000 razy i wypożyczyli ponad 654 000 pozycji. W ostatnich latach nastąpił wzrost czytelnictwa i podwojenie liczby korzystających ze zbiorów.

Jednostka organizuje wystawy, oferuje użytkownikom bezpłatne usługi informacyjne i szkoleniowe, umożliwia dostęp do komputera i korzystania z Internetu, skanera oraz prenumerowanych i tworzonych w bibliotece baz danych.

Za odpłatnością można wykonać kolorowe wydruki i kopie, zamówić sporządzenie wykazu tematycznego oraz wypożyczenie międzybiblio-teczne dokumentów.

Oprac. i fot.: Agata Chromik – PBW Filia CieszynTekst: Monika Cwajna – PBW Bielsko-Biała