[streszczenie] E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert - Psychologia Spoleczna. Serce i umysl

Psychologia społeczna - Aronson 1

Psychologia Społeczna serce i umysł

Elliot Aronson Timothy D. Wilson

Robin M. Akert SPIS TREŚCI:

1. Wprowadzenie do psychologii społecznej ..................................................................................................... 2 2. Metodologia: proces przeprowadzania badań ............................................................................................... 3 3. Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymywania samooceny ................................................................... 5 4. Poznanie społeczne: w jaki sposób myślimy o świecie społecznym ............................................................. 7 5. Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi ...................................................... 10 6. Rozumienie siebie: w jaki sposób poznajemy samych siebie ..................................................................... 13 7. Konformizm: wpływanie na zachowanie ..................................................................................................... 18 8. Postawy i zmiana postaw: wpływanie na myśli i uczucia ............................................................................ 21 9. Procesy grupowe ......................................................................................................................................... 24 10. Atrakcyjność interpersonalna: od pierwszego wraŜenia do związków uczuciowych ................................... 30 11. Zachowania prospołeczne: dlaczego ludzie pomagają innym .................................................................... 33 12. Agresja: dlaczego ranimy innych ludzi ........................................................................................................ 36 13. Uprzedzenia: przyczyny i lekarstwa ............................................................................................................ 39 14. Zdrowie i środowisko ................................................................................................................................... 43 15. Prawo i biznes ............................................................................................................................................. 47


R.1. WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

1. Czym jest psychologia społeczna

psychologia społeczna – naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobraŜona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie

Wpływ społeczny: - usiłowania jednego człowieka zmierzające do zmiany zachowania drugiego człowieka (np. perswazja) - zmiana myśli i odczuć pod wpływem innych ludzi - oddziaływanie nieświadome bądź wyobraŜone

konstrukt – sposób w jaki ludzie postrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny ZałoŜenia psychologii społecznej:

• aby zrozumieć, w jaki sposób otoczenie społeczne wywiera wpływ na daną osobę, waŜniejsze jest wyjaśnienie tego jak ludzie spostrzegają, pojmują czy interpretują swoje otoczenie niŜ obiektywny obraz otaczającego ich środowiska

• koncentracja na źródłach konstruktów – czy są one budowane dla podtrzymania samooceny, czy raczej adekwatne w stosunku do rzeczywistości

• empiryczne testowanie załoŜeń Psychologia społeczna a m ądro ść ludowa, filozofia, inne nauki społeczne i psycholo gia osobowo ści

Mądrość ludowa (zdrowy rozsądek): - opinie stosunkowo często są sprzeczne - nie jest łatwo określić, które są prawdziwe

Filozofia: - nie rozstrzyga pytań naukowo

Inne nauki społeczne: - nie koncentrują się na poszczególnych jednostkach – są skoncentrowane na czynnikach socjalnych,

ekonomicznych, politycznych i historycznych - nie mają na celu określania uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które sprawiają, Ŝe kaŜdy jest

podatny na wpływ społeczny

Psychologia osobowości: - koncentruje się na róŜnicach indywidualnych jako wyjaśnieniach zachowania społecznego

Socjologia Psychologia społeczna Psychologia osobowości

dostarcza ogólnych praw i teorii dotyczących społeczeństw, a nie

jednostek

bada procesy psychologiczne pojawiające się, gdy ludzie

przebywają ze sobą, co powoduje, Ŝe stają się podatni na wpływ

społeczny

bada właściwości, które powodują, Ŝe jednostki są unikatowe i róŜnią

się od siebie

2. Moc wpływu społecznego Trudno przekonać ludzi, Ŝe na ich zachowanie wpływa otoczenie społeczne, poniewaŜ istnieje tendencja do wyjaśniania zachowania w terminach osobowościowych.

Podstawowy bł ąd atrybucji – tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest wynikiem oddziaływania dyspozycji wewnętrznych, a niedocenianie roli czynników sytuacyjnych.

Skłonność ta tworzy niepoŜądane nastawienie, które moŜe prowadzić do niekorzystnych postaw i zachowań. Tworzy ona poczucie fałszywego bezpieczeństwa (nie doceniając wpływu społecznego, łatwiej mu ulegamy) a takŜe skłania do nadmiernego upraszczania złoŜonych sytuacji, co obniŜa nasze zrozumienie przyczyn ludzkiego zachowania � „dylemat więźnia” (Samuel, Ross, 1993): dwuosobowa gra, w której moŜna wybrać strategię rywalizacyjną lub

kooperacyjną; poproszono grupę studentów aby oceniła, którzy ze studentów w akademiku wybiorą którą strategię, po czym zaproszono wytypowane osoby do gry; w grupie 1 nazwano ją „Grą na Wall Street”, w 2 – „Grą wspólnych interesów”; wyniki: w grupie 2 częściej wybierano strategię kooperacji, bez względu na to, do jakiej kategorii badany był zakwalifikowany przez innych studentów

Moc sytuacji subiektywnych: krótka historia idei

• behawioryzm : zakładał, Ŝe aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy rozwaŜyć nagradzające właściwości środowiska, to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami


• psychologia postaci : podkreślała waŜność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu, co zostało przeniesione na postrzeganie społeczne (Kurt Lewin); istotne jest więc poznanie w jaki sposób ludzie konstruują swój obraz środowiska społecznego

3. Skąd się biorą konstrukty: podstawowe motywy ludzkie

Podstawowe motywy ludzkie z punktu widzenia psychologii społecznej: � potrzeba adekwatności � potrzeba takiego usprawiedliwiania swoich myśli i działań, by mieć dobre o sobie mniemanie

Festinger: szczególnie wartościowe są obserwacje poczynione w sytuacji, gdy motywy pociągają jednostkę w dwóch przeciwstawnych kierunkach. Podejście zwi ązane z samoocen ą: pragnienie, by czu ć, Ŝe jest si ę dobrym

Samoocena : dokonywane przez ludzi oszacowania wartości samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jakim spostrzegają siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych; � mając wybór pomiędzy zniekształceniem obrazu świata w celu podtrzymania dobrego samopoczucia a odzwierciedleniem świata adekwatnie, ludzie często wybierają tę pierwszą opcję

Usprawiedliwienie wcze śniejszego do świadczenia: trudno jest przyznać się do swoich braków, nawet gdy prowadzi to do nieadekwatnego obrazu świata; ludzie nie stosują całkowitego zniekształcenia – po prostu wiąŜą fakty w trochę inny sposób, taki, jaki pokazuje nas w najlepszym świetle

Cierpienie a samousprawiedliwianie: im trudniejsze i bardziej bolesne jest wchodzenie do grupy, tym silniejsze więzi z nią łączące (np. rytuały inicjacyjne)

Podejście zwi ązane z poznawaniem społecznym: potrzeba bycia adekw atnym

Poznawanie społeczne : w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym, czyli jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji. Oczekiwania dotycz ące świata społecznego : mogą wpływać na to, jak go postrzegamy, a nawet zmienić w naszym obrazie jego istotę (np. w zjawisku samospełniającego się proroctwa)

� Rosenthal, Jacobson (1968): przeprowadzono testy w szkole podstawowej, następnie nie uwzględniając ich wyników wylosowano uczniów, których wyniki przedstawiono nauczycielom jako najlepsze; pod koniec roku okazało się, Ŝe wylosowane dzieci radzą sobie szczególnie dobrze.

4. Psychologia społeczna a problemy społeczne

Przyczyny badania zachowań społecznych: - ciekawość - ułatwianie rozwiązywania problemów społecznych, np.: redukowanie wrogości i uprzedzeń, świadomość

ekologiczna, promocja zdrowia, wpływ środków masowego przekazu na postawy i zachowanie, itp.

R.2. METODOLOGIA: PROCES PRZEPROWADZANIA BADA Ń [skrót]

1. Formułowanie hipotez i teorii: • inspiracje płynące z wcześniejszych teorii i badań • hipotezy oparte na osobistych obserwacjach

2. Metody obserwacyjne: opisywanie zachowania społe cznego

metoda obserwacyjna : technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowanie

obserwacja systematyczna : forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów.

obserwacja uczestnicz ąca: forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w Ŝaden sposób nie wpłynąć na sytuację.


analiza archiwalna : forma obserwacji, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (pamiętników, powieści, czasopism, dzienników)

zgodno ść sędziów kompetentnych : stopień zgodności między dwiema lub więcej osobami, które

niezaleŜnie obserwują i kodują grupę danych; jeśli dwóch lub więcej ekspertów dochodzi do tych samych obserwacji, wówczas badacze upewniają się, Ŝe obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wraŜeniami jednostki

ograniczenia metody obserwacyjnej:

• niektóre zachowania są trudne do obserwacji, są rzadki lub pojawiają się jedynie w samotności – moŜna się wtedy odwoływać do analizy archiwalnej, ale nigdy nie mamy pewności czy dane są kompletne i nie zafałszowane

• jest ograniczona do konkretnej grupy ludzi w konkretnej sytuacji

3. Metoda korelacyjna

metoda korelacyjna : metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relacje pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu moŜna przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej)

korelacja dodatnia – gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy wzrost wartości drugiej korelacja ujemna – gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy spadek wartości drugiej

dobór losowy – sposób zapewnienia reprezentatywności dla danej populacji wybranej do próby grupy osób gwarantujący, Ŝe kaŜda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie

korelacja nie jest to Ŝsama z przyczynowo ścią

4. Metoda eksperymentalna

metoda eksperymentalna : metoda badania relacji przyczynowo – skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do róŜnych sytuacji i upewnia się, Ŝe sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezaleŜną (badacz oczekuje, Ŝe ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi)

zmienna niezale Ŝna: zmienna, którą badacz zmienia albo róŜnicuje, aby stwierdzić, Ŝe ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, Ŝe ta właśnie zmienna będzie powodował zmiany jakiejś innej zmiennej zmienna zale Ŝna: zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezaleŜna; badacz stawia hipotezę, Ŝe zmienna zaleŜna zaleŜy od poziomu zmiennej niezaleŜnej

plan wieloczynnikowy : plan eksperymentalny, w którym uwzględnia się więcej niŜ jedną zmienną niezaleŜną; kaŜda zmienna niezaleŜna ma więcej niŜ jedną wersję lub teŜ poziom; wszystkie moŜliwe kombinacje tych poziomów pojawiają się w badaniach. Ustalanie trafności wewnętrznej w eksperymentach:

trafno ść wewn ętrzna : upewnienie się, Ŝe nic więcej poza zmienną niezaleŜna nie moŜe wpływać na zmienną zaleŜną; realizuje się to poprzez:

• kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych • losowe przydzielanie do sytuacji

poziom ufno ści (p): liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych, która informuje badacza o tym , jakie jest prawdopodobieństwo, Ŝe wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku , a nie są efektem działania zmiennej niezaleŜnej; standardowo za wyniki istotne uwaŜa się p<0,05 Ustalanie trafności zewnętrznej w eksperymentach:

trafno ść zewnętrzna : stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacji i na innych ludzi

� generalizacja na inne sytuacje - warunki: - realizm sytuacyjny – podobieństwo syt. eksperymentalnych do syt. Ŝycia codziennego - realizm psychologiczny – stopień w jakim procesy psychologiczne w eksperymencie są podobne do

procesów pojawiających się w Ŝyciu codziennym; moŜe wyć wysoki nawet gdy r. sytuacyjny jest niewielki

aby urealnić, często stosuje się instrukcj ę maskuj ącą – opis celu badań róŜniący się od prawdziwego, mająca na celu zachowanie realizmu psychologicznego


� generalizacja na innych ludzi – warunki - losowy dobór próby - powtarzalność

eksperymenty w warunkach naturalnych – podstawowy dylemat psychologa społecznego – uczestnicy badań są nieświadomi tego, Ŝe biorą udział w eksperymencie – trafność zewnętrzna jest wysoka, ale są trudności: nie zawsze ma się pełną kontrolę nad sytuacją i zmiennymi ubocznymi (więc trafność wewnętrzna moŜe być niska)

eksperyment w warunkach laboratoryjnych + eksperyme nt w warunkach naturalnych = eksperyment doskonały

5. Badania podstawowe a stosowane

badania podstawowe – badania projektowane po to, by dać najlepszą odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują, przeprowadzane wyłącznie dla zaspokojenia ciekawości badawczej

badania stosowane – badania projektowane specjalnie w celu rozwiązania konkretnego problemu społecznego; tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtórne do rozwiązywania specyficznego problemu �często wzajemnie na siebie wpływają

6. Problemy etyczne: • nie szkodzić • zasięgać opinii innych (np. Komisji ds. Recenzji) • opisać procedurę badania tak dokładnie jak to tylko moŜliwe • maskowanie stosować tylko wtedy gdy nie ma innego wyjścia • informować badanych Ŝe w kaŜdej chwili mogą zrezygnować z udziału • wszystkie informacje uzyskane w trakcie badań są objęte tajemnicą

przyzwolenie : wyjaśnienie uczestnikom natury eksperymentu zanim on się rozpocznie i uzyskanie ich zgody na udział w tym eksperymencie

sesja wyja śniająca: wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło.

R.3. DYSONANS POZNAWCZY A POTRZEBA PODTRZYMYWANIA SAMOOCENY Dysonans poznawczy

Potrzeba wysokiej samooceny jest jednym z najwaŜniejszych motywów. WiąŜe się ze zjawiskiem dysonansu poznawczego. DEF - Dysonans poznawczy - popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangaŜowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie, jako osoby przyzwoitej i rozsądnej. Dysonans – najprościej – niezgodność między el. poznawczymi. Elementy poznawcze – myśli, uczucia, przekonania, lub wiedza. Większe prawdopodobieństwo wystąpienia dysonansu, gdy dowiemy się czegoś, co zagraŜa naszemu wyobr. siebie. Dysonans � napięcie � redukcja. Sposoby redukowania :

1. Zmiana zachowania 2. Uzasadnienie – ZMIANA jednego z el. pozn, tak, aby był MNIEJ SPRZECZNY z zach 3. Uzasadnienie – dodanie nowego el. pozn., ZGODNEGO z zachowanie,

Racjonalno ść ≠≠≠≠ racjonalizacja . (uzasadnienie często nie jest racjonalne) Eksperyment Jonesa i Kohler : (przeciwnicy i zwolennicy rasizmu poznali materiał zaw. wiarygodne i niewiarygodne argumenty za i przeciw rasizmowi).


Dysonans : ja mądry VS głupie uzasadnienie mojego poglądu � nie zap. niewiarygodnych arg. za swoim pogl. oni nie mają racji VS mądre uzasadnienie ich poglądu � nie zap. wiarygodnych arg. za przeciwnym pogl. Najlepiej zapamiętują : wiarygodne za swoim i niewiarygodne za przeciwnym. Dysonans podecyzyjny 1. Przekonywanie innych o słuszności swojej decyzji 2. Zniekształcanie sympatii i antypatii (zwiększanie dystansu między wybranym, a niewybranym) 3. Im waŜniejsza decyzja i bardziej nieodwołalna, tym dysonans większy

Technika niskiej piłki wykorzystuje to, Ŝe dysonans jest większy w przypadku (pozornej) „nieodwołalności decyzji”. Podajesz komuś niską cenę, on juŜ wszystko podpisuje, a wtedy mówisz mu, Ŝe się pomyliłeś i cena jest duŜo wyŜsza. Często „nie chce mu się” rezygnować. Uzasadnienia :

- ZaangaŜowanie i wraŜenie nieodwołalności (dysonans) - Antycypacja podniecającego wydarzenia (np. wyobraŜa sobie jak odjeŜdŜa kupionym samochodem) - Cena nieznacznie wyŜsza, a formalności juŜ rozpoczete

4. Decyzja o nieetycznym zachowaniu � zmiana sys. wartości, aby utrzymać samooc. 5. Uzasadnienie wysiłku – gry robisz coś, co okazuje się bez sensu :

dysonans : ja rozsądny VS robię głupotę.

Redukcja : - zmiana pojęcia Ja (nie jestem wcale taki rozsądny) - zwiększanie atrakcyjności efektów czynności (ale uwaga ! nie chodzi o przykre doświadczenia, tylko o

WYSIŁEK : im większy wysiłek, aby coś odtrzymać, tym bardziej to cenimy).

Wnioski : Tylko dobrowolna terapia pomaga (przykład desensytyzacji). Psychologia Uzasadnienia • Kłamstwo � uzasadnienie ZEWNĘTRZNE lub WEWNĘTRZNE . • U. zewnętrzne – wyjaśnienie jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania, wskazujące na

przyczynę, leŜącą poza nią samą. • U. wewn ętrzne – zmn. dysonansu, poprzez zmianę w sobie („powiedzieć znaczy uwierzyć”) • U. wew� zjawisko obrony stanowiska niezgodnego z własn ą postaw ą. Eksperyment ze studentami i z policją (Festinger, Carlsmith) – im mniej dostają kasy, za napisanie pochlebnego eseju o policji, tym bardziej zaczynają ją lubić! Niewystarczaj ąca kara Gdy : SŁABA KARA I REZYGNACJA z zachowania karalnego (niedozwolonego) � dysonans � potrzeba zmniejszenia atrakcyjności zabronionej (odrzuconej) czynności, czyli POSZUKIWANIE UZASADNIENIA WEWN ĘTRZNEGO !!!

Trwało ść przekonywania samego siebie eksperyment z dziećmi i z zabawkami 78% - gdy surowa kara za zabawę – łamie zakaz po 3 tygodniach tylko 33% - gdy kara lekka za zabawę łamie zakaz po 3 tygodniach.

autoperswazja – długotrwała zmiana postawy, będąca konsekwencją prób usprawiedliwienia samego siebie [uzasadnienia wewnętrznego] Następstwa dobrych i złych uczynków Jeśli coś dla kogoś zrobimy, to zaczynamy go bardziej lubić (uz. wewn.). Zaczynamy równieŜ nienawidzić tych, których skrzywdziliśmy ! (gdy to skrzywdzenie jest trudne, gdy jest np. bezbronna, i gdy nie ma okazji się odegrać)


Teoria podtrzymywania poczucia własnej warto ści. Istnieją 3 waŜne czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu w związkach międzyosobowych : 1. jak wykonujemy zadania w por. z drugą osobą 2. jak bliskie kontakty z nią utrzymujemy 3. jakie znacznie ma dla definiowania naszego ja dane „zadanie” Jeśli waŜne i związek bliski i ktoś lepszy � dysonans. Redukcja : 1. Rozluźnienie stosunków w przyjacielem 2. Pomniejszenie wagi „zadania” 3. Próby doskonalenia się Jeśli jakieś zadanie waŜne to moŜemy teŜ utrudniać sukcesy przyjaciołom, a pomagać obcym !!! Teoria autoafirmacji : sugeruje, Ŝe ludzie redukują nap. wyw. dysonansem, stanowiące zagroŜenie dla ich samooceny, przez potwierdzanie swoich kompetencji w dziedzinach nie zwi ązanych z zagroŜeniem ! [nieistotnych] Teoria samopotwierdzania : ludzie dąŜą nie tylko do pozytywnej samooceny, ale RÓWNIEś do zachowania swojej samooceny, a ściślej „potwierdzania swojego pojęcia Ja” (niezaleŜnie czy jest ono pozytywne, czy negatywne). Tak więc tendencja da wchodzi w konflikt z tendencją do podwyŜszania pocz. własnej wart. Pułapka racjonalizacji – na skutek podnoszenia własnej samooceny i ciągłej potrzeby redukcji dysonansu moglibyśmy wpaść w pułapkę racjonalizacji, popadając w zachowania niemoralne, wciąŜ to je racjonalizując. Nie dzieje się tak, co tłumaczy teoria autoafirmacji – odwołujemy się do swoich innych pozytywnych cech. R.4. POZNANIE SPOŁECZNE : W JAKI SPOSÓB MY ŚLIMY O ŚWIECIE SPOŁECZNYM 1. Poznanie społeczne- sposób a jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym, a dokładniej jak

selekcjonują, interpretują zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji dotyczących świata społecznego.

W kaŜdej sekundzie jesteśmy zmuszeni do przeglądu wielkiej ilości informacji i musimy rozstrzygać, co jest waŜne a, co moŜna zignorować. Nie jesteśmy w stanie wszystkiego zarejestrować, przemyśleć i zareagować na to. Dlatego teŜ stosujemy uproszczone metody myślenia. Korzystając z nich moŜemy zwracać uwagę tylko na część z zawrotnej ilości informacji, która do nas dociera. Jednym ze sposobów jest tzw. OSZCZĘDNOŚĆ POZNAWCZA-, czyli teza mówiąca, Ŝe ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, poniewaŜ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej. Więc pobierają tylko tyle informacji ile potrzeba, aby zrobić, co naleŜy, podjąć decyzję, wybrać reakcję itp. Istnieją jednak niebezpieczeństwa z tym związane

-moŜe my pominąć inf. Kt. Są waŜne -moŜemy dokonać nietrafnych ocen -spostrzegać i interpretować rzeczywistość w sposób zniekształcony. -często nie wiedząc, Ŝe się mylimy.

Mamy dwa rodzaje uproszczeń myślowych: schematy i heurystyki. Pomiędzy tymi dwoma typami poznawczego przetwarzania istnieje ścisły związek. Schematy są zorganizowanymi fragmentami wiedzy o ludziach i o sytuacjach. O tym kt ze schematów jest przywołany decydują heurystyki wydawania sądów. Im schemat jest bardziej dostępny w pamięci tym b prawd ze tym schematem się posłuŜymy. Im bardziej osoba czy syt jest reprezentatywna dla określonego schematu, tym b prawd, ze go wykorzystamy. Gdy juŜ wybierzemy schemat i posłuŜymy się nim jako punktem wyjścia do zinterpretowania syt. IM bardziej będzie on reprez tym w większym stopniu będzie on zakotwiczał nasze doznani, utrudniając przywołanie schematów alternatywnych. A teraz po kolei☺


2. Schematy i ich oddziaływanie - czyli nasze teorie dot. rzeczywistości społ. - lub struktury poznawcze, pomocą kt ludzie organizują swoją wiedzę o świecie wg pewnych tematów; - schematy bardzo silnie wpływają na to, co zauwaŜamy, o czym myślimy i co później pamiętamy. - w nich zawiera się nasza podstawowa wiedza o świecie, ludziach i nasze odczucia. - działają jak filtry, kt odsiewają inf. sprzeczną lub niespójną z dominującym motywem. - jednak, gdy fakt bardzo odbiega od tematu, zapamiętujemy go. - wraz z upływem czasu stają się silniejsze i oporne na zmiany - przy przypominaniu sobie inf. luki w pamięci uzupełniamy schematem - przekonania mogą kreować rzeczywistość!!!

3. Funkcje schematów

- pomagają nam kategoryzować bodźce, dostarczają odpowiedzi na pytanie, „co to jest?”, Gdy napotkamy coś nieznanego(jest to sposób na radzenie sobie z wieloznacznością)

- dostarczają wskazówek dot. naszego działania i dzięki temu nie musimy zastanawiać się nad kaŜdym krokiem, lecz działamy zgodnie ze scenariuszem.

- schematy dyktują nam treść spostrzeŜeń.

4. Wybór schematu rola: dost ępno ści i zdarze ń poprzedzaj ących Niekiedy sytuacja jest jednoznaczna i nie mamy prob lemu z wyborem schematu, czasami sytuacje s ą wieloznaczne, i nie wiadomo kt schemat zastosowa ć, to kt wybierzemy zale Ŝy od: -dost ępno ści –jest to łatwość, z jaką moŜemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee: idea dostępna to taka, kt jest obecnie uświadamiana albo, kt moŜe być łatwo przywołana do świadomości.(A inaczej:łatwość uświadamiania sobie myśli i idei, tych kt znajdują się najbliŜej „powierzchni” naszego umysłu). Dostępność tych czy innych treści moŜe zaleŜeć od czynników przypadkowych(ostatnie doświadczenia mogą zaktywizować schemat- Jest to tzw. wzbudzanie schematu pod wpływem zdarze ń poprzedzaj ących- czyli zwiększenie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczone bezpośrednio przedtem. Schemat musi być dostępny i adekwatny by został wykorzystany w budowaniu świata społecznego.

5. Zmienianie schematów: jak łatwo ludzie modyfikuj ą swoje pogl ądy Większość ludzi nie zmienia łatwo swoich poglądów nawet w obliczu wyraźnie sprzecznych z nimi inf. Dlaczego tak jest? - bo uznanie, Ŝe nie mamy racji wzbudza dysonans, a spostrzeganie rzeczywistości jako zgodnej z naszymi

potrzebami, Ŝyczeniami i przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcję. - zwykle łatwiej zauwaŜamy i zapamiętujemy informację odpowiadającą naszym schematom oraz uznajemy ją

za waŜniejszą, a lekcewaŜymy inf. niezgodną z nim. - spostrzegamy nowe dane przez pryzmat schematów-nie tylko zniekształcamy dane, aby były zgodne ze

schematami, ale teŜ mamy tendencje do spostrzegania świata w kategoriach czarno-białych- gdzie po naszej stronie jest dobro, po przeciwnej zło. Stąd wynika zjawisko:

Zjawisko wrogich mediów- odkrycie, Ŝe kaŜda z antagonistycznych silnie zaangaŜowanych w coś grup spostrzega neutralne, zrównowaŜone przekazy mediów jako wrogie sobie, poniewaŜ media nie przedstawiły faktów w jednostronnym ujęciu, o kt antagoniści „wiedzą”, Ŝe jest prawdą. Efekt pierwsze ństwa: proces, za sprawą kt nasze pierwsze wraŜenie dotyczące innej osoby wpływa na to, Ŝe jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wraŜeniem. Bierze się to stąd, Ŝe na podstawie inf. otrzymanej na początku, tworzą sobie schemat, a ten wpływa na interpretacje dalszych inf. Sprzeczne dane są ignorowane.(Czasem występuje tez efekt świeŜości- najwi ększy wpływ ma inf. uzyskana na końcu- , ale jest to raczej wyjątek od reguły). Efekt uporczywo ści-odkrycie, Ŝe przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się schematy, nawet, gdy pierwotne dane je wspierające zostały podwaŜone. Powód: utrzymanie samooceny, ludzie mogą trwać przy swoich przekonaniach, Ŝeby nie stracić dobrego zdania o sobie. Oraz dlatego, Ŝe schemat kształtuje ich spostrzeganie rzeczywistości. Efekt uporczywości dotyczy takŜe przekonań o innych osobach.


Sprawianie, Ŝe nasze schematy staj ą się prawd ą- samo spełniaj ące si ę proroctwo. Zjawisko to polega na tym, Ŝe ludzie: - mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co - wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które - powoduje, Ŝe zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami? - p.s. nie są wynikiem celowego dąŜenia do potwierdzenia własnych schematów. Pojawiają się w sposób

mimowolny i nieświadomy. - nasze schematy mogą być odporne na zmiany, poniewaŜ widzimy wielką liczbę fałszywych świadectw

potwierdzających. - nie zdając sobie sprawy, Ŝe sami kreujemy wydarzenia, myślimy, Ŝe są obiektywnym dowodem

potwierdzającym-jest to tzw. panowanie bł ędu-moŜemy przywoływać to, co się rzeczywiście wydarzyło na dowód, Ŝe od początku mieliśmy rację.

6. Kiedy uznajemy nasze schematy za nietrafne lub z mieniamy zdanie?

- jeśli jakaś inf. jest do tego stopnia niezgodna ze schematem, Ŝe ludzie poświęcają czas, próbując ją wyjaśnić lub pogodzić z uprzednimi przekonaniami, to przypominają sobie tę, inf. trafnie.

- kiedy ludzie znajdują się w sytuacji, w kt jest dla nich waŜne, by ich przekonania były trafne i dawały się obronić(np. publiczne wyjaśnianie, dlaczego mają takie a nie inne poglądy), to bardziej prawdopodobne będzie dostrzeganie inf. niezgodnej, a nie jej ignorowanie i pomniejszanie jej znaczenia.

- są sytuacje, gdy ludzie poszukują inf. zarówno mogącej potwierdzić jak i podwaŜyć ich hipotezy, unikają w ten sposób samo spełniającego się proroctwa, jeśli istnieje dla niego jasna alternatywa, lub, gdy są specjalnie proszeni by go podwaŜyć.

- kiedy jest tyle niezgodnych danych i mają taki cięŜar gatunkowy, Ŝe nie moŜna ich ignorować-gdy istnieje silny nacisk innych by przyjąć nowe poglądy.

7. Heurystyki wydawania s ądów .- [gr;odkrywać]uproszczone reguły wnioskowania, kt posługują się ludzie, by

wydawać sady w sposób szybki i efektywny. Nie mamy gwarancji, Ŝe te wnioski będą poprawne. Mogą być nieodpowiednie do wykonywanego zadania lub niewłaściwie zastosowane i wtedy prowadzą do błędnych ocen. W większości wypadków jednak są funkcjonalne i dobrze nam słuŜą. heurystyka dost ępno ści- nieformalna reguła umysłowa, na mocy, której ludzie wydają sąd, kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości. Ale niekiedy to, co jest w naszej świadomości jest nietypowe i prowadzi do błędnych ocen, jednak w większości przypadków są korzystne i funkcjonalne. heurystyka dost ępno ści, jak podobne jest A do B- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, Ŝe klasyfikacja czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego. Często w tej heurystyce posługujemy się tzw. Informacj ą o proporcji podstawowej- , czyli inf. o częstości występowania w populacji róŜnych kategorii(przykład Kalifornijczyka w NY). JeŜeli jest ona sprzeczna z heurystyką reprezentatywności – ludzie kierują się właśnie, h. reprezentatywności heurystyka zakotwiczenia/dostosowania: branie za do brą monet ę, tego, co si ę pojawia. – Uproszczona metoda wnioskowania, kt polega na posłuŜeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie, ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym, nawet wiedząc, Ŝe jest ona nieprawdziwa. Dopiero po przyjęciu, Ŝe coś, co pierwszy raz widzimy, słyszymy jest prawdą zastanawiamy się czy mógł to być fałsz. Kiedy formujemy sądy o rzeczywistości, pozwalamy często by nasze osobiste doświadczenia i obserwacje stanowiły zakotwiczenie dla obrazu, który tworzymy, nawet, gdy wiemy, Ŝe te doświadczenia nie są typowe.

8. Posługiwanie si ę uproszczonymi metodami my ślowymi w wydawaniu s ądów społecznych.

A-dokonywanie uogólnie ń z próby na populacj ę. Dokonywanie uogólnień na podstawie prób inf., o kt wiadomo, Ŝe są tendencyjne bądź nietypowe. W Ŝyciu codziennym ludzie nie starają się dobierać prób reprezentatywnych. Często nawet celowo dobieramy je tak, aby były pod pewnymi względami tendencyjne. Uogólnienia mogą dotyczyć nas samych, jak i innych ludzi. B- Szacowanie współzmienno ści- okre ślanie zwi ązku pomi ędzy zmiennymi tzn.- ocenianie, w jakim stopniu dwie zmienne są skorelowane, tzn. jak na podstawie jednej zmiennej moŜemy przewidywać drugą. Bez rozumienia współzmienności- nie mając wiedzy, z jaką trafnością moŜemy przewidywać jedną zmienną na podstawie drugiej-Ŝylibyśmy w świecie nieprzewidywalnym, gdzie wszystkie przyszłe zdarzenia byłyby nieoczekiwane i zaskakujące. Ludzie mają całkiem dobrą zdolność wykrywania współzmienności. Nie musimy teŜ uczyć się kaŜdej współzmienności, gdyŜ nasza kultura wyposaŜa nas w gotowe schematy i oczekiwania dotyczące wielu z nich.


Przyswojone schematy mogą zdominować oceny współzmienności prowadząc do korelacji pozornych-, czyli przekonania, Ŝe dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest, wynika to ze schematu zgodnie, z którym istnieje pomiędzy nimi związek. Czy ludzie rzeczywi ście my ślą tak źle-Jedni twierdz ą, Ŝe tak. Inni, Ŝe wnioskujemy całkiem, nie źle, a na błędach mo Ŝna się uczyć. Schematy i heurystyki wydawania sądów istnieją i są w większości przypadków przystosowawcze i funkcjonalne, jednak posługiwanie się nimi wiąŜe się z pewnym ryzykiem-niekiedy prowadzą do wysoce nietrafnych wniosków. Dalej ludzie muszą sobie poradzić z barier ą nadmiernej ufno ści- zbyt duŜego zaufania do trafności własnych sadów: zazwyczaj nie są takie trafne jak przyjmujemy. A lekarstwem na błędy, jak twierdzą badacze jest, kształcenie w zakresie statystyki☺

R.5. SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE : JAK DOCHODZIMY DO ROZUMIENIA INNYCH LUDZI

1. Zachowania niewerbalne.

WyobraŜenia o innych tworzymy szybko i bez wysiłku, jednym ze źródeł informacji są zachowania niewerbalne(mimika i ruchy ciała).

Co wiemy o innych, gdy spotkamy ich po raz pierwszy? • to, co moŜemy usłyszeń - kanał komunikacji werbalnej • to, co moŜemy zobaczyć - cechy fizyczne: atrakcyjność, wyraz twarzy • kanał komunikacji niewerbalnej - czyli sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź

nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne to: mimika, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie.

Funkcje zachowania niewerbalnego wg Michaela Argyle : - wyraŜanie emocji - -przenoszenie postawy(okazywanie jej) - -informowanie o cechach osobowości - -ułatwianie komunikacji werbalnej (wg Ekmana wskazówki niewerbalne uzupełniają lub powtarzają

komunikat językowy, inne przeciwstawiają się mu np.: sarkazm) KANAŁY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ

a) Mimiczne wyrazy emocji Darwin badał tę kwestię i stwierdził, Ŝe podstawowe emocje przenoszona za pomocą wyrazu twarzy są uniwersalne- wszyscy ludzie wszędzie wyraŜają (lub kodują) te emocje w ten sam sposób i wszyscy potrafią zinterpretować (czy zdekodować) je z jednakową dokładnością (bo są gatunkowo specyficzne, ewolucyjne, gwarantują przetrwanie). Czy tak jest rzeczywiście? Wg Ekmana i Freisena TAK, jeśli dotyczą 6 głównych emocji: gniewu, szczęścia, smutku, strachu, niesmaku, zdziwieni. Zdolność do interpretowania tych emocji jest międzykulturowa, jest cechą człowieka, a nie wytworem międzykulturowego doświadczenia. Inaczej jest z regułami ujawniania , które są kulturowo zdeterminowanymi regułami określającymi, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia (co moŜna okazywać, a co nie). Sprawa z trafnym odkodowaniem mimiki komplikuje się, gdy ujawniamy mieszankę emocji (u Aronsona moŜecie sobie pooglądać takie fotografie strona 176). Istnieją równieŜ tzw. mikroekspresje: bardzo szybko zmieniające się wyrazy twarzy, które odbieramy i interpretujemy - często nieświadomie, ale trafnie.

b) Inne kanały komunikacji niewerbalnej. DuŜe znaczenie mają: kontakt wzrokowy i spojrzenie, gesty rąk i ramion. Jesteśmy biegli w rozumieniu znaczeń róŜnych specyficznych gestów. Takie niewerbalne gesty, które są w danej kulturze dobrze zdefiniowane ;mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki. Nie są one uniwersalne, kaŜda kultura wypracowuje swoje własne emblematy, które nie są rozumiane przez ludzi z innych kręgów kulturowych.

c) Wielokanałowa komunikacja niewerbalna. W codziennym Ŝyciu najczęściej mamy do czynienia z sytuacjami, gdzie informacje przekazywane są wieloma kanałami na raz. Jak rozpoznajemy informacje? Czy robimy to adekwatnie? Robert Rosenthal przeprowanił badanie na ten temat. Opracował Profil WraŜliwości Niewerbalnej PONS (nagrania video z aktorami odgrywającymi róŜne sceny z Ŝycia), dla kaŜdej scenki widz wybiera między dwoma moŜliwymi opisami (jeden prawdziwy jeden nie), tego, co bohater odczuwa. Badani wykazywali duŜą trafność odpowiedzi.


Archer i Akert stworzyli test do badania wielokanałowego dekodowania niewerbalnego tzw zadanie interpretacji społecznej (ZIS,SIT). Test zawiera 20 pokazujących naturalnie przebiegające zachowania niewerbalne(nie inscenizacje, tylko rzeczywiste interakcje). Wyniki badań: ludzie potrafią prawidłowo odczytywać sytuacje na poziomie powyŜej losowego (więc nie jest to zgadywanie). Wnioski: informacje przekazywane są wielokanałowo. Są ludzie, którzy robią to zdecydowanie lepiej niŜ inni (ekstrawertycy przewyŜszają introwertyków w tych umiejętnościach).

d) RóŜnice płciowe w komunikacji niewerbalnej. Kobiety są lepsze w nadawaniu i odkodowywaniu informacji niewerbalnej, ale tracą przewagę w rozszyfrowywaniu, gdy nadawca kłamie. Rosetnhal i DePaulo twierdzą, Ŝe kobiety są uprzejmiejsze niŜ męŜczyźni i choć odczytują te informacje to ignorują je. Interpretacja ta pasuje do teorii roli społecznej Alice Eagly: która mówi, Ŝe róŜnice płciowe pojawiające się w zach. społ. wynika ze społ. podziału pracy pomiędzy płciami; prowadzi to róŜnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych umiejętności związanych z płcią, które określają róŜnice w społecznych zachowaniach kobiet i męŜczyzn. Chodzi o to, Ŝe od kobietom potrzebne są umiejętności i cechy tj; komunikatywność, opiekuńczość, wraŜliwość, uprzejmość (itd.) związane z rolami jakie najczęściej pełnią (matki, Ŝony itd.) w społecz, a to powoduje rozniecę w sferze zachowań społ. (równieŜ niewerbalnych). Pani Hall udowodniła to badając kobiety, z krajów gdzie są najbardziej zniewolone i uciskane. Okazało się Ŝe faktycznie w tych krajach kobiety zachowują się zgodnie ze wzorcem uprzejmości (im większe zniewolenie tym większa umiejętność przystosowania się i grzeczność)

2. Ukryte teorie osobowo ści : wypełnianie luk.

UTO - schematy które ludzie stosują, by pogrupować róŜne rodzaje cech osobowości. Teorie te składają się z naszych własnych przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości(np. jeśli ktoś jest pomocny to jest teŜ szczery) .

Funkcje UTO: ekonomiczna-potrafimy ekstrapolować od małej do wielkiej ilości informacji-na podstawie kilku niekompletnych inf. Tworzymy sobie pełny obraz. Tworzymy wyobraŜenia szybko i bez wysiłku. UtO są uwarunkowane kulturowo (np.; znamy typ artystyczny, który charakteryzuje się określonym zbiorem cech-niekonwencjonalność, temperament, twórczość, Chińczycy takiego nie mają, mają za to swoje shi gu, którego my nie znamy). Hoffman stwierdził, Ŝe te kulturowe ukryte teorie osobowości wpływają na sposób w jaki ludzie postrzegają innych., tworzą wyobraŜenia. Ponadto ogromne znaczenie ma język, zgodnie z argumentem Whorfa, Ŝe wpływa on na sposób w jaki myślimy o świecie. UTO są teŜ zaleŜne od indywidualnych doświadczeń tzn. utoŜsamiamy piękno z dobrem, a ktoś inny z zarozumiałością, jest to tzw. idiosynkratyczno ść.

3. Atrybucja przyczyn: odpowiadanie na pytanie „dla czego?”

• Teoria atrybucji- określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania jak i zach innych ludzi, czyli jak wnioskujemy o powodach róŜnych zachowań ludzi (Heider)

Atrybucja wewn ętrzna wnioskowanie, Ŝe jakaś osoba zachowała się w okr sposóbŜe względu na swe właściwości, postawy, charakter czy osobowość(dyspozycje).

Atrybucja zewn ętrzna wnioskowanie, Ŝe ktoś zach się w określony sposób ze względu na właściwość sytuacji, w której się znalazł (załoŜenie -większość ludzi zachowało by się podobnie w tej syt (szczególny rodzaj atrybucji zewn=sytuacyjna)

Heider stwierdził, Ŝe mamy tendencje do stosowania atrybucji wewnętrznej, kosztem zewnętrznej. Podstawa do B:

• Teoria wnioskowania z czynników towarzysz ących: od działa ń do dyspozycji (Jones i Davis) czyli jak wnioskujemy o dyspozycjach lub wewnętrznych właściwościach osobowości, korzystając ze związku z nimi zachowań lub działań. Teoria ta mówi, Ŝe dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy:

- istnieje niewiele nietoŜsamych konsekwencji jej zachowania - zachowanie jest nieoczekiwane

• Rola rezultatów nieto Ŝsamych. (konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu.) Porównuje skutki odmiennych rozwiązań. Przy atrybucji wewnętrznej jest więcej rozwiązań (nietoŜsamych rezultatów). Więc aby dokonać atrybucji szukamy celów, które osoba mogłaby chcieć osiągnąć, redukujemy liczbę moŜliwości badając co mogła by osiągnąć zachowując się inaczej.


• Rola oczekiwa ń. Więcej dowiadujemy się o ludziach, gdy zachowują się w sposób nieoczekiwany, niŜ wówczas gdy działają przewidywalnie(tak, jak postąpił by kaŜdy)

- oczekiwania oparte na kategorii- bazuje na cechach grupy , do której te osoby przynaleŜą - oczekiwania oparte na obiekcie— bazują na jej wcześniejszych działaniach.

• Model współzmienno ści: atrybucje wewn ętrzne przeciw atrybucjom zewn ętrznym (Kelly) - koncepcja wg której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania osoby na podstawie obserwacji faktów zmieniających się wraz z jej zach.(np.: jak zmienia się taniec osoby gdy tańczy z tym a nie z innym partnerem

- w jaki sposób ludzie decydują, czy poczynić wewnętrzną czy zewnętrzną atrybucję, (zasada zgodnej, spójnej czy wybiórczej informacji)

- stosuje się do wielokrotnych przejawów zachowania, które powtarzają się w czasie i w róŜnych sytuacjach

- zakłada, Ŝe zbieramy informacje aby wzbogacić osąd (jak heider) - dane te dotyczą tego a jaki sposób zachowanie współzmienia się wraz ze zmianami czasu, miejsca,

osób, i róŜnych obiektów działania, (zasada zgodnej, spójnej czy wybiórczej informacji)

zgodno ść: informacja w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo

wybiórczo ść: informacja mówiąca w jakim stanie ktoś zachowują się tak samo wobec róŜnych bodźców

spójno ść: informacja w jakim stanie zachowanie wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności.

4. Stosowanie skrótów poznawczych podczas dokonywan ia atrybucji.

a. Stosowanie schematów i teorii = podstawowy bł ąd atrybucji (Lee Ross) - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynaleŜnych do dyspozycji, a niedoceniania roli sytuacji. Gdy dysponujemy teoria w myśl której dwie zmienne są powiązane, mamy skłonność do postrzegania ich jako takich właśnie, nawet jeśli tak nie jest.(Chapman, Chapman). Stosujemy to zarówno do atrybucji przyczyn jak i wnioskowania wyjaśniającego.

b. Podstawowy bł ąd atrybucji: ludzie jako psychologowie osobowo ści- czyli ludzie czynią to, co czynią,

bo są tacy właśnie, błąd polega na tym, Ŝe nie doceniamy siły wpływu sytuacji społecznej. • Rola wyrazisto ści spostrze Ŝeniowej = informacja, która skupia naszą uwagę: ludzie są skłonni

przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeŜeniowo - dlaczego popełniamy ten błąd? Bo koncentrujemy uwagę na osobie nie na sytuację (bo ludzie są wyraziści spostrzeŜeniowo), a atrybucje podąŜają śladem uwagi. Dlaczego fakt koncentracji na osobie sprawia, Ŝe wyolbrzymiamy wpływ jej cech a nie sytuacji? Bo myślimy „na skróty” ,uŜywając heurystyki zakotwiczenia/dostosowania

• Rola kultury -ludzie w kulturach zachodu są psychologami osobowości spostrzegającymi zachowanie w kategoriach dyspozycji, ludzie kultur Wschodu są psychologami społecznymi - odnoszącymi się do zachowania w kategoriach sytuacyjnych.

c. RóŜnica mi ędzy aktorem a obserwatorem- tendencja do spostrzegania zachowań innych jako następstwa

ich dyspozycji, a swoich własnych zachowania jako efektu wpływu sytuacji.. Powodem jest znowu wyrazistość spostrzeŜeniowa, dla nas samych(jako aktorów) bardziej wyrazista jest sytuacja czy druga osoba(obserwatorzy) niŜ my sami. • rola dost ępno ści informacji- tendencja do atrybucji sytuacji w ocenie zachowania nas samych wynika z

faktu iŜ znamy siebie lepiej niŜ obserwatorzy nas, wiemy jak zachowujemy się w róŜnych sytuacjach.

d. Atrybucje w słu Ŝbie ego. Wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zaleŜnym od dyspozycji, za niepowodzenia obwiniają czynniki zewnętrzne naleŜące do sytuacji. Dlaczego? Bo lubimy mieć wysoką samoocenę i mamy dostęp do róŜnych informacji.

e. Atrybucje obronne wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, Ŝe się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia. • forma atrybucji obronnych - nierealistyczny optymiz m-polega na przeświadczeniu ludzi, Ŝe rzeczy

dobre przydarzą się raczej im, niŜ ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niŜ ich samych. • wiara w sprawiedliwy świat- forma obronnej tryb gdzie zakłada się, Ŝe zło dotyka złych ludzi, natomiast

dobro dobrych.(ludzie otrzymują to, na co sobie zasłuŜyli (☺-to bardzo niebezpieczne gdyŜ moŜe powodować wnioskowanie typu ofiary gwałtu i maltretowania są same sobie winne, bo złe rzeczy zdarzają się tylko złym ludziom)


R.6. ROZUMIENIE SIEBIE: W JAKI SPOSÓB POZNAJEMY SAMYCH SIEBIE William James – dualizm Ja:

1) Ja „poznawane” (ksiąŜka)� współcześnie: pojęcie Ja ( = definicja Ja), czyli zawartość naszego Ja, spostrzegane przez nas własne myśli, przekonania i cechy osobowości

2) Ja „poznające” (czytelnik, aktywny odbiorca informacji, który je przetwarza) � współcześnie: świadomo ść

1) + 2) => poczucie toŜsamości James podkreślał znaczenie relacji społecznych dla naszej definicji Ja: „człowiek ma tyle społecznych Ja, ile jest jednostek, które go rozpoznają i które noszą w swoich umysłach jakiś jego obraz” Świadomo ść własnego Ja jest wspólna dla ludzi i małp człekokształtnych ; jest nabywana w wieku około 2 lat � badania Gordona Gallupa � małpy człekokształtne, rezusy, makaki, psy i szczury zamykał w pokoju z wielkim lustrem =>

tylko małpy człekokształtne mają poczucie Ja (rozpoznają siebie w lustrze i wykorzystują swoje odbicie do czyszczenia zębów, usuwania czerwonego barwnika, jaki na twarzy umieścił im eksperymentator, itp.)

� Lewisa i Brooksa � test czerwonego barwnika na nosie małych dzieci => pomalowanego nosa dotykało 75% dzieci w

wieku 21 – 25 mies., a tylko 25% dzieci w wieku 9 – 12 mies. Rozwój poj ęcia Ja : początkowo ma ono charakter konkretny (łatwo obserwowalne cechy – wiek, płeć, hobby), potem coraz bardziej abstrakcyjny, złoŜony i w większym stopniu odnosi się do cech i stanów psychicznych oraz uwzględnia, jak oceniają na inni ludzie. Pojęcie Ja kształtowane jest zarówno przez kultur ę jak i epok ę historyczn ą:

� Baumeister – dzieje pojęcia Ja na przestrzeni 10 wieków cywilizacji Zachodu: o późne średniowiecze (XI – XV) – rzadko poddawano się introspekcji, toŜsamość ustalona przy

narodzinach (pozycja społeczna, płeć, powiązania rodzinne) o XVII w. – purytanie i ich przekonanie o predestynacji do dostąpienia zbawienia lub potępienia =>

poszukiwali wewnątrz siebie wskazówek, aby rozpoznać swoje przeznaczenie => wzrost samoświadomości + pojawienie się pojęcia wewn ętrznego, ukrytego Ja

� Dorothy Lee – analiza pojęcia Ja w kulturze Indian Wintu z Kalifornii Pn: nie znali poczucia Ja, jako odrębnej istoty; Ja było osadzone w szerszej grupie społecznej („Ja w społeczności”). Ja nie miało wyraźnych granic, zlewało się z otoczeniem („jesteś w ładne paski sukni”)

� na pocieszenie: tak więc tylko u nas na Zachodzie i w łuni yłropejskij:) Ja jest miarą wszystkich rzeczy teraz skupcie się psubraty bo waŜniejsze padną tematy: 4 drogi dochodzenia do samowiedzy: 1. introspekcja – spoglądanie w swoje wnętrze i badanie własnych myśli, uczuć i motywów;

Wcale nie tak często myślimy o sobie – Mihaly Csikszenmihalyi (czort jaki) i Thomas Figurski badali treść myśli rozdając badanym brzęczyki (plumkające 7x na dobę) => tylko 8% zarejestrowanych myśli osób badanych dotyczyło Ja (znacznie częściej pojawiał się „brak myśli”) Kiedy koncentrujemy uwagę na sobie?� lustro, własny głos z nagrania, kamera, wiedza o byciu obserwowanym.. teoria samo świadomo ści (Duval, Wicklund) – kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne myśli i zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami, oczekiwaniami i wartościami. JeŜeli jest między nimi rozbieŜność – zmieniamy nasze zachowanie, aby było zgodne z normami. JeŜeli zrobić tego niepodobna – pozostawanie w stanie samoświadomości będzie przykre (dysonans poznawczy), wskutek czego uciekamy czem prędzej. � Diener i Wallbom � test przeraźliwie trudny i idealne warunki do oszukiwania. Samoświadomi (lustro i odgrywanie ich

własnego głosu) – oszukiwało 7%; gr. kontrolna – 71%. Pryor � w stanie samoświadomości dokonujemy trafniejszych diagnoz swoich uczuć i cech charakteru. Znacznie trudniej poznać przyczyny naszych zachowań i uczuć, które mogą pozostawać nieświadome. Oceny ludzi w tym względzie często są nietrafne.


Nisbett i Wilson – badali zjawisko, Ŝe mówimy więcej, niŜ wiemy – przypisujemy swoim zachowaniom i odczuciom przyczyny, które w rzeczywistości nie są ich powodem. W badaniach opierali się na schemacie zwanym jak niŜej: teoria przyczynowo ści – teoria dotycząca przyczyn naszych zachowań i uczuć; ludzie mają róŜne teorie na własny uŜytek tłumaczące, co wpływa na ich uczucia i zachowania; wiele z tych teorii przyswajamy sobie z kultury, w której Ŝyjemy. Owe schematy i teorie mogą prowadzić do błędnych sądów o przyczynach naszych zachowań. Bywają czynniki, które nie powinny wywierać wpływu na sądy, a jednak taki wpływ wywierają (i odwrotnie). � Nisbett i Wilson – piła elektryczna podczas projekcji filmu => okazało się, Ŝe badani ocenili film podobnie, jak grupa

kontrolna, hałas nie wpłynął więc na oceny filmu, jednak badani twierdzili, Ŝe je obniŜył (� fałszywa teoria przyczynowości).

� kolejny exp. panów N. i W. – im bardziej na prawo leŜała dana rzecz na witrynie wystawowej (tu: rajstopy), tym bardziej się podobała.

Wilson – analiza przyczyn własnych uczuć niekoniecznie jest najlepszym wyjściem. PoniewaŜ trudno jest stwierdzić, co jest powodem danych odczuć, zakładamy zgodność naszych postaw z przyczynami, które brzmią wiarygodnie, są dostępne naszej pamięci i łatwe do zwerbalizowania. W konsekwencji moŜe nastąpić zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn (jak u osób proszonych o podanie przyczyn związku uczuciowego ze swoim partnerem). Podawane przyczyny nie zawsze są prawdziwe, lecz przekonujemy siebie do ich słuszności i moŜemy wmówić sobie uczucia przeciwstawne do pierwotnych. głos zza kurtyny: Nie naleŜy zbytnio ufać postawom wyraŜanym zaraz po analizowaniu przyczyn, ani poprzestawać jedynie na tych przyczynach, które łatwo ująć w słowa. Mimo wszystko nie naleŜy unikać introspekcji, gdyŜ tłumienie – usilne staranie się, by o czymś nie myśleć – moŜe prowadzić do obsesyjnego pojawiania się niechcianych myśli.

2. obserwacja własnego zachowania

G. Ryle – zdobywamy samowiedzę przywołując w pamięci swoje typowe zachowanie D. Bema teoria spostrzegania siebie – gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć (gdy wskazówki wewnętrzne są słabe), lub są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ono pojawia (wskazówki zewnętrzne) � Fazio, Effrein i Falender – czy treść dostępnych pamięciowo własnych zachowań moŜe wpłynąć na sposób widzenia

siebie? Zadawano ludziom podstępne pytania, które prowokowały przypominanie sobie tylko zachowań intro- lub ekstrawertywnych. Badani odwoływali się do procesów spostrzegania siebie – to, na jakie odpowiadali pytania, było przyczyną istotnego zróŜnicowania w ich spostrzeganiu samych siebie.

� Stracka – ludzie spostrzegali rysunki jako bardziej zabawne, gdy trzymali pióro w zębach, gdyŜ zmuszało to ich do

uśmiechania się - na podstawie wyrazu swojej twarzy wyciągnęli wnioski o własnych odczuciach (a moŜe po prostu załapali głupawę). Ludzie o zaciśniętych ustach dla odmiany się nie śmiali � hipoteza sprz ęŜenia zwrotnego – własny wyraz mimiczny moŜe determinować emocję, która jest doświadczana (a więc uśmiechaj się jak najczęściej, a zęby same ci wybieleją)

Na spostrzeganie świata społecznego wpływają 2 główne motywy:

1) potrzeba właściwego rozeznania, tworzenia trafnego obrazu rzeczywisto ści ; skłania do wnioskowania o

sobie samych z własnego zachowania � teoria Bema � wyjaśnia zmianę postawy, gdy zachowanie nie jest zgodne z wyjściowymi przekonaniami, jednak nie do tego stopnia niezgodne, by uznać je za niewłaściwe lub zagraŜające samoocenie. Wówczas dysonans nie jest wzbudzony, a mimo to ludzie wyprowadzają z własnego zachowania wnioski o sobie samych, zgodnie z tym, co głosi teoria spostrzegania siebie.

2) pragnienie podtrzymania samooceny � teoria dysonansu � jeŜeli ludzie postępują niezgodnie z

własnymi przekonaniami (na tyle, by wywołało to dysonans), to tracą równowagę wewnętrzną i stają się pobudzeni oraz modyfikują swoje postawy, by się od tych nieprzyjemnych uczuć uwolnić (np. zaczynają wierzyć w wypowiedziane przez siebie kłamstwa)

Zgodnie z teorią spostrzegania siebie, kiedy ludzie mają świadomość, Ŝe ich zachowanie spowodowane jest jakimś czynnikiem zewnętrznym, nie przyjmują załoŜenia, iŜ odzwierciedla ono ich wewnętrzne uczucia.


Zatem kiedy zewnętrzne przyczyny naszego zachowania są szczególnie wyraziste i łatwo dostrzegalne, mamy tendencję do pomniejszania roli czynników wewnętrznych, niedoceniania ich wpływu na dane zachowanie. Istnieją 2 rodzaje motywacji:

- wewn ętrzna – angaŜowanie się w działanie, gdyŜ sprawia nam ono przyjemność bądź wzbudza nasze zainteresowanie

- zewnętrzna – angaŜowanie się w działanie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści

Csikszentmihalyi �� odkrył, Ŝe zachowanie motywowane wewnętrznie jest źródłem szczególnie korzystnego doświadczenia, które nazwał płyni ęciem (całkowita koncentracja na zadaniu i zablokowany odbiór innych bodźców, stan braku samoświadomości, poczucie własnej sprawności, działanie samo w sobie jest przyjemnością, nie przejmujemy się jego jakością) Niestety bywa, Ŝe jeśli dodamy dla danej czynności zewnętrzne uzasadnienie, osłabia ono motywację wewnętrzną – tracimy początkowe zainteresowanie (jak wtedy, gdy zaczynasz studiować). Owe smutne skutki nazywamy efektem nadmiernego uzasadnienia � spostrzeganie swojego działania jako wywołanego przekonującymi czynnikami zewnętrznymi i niedocenianie wagi czynników wewnętrznych � Green, Sternberg, Lepper � nauczyciele klas 4. i 5. podarowali dzieciom nowe gry matematyczne – mierzono czas

uŜywania gier przez dzieci. Po 2 tyg. wprowadzono program nagradzania dzieci za bawienie się grami (motywacja zewnętrzna) – czas uŜytkowania gier wydłuŜył się. Gdy wycofano nagradzanie, uŜytkowanie gier drastycznie spadło, poniŜej poziomu wyjściowego (efekt nadmiernego uzasadnienia).

Co moŜemy zrobić by ochroni ć motywacj ę wewn ętrzn ą przed zagroŜeniami płynącymi z systemu nagród? 1) efekt nadmiernego uzasadnienia występuje tylko wtedy, gdy pierwotne zainteresowanie działaniem było

faktycznie duŜe (jeśli dziecko nigdy nie lubiło czytać ksiąŜek, nagradzanie go za przeczytanie „Wojny i pokoju” na pewno nie zaszkodzi)

2) bezpośrednia interwencja lub trening mogą uodpornić dzieci (i przypuszczalnie dorosłych) na destrukcyjny wpływ nagród � exp: Beth Hennessey i Zbikowski – uczniowie oglądali „uodparniający” film (o dzieciach zmotywowanych wewnętrznie, które po prostu lubią się uczyć), po czym układały historyjkę do obrazków => dzieci po takim treningu nie straciły inwencji twórczej i koncentrowały się nadal na zadaniu, zamiast na nagrodzie (a mogły pójść na łatwiznę)

Elliot A. radzi: gdy będziesz czuł, Ŝe tracisz zainteresowanie zadaniem, które niegdyś sprawiało ci przyjemność, albo Ŝe wykonujesz je gorzej niŜ zwykle, spróbuj zapomnieć o nagrodzie, dla której podobno pracujesz i przypomnij sobie, jak bardzo cieszy samo wykonywanie tego zadania. A teraz coś z niezupełnie innej beczki: Schachter – dwuczynnikowa teoria emocji � doznajemy emocji wskutek dwufazowego procesu spostrzegania siebie: 1) najpierw doświadczamy pobudzenia fizjologicznego, a następnie 2) poszukujemy dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisujemy to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną – przeŜywamy odpowiednią emocję. By określić przyczynę pobudzenia wykorzystujemy informację zawartą w sytuacji. jesteśmy w stanie pobudzenia fizjologicznego i jesteśmy tego świadomi + szukamy wyjaśnienia dla pobudzenia i znajdujemy powód natury emocjonalnej => przeŜycie emocji � Schachter i Singer � sprawdzenie teorii: aranŜacja sytuacji, w której pobudzenie i jego wyjaśnienie o naturze

emocjonalnej pojawiały się lub nie. Części badanym wstrzyknięto epinefrynę – środek wywołujący pobudzenie fizjologiczne; reagowali oni bardziej impulsywnie niŜ ci, którzy otrzymali placebo – i róŜnie to interpretowali: - badani, którzy następnie otrzymali obraźliwy kwestionariusz do wypełnienia – wpadali we wściekłość - eksperymentatorzy pokazali, Ŝe mogą zapobiec powstaniu emocji gniewu u badanych, dostarczając im

„nieemocjonalnego” wyjaśnienia odczuwanego pobudzenia (gdy informowali część z nich, Ŝe epinefryna spowoduje u nich przyspieszenie akcji serca, drŜenie rąk, itp.).

- wykazali teŜ, Ŝe osoby badane będą przeŜywały zupełnie innej emocji, gdy poda się im inne przekonujące wyjaśnienie (pomocnik eksperymentatora rŜnął głupa => osoba badana, nie znając oddziaływania epinefryny, wnioskowała, Ŝe równieŜ odczuwa euforię).

Wnioski:

� doświadczane emocje mają do pewnego stopnia charakter arbitralny. ZaleŜą od tego, jakie wyjaśnienie stanu pobudzenia jest akurat najbardziej wiarygodne

� emocja moŜe być wynikiem spostrzegania siebie


Inne badania: � jeśli ludzie doznaj ą bardzo silnego pobudzenia, zwykle reaguj ą negatywnie , bo związane z nim

doznania cielesne są nieprzyjemne (wskazówki sugerujące wesołość mogą nie zadziałać, bo czują się oni zbyt źle, by taką interpretację zaakceptować)

� wskazówka nasuwana przez sytuację musi pojawić się zanim osoba do świadcza pobudzenia (najpierw niedźwiedź, potem strach)

Błędne określenie przyczyn pobudzenia moŜe nastąpić, gdy moŜliwa jest więcej niŜ jedna interpretacja. Niekiedy teŜ najbardziej wiarygodne wytłumaczenie nie jest tym właściwym => przeŜywanie emocji fałszywych bądź nadmiernie silnych. � D. Dutton i A. Aron � atrakcyjna ankieterka zaczepia męŜczyzn:

a) na wiszącym moście (gdy serducho biło im mocniej) => ponad 60% próbowało się umówić ponownie b) na spokojnej ławce => ok. 30%

Na ogół zachowanie stanowi dobrą wskazówkę do określenia własnych uczuć; czasem jednak dochodzimy do nietrafnych wniosków o nas samych, a zwłaszcza, gdy: 1) oddziaływania zewnętrzne, którym podlega nasze zachowanie, są na tyle zamaskowane, Ŝe błędnie

sądzimy, iŜ odzwierciedla ono nasze postawy i uczucia 2) oddziaływania zewnętrzne są tak jaskrawe, Ŝe przeceniamy wielkość ich wpływu 3) nie mamy jasności co do przyczyn naszego pobudzenia i w efekcie formujemy fałszywe emocje

3. schematy Ja – oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych,

które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie

McGuire � rozwijamy zwłaszcza schematy tych aspektów siebie, które odróŜniają nas od innych (np. rude włosy) DuŜą część naszej samowiedzy stanowią treści pamięciowe dotyczące własnych myśli, postaw, uczuć i zachowań w przeszłości – określane mianem pamięci autobiograficznej. Pamięć ta ulega z czasem zniekształceniom, zapomnieniu i innym zmianom. Tak jak schematy Ja pomagają nam organizować nową informację o nas samych, tak pomagają nam organizować treści pamięciowe o naszych zachowaniach z przeszłości (wpływ schematów na procesy poznawcze). Ross – teoria stało ści naszych my śli i uczu ć jako składnik schematów Ja � ludzie mają milcząco przyjmowane teorie dotyczące tego, w jaki sposób zmieniają się ich myśli i uczucia; teorie te mogą wpływać na pamięć autobiograficzną: gdy próbujemy sobie przypomnieć swoje wcześniejsze przekonanie, najpierw aktualizujemy w pamięci naszą obecną postawę na dany temat. Porównujemy oba stany rzeczy, wyciągamy wnioski o zmienności lub stałości danej postawy w czasie i kategoryzujemy ją jako zmienną lub stałą. Dysponujemy wieloma teoriami na temat stałości postaw i zachowań w czasie. Od trafności tych teorii zaleŜy trafność przypomnień własnych zachowań (pamięć znów w słuŜbie teorii i schematów). A teorie nie zawsze są prawdziwe i mogą prowadzić do zniekształceń w pamięci – wówczas np. nie doceniamy wielkości zmiany jakiejś własnej postawy, bo nasza teoria zakłada jej stałość. Przykład: ludzie przesadzają w ocenie pozytywnych skutków nieefektywnej w rzeczywistości terapii i przeceniają zmiany, jakie w nich zaszły, bo mają teorię, Ŝe terapia była skuteczna (Ross i Conway). Interpretujemy więc naszą przeszłość posługując się schematami i teoriami na temat sposobu, w jaki zmieniają się nasze postawy i zachowanie.

4. interakcja społeczna

Ja odzwierciedlone (Cooley - 1902) – spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączanie ich opinii do własnego pojęcia Ja Mead � zdolność przyjmowania perspektywy innych osób ma decydujące znaczenie dla rozwoju poczucia Ja; przyjmowanie ocen innych = zrozumienie, Ŝe mogą oni spostrzegać rzeczywistość inaczej niŜ ty i Ŝe ich spostrzeganie ciebie jest róŜne od twojego. Ja odzwierciedlone jest konstruowane w miarę jak przejmujemy opinie innych ludzi o nas. Gallup – eksperymentując z małpami (znowu) pokazał, Ŝe kontakty społeczne są istotne dla rozwoju pojęcia Ja. Szympansy wychowane w grupie rodzinnej rozpoznawały siebie w lustrze (test czerwonego barwnika), szympansy wychowane w izolacji – nie reagowały na odbicie (nie rozpoznawały siebie).


teoria porówna ń społecznych (Festinger) � poznajemy swoje zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi; (głównie dlatego, Ŝe mamy potrzebę poznawania i oceniania siebie, a wielu naszych właściwości nie da się ocenić za pomocą obiektywnych kryteriów). Kiedy dokonujemy porównań społecznych? � gdy brak obiektywnego standardu oceny i nie mamy pewności, jacy jesteśmy pod danym względem exp: Suls i Fletcher – w naukach przyrodniczych standardy są > obiektywne, niŜ w społecznych =>

naukowcy – przyrodnicy potrzebowali mniej informacji zwrotnych o swoich badaniach i komentarzy od kolegów. Faktycznie: fizycy i chemicy w swoich artykułach dziękowali przeciętnie 0,5 osobom, psychologowie – 1,2, socjologowie – 2.

Z kim się porównujemy?

� porównania społeczne w gór ę – porównywanie z ludźmi, którzy lokują się wyŜej niŜ my w zakresie jakiejś cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości (jaki jest najwyŜszy poziom)

� porównania społeczne w dół – czyli z ludźmi, którzy lokują się niŜej w zakresie danej cechy lub zdolności; celem jest podniesienie samooceny i poczucia zadowolenia z siebie

� porównania z kimś podobnym – cel: samowiedza, zbudowanie trafnego obrazu siebie

Kobiety chore na raka - porównania w dół - bad. Taylor, Wood, Lichtman Wybór obiektu porównań zaleŜy od celu tych porównań.

* * * * * * * * * * * (połącz punkty) A teraz coś z innej beczki

autoprezentacja – próba zakomunikowania poprzez wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uwaŜani przez innych kierowanie wra Ŝeniem – świadome lub nieświadome aranŜowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone wraŜenie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej teoria interakcji społecznej Goffmana � oparta na modelu dramaturgicznym: teatr metaforą Ŝycia społecznego, aktorzy przedstawiają pewne aspekty własnego Ja, „za kulisami” jesteśmy wtedy, gdy nie kierujemy aktywnie swoim wraŜeniem itp. Przykładem kierowania wraŜeniem jest „sztuka zyskiwania przewagi” S. Pottera – sztuka wywierania wraŜenia, Ŝe jest się kimś więcej niŜ się jest naprawdę. Porter opisał 2 strategie autoprezentacji dla studentów college’u:

1) strategia edynburska – sprawianie wraŜenia, Ŝe nie robimy nic innego poza pracą 2) strategia harwardzka – sianie lęku wśród kolegów przez sprawianie wraŜenia, Ŝe nigdy nie

pracujemy, a mimo to otrzymujemy najwyŜsze oceny

Inny przykład kierowania wraŜeniem: David Duke – nazista, antysemita i lider Ku-Klux-Klanu – w 1991 r. wystartował w wyborach gubernatorskich, poddawszy się operacji plastycznej i głosząc odmienne poglądy. Wybory przegrał. Jones i Pittman – 4 strategie autoprezentacji, którymi posługujemy się w codziennym Ŝyciu: 1) ingracjacja � schlebianie i wychwalanie jakiejś osoby, często o wyŜszym statusie i próba wzbudzenia w

niej sympatii do siebie (komplementy, przytakiwanie, wyraŜanie współczucia…) 2) promowanie siebie � opisywanie własnych talentów i manifestacja swojej wiedzy, w celu wywarcia

pozytywnego wraŜenia na innych 3) pławienie si ę w cudzej chwale � dąŜenie do poprawienia swojego wizerunku przez wiązanie się z

ludźmi, którzy odnieśli sukces, mają talent lub są sławni (kibice mawiają „wygraliśmy” i „oni przegrali”) 4) kreowanie usprawiedliwie ń dla mo Ŝliwej pora Ŝki (połączenie atrybucji w słuŜbie Ja i kierowania

wraŜeniem) � tworzenie utrudnień, które zmniejszają prawdopodobieństwo sukcesu (alkohol, brak wysiłku lub treningu, nieprzespana noc) lub wymyślanie gotowych usprawiedliwień na wypadek poraŜki (własna nieśmiałość, zły nastrój, lęk egzaminacyjny, dolegliwości fizyczne) – kreowanie usprawiedliwień moŜe mieć zły wpływ na nasze działanie, faktycznie stając się przyczyną poraŜki.


R.7. KONFORMIZM: WPŁYWANIE NA ZACHOWANIE

1. Konformizm: kiedy i dlaczego

Konformizm : zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyobraŜonego wpływu innych ludzi.

2. Informacyjny wpływ społeczny. Potrzeba bycia przekonanym o tym, co jest słuszne

W wielu sytuacjach Ŝyciowych ludzie nie wiedzą jak reagować albo co myśleć; w zdefiniowaniu sytuacji pomaga pytanie innych i obserwacja ich zachowania - jest to informacyjny wpływ społeczny.

Informacyjny wpływ społeczny : wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, poniewaŜ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, poniewaŜ wierzymy, Ŝe cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej [poprawna niŜ nasza.

� Muzafer Sherigf (1936): sadzano ludzi w ciemnym pokoju i pokazywano świecący punkcik, następnie proszono o oszacowanie o ile punkt się przesunął ( w rzeczywistości był nieruchomy, a zachodził efekt autokinetyczny); następnie podzielono badanych na trzyosobowe grupy, w której kaŜdy wypowiadał swoje zdanie, po czym uzgadniali wspólne zdanie; potem kaŜdy uczestnik, raz jeszcze pytany był indywidualnie o opinię - w większości potwierdzali opinię grupy.

prywatna akceptacja : dostosowanie się do zachowania innych ludzi bez prawdziwego przekonania o tym, Ŝe to co oni robią lub mówią jest słuszne (czyli ludzie zaczynają wierzyć w definicję sytuacji, której nauczyli się od innych)

publiczny konformizm : dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczności wiary w to, co robimy lub mówimy

Wykorzystywanie innych osób do definiowania rzeczywistości społecznej moŜe mieć równieŜ duŜy wpływ na emocje. • przemiany i kryzysy

Zdarza się, Ŝe w oparciu o nową wiedzę otrzymaną od grupy człowiek doświadcza przemiany - nagłej zmiany w pojmowaniu swojego Ŝycia; często przed taką zmianą odczuwa on niezdecydowanie, zakłopotanie i niezadowolenie ze swojego Ŝycia; nowe przekonania są postrzegane jako lepsze i bardziej uŜyteczne.

Dramatyczna forma informacyjnego wpływu społecznego pojawić się moŜe w czasie kryzysów - w niepewnej sytuacji człowiek chętniej uzyskuje informacje z zachowania innych.

� w 1938 r. Orson Welles przedstawił w radiu słuchowisko „Wojna światów”; była ona tak realistyczna, Ŝe kilka tysięcy Amerykanów uległo panice. Dlaczego? aktorzy wiarygodnie naśladowali wiadomości radiowe, a wiele osób opuściło początek audycji, poniewaŜ na innej stacji kończył się właśnie popularny program; drugim powodem było informacyjny wpływ społeczny: wiele osób słuchało programu razem ze znajomymi i rodziną, i widząc swoje reakcje, wzajemnie się „nakręcali”, ponadto interpretowali otaczającą rzeczywistość w kontekście tych wiadomości.

Indukowanie : szybkie rozprzestrzenianie się emocji lub zachowań w tłumie (LeBon); kiedy człowiek znajdzie się w niejasnej sytuacji, będzie się odwoływał do interpretacji innych ludzi.

• kiedy konformizm informacyjny nie sprawdza si ę

Wykorzystanie innych jako źródła informacji moŜe być niebezpieczne - zaleŜność od innych moŜe prowadzić do sformułowania nieadekwatnej definicji sytuacji.

Psychoza tłumu : pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej przyczyny (forma indukowania):

jedna lub więcej osób informuje innych o pojawieniu się pewnych dolegliwości fizycznych � otoczenie

formułuje wytłumaczenie (nowa definicja sytuacji) � definicja rozprzestrzenia się � coraz więcej osób sądzi, Ŝe odczuwa te same objawy � symptomy i ich wyjaśnienie stają się bardziej wiarygodne � rozprzestrzeniają się szerzej...

DuŜe znaczenie w podobnych zjawiskach mają media.

• kiedy ludzie podporz ądkowuj ą się informacyjnemu wpływowi społecznemu � kiedy sytuacja jest niejasna : brak pewności, wiedzy � kiedy sytuacja jest kryzysowa : brak czasu na zastanowienie, trzeba działać natychmiast � kiedy inni ludzie s ą ekspertami :


• opieranie si ę informacyjnemu wpływowi społecznemu czyli pytania jakie powinniśmy sobie zadać zasięgając informacji od innych:

- czy rzeczywiście wiedzą więcej o tym co się dzieje? - czy jest w pobliŜu ekspert? - czy działania tych ludzi i ekspertów wydają się sensowne? - czy zachowanie to jest w zgodzie z moim rozsądkiem i wewnętrznemu rozeznaniu?

3. Normatywny wpływ społeczny: potrzeba bycia zaakceptowanym

Normy społeczne : ukryte lub jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowanych zachowań, wartości i przekonań jej członków.

Grupa ma pewne oczekiwania co do zachowania się jej członków; osoby które się do nich nie stosują, są odbierane jako inne, niedostępne albo nawet dewiacyjne (moŜe być ośmieszany, karany i odrzucany przez grupę). Ludzie jako istoty społeczne potrzebują wsparcia emocjonalnego od innych i dzielenia się z innymi doświadczeniem. Poczucie społecznej wspólnoty jest podstawową potrzebą człowieka.

Normatywny wpływ społeczny : wpływ innych ludzi który prowadzi nas do konformizmu, poniewaŜ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani. � Ash: eksperyment z trzema liniami [chyba nie ma sensu po raz kolejny opisywać :) ]

W odróŜnieniu od informacyjnego wpływu społecznego, presja normatywna zwykle prowadzi do publicznego konformizmu bez udziału prywatnej akceptacji.

Konformizm ze względów normatywnych pojawia się ze względu na niechęć do naraŜania się na dezaprobatę innych (nawet jeśli są duŜe szanse, Ŝe nigdy więcej ich nie spotkamy) • konsekwencje opierania się normatywnemu wpływowi społecznemu

Etapy reakcji grupy na dewianta: � monitorowanie : próba „zapędzenia z powrotem do grupy” głównie przez nasilenie komunikowania się � przekonywanie : komentarze, dyskusje, nakłanianie do podporządkowania się odrzucenie : zmniejszenie natęŜenia komunikowania się

� Schachter: prosił grupy studentów by przeczytały artykuł o nieletnim przestępcy i przedyskutowały go; w kaŜdej grupie umieścił współpracownika, który konsekwentnie upierał się przy cięŜszej karze dla nieletniego; wyniki: do dewianta kierowano najwięcej komentarzy i pytań, aŜ do momentu (przewaŜnie pod koniec dyskusji) w którym natęŜenie komunikacji z nim znacząco spadało; po dyskusji badani wypełniali ankietę, w której wybierali osobę, która miałaby być wyeliminowana z dyskusji na dalszych etapach – większość wybierała dewianta; mieli teŜ wyznaczyć poszczególne osoby do róŜnych zadań – dewiant otrzymywał zadania mało waŜne i nudne (notowanie).

• normatywny wpływ społeczny w codziennym Ŝyciu – przykłady: - moda - dziwactwa: pewne rodzaje aktywności czy obiekty, które nagle stają się popularne (np. w latach 30-

tych studenci jedli złote rybki, w 70-tych popularny był streaking, czyli bieganie nago wśród tłumu) - kulturowe definicje atrakcyjności ciała (odchudzanie) - zmiany społeczne tworzące nowe reguły (np. prawa dla Murzynów w Stanach)

• bezrefleksyjny konformizm normatywny: działanie na zasadzie automatycznego pilota

Często normy są tak zakorzenione i uznane za poprawne formy zachowania, Ŝe ludzie są im posłuszni nawet gdy nikt nie wywiera presji (np. nosimy skarpetki w tym samym kolorze, nie jemy robali – a Japończycy tak, bo zinternalizowali inne normy).

Bezrefleksyjny konformizm : posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem:

+ moŜemy reagować automatycznie i nie zastanawiać się nad kaŜdą najmniejszą czynnością - normy bywają restrykcyjne i niesprawiedliwe (np. uprzedzenia do mniejszości) - czasami bez zastanowienia podporządkowujemy się niewłaściwym normom

� Langer (1978): wysłano do 40 sekretarek z uniwersytetu notatkę, prosząc o natychmiastowe odesłanie jej z powrotem do pokoju 238; jeśli notatka miała charakter podobny do zwykłych notatek, 90% posłusznie ją odsyłało, jeśli miała niecodzienną formę, sekretarki zastanawiały się nad jej irracjonalnością i odsyłało 60%.

Norma wzajemno ści : norma społeczna, która stwierdza, Ŝe jeŜeli otrzymujesz coś dobrego od innej osoby, to jesteś zobowiązany odpłacić jej tym samym (zachować się podobnie). � Aby to sprawdzić, jeden z badaczy wysłał kartki świąteczne osobom losowo wybranym z ksiąŜki telefonicznej,

większość z tych osób równieŜ wysłała mu kartki na adres podany na kopercie.


• kiedy ludzie podporządkowują się normatywnemu wpływowi społecznemu

Teoria wpływu społecznego (Latané): dostosowanie się do wpływu społecznego zaleŜy od: - siły – tego, jak waŜna jest dla nas grupa ludzi - bezpośredniości – odległości czasowej i przestrzennej od grupy - liczby innych osób w grupie

Wraz ze wzrostem siły i bezpośredniości, wpływ rośnie. Liczba działa w inny sposób: jeśli wielkość grupy rośnie, kaŜda kolejna osoba w grupie wywiera mniejszy wpływ; jeśli liczba początkowo wynosi trzy osoby i wzrośnie do czterech, daje to efekt silniejszy niŜ gdy 50-osobowa grupa wzrasta do 51. Warunki ulegania wpływowi:

� kiedy grupa liczy trzy albo wi ęcej osób : konformizm znacząco wzrasta tylko do pewnego momentu zwiększania grupy (tj. do 3 osób), potem jest juŜ prawie stały (patrz: eksperyment Asha)

� kiedy zaleŜy nam na grupie: grupa darząca nas przyjaźnią i szacunkiem wywiera większy wpływ, bo nie chcemy tej przyjaźni i szacunku utracić; dlatego bardzo zwarte grupy mniej dbają o logikę i słuszność podejmowanych decyzji, a bardziej o komfort członków

� kiedy grupa jest jednomy ślna : opieranie się jednomyślności jest łatwiejsze, gdy ma się sprzymierzeńca � w jednej z wersji eksperymentu Asha sześciu współpracowników udzielało błędnej odpowiedzi, a jeden

właściwej; ludzie zachowywali się konformistycznie tylko w 6%.

� kiedy wyrastasz w pewnej kulturze � Milgram: przeprowadził eksperyment Asha w Norwegii i we Francji: Norwegowie zachowywali się bardziej

konformistycznie; Ash prowadził badanie wśród japońskich studentów – byli mniej konformistyczni niŜ amerykańscy; konformizm ulega teŜ zmianom w czasie: powtórzenie badań Asha po 30 latach dało mniejszy procent zachowań konformistycznych

� kiedy jesteś pewnym typem człowieka: z niektórych badań wynika, Ŝe typ osobowości wpływa na konformizm – niska samoocena zwiększa konformizm (strach przed odrzuceniem), choć niektórzy się z tym nie zgadzają, twierdząc, Ŝe to kwestia kontekstu sytuacyjnego; nie ma większej róŜnicy ze względu na płeć (zaleŜy to od typu presji – gdy są obserwatorzy, kobiety zachowują się bardziej konformistycznie; takŜe od płci badacza – badacze częściej niŜ badaczki wyprowadzali wniosek, Ŝe męŜczyźni są mniej podatni na wpływy)

• opieranie się normatywnemu wpływowi społecznemu

- uświadomienie sobie obecności normatywnego wpływu społecznego - podjęcie działania: szukanie sprzymierzeńca - jeśli zwykle ulegasz wpływowi, bez powaŜnych konsekwencji moŜesz się od czasu do czasu zachować

niekonformistycznie

kredyt zaufania : zaufanie, które w ciągu długiego czasu zdobywa człowiek, dostosowując się do norm grupowych; kiedy zdobędzie juŜ dość zaufania, moŜe – jeŜeli jest ku temu sposobność – zachować się niezgodnie z normami, bez groźby odwetu ze strony grupy

• wpływ mniejszości: kiedy kilku wpływa na wielu

wpływ mniejszo ści : przypadek, w którym mniejszość członków grupy wpływa na zachowanie albo przekonania większości.

Warunkiem wywołania takiego wpływu jest zgodno ść: ludzie, którzy reprezentują poglądy mniejszości, muszą przez pewien czas wyraŜać te same przekonania, a członkowie tej mniejszości powinni się nawzajem ze sobą zgadzać.

Dlaczego mniejszość wpływa na większość? Bo u mniejszości pod wpływem presji normatywnej występuje publiczny konformizm, a nie społeczna akceptacja – zostali zniechęceni do publicznego wyraŜania swojej opinii; jeśli jednak tą opinię wyraŜą, będą wywierać wpływ informacyjny, który łatwiej wywołuje prywatną akceptację większości.

4. Posłuszeństwo autorytetowi

� eksperyment Milgrama z uczeniem za pomocą elektrowstrząsów – róŜne wersje: 1. standardowa [wszyscy znamy...], 2. dwóch innych nauczycieli odmawia kontynuacji wymierzania wstrząsów, 3. eksperymentator opuszcza pokój i ktoś inny wydaje polecenie kontynuacji, 4. badani sami wybierają siłę wstrząsu aplikowanego uczniowi; najmniej osób wymierzających najwyŜsze napięcie było w grupie 4 (2,5%), potem 2 (10%), 3 (20%) i 1 (65%). W innej wersji, kiedy przy pierwszym krzyku ucznia eksperymentatorzy zaczęli się kłócić o to, czy kontynuować badanie, 100% uczestników przestało stosować karę.


Wnioski: � informacyjny wpływ społeczny jest szczególnie silny w sytuacji niejasnej lub kryzysowej � w tej sytuacji konkurowały ze sobą sprzeczne normy („ekspert kaŜe” i „nie wolno zadawać bólu”) – ludzie

raz podporządkowali się pierwszej, więc trudno było zawrócić i uświadomić sobie, Ŝe jest juŜ nieodpowiednia

� eksperyment toczył się szybko i badani nie mieli czasu na zastanowienie � zwiększanie natęŜenia bodźców odbywało się stopniowo, róŜnice między dawkami były niewielkie, więc

zgodnie z teorią dysonansu poznawczego, jak juŜ raz badani zdecydowali się zwiększyć dawkę, potem było to łatwiejsze

R.8. POSTAWY I ZMIANA POSTAW : WPŁYWANIE NA MYŚLI I UCZUCIA

1. Definicja postaw

Postawa – trwała ocena – pozytywna lub negatywna – ludzi, obiektów i idei. Na postawę skłądają się róŜne komponenty:

• emocjonalny – reakcje emocjonalne wobec przedmiotu postawy • poznawczy – myśli i przekonania o przedmiocie postawy • behawioralny – działania (zachowanie) wobec przedmiotu postawy

2. Zmienianie postaw poprzez zmainę zachowania (jeszcze raz o teorii dysonansu poznawczego)

Dysonans poznawczy – niezgodność między dwoma elementami poznawczymi (dokładniej niezgodność między działaniem lub elementami poznawczymi a wyobraŜeniem samego siebie)

Rodzaje uzasadniania działań niezgodnych z obrazem siebie: • uzasadnienie zewnętrzne – odwołanie do czynników zewnętrznych • uzasadnienie wewnętrzne – zmniejszenie rozbieŜności między elementami poznawczymi

Zjawisko obrony pogl ądu sprzecznego z postaw ą – jeśli osoba wyraŜa publicznie opinię sprzeczną z osobistą postawą przy minimalnym zewnętrznym uzasadnieniu, istnieje duŜe prawdopodobieństwo zmiany postawy osobistej w kierunku wyraŜonej publicznie opinii.

3. Komunikaty perswazyjne i zmiana postaw

Komunikat perswazyjny – komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie.

Porgram Uniwersytetu Yale poświęcony badaniu zmiany postaw: badanie warunków, w jakich ludzie są najbardziej skłonni zmienić swoje postawy w odpowiedzi na komunikaty perswazyjne; badacze koncentrują się na źródle komunikatu, naturze komunikatu i naturze odbiorcy. Skuteczna perswazja:

� źródło : - nadawca kompetentny i wiarygodny [Hovland, Weiss, 1951: eksperyment z komunikatem o

moŜliwości zbudowania łodzi podwodnej o napędzie nuklearnym; bardziej wierzono fizykowi Oppenheimerowi niŜ radzieckiej gazecie „Prawda”]

- nadawca atrakcyjny [Eagly, Chaiken, 1975]

� treść: - komunikat nie jest spostrzegany jako specjalnie przygotowany w celu wywierania wpływu

[Walter, Festinger, 1962] - komunikat jednostronny – gdy odbiorcy ogólnie popierają nasze stanowisko; komunikat dwustronny

– gdy audytorium nie zgadza się ze stanowiskiem [Hovland, Lumsdaine, Sheffield, 1949] - efekt pierwsze ństwa – większy wpływ informacji prezentowanej jako pierwszej – gdy argumentacje

są przedstawiane jedna po drugiej, a odbiorcy będą mieli czas na podjęcie decyzji [Miller, Campbell, 1959]

- efekt świeŜości – większy wpływ informacji ostatniej – gdy pomiędzy komunikatami jest przerwa, a odbiorcy podejmują decyzję bezpośrednio po zaprezentowaniu ostatniego stanowiska [Miller, Campbell, 1959]

� odbiorca : - rozproszony – bardziej podatny niŜ odbiorca skupiony [Festinger, Maccoby, 1964] - w okresie między 18 a 25 rokiem Ŝycia [Krosnick, Alwin, 1989; Sears, 1981]


Model wypracowania prawdopodobie ństw (Petty, Cacioppo) – teoria, w której zakłada się, Ŝe istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych:

• strategia centralna – pojawia się gdy ludzie mają motywację i zdolność do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie

• strategia peryferyczna – pojawia się gdy ludzie nie skupiają uwagi na argumentach, lecz są pod wpływem charakterystyk powierzchownych

Znaczenie osobiste – stopień w jakim dana sprawa ma istotne konsekwencje dla samopoczucia ludzi. � im większe osobiste znaczenie sprawy, tym większa koncentracja uwagi na argumentach zawartych w

komunikacie (skłonność do wyboru strategii centralnej) � Petty, Cacioppo, Goldman, 1981: eksperyment ze studentami informowanymi o wprowadzeniu wszechstronnych

egzaminów na zakończenie studiów – studenci których to dotyczyło, byli bardziej skłonni do zgodzenia się z mocnymi argumentami i nie wpływała na nich osoba prezentująca; studenci których egzamin nie dotyczył ulegali perswazji osoby o wysokim prestiŜu, bez względu na siłę argumentów

Zdolno ść do skupienia uwagi na argumentach – spada, gdy występują czynniki zakłócające (hałas, komentarze innych, uczucie zmęczenia itp.) albo gdy trudno jest rozstrzygnąć które z argumentów są najbardziej merytoryczne. Jak osi ągnąć długotrwał ą zmian ę postawy – stosując strategię centralną [badania Shelly Chaiken] – aby ludzie rozwaŜyli argumenty, trzeba najpierw skupić ich uwagę; jednym ze sposobów jest wywołanie strachu. Komunikaty wywołuj ące strach – skuteczne gdy po wzbudzeniu strachu przekona się odbiorców, Ŝe skoncentrowanie się na treści komunikatu pomoŜe im ten strach zredukować � eksperyment Leventhala: podzielono badanych na trzy grupy – pierwszej pokazywano film o niebezpieczeństwach

palenia, drugiej film i broszurę z instrukcjami jak rzucić palenie, trzeciej tylko broszurę – najbardziej ograniczyły palenie osoby z grupy drugiej

4. Zmienianie postaw o róŜnej sile i równym pochodzeniu

Źródła postaw:

• postawy oparte na poznaniu – czyli na przekonaniach ludzi na temat właściwości obiektu postawy – klasyfikujemy obiekty wedle nagród i kar, których nam dostarczają � skuteczna zmiana: komunikat jasno pokazujący obiektywne zalety przedmiotu, logiczne argumenty

(pod warunkiem Ŝe odbiorca ma motywację i zdolność do skupienia uwagi na komunikacie)

• postawy oparte na emocjach – czyli na uczuciach i wartościach ludzi – są zwykle irracjonalne, ich źródła to wartości, reakcje sensoryczne (smakowanie czekolady), reakcje estetyczne (kolor samochodu) czy warunkowanie (klasyczne – przykład kojarzenia zapachu naftaliny z ciepłem domu babci, lub instrumentalne – kiedy częstotliwość zachowań rośnie lub maleje w zaleŜności od tego czy są nagradzane czy karane) � podstawowe cechy: - nie są wynikiem racjonalnej analizy - nie kierują się logiką - są często powiązane z wartościami, więc próby ich zmiany są

kwestionowaniem tych wartości � skuteczna zmiana: akcentowanie wartości i emocji zamiast faktów i liczb

� eksperyment Shavitta z reklamami produktów uŜytkowych (np. urządzenie klimatyzacyjne) i produktów toŜsamości społecznej (np. perfumy) najlepsze efekty przynosiła reklama oparta na komponencie poznawczym dla dóbr uŜytkowych i na komponencie emocjonalnym dla dóbr toŜsamości społecznej

• postawy oparte na komponencie behawioralnym – czyli na obserwacji, jak zachowujemy się wobec obiektu postawy – zgodnie z teorią spostrzegania samego siebie Daryla Bema są okoliczności, w których ludzie nie wiedzą, co czują, do czasu, aŜ nie spostrzegą, jak się zachowują; � konieczne warunki zaistnienia takiej postawy: - początkowa postawa musi być słaba lub wieloznaczna - nie ma innych prawdopodobnych wyjaśnień

Siła postawy a jej dost ępno ść Siła postawy – trudno zdefiniować; wiele stanowisk:

- silna postawa = łatwo pojawiająca się w świadomości - silna postawa = taka, o której jednostka sądzi, Ŝe jest waŜna - silna postawa = oparta na duŜej wiedzy o przedmiocie - silna postawa = trudna do zmiany (i tu się wszyscy zgadzają)


Dost ępno ść postawy – siła związku między obiektem i oceną tego obiektu; dostępność mierzona jest czasem, w jakim ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy czy obiektu; dostępność decyduje o skłonności do zachowania się zgodnie ze swoją postawą, ma tez wpływ na odporność wobec komunikatów perswazyjnych; � Houston, Fazio (1989) – zbadano u cuczestników dostępność postaw względem kary śmierci, nastepnie

przedstawiono im wyniki dwóch badań (w jednym popierano karę śmierci jako środek zapobiegawczy, w drugim ją negowano) i poprosili o ocenę trafności tych badań; ludzie z trudno dostępnymi postawami mieli bardziej otwarte podejście, a ci, których postawy były łatwo dostępne, wykazywali duŜą tendencyjność

Postawa staje się bardziej dostępna dzięki nabyciu doświadczenia z obiektem tej postawy – im bardziej postawa oparta jest na zachowaniu, tym bardziej jest dostępna i odporna na zmianę.

5. Jak uodpornić ludzi na zmianę postawy Wzmacnianie warto ści - postawa odporna na rzeczowe i zawierające fakty apele to postawa oparta na

emocjach – trzeba więc wyeksponować wartości i udowodnić Ŝe dany system wartości jest systemem właściwym

Uodpornienie postawy

Uodpornienie na komunikaty perswazyjne - naleŜy podać argumenty za i przeciw swoim postawom, zanim ktoś je zaatakuje (im więcej odbiorca będzie myśleć o tych argumentach przed atakiem, tym łatwiej będzie mu je odeprzeć) � McGuire: prezentował badanym argument przeciwko myciu zębów po kaŜdym posiłku, po czym przedstawił pewne

racje niezgodne z tym stanowiskiem; dwa dni później powrócono do tej kwestii, przedstawiając znacznie powaŜniejsze argumenty przeciwko myciu – badani byli duŜo mniej skłonni do zmiany swojej opinii, niŜ grupa kontrolna, nie uodporniona metodą wstępnego ataku

Uodpornienie na presj ę ze strony rówie śników – presja ta jest ukierunkowana na wartości i emocje, opiera się na lęku przed odrzuceniem i potrzebie wolności – oprócz uodporniania małymi dawkami logicznych argumentów moŜemy takŜe podawać komunikaty odwołujące się do emocji � McAlister – program profilaktyczny polegający na odgrywaniu roli przez siódmoklasistów – uczniowie ci byli potem

znacząco mniej podatni na uleganie nałogowi Efekt bumerangowy – im bardziej surowe zakazy, tym większe zainteresowanie zabronionym działaniem;

Teoria reaktancji (Brehm, 1966) – zagroŜenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawiania się; ludzie mogą zredukować ten stan, angaŜując się w zagroŜone zachowanie (moŜe teŜ pojawić się złość i agresja wobec osoby, która stosuje zakaz) � Pennebaker, Sanders: w publicznych toaletach wywieszano surowe zakazy albo łagodne prośby dotyczące pisania

po ścianach; znacznie więcej osób bazgrało po ścianach w toaletach z napisem „zabrania się...” niŜ „prosimy nie...” Efekt naduzasadnienia – jeśli motyw zewnętrzny jakiegoś działania jest silny i wyraźny, to wewnętrzny

motyw tego działania moŜe zaniknąć, w rezultacie zainteresowanie tym działaniem spada. � Finckenauer: dzieci o duŜym ryzyku wkroczenia na drogę przestępczą wizytowały więzienia, gdzie miały męczące

spotkania z więźniami – 6 miesięcy później dzieci te miały większą skłonność do popełniania przestępstwa niŜ inne

6. Kiedy na podstawie postaw moŜna przewidywać zachowania.

Związek między postawami a zachowaniem nie jest prosty – mogą nie być zgodne � LaPiere (1934): wizytował z Chińczykami hotele, w których ku jego zdumieniu obsługiwali ich bez problemu; kiedy

później napisał do kaŜdego z ośrodków 90% bstanowczo odmówiło przyjęcia Chińczyków JeŜeli chcemy na podstawie postaw przewidzieć zachowanie, musimy wiedzieć czy jest ono spontaniczne czy zaplanowane. Przewidywanie zachowa ń spontanicznych � zaleŜy od dostępności postawy – jeśli jest łatwo dostępna, to moŜna na jej podstawie przewidywać

zachowania spontaniczne i nieprzemyślane Przewidywanie zachowa ń zamierzonych

� dostępność nie jest istotna

� teoria wyrozumowanego działania (Fishbein, Ajzen) – najlepszą podstawą do przewidywania planowanych zachowań są konkretne postawy ludzi wobec danego zachowania i ich subiektywne normy, te dwa czynniki składają się na intencję behawioralną, która w konsekwencji daje zachowanie.


� Davidson, jaccard: badano postawy kobiet wobec tabletek antykoncepcyjnych, zadając im pytania od bardzo ogólnych (kontrola urodzin) do konkretnych (stosowanie pigułek); dwa lata później sprawdzono, czy zaŜywały takie tabletki – ich ogólna postawa wobec kontroli narodzin nie pozwoliła w ogóle przewidywać jej stosowania w praktyce; przewidywania takie były moŜliwe tylko na podstawie pytań konkretnych

� normy subiektywne – przekonania na temat tego, jak inni ludzie, z których opinią się liczymy, ocenią określone zachowanie – znając normy subiektywne ludzi, moŜemy przewidywać ich zachowanie

7. Reklama – dlaczego jest skuteczna • bo dostosowuje przekaz do postawy, którą chce zmienić (np. działa na emocje gdy produkty róŜnych firm

nie róŜnią się od siebie za bardzo, np. woda mineralna) • jeśli produkt nie ma zbyt duŜego znaczenia osobistego, bazują na strategiach peryferycznych, lub nadają

mu takie znaczenie ☺ (np. na początku XX wieku reklamowano środek antyseptyczny do leczenia gardła jako środek do mycia jamy ustej, którego wcześniej nikt nie stosował, odwołując się do obaw o związki międzyludzkie i do poczucia wstydu – jak nie będziesz stosowała odświeŜacza ust, nie znajdziesz męŜa)

• kształtują postawy przez odwoływanie się do emocji – kojarzą przedmiot z pozytywnym bodźcem

R.9. PROCESY GRUPOWE

1. Definicje: czym jest grupa

grupa niespołeczna – grupa, w której dwie osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą

grupa społeczna – grupa, w której dwie osoby lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzaleŜy od siebie w tym sensie, Ŝe w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać

2. Grupy niespołeczne: skutki fizycznej obecności innych

• Facylitacja społeczna: kiedy obecno ść innych mobilizuje nas

facylitacja społeczna : napięcie wynikające z obecności innych osób i moŜliwości naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych � Zajonc (1969): badał karaluchy – mierzyli prędkość ich uciekania od światła w obecności innych, obserwujących

karaluchów i bez widowni (w tym pierwszym wypadku były szybsze ☺)

wyjątkiem jest sytuacja, w której wykonane ma być zadanie trudne – wtedy obecność obserwatorów wpływa ujemnie na jakość wykonania � znowu karaluchy: sytuacja ta sama, tylko drogą ucieczki był labirynt z tylko jedną drogą pozwalającą na ucieczkę od

światła – w obecności innych karaluszków karaluchy badane biegły dłuŜej Pobudzenie i dominuj ąca reakcja.

Zajonc w następujący sposób wytłumaczył zjawisko facylitacji społecznej: � obecność innych podwyŜsza pobudzenie psychiczne ludzi � w trakcie takiego pobudzenia moŜna łatwo wykonywać czynności proste, jednak trudno poradzić sobie z

zadaniami nowymi lub skomplikowanymi � James Michaels: na sali bilardowej - u dobrych zawodników pobudzenie wywołane obecnością innych wpłynęło na

poprawę ich poziomu gry, natomiast nowicjusze w tej sytuacji mieli mniej trafień.

Teorie wyja śniające rol ę pobudzenia w facylitacji społecznej: I. obecność innych moŜe nas oŜywiać; czasami zachowania ludzi są trudne do przewidzenia, dlatego w

obecności innych osób znajdujemy się w stanie wyŜszej gotowości (musimy być przygotowani na to, Ŝe inna osoba uczyni coś, co będzie wymagało naszej reakcji); teoria ta odnosi się zarówno do wyników badań nad zwierzętami, jak i ludźmi

II. uwraŜliwienie na fakt bycia ocenianym: co myślą o mnie inni? „lęk przed oceną” wywołuje u nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyŜ zdajemy sobie sprawę, Ŝe inni oceniają nasze postępowanie; (ten czynnik jest tylko jednym z wielu źródeł pobudzenia i nie tylko on tłumaczy efekty facylitacji społecznej)

III. wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozproszeniem naszej uwagi; w związku z zakłóceniami (obecność innych) w trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt; podobny efekt wywołują takŜe róŜne niespołeczne źródła rozproszenia uwagi, np. migoczące światło.


• PróŜniactwo społeczne: kiedy obecno ść innych uspokaja nas

W przypadku facylitacji społecznej obecność innych ludzi sprawia, Ŝe czujemy się „wysunięci na pierwszy plan”, obawiamy się bycia ocenianym, a to wywołuje napięcie. Jednak bycie z innymi moŜe takŜe oznaczać wtopienie się w grupę, stanie się mniej zauwaŜalnym. Gdy przebywamy w grupie trudniej rozpoznać rezultaty naszego indywidualnego działania, a to powoduje, Ŝe czujemy się spokojniejsi.

PróŜniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, Ŝe przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych � Williams, Harkins, Latane (1981): prosili studentów, Ŝeby głośno krzyczeli; w jednej grupie studenci myśleli, Ŝe robią

to samodzielnie, w drugiej – ze razem z pięcioma innymi (mieli słuchawki I opaski na oczach); wyniki: kiedy myśleli, Ŝe są sami, starali się bardziej i krzyczeli głośniej

Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie moŜna odróŜnić, działanie będzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie będą zwracać uwagi na oceny innych (staną się wtedy spokojniejsi i zmniejszy się prawdopodobieństwo, Ŝe ulegną naporowi złoŜonego zadania) � Jackson, Williams (1985): dwóch badanych na komputerze przechodziło labirynty proste i złoŜone, 1 grupa została

poinformowana, Ŝe oceniana będzie indywidualna praca, 2 – Ŝe komputer poda średnią wyników (redukcja lęku przed oceną); wyniki: przy zadaniach prostych występowało próŜniactwo i gorsze wyniki miała grupa 2, a przy zadaniach trudnych uspokojenie dawało korzystne efekty i grupa 2 uzyskiwała wyniki lepsze

• Facylitacja społeczna czy pró Ŝniactwo społeczne: co jest kiedy

� gdy wysiłki mogą zostać ocenione, obecność innych powoduje czujność i pobudzenie; prowadzi to do efektów społecznej facylitacji, a więc lepszego wykonywania prostych zadań, lecz pogorszenia wykonania zadań złoŜonych

� gdy wysiłki nie mogą zostać ocenione obecność innych powoduje odpręŜenie; prowadzi to do efektów próŜniactwa społecznego, a więc lepszego wykonywania trudnych zadań, lecz pogorszenia wykonania zadań łatwych

• Deindywiduacja: zagubienie w tłumie deindywiduacja : utrata poczucia własnego ja, prowadząca do utraty normalnej kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu impulsywności i patologicznych czynów � Brian Mullen (1986): na podstawie analizy sześćdziesięciu samosądów popełnionych w USA w latach 1899-1946,

stwierdził, Ŝe im więcej osób liczył tłum, tym większe wykazywał okrucieństwo

� Watson (1973): analiza danych etnograficznych – wojownicy, którzy przed walką zmieniali wygląd (np. malując twarze), cechowali się większą skłonnością do zabijania

Gdy tłum jest liczny, ludzie znajdujący się w nim czują się bardziej anonimowi, co moŜe powodować deindywiduację. Prentice-Dunn i Rogers wskazują dwa czynniki związane z tym zjawiskiem: � zmniejszona odpowiedzialno ść za własne czyny wywołana obecnością innych (lub będąca wynikiem

przebrania) � obni Ŝona samo świadomo ść i utrata koncentracji na normach moralnych.

Znaczenie ograniczonej odpowiedzialno ści

W miarę wzrostu prawdopodobieństwa przyłapania nas na robieniu czegoś nieakceptowanego tracimy na to ochotę. Poczucie anonimowo ści powoduje odczucie, Ŝe moŜna się rozgrzeszyć ze skutków własnych uczynków - im większy tłum tym mniejsze poczucie odpowiedzialności. Zawsze, gdy ludzie stają się bardziej anonimowi, wzrasta prawdopodobieństwo popełnienia przez nich impulsywnych, antyspołecznych czynów.

moŜliwa ocena indywidualnych

działań

czujność lęk przed oceną brak koncentracji

-konflikt

pobudzenie

brak moŜliwości oceny działania

brak lęku przed oceną uspokojenie

poprawa działania w zadaniach prostych

pogorszenie działania w zadaniach trudnych

słabe działanie w zadaniach prostych

lepsze działanie w zadaniach prostych

obecność innych


� Dodd (1985): pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali się niewidzialni i nie byłoby szans wykrycia ich postępowania; ponad połowa wyznała Ŝe popełniłaby czyny nielegalne lub dewiacyjne (studenci tak samo często jak więźniowie ☺)

� Zimbardo (1970): badania studentek, które miały aplikować koleŜankom impulsy elektryczne; grupa 1 – w fartuchach i kapturach, przy słabym świetle, grupa 2 – we własnych ubraniach, z identyfikatorami, jasne światło; grupa 1 była bardziej agresywna, wywołane przez nie bodźce dłuŜsze i intensywniejsze niŜ w grupie 2.

� Rehm, Steinleitner, Lillie (1987): 5-osobowe druŜyny uczniów rozgrywały mecze piłki ręcznej; zawsze jedna druŜyna ubrana była w jednakowe pomarańczowe stroje, druga grała we własnych ubraniach; dzieci w jednakowych koszulkach grały agresywniej

Znaczenie ograniczonej samo świadomo ści.

Samoświadomo ść: skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i wartościach.

� w sytuacji skłaniania nas do zachowania dewiacyjnego albo antyspołecznego kontrola naszego zachowania przez zasady moralne i wartości będzie tym większa, im bardziej będziemy świadomi siebie samych

� gdy mamy ograniczoną samoświadomość, w mniejszym stopniu myślimy o akceptowanych zasadach, a wówczas wzrasta prawdopodobieństwo niezgodnego z nimi działania

Kiedy mo Ŝna osi ągnąć stan ograniczonej świadomo ści?

- gdy nie odczuwamy, Ŝe inni zwracają na nas uwagę - w warunkach duŜej stymulacji ze strony otoczenia, która będzie rozpraszała naszą uwagę, uwaga

będzie skierowana na zewnątrz, a nie na siebie - pod wpływem alkoholu albo narkotyków

Deindywiduacja sprzyja nietypowym, dewiacyjnym czynom. Jednak nie wszystkie impulsywne czyny muszą mieć charakter przemocy lub agresji. Innymi przejawami takich zachowań są: nadmierne objadanie się lub zwariowany taniec w czasie zabawy ☺ Czynnikiem determinującym ujawnienie pozytywnych albo negatywnych zachowań w stanie deindywiduacji jest uzaleŜnienie od kontekstu sytuacyjnego zachęcającego do negatywnego albo pozytywnego postępowania

3. Grupy społeczne: jak podejmowane są decyzje

• grupowe a indywidualne podejmowanie decyzji

w pewnych warunkach na decyzjach grupy nie moŜna polegać; zaleŜy to od:

� typu zadania : grupy mają przewagę nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych - zadania addytywne: wykonanie jest uzaleŜnione od wysiłku wszystkich osób – są efektywne wtedy,

gdy kaŜdy wnosi odpowiedni wkład pracy; łatwo o próŜniactwo społeczne (np. przeciąganie liny) - zadania koniunktywne: wynik zaleŜy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek (np. jak

szybko zespół alpinistów połączonych liną dotrze na szczyt) - zadania dysjunktywne: poziom rozwiązywania zaleŜy od pracy najsprawniejszego członka grupy (np.

wspólne rozwiązywanie zadań matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywność zaleŜy od zdolności przekonywania najzdolniejszego członka do swoich racji

� strat ponoszonych w toku procesu – strata taka to kaŜdy rodzaj współoddziaływania w grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu; np. gdy członek najbardziej kompetentny ma niski status w grupie, gdy nie jest pewny siebie, gdy są problemy z porozumiewaniem wewnątrzgrupowym, gdy nie ma jednoznacznego rozwiązania

� niepowodze ń w dzieleniu si ę unikatow ą informacj ą: w grupach występuje tendencja do poświęcania duŜej ilości czasu na dyskusje o informacji, którą wszyscy posiadają, nie poświęca się natomiast dostatecznej uwagi informacjom posiadanym przez poszczególnych członków � Stasser, Titus (1985): 4-osobowe zespoły omawiają najlepszą kandydaturę polityczną; w sytuacji 1 kaŜdy

otrzymał zestaw danych, z których wynikało, Ŝe kandydat A ma 8 cech pozytywnych i 4 negatywne, co dawało mu przewagę nad pozostałymi; prawie wszyscy wybrali kandydata A; w sytuacji 2 kaŜdy dostawał inny zestaw danych, gdzie kandydat A miał 2 cechy pozytywne i 4 negatywne, przy czym pozytywne były inne u kaŜdego badanego; w rezultacie niewielu wybrało kandydata A.

� skuteczności burzy mózgów : (A.F. Osborn, 1957) technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu; zasady:

- im więcej pomysłów, im są odwaŜniejsze, tym lepiej - mów o wszystkich pomysłach, nie zastanawiając się jak ocenią je inni i czy są dobre - nie oceniaj pomysłów innych, dopóki trwa szukanie rozwiązań - udoskonalaj i rozwijaj pomysły sformułowane wcześniej, ale ich nie krytykuj


pojedyncze osoby uzyskują lepsze wyniki niŜ te uzyskane podczas burzy mózgów, ze względu na stratę poniesioną w czasie procesu: a) w grupie moŜe mówić tylko jedna osoba w danym momencie, podczas gdy inni siedzą, słuchają i

zapominają co chcieliby dodać, a przy tym pod wpływem tego co słyszą zmieniają kierunki własnego myślenia o problemie

b) kiedy jedni mówią, inni czują się poza uwagą - dekoncentrują się i zaczynają myśleć o czymś innym (podobnie jak w próŜniactwie społecznym)

Jak zaradzić: - wytrenowac w tym zakresie - dać czas na poszukiwanie pomysłów przed spotkaniem - umoŜliwić robienie notatek o własnych i cudzych pomysłach

• myślenie grupowe: wiele głów, jeden umysł

Badania dotyczą zazwyczaj ludzi, którzy się wcześniej nie znali i nie są ze sobą związani; w rzeczywistych sytuacjach, gdy członkowie grupy się znają, a zadania są waŜnymi problemami, mogą zachodzić jeszcze inne zjawiska.

myślenie grupowe (Irving Janis): rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dąŜenie do zachowania spójności i solidarności grupy niŜ realistyczne uwzględnianie faktów; występuje gdy:

grupa jest zwarta � grupa jest oddzielona od poglądów przeciwnych własnym opiniom � kieruje nią jeden dominujący przywódca usilnie forsujący własne poglądy

Przykłady: doradcy Kennedy’ego w sprawie ataku na Kubę (ekspert wiedział, nie powiedział, bo się grupy bał), decyzja NASA o wystrzeleniu „Challengera” (mimo ostrzeŜeń ekspertów) itp. Jak uniknąć grupowego myślenia?:

- przywódca powinien być bezstronny - otwarty na bezstronne opinie spoza grupy - grupa podzielona na małe zespoły, które najpierw spotkałyby się oddzielnie, a potem dyskutowały na

forum - moŜna zarządzić tajne głosowanie lub zebrać anonimowe opinii na piśmie

• polaryzacja grupy: d ąŜenie do skrajno ści polaryzacja grupy: tendencja grup do podejmowania decyzji, które są bardziej skrajne niŜ początkowe inklinacje członków (bardziej odwaŜne lub bardziej ostroŜne) � Kogan, Wallach (1964): badani rozwiązywali kwestionariusz rozwiązywania dylematów (seria opowiadań o

dylematach bohatera; nalezy oszacować prawdopodobieństwo sukcesu i dokonać wyboru jednej z alternatyw) – najpierw samodzielnie, potem rozpatrywali kaŜdy przypadek w grupie; grupy podejmowały decyzje bardziej ryzykowne niŜ jednostki � zjawisko przesuni ęcia ryzyka

warunki sprzyjaj ące:

• duŜa spójno ść grupy: grupa zapewnia prestiŜ i jest atrakcyjna – dlatego ludzie chcą do niej naleŜeć

• izolacja grupy: grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi poglądami

• autorytarny przywódca : kontroluje dyskusje w grupie i wyraźnie przedstawia swoje Ŝyczenia

• silny stres : członkowie odczuwają silne zagroŜenie dla grupy

• słabo wypracowane metody podejmowania decyzji: brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów

sympto my my ślenia grupowego:

• złudzenie odporno ści na ataki: grupa odczuwa swoją nieomylność i siłę

• przekonanie o moralnych racjach : „Bóg jest z nami!”

• stereotypowe postrzeganie przeciwników

• autocenzura : ludzie dobrowolnie odrzucają przeciwstawne poglądy, aby nie „torpedować” samych siebie

• ukierunkowany nacisk na decydentów, aby podporządkowali się większości

• złudzenie jednomy ślno ści : złudzenie, Ŝe wszyscy są zgodni, wynikające z pomijania oponentów

• stra Ŝnicy jednomy ślno ści : członkowie grupy chronią przywódcę przed odmiennymi poglądami

podejmowanie błędnych decyzji

• niepełna analiza

alternatywnych poglądów

• lekcewaŜenie określania poziomu ryzyka dla preferowanych rozwiązań

• opieranie się na niepełnej informacji

• brak planu działania na wypadek niepowodzenia


Grupy umacniają początkowe skłonności swoich członków na skutek: czynników poznawczych : wszyscy członkowie grupy podają własne argumenty przemawiające za ich

stanowiskiem, dochodzi do gromadzenia się informacji � czynników motywacyjnych : gdy ludzie dyskutują w grupie, określają najpierw stanowisko innych na

dany temat; w celu zdobycia sympatii innych wiele osób przyjmuje stanowisko ogólnie podzielane, lecz bardziej skrajne (dzięki temu szanuje wartości grupy, a jednocześnie prezentuje się w pozytywnym świetle)

Teoria warto ści kształtowanej kulturowo : jedne kultury bardziej cenią ryzyko (np. USA), inne ostroŜność

(kraje afrykańskie); gdy dochodzi do grupowych dyskusji, wzmacniają one to wszystko, co jest wzmacniane przez wartości kulturowe w danym społeczeństwie.

2. Interakcje w grupie: konflikt i współpraca

Nie zawsze członkowie grupy mają wspólny cel; moŜliwość konfliktu interpersonalnego pojawia się wtedy, gdy dwie lub więcej osób wchodzi ze sobą w interakcję; cele i potrzeby jednostek są często sprzeczne z celami i potrzebami współobywateli.

konflikt intrapersonalny : napięcie jednostki wywołane dąŜeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów konflikt interpersonalny : napięcie między dwiema lub więcej osobami albo grupami, które mają sprzeczne

cele

konflikt o sumie zerowej : konflikt, w którym wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony (jak w zawodach lekkoatletycznych); w codziennym Ŝyciu konflikty o sumie zerowej są stosunkowo rzadkie

konflikt motywów mieszanych : konflikt, w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka moŜe zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem (czyli ludzie mogą współpracować, maksymalizując zyski dla obu stron, lub rywalizować, osiągając zysk dla siebie); tego typu konflikty występują częściej i są ciekawsze do badań

„Dylemat wi ęźnia” : sytuacja klasycznego konfliktu motywów mieszanych – dwóch więźniów zostało

aresztowanych za napad, jednak policja nie ma dostatecznych dowodów, umieszcza ich w oddzielnych pomieszczeniach i proponują kaŜdemu zwolnienie za zeznania przeciwko partnerowi – konsekwencje:

WIĘZIEŃ 1 NIE ZEZNAJE WIĘZIEŃ 1 ZEZNAJE wyrok więźnia 2 wyrok więźnia 1 wyrok więźnia 2 wyrok więźnia 1 WIĘZIEŃ 2 NIE ZEZNAJE 3 lata 3 lata 30 lat zwolniony WIĘZIEŃ 2 ZEZNAJE zwolniony 30 lat 10 lat 10 lat

Gry na podobnej zasadzie wykorzystywane były w wielu badaniach, np.

STUDENT 1 WYBIERA OPCJĘ X STUDENT 1 WYBIERA OPCJĘ Y punkty studenta2 punkty studenta1 punkty studenta2 punkty studenta1 STUDENT 2 WYBIERA OPCJĘ X +3 +3 -6 +6 STUDENT 2 WYBIERA OPCJĘ Y +6 -6 -1 -1

Zwykle na początku wszyscy niezaleŜnie wybierają Y – i tracą oboje �; a potem większość decyduje się na X i oboje zyskują ☺.

Od czego to zaleŜy?:

• natura twoja i przeciwnika : - w pewnych warunkach ludzie są bardziej skłonni do współdziałania (np. grając z przyjacielem);

mają tu teŜ znaczenie czynniki kulturowe (np. w krajach azjatyckich chętniej współdziałają) i zmienność wewnątrzkulturowa

- nawet gdy jedna osoba jest chętna do współpracy, druga moŜe zmuszać partnera do rywalizacji – jeśli ciągle wybiera Y, partner musi się bronić i teŜ zaczyna wybierać Y; konsekwencją jest tendencja do przeceniania przez osobę rywalizującą liczby ludzi o podobnym jak ona nastawieniu (dostrzegając rywalizacyjne reakcje na swoje rywalizacyjne działania dochodzi do wniosku, Ŝe świat jest jak dŜungla ☺)

• strategia co ś za coś: oznacza zachęcanie do współdziałania najpierw przez stosowanie zachowań kooperacyjnych, a potem przez powtarzanie działań przeciwnika, które podjął on bezpośrednio przed nami – czyli: najpierw wybieramy iXy, Ŝeby upewnić go o współdziałaniu, a potem (coby nie pomyślał Ŝe nas moŜe wykorzystywać) powtarzamy jego zagrania: jak on Y, to my Y, jak on X, to my X ☺.


• rywalizuj ące osoby lub grupy : ludzie chętniej współdziałają grając przeciwko jednostce niŜ przeciwko grupie – jesteśmy bardziej skłonni uznać, Ŝe moŜemy zaufać jednostce, i Ŝe większość grup jest wrogo nastawiona (co się moŜe sprawdzać – w wyniku deindywiduacji ludzie w grupie są bardziej agresywni)

Stosowanie gró źb i skutki komunikowania si ę

W „dylemacie więźnia” brak jest moŜliwości komunikowania się z przeciwnikiem, co odróŜnia tą sytuację od realnego Ŝycia. Wiele osób w przypadku konfliktu ucieka się do stosowania gróźb. W badaniach Deutscha i Kraussa wykazano, Ŝe groźby są skutecznym środkiem zaŜegnywania konfliktów.

� Deutsch, Krauss (1960, 1962): dwie osoby grają w grę, w której są szefami firma transportowych A i B, mają dostarczyć towary do miejsca przeznaczenia - otrzymują 60 centów za kaŜdy przewóz, ale odejmuje się po cencie za kaŜdą sekundę jazdy; najkrótsza droga to jednopasmówka, po której jednorazowo moŜe jechać jedna cięŜarówka; druga droga była dłuŜsza; wynik: większość badanych wypracowywała rozwiązanie, polegające na tym, Ŝe cięŜarówki na zmianę czekały aŜ druga przejedzie. W drugiej wersji badania grający mieli do dyspozycji szlabany, którymi mogła zagrodzić drogę drugiej firmie; co ciekawe, gdy tylko jedna strona dysponowała szlabanem, obie firmy traciły więcej, niŜ gdy szlabanu nie było (A miała szlaban, ale B często protestowała, parkując na jednopasmówce, więc obie strony traciły czas). W kolejnej wersji osoby miały do dyspozycji CB-radio; w jednej grupie mogły rozmawiać kiedy chciały, w drugiej miały taki obowiązek; w grupie pierwszej nie dało to wielkich efektów (porozumiewali się tylko w pięciu przypadkach na 20 przejazdów); w drugiej grupie wymuszone porozumiewanie równieŜ nie doprowadziło do współpracy, jedynie trochę zmniejszyły się straty w warunkach jednostronnej groźby - problem polegał na tym, Ŝe porozumiewanie takie nie było wiarygodne - badani przekazywali sobie pogróŜki i okazywali nieufność. W ostatnim wariancie gry rozgrywka została poprzedzona informacją o tym, jak naleŜy rozmawiać by osiągnąć rozwiązanie korzystne dla obu stron - w tych warunkach rozmowa wzbudzała wzajemne zaufanie zamiast rywalizacji.

Negocjacje i przetarg

W powyŜszych grach ludzie mieli ograniczone moŜliwości wyboru; w codziennym Ŝyciu wygląda to inaczej. Ludzie rozwiązują konflikty w warunkach duŜej swobody, ale szczególnie waŜna jest moŜliwość komunikowania się obu stron.

Negocjacje - forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwiązany pod warunkiem, Ŝe obie strony osiągną zgodę.

Strategie negocjacyjne:

• poszukiwanie rozwi ązań integruj ących : rozwiązanie konfliktu z korzyścią dla obu stron - chcąc je

osiągnąć, naleŜy ustalić, które sprawy są najwaŜniejsze dla kaŜdej ze stron � Thompson (1991): pary studentów grały role sprzedawców i nabywców, którzy negocjowali cenę, wielkość

odsetek od kredytu, warunki gwarancji i termin dostawy auta; większość wybierała rozwiązanie kompromisowe w kaŜdym z tych zagadnień, co nie było optymalne (bo dla klienta najwaŜniejszy był okres gwarancji, a dla sprzedawcy waŜniejsze były odsetki od kredytu; kilku uczestników doszło do rozwiązania optymalnego, ale dopiero po wyraźnej podpowiedzi, Ŝe naleŜy się skupić na rozpoznaniu preferencji partnera.

• określanie skali ust ępstw : jednym z najlepszych sposobów zachęcenia przeciwnika do współdziałania

jest strategia „coś za coś”; podobną strategią jest odwoływanie się do zasady wzajemności; w oficjalnych negocjacjach stosuje się specjalną procedurę:

GRIT: stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obni Ŝenia napi ęcia - strategii ograniczania konfliktu w sytuacjach codziennego Ŝycia, w których:

1) informujesz o swojej chęci do współpracy 2) współpracujesz 3) odwzajemniasz kaŜde kooperacyjne działanie, ale 4) jesli twój oponent działa agresywnie, odpowiadasz mu tym samym

• uwzgl ędnianie mo Ŝliwo ści mediacji lub arbitra Ŝu: gdy dochodzi do zablokowania porozumienia, warto

skorzystać z udziału trzeciej strony;

mediacja : wyraŜanie zgody na udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu zaistniałego konfliktu; działanie mediatorów polega na skłanianiu jednej lub obu stron do ograniczenia Ŝądań oraz na określeniu warunków, w których partnerzy będą omawiali istniejące nieporozumienia.

arbitra Ŝ: sposób rozwiązywania konfliktów polegający na tym, Ŝe trzecia strona narzuca rozwiązanie konfliktu skłóconym partnerom; w kulturach indywidualistycznych jest to preferowany sposób rozwiązywania konfliktów, w kulturach kolektywistycznych preferowane są np. mediacja i przetarg


R.10. ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA : OD PIERWSZEGO WRAśENIA DO ZWIĄZKÓW UCZUCIOWYCH Determinanty Atrakcyjno ści Interpersonalnej

1) cechy sytuacji (pokrewieństwo, powtarzająca się ekspozycja) 2) cechy indywidualne (fizyczna atrakcyjność, podobieństwo, uzupełnianie się) 3) elementy zachowania (nagradzanie, komunikowanie sympatii) 4) oraz te, co wi ąŜą w/w

[Przypadek Hildy Vogel (spadającej do windy) i Nathana Serlina] I. GŁÓWNI PROTOPLAŚCI ATRAKCYJNO ŚCI

Lubimy tych którzy:

a) wierzenia i zainteresowania mają podobne do naszych b) mają podobne zdolności, umiejętności, kompetencje c) posiadają miłe i poŜądane cechy (lojalność, rozsądek, uczciwość i uprzejmość d) teŜ nas lubią

1. Osoba z s ąsiedztwa: efekt cz ęsto ści kontaktów

Determinanty zjawiska wzajemnej atrakcyjności – blisko ść

Efekt cz ęsto ści kontaktów: im częściej widzimy i kontaktujemy się z drugą osobą, tym większe prawdopodobieństwo, Ŝe zostanie on naszym przyjacielem.(ujawnia się nawet na najniŜszym poziomie)

[Eksperyment. Mady Segal – usadzenie w klasie i przyznanie miejsc w akademiku w porządku alfabetycznym (przypadkowość). Wskazanie kogo się najbardziej lubi � tych najbliŜej np. Larson & Lee.

Efekt czystej ekspozycji: im częściej jesteśmy wystawieni na ekspozycję bodźca, tym bardziej jesteśmy skłonni ten bodziec polubić (np. mieszkamy w miejscu, w którym często zjawia się wiele osób). [Eksperyment Zajonca: im częściej była pokazywana fotografia danej osoby, tym bardziej była lubiana] [Eksperyment z fotografią nas w lustrze i zwykłym portretem. Podobamy się sobie bardziej na „lustrzanym” zdjęciu � siebie oglądamy w lustrze. Przyjaciele wybierają zwykły portret � tak nas widzą].

2. Wpływ atrakcyjno ści fizycznej na to, czy kogo ś lubimy

„Tylko powierzchowni ludzie nie oceniają po wyglądzie” – Oscar Wilde.

a) ZałoŜenia przyjmowane w stosunku do ludzi atrakcyjnych Funkcjonowanie stereotypu - „piękne jest dobre” (K. Dion, E. Berscheid – w powszechnej świadomości to co piękne kojarzone jest z innymi pozytywnymi cechami.

b) Kulturowe standardy pi ękna. Dotyczy to głównie dzieci, które są głównymi odbiorcami Disneya i lalek Barbie. Eksperyment Dion i Berscheid: badania dzieci w przedszkolu (takŜe zdanie studentów na temat atrakcyjności dzieci w przedszkolu)– są wraŜliwe na atrakcyjność fizyczną rówieśników. Atrakcyjność fizyczna ma duŜy wpływ na popularność. [MoŜe to wynikać z naśladownictwa dorosłych, kt. teŜ faworyzują pięknych]

c) Samospełniaj ące si ę proroctwo (irytująca konsekwencja stereotypu opartego na fizycznej atrakcyjności to moŜliwość pojawienia się s.p.) Jak bardzo lubimy innych decyduje o tym, jak bardzo wydają się oni nam atrakcyjni. Samospełniaj ące si ę proroctwo � sposób w jaki traktujemy ludzi wpływa na ich zachowanie i na to co myślą o sobie. I vice versa – to jak bardzo lubimy innych, wpływa na ich pojęcie atrakcyjności u siebie. Im bardziej kogoś lubimy, tym przyjemniejszy wydaje nam się jego wygląd. [Eksperyment - nauczyciel „ciepły” traktowany jako bardziej atrakcyjny fizycznie od nauczyciela „zimnego”]

3. Podobie ństwo: swój ci ągnie do swego Podobie ństwo (postaw, przekonań, wartości, itp.) – jak my sami jesteśmy podobni do drugiej osoby. Dlaczego podobieństwo jest waŜne dla zjawiska atrakcyjności interpersonalnej? poniewaŜ:

ludzie podobni dostarczają społecznego wsparcia dla naszych własnych cech i wierzeń (potwierdzają nasze przekonania)

myślimy negatywnie o tych, którzy nie zgadzają się z nami w waŜnych kwestiach (prowadzi do repulsji).


4. Dopełnianie: czy Ŝ przeciwie ństwa si ę nie przyci ągają? np. - osoba uległa moŜe być atrakcyjna dla tych, którzy lubią wychowywać innych, - gaduła atrakcyjna dla osoby małomównej - nieśmiała dla otwartej [usw...] [trzeba zrobić rozróŜnienie na podobieństwo kogo czego; podobieństwo poglądów, opinii, zainteresowań, ale róŜnice charakterów – np. introwertyk, ekstrawertyk ...]

5. Obsypywanie pochwałami Ingracjacja - stosowanie strategii (np. udzielanie pochwał, pozytywne wsparcie) w celu manipulowania

innymi czy zdobywania ich sympatii. Obsypywanie pochwałami � skuteczne do momentu wyczucia przez nas ewentualnej podstępnej metody

manipulacyjnej (wg. tłumacza – „maślenia komuś”☺)� ingracjacji, lub nieszczere, nieuzasadnione. Sądzimy, Ŝe osoby wykrywające nasze wady są bardziej inteligentne, od chwalących nas.

6. Lubi ć i być lubianym „Śmiej się, a świat będzie się śmiał do ciebie” Konsekwencje zmian w czyje ś sympatii do nas: efekt zysku –straty

Efekt zysku i straty � tym bardziej lubimy daną osobę, im więcej wysiłku musieliśmy włoŜy w zmianę jej pierwotnej opinii o nas (anfang – nie lubiani, dann lubiani), natomiast tym mniej lubimy daną osobę, im więcej jej pierwotnej sympatii straciliśmy (na początku nas lubiła, a teraz nie).

7. Teorie atrakcyjno ści interpersonalnej: wymiana społeczna i równo ść (Thibaut & Kelley) a) teoria wymiany społecznej – to, co ludzie sądzą o swoim związku z inną osobą, zaleŜy od tego, jak

spostrzegają nagrody, które daje im ten związek, koszty, na jakie się naraŜają, na jaki – ich zdaniem - związek zasługują i jakie jest –ich zdaniem- prawdopodobieństwo nawiązania lepszych stosunków z kimś innym.

Nagrody- pozytywne aspekty związku, czynią go wartościowy i wzmacniającym. Są to cechy indywidualne partnera, konkretne zachowania, jak i nasze umiejętności osiągania zewnętrznych korzyści dzięki znajomości zalet partnera (dostęp do pieniędzy, status, działalność, grono przyjaciół)

Koszty – konieczność znoszenia draŜniących nawyków, wady drugiej osoby Efekt związku – rachunek nagród i kosztów [wynik ujemny – związek w słabej kondycji �] Poziom odniesienia (T. K.) bilans (wyraŜony w terminach kosztów i nagród), jakiego oczekujemy

od danego związku. Tzw. Poprzeczka ☺ Porównawczy poziom odniesienia – bilans (wyraŜony w terminach kosztów i nagród), jakiego

oczekujemy od danego związku w porównaniu z innym, moŜliwym związkiem

b) Teoria równo ści – przyjmuje się, Ŝe ludzie czują się najszczęśliwsi w związkach, w których zarówno koszty jak i zyski będące udziałem, jednej ze stron są w przybliŜeniu takie same jak koszty i zyski przypadające drugiej stronie.

II. ZWIĄZKI UCZUCIOWE

a) miło ść braterska – uczucie zaangaŜowania, bliskości w stosunku do drugiej osoby, któremu nie towarzyszy namiętność ani pobudzenie fizyczne.

b) Miło ść erotyczna – intensywna tęsknota za drugą osobą, której towarzyszy fizjologiczne pobudzenie (bicie serca usw...). Gdy wszystko przebiega dobrze (II. Strona teŜ nas kocha) – czujemy spełnienie, ekstazę. Gdy miłość nieodwzajemniona – smutek, rozpacz.

Trójczynnikowa koncepcja miło ści (Robert Sternberg `86; `88) - z godnie z nią miłość to stan składający się z trzech podstawowych elementów:

I uczucie bliskości – to uczucie związku z drugą osobą II namiętność – najbardziej gorący czynnik, wyraŜa się stopniem pobudzenia wobec partnera (takŜe

pobudzenie seksualne) III zaangaŜowanie – definiowane na poziomie decyzji krótkoterminowej (znaczy, Ŝe kochamy partnera) i

długoterminowej (chcemy podtrzymać tę miłość i wierność)


III. PRZYCZYNY MIŁOŚCI

1) Wymiana społeczna w zwi ązkach długotrwałych. Nagrody są zawsze waŜne dla wyniku końcowego, koszty zaś odgrywają coraz większą rolę wraz z upływem czasu. Inwestycyjny model zwi ązku (Rusbult) – (inwestycja) to co ludzie wnoszą w dany związek, zaleŜy od

satysfakcji, jaką im daje; satysfakcji definiowanej w kategoriach nagród, kosztów, a takŜe poziomu odniesienia i porównawczego poziomu odniesienia oraz inwestycji, które stracą, gdy się z tego związku wycofają. - inwestycje – dobra materialne (środki, własność np. dom.), niematerialne ( dobro emocjonalne

naszych dzieci, poczucie integralności) (im więcej inwestujemy w związek, tym mniej jest prawdopodobne, Ŝe go opuścimy, mimo, Ŝe nas nie satysfakcjonuje, a inne związki wydają się być bardziej satysfakcjonujące).

Nagrody - Koszty Zadowolenie ze związku - Poziom odniesienia Porównawczy poziom odniesienia ZaangaŜowanie w związek Poziom inwestycji wnoszonych w dany związek

ryc. 1 inwestycyjny model zaangaŜowania

Związki krótkotrwałe – relacje wymiany, w których ludzie przywiązują duŜą wagę do równego rozkładania się zysków i kosztów:

a) oczekujemy natychmiastowej zapłaty za nasze usługi b) czujemy się zawstydzeni, jeŜeli grzeczność z naszej strony nie spotka się z grzecznością partnera c) rejestrujemy dokładnie co kto wnosi d) to, Ŝe moŜemy pomóc drugiej osobie nie ma wpływu na nasz nastrój

Związki długotrwałe – relacje darowizny, koncentracja na pomaganiu partnerowi (tu odwrotnie do krótkotrwałych zw.)

2) Równo ść: czy zawsze musi by ć „co ś za coś”? Relacje wymiany - relacje interpersonalne oparte na potrzebie równości (tj. na potrzebie wyrównania

stosunku kosztów do zysków), tyczy się związków(osób), które poznały się niedawno. Relacje darowizny - związki, w których ludzie troszczą się przede wszystkim o zaspokojenie potrzeb

drugiej osoby. (np. rodzicielstwo) Lidzie róŜnią się pod względem stopnia realizacji zasady równości.

3) Atrakcyjno ść fizyczna a zwi ązki długotrwałe Liczy się, czy atrakcyjność osoby , z którą się spotykamy, dorównuje naszej atrakcyjności.

4) Style przywi ązywania si ę a związki uczuciowe

Styl przywi ązywania si ę – oczekiwania, jakie ludzie formują co do kontaktów z innymi osobami; oczekiwania te wynikają z rodzaju więzi między ich pierwszymi opiekunami a nimi jako niemowlętami

Trzy typy relacji pomi ędzy niemowl ętami i ich matkami (style przywi ązywania)

a) oparty jest na poczuciu bezpiecze ństwa – jego cechą charakterystyczną jest zaufanie, brak lęku przed odrzuceniem i świadomość, Ŝe jest się wartościową i lubianą osobą.

b) oparty jest na unikaniu – cechą charakterystyczną jest tłumienie potrzeby nawiązania intymnych kontaktów z tą osobą, poniewaŜ , poniewaŜ realizacja tej potrzeby zakończyła się niepowodzeniem; ludzie dla których charakterystyczny jest ten styl, z trudnością nawiązują bliskie kontakty z innymi. (posiadają opiekunów niedostępnych, zdystansowanych)

c) Lękowo – ambiwalentny – cechą charakterystyczną jest niepokój wynikający z niepewności, czy druga osoba odpowie na potrzebę nawiązania intymnego kontaktu; rezultatem jest wyŜszy niŜ przeciętnie poziom lęku. (Mają najczęściej opiekunów niekonsekwentnych i apodyktycznych).


5) Kłopoty w raju a) Uczucie zazdro ści w bliskich zwi ązkach uczuciowych

- Związek między zazdrością a samooceną nie jest tak wielki jak przypuszczano, - stwierdza się, Ŝe ludzie skłonni do zazdrości wtedy, gdy czują się zagroŜeni w obszarach szczególnie

waŜnych dla ich dobrej samooceny, w waŜnej dla nas dziedzinie.(np. chcemy bardzo dostać się na psychologię, a dostaje się nasz kolega)

b) Zerwanie: rozstanie jest zawsze trudne

Cztery etapy odchodzenia od drugiej osoby

1) faza interpersonalna – myślimy, jak bardzo niesatysfakcjonujący jest dla nas ten związek 2) faza diady – dyskutowanie na temat rozstania z partnerem 3) faza społeczna – przekazywanie informacji innym na temat rozstania z partnerem 4) raz jeszcze faza interpersonalna – fakt rozstania zostaje przyjęty do wiadomości i podejmujemy

próbę sformułowania własnej oceny tego, co się stało

RozróŜnienie na osoby: Rozstające się - osoby z wysokim poczuciem odpowiedzialności Porzucające - udział ich w tej decyzji był znaczący Porzuconych - osoby z niskim poczuciem odpowiedzialności

R.11. ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE : DLACZEGO LUDZIE POMAGAJ Ą INNYM Zach. prospołeczne – kaŜde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie GENEZA ZACH. PROSPOŁECZNYCH: ♦ socjobiologia: instynkty i geny (E.O.Wilson, R.Dawkins)

socjobiol. – perspektywa, w ramach której zjawiska społ. tłumaczy się stosując prawa t.ewolucji dobór krewniaczy (Hamilton) – zach. jednostki mające na celu ochronę Ŝycia krewnych są

utrwalana poprzez mechanizm naturalnej selekcji # badanie � Greenberg:

Pszczoły wypuszczone w pobliŜu obcego im ula próbowały się do niego dostać => zostały wpuszczone tylko te bardziej spokrewnione z mieszkankami tegoŜ ula.

norma wzajemno ści – załoŜenie, Ŝe inni będą nas traktować w ten sam sposób, w jaki my ich

traktujemy (ktoś, komu pomagamy moŜe kiedyś pomóc nam) � norma ta takŜe została uwarunkowana genetycznie jako ułatwiająca przetrwanie

♦ wymiana społeczna: zyski i koszty zwi ązane z pomaganiem

t. wymiany społ. – wyjaśnia relacje społ. zasadą maksymalizacji zysków i minimalizacji kosztów Zyski to np.:

- świadomość normy wzajemności (pomaganie jako inwestycja w przyszłość) - złagodzenie dyskomfortu związanego z przyglądania się cudzemu nieszczęściu (=> redukcja napięcia i

niepokoju) - zdobycie uznania i gratyfikacji - uświadomienie skuteczności własnego działania

Przykładowe koszty:

- strata czasu - bezpośrednie (lub pośrednie, odroczone) zagroŜenie dla własnego zdrowia/ Ŝycia - uzaleŜnienie drugiej osoby od nas

Teoria ta przeczy istnieniu altruizmu (kaŜdy dba tylko o własny interes) altruizm – kaŜde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem wł.

interesu (często związane z własnymi kosztami)


♦ empatia i altruizm: pomoc bezinteresowna empatia – zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny

sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji Hipoteza empatii-altruizmu – empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania do udzielenia

jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań.

� czy odczuwam nie => pomogę, gdy będzie to w mym interesie os. potrzebu- empatię? jąca pomocy tak => pomogę mimo wszystko INDYWIDUALNE PRZESŁANKI ZACH. PROSPOŁECZNYCH: • osobowo ść altruistyczna – osobowość, którą charakteryzuje tend. do udzielania pomocy innym

- moŜna ją „wyrobić” u dzieci (zachęty do pomagania, modelowanie, nagrody z umiarem) - ale: wysokie wyniki na skali altruizmu w testach osobowości nie gwarantują jeszcze, Ŝe będziemy

zawsze pomagać! (korel. między zach. altr. w odmiennych sytuacjach = 0,23)

• płeć: - uwarunk. kulturowe (♂: rycerskość, heroizm, ♀: opieka, wych., tworzenie trwałych zw.) - faceci częściej pomagają w sytuacjach ekstremalnych, kobitki – długotrwałe pomaganie

• samopoczucie: - „czujesz się dobrze, czynisz dobrze” – dlaczego?

- widzimy wtedy radosne strony Ŝycia (=> tend. do spostrzegania pozyt. cech u innych) - pomagając innym przedłuŜamy u siebie dobry nastrój (przypływ pozyt. uczuć) - dobry nastrój => większa koncentracja na sobie => dąŜenia, by zachowywać się zgodnie z

własnymi wartościami, ideałami

- „czujesz się źle, czynisz dobrze”: - poczucie winy zwiększa gotowość do pomocy innym (zbadano, Ŝe ludzie idący do kościoła częściej

pomagają bezpośrednio przed spowiedzią ☺) - hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnego (Cialdini) � ludzie angaŜują się w

pomoc dla innych, aby pozbyć się uczucia smutku i przygnębienia (teoria wymiany społ. � przez pomoc innym pomagamy sobie) wady tej hipotezy – bierze ona pod uwagę tylko natychmiastowe zyski z pomagania

- „pomaganiu towarzyszy altruistyczna aura mająca zdolność rozwiewania wszelkich smutków” /Aronson/

- smutek prowadzi do zwiększenia pomagania tylko wtedy, gdy nie dostaliśmy wcześniej jakiejś innej nagrody poprawiającej nastrój

SYTUACYJNE DETERMINANTY PROSPOŁ. ZACHOWANIA: • miejsce zamieszkania:

- ile osób pomaga krwawiącemu męŜczyźnie: - na wsi/ w małym miasteczku: 50% (ludzie wyrastają tu w przekonaniu, Ŝe warto pomagać,

atmosfera przyjaźni, ufności, altruizmu) - w duŜym mieście: tylko 15% (anonimowość, nieufność wobec obcych, zainteresowanie

wyłącznie swoimi sprawami) - hipot. przeładowania urbanistycznego – ludzie broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich

dostarcza miejskie Ŝycie, zamykają się w sobie i unikają kontaktów z innymi ludźmi - większy wpływ ma specyfika miasta niŜ cechy osobowościowe (a więc lepiej zranić się na wsi w

obecności mieszczucha niŜ w Tokyo przy wieśniaku ☺)

• liczba świadków: - efekt widza – im więcej jest świadków nagłego wypadku, tym mniejsza szansa, Ŝe

którykolwiek z nich podejmie interwencję


# badanie � Darley, Latane (1968): Badani byli świadkami ataku padaczki – mierzono czas udzielenia pomocy choremu przez badanych (którzy byli przekonani, Ŝe są jedynymi świadkami wypadku/ Ŝe jest jeszcze inny świadek/ Ŝe jest ich jeszcze czterech) => im tych świadków było w ich przekonaniu więcej, tym mniejsza była ich gotowość do interwencji Schemat procesów prowadz ących do podj ęcia interwencji przez przygodnego świadka: 1 2 3 4 5 interwencja

R

oztargnienie, pośpiech

(zdarzenie nie dostrzeŜone)

Kum

ulacja ignorancji

(zinterpretowanie zdarzenia jako

nie stanowiącego w

ypadku)

Rozprosz. odpow

iedzialności

(nieprzyjęcie osobistej odpowi.)

Brak w

iedzy, kompetencji

(niem

oŜno

ść zaoferowania

właściw

ej pomocy)

Zagro

Ŝenie dla Ja, zobowiązania

prawne, zakłopotanie

(zbyt wysokie koszty pom

ocy)

brak interwencji, nieudzielenie pomocy

/ Latane, Darley/

- nieprzekroczenie któregokolwiek z tych stopni => zablokowanie dalszego postępu => brak interwencji ad.(1): # badanie � Darley, Batson (1973): Badanie dotyczyło studentów seminarium duchownego – mieli oni przejść do drugiego budynku, gdzie mieli wygłosić krótkiego spicza. Niektórych pośpieszano (rzekomo spotkanie juŜ się zaczęło), a innym mówiono, Ŝe mają jeszcze kupę czasu. W przejściu siedział jęczący pomocnik eksperymentatora. Ilu się zatrzymało, Ŝeby mu pomóc? � 63% nieśpieszących się � 10% śpieszących się (wielu nawet go nie dostrzegło) Co dalej – badani byli mierzeni pod względem stopnia religijności => religijność nie wpłynęła na większą gotowość do zatrzymania się. Nawet temat przemówienia nie wpłynął (czy badani mieli gadać o przyszłej pracy, czy o miłosiernym samarytaninie – nie miało to większego znaczenia) ad.(2): - chory czy pijany? – interpretacja zdarzenia wpływa na naszą gotowość do pomagania - źródło inf. stanowią inne osoby (� tzw. nieformalny wpływ społ. ) - kumulacja ignorancji – świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swą obojętność

interpretują zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające interwencji ad. (3): # badanie � Latany, Darley (1970): Dym wydobywający się z kratek wentylacyjnych do pomieszczenia, w którym byli badani: � gdy była tam 1 os. => interweniuje 75% � gdy były trzy osoby => interweniuje 38% => boimy się wyjścia na idiotów reagujących przesadnie na nieistotny bodziec - rozproszenie odpowiedzialno ści – wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się

poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków

nagły wypadek


PODSUMOWANIE � Pięć etapów wiodących do zaangaŜowania się ludzi w pomoc:

♦ dostrzeŜenie zdarzenia ♦ interpretacja zdarzenia jako nagłego wypadku ♦ przyjęcie odpowiedzialności za podjęcie działania ♦ wiedza, jak pomóc ♦ decyzja o interwencji

• charakterystyka ofiary:

- łatwiej pomagamy, gdy ofiara jest podobna do nas (T.Emswiller) - prawo doboru krewniaczego – niezbyt dobre wyjaśnienie - podobieństwo => sympatia => większa chęć pomocy

Konsekwencje udzielania pomocy:

- w pewnych okolicznościach pomoc moŜe mieć większe znaczenie nagradzające dla osoby udzielającej niŜ otrzymującej

- jeśli pomoc oferuje nam osoba podobna do nas, czujemy się bardziej upokorzeni (podkreślenie naszej niekompetencji)

- ludzie niechętnie niechętnie proszę o pomoc, gdyŜ wiąŜe się to z obniŜeniem samooceny, poczuciem nieadekwatności i zaleŜności

- sztuka pomagania polega więc na tym, aby robić to w sposób nie stwarzający zagroŜenia dla cudzej samooceny, zwłaszcza gdy osoba, której udzielamy pomocy, ma słabe poczucie kontroli nad swoimi działaniami.

Jeszcze jedna myśl na koniec: uświadomienie sobie przez nas barier hamujących pomoc zwiększa gotowość do pomagania! R.12. AGRESJA: DLACZEGO RANIMY INNYCH LUDZI

I. Czym jest agresja? Działanie agresywne – zachowanie, którego celem jest spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody

wroga – akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie

agresja instrumentalna – akt agresji słuŜący osiągnięciu innego celu poza zadaniem

bólu czy zranieniem

Czy agresja jest wrodzona czy wyuczona?

• T. Hobbes „Lewiatan”(1651) – człowiek z natury jest barbarzyńcą, hamują go tylko represje narzucone przez prawo

• J.J Rousseau (1762) – koncepcja „szlachetnego dzikusa”, ludzie są z natury łagodni, to cywilizacja tłumi tę naturę i wyzwala agresję

• Z. Freud (1930) - instynkt Ŝycia (eros ) i śmierci (tanatos );

Teoria hydrauliczna – nie ujawnione emocje ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspresji tłumionych emocji

Agresja – instynkt czy wpływ zachowania?

• J.P. Scott (1958) – jeśli organizm nie otrzymuje z zewnątrz bodźców de walki, nie będzie przejawiał zachowania agresywnego (czyli potrzeba walki nie ma charakteru wrodzonego, nie istnieje instynkt agresji)

• K. Lorenz (1966) – obserwacja zachowania pielęgnic rycerskich (agresywne rybki) – samce pielęgnic w warunkach naturalnych atakują tylko samce swojego gatunku, w eksperymencie usunięto z akwarium samce pielęgnic (agresja skierowana na samce innych gatunków) a później wszystkie samce (agresja skierowana na samice, co w przyrodzie się nie zdarza)


• R.Lore i L. Schultz (1993) – agresja ze względu na swoje przystosowawcze znaczenie została utrzymana i doskonalona w toku rozwoju; rozwojowi agresji towarzyszy doskonalenie mechanizmów hamujących jej ekspresję, gdy jest to korzystne dla organizmu

Na ekspresję agresji mają wpływ: � wrodzone popędy � opanowane sposoby kontroli zachowania � cechy sytuacji społecznej Wniosek: nie udowodniono jaka jest natura agresji (instynktowna czy wyuczona), ale na pewno nie jest wyłącznie reakcją wrodzoną, czynniki społeczne i sytuacyjne modyfikują jej nasilenie i sposób przejawiania.

II. Sytuacyjne uwarunkowanie agresji

• procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyny agres ji o ciało migdałowate sprawuje kontrolę nad zachowaniami agresywnymi o testosteron powoduje nasilenie agresji o alkohol obniŜa opory przed dokonywaniem czynów naruszających normy społeczne (w tym aktów

agresji)

• ból i niewygoda jako przyczyny agresji � eksperyment Berkowitza (1983, 1988) – studenci, których ręka była zanurzana w b. zimnej wodzie, okazywali nagłe

nasilenie wrogości w stosunku do osób znajdujących się w pobliŜu

� „zjawisko długiego, gorącego lata” – wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się częstotliwość występowania rozruchów ulicznych i aktów przemocy (Carlsmith, Andersen, 1979)

• sytuacje społeczne jako przyczyny agresji

o frustracja jako przyczyna agresji

teoria frustracji-agresji – przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych

czynniki zwiększające frustrację (a więc sprzyjające agresji): - dystans dzielący nas od upragnionego celu lub obiektu – im bliŜsi jesteśmy realizacji zamierzeń,

tym większa jest nasza frustracja przy napotkaniu przeszkody - niespodziewane lub (w naszym mniemaniu) niesłuszne pojawienie się czynników frustrujących

kiedy frustracja prowadzi do agresji? � kiedy wygląd i siła osoby, która ponosi odpowiedzialność za naszą frustrację oraz jej

potencjalna zdolność do rewanŜu jest niska � kiedy przyczyny frustracji są niezrozumiałe, kiedy nie zasłuŜyliśmy sobie na nią i ktoś celowo

się do niej przyczynił

Frustracja nie jest bezpośrednią konsekwencją deprywacji, lecz jest efektem deprywacji relatywnej. deprywacja relatywna – poczucie jednostki (albo grupy społecznej), Ŝe posiada mniej niŜ zasługuje lub mniej niŜ pozwolono jej oczekiwać, lub teŜ mniej niŜ posiadają ludzie do niej podobni.

o bezpo średnia prowokacja i odwet jako przyczyna agresji – pragnienie odwetu w momencie, gdy spotykamy się z agresywnym zachowaniem

- tylko prowokacja zamierzona prowadzi do odwetu, prowokacja przypadkowa natomiast do powstrzymania się przed rewanŜem

- odwet nie pojawi się, gdy znamy okoliczności łagodzące, wiemy, dlaczego ktoś nas prowokuje (pod warunkiem, Ŝe posiadamy tę wiedzę przed zaistnieniem krytycznego zdarzenia)

o obecno ść przedmiotów kojarzonych z agresj ą jako przyczyna agresji

bodziec wyzwalaj ący agresj ę – przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji

o teoria społecznego uczenia: na śladownictwo i agresja

teoria społecznego uczenia – uczenie się społecznych zachowań następuje poprzez obserwację i naśladownictwo innych ludzi;

� Seria eksperymentów Bandury (1961, 1963) - agresywna zabawa lalką Bobo - wykazały rolę społecznego uczenia się w wywoływaniu agresji;


III. Wpływ agresji ogl ądanej w środkach masowego przekazu

wpływ na dzieci

- oglądanie przemocy rzeczywiście wywołuje agresywne zachowania (Hearold, 1986) - największy wpływ wywiera na dzieci mające skłonność do okazywania agresji (Josephson, 1987) - większość dzieci, nawet nie przejawiających tendencji agresywnych, pod wpływem długotrwałego

kontaktu z aktami przemocy w telewizji, zaczyna wykazywać nasilone tendencje agresywne (Leyens i in., 1975; Parke i in., 1977);

wpływ na dorosłych oglądana w mediach przemoc wywiera wpływ na zachowanie się osób dorosłych:

- liczba morderstw wzrasta w tygodniu następującym po transmisji walk bokserów wagi cięŜkiej (Phillips, 1983)

znieczulający efekt oglądania przemocy w środkach masowego przekazu – powtarzający się kontakt z aktami agresji obniŜa naszą wraŜliwość na tego typu sytuacje Przyczyny nasilenia tendencji agresywnych w wyniku kontaktu z przemocą poprzez środki masowego przekazu: 1. Jeśli oni mogą to robić, ja teŜ mogę – osłabienie norm nakazuj ących kontrol ę agresywnych impulsów ; 2. Ach, więc tak to się robi! – dostarczenie pomysłów, jak ujawni ć własn ą agresj ę; 3. Myślę, Ŝe to, co czuję, to właśnie agresja – lepsze u świadamianie sobie własnej zło ści i szybsze

uruchomienie działa ń agresywnych; 4. Przyzwyczajenie się do przemocy, osłabienie przeraŜenia i wstrętu, zmniejszenie współczucia dla ofiary –

łatwiejsza akceptacja aktów przemocy;

IV. Przemoc, pornografia i akty agresji wobec kobie t

� pornografia nie prowadzi do zachowa ń agresywnych – ekspozycja materiału o treściach erotycznych nie powoduje liczby przestępstw seksualnych, aktów przemocy wobec kobiet i innych przejawów antyspołecznych zachowań, ale…

� pornografia + przemoc prowadzi do zachowa ń agresywnych – prezentacja brutalnej pornografii prowadzi do zwiększenia akceptacji przemocy seksualnej wobec kobiet i stanowi czynnik odpowiedzialny za agresywne zachowania w stosunku do nich.

V. Jak zmniejsza ć agresj ę Czy kara sprzyja hamowaniu zachowań agresywnych? � Eksperyment Aronsona i Carlsmitha przeprowadzony w przedszkolu (1963) – groźba surowej kary za ewentualny odwet

na rywalu nie zmniejszała znacząco pokusy rewanŜu. Natomiast groźba mniejszej kary, na tyle jednak przykrej, Ŝe czasowo powstrzymywała agresję, skłaniała dzieci do zweryfikowania własnej umiejętności panowania nad sobą i w ostateczności zmniejszała atrakcyjność działań odwetowych;

• groźba surowej kary nie zapobiega popełnianiu przestępstw; • kara o średnim stopniu dolegliwości, wymierzana jednak konsekwentnie, zapobiega dokonywaniu aktów

przemocy przez osoby dorosłe Katharsis – uwalnianie nagromadzonej energii poprzez wysiłek fizyczny, obserwację zachowań agresywnych innych ludzi lub dopuszczenie się czynu noszącego znamiona agresji; takie „wypuszczenie pary” ma obniŜyć prawdopodobieństwo wystąpienia podobnych działań w przyszłości (Freud, 1933; Dollard 1939); Aby pozbyć się agresji moŜna: a) uczestniczyć w fizycznych formach aktywności; b) przyglądać się innym ludziom biorących udział w grach z elementami rywalizacji; c) podejmować bezpośrednie działania agresywne. Okazuje się, Ŝe:

• zarówno uczestnictwo, jak i kibicowanie rywalizacji sportowej nasila agresywne zachowania • dokonanie czynu o znamionach agresji zwiększa skłonność do dokonywania podobnych czynów w

przyszłości Ponadto:

- werbalna agresja raz wyraŜona zwiększa prawdopodobieństwo podjęcia kolejnych ataków; - dopuszczenie się aktu otwartej agresji względem jakiejś osoby zmienia nasz stosunek wobec tej osoby

(uruchamiają się procesy poznawcze, których celem jest usprawiedliwienie wyrządzonej tej osobie krzywdy – deprecjonowanie ofiary, „zasłuŜył sobie na to”), co dodatkowo zwiększa szanse uŜycia w stosunku do niej przemocy;

- ekspresja agresji nie hamuje tendencji agresywnych, a nawet sprzyja ich wzrostowi;


VI. Jak radzi ć sobie z gniewem?

rozładowanie a samo świadomo ść

Doświadczanie uczucia gniewu nie musi wiązać się z przemocą. Wystarczy jasne zakomunikowanie otoczeniu, Ŝe jesteś zły i podanie przyczyn twojego złego samopoczucia. W przypadku doświadczania stresu emocjonalnego pomocne jest podzielnie się własnymi uczuciami z drugą osobą. Pennebaker – efekty pozytywne, jakie przynosi „zwierzenie się”, związane są nie tylko z wyładowaniem emocjonalnym, ale takŜe ze zdobywaniem samoświadomości i wglądu we własne procesy psychiczne.

przeprosiny jako sposób na rozładowanie gniewu – skutecznym sposobem przeciwdziałania reakcjom

agresywnym drugiej osoby jest podjęcie działań ukierunkowanych na likwidację jej złości i irytacji; modelowanie nieagresywnego zachowania trening umiej ętno ści komunikacyjnych strategii rozwi ązywania problemów – kształcenie ludzi w

zakresie konstruktywnego wyraŜania gniewu i krytycyzmu, negocjowania i poszukiwania kompromisu w przypadku zaistnienia konfliktów oraz wraŜliwości na potrzeby i pragnienia innych;

rozwijanie empatii

Jeśli nie znajdziemy sposobu dehumanizacji potencjalnej ofiary naszego ataku, to celowe zadanie jej bólu będzie sprawiało nam trudność (Feshbach i Feshbach, 1969, 1971, 1978 Dehumanizacja – proces polegający na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości. Dehumanizacja obniŜa opór przed dokonywaniem aktów agresji i sprawia, Ŝe raz podjęta agresja ułatwia następne zachowania tego typu i znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia

R.13. UPRZEDZENIA: PRZYCZYNY I LEKARSTWA

Wszelka przynaleŜność do jakiejkolwiek kategorii czyni nas ofiarami uprzedzeń. Są one niebezpieczne, bo mogą prowadzić do nienawiści. Bycie obiektem uprzedzeń zawsze prowadzi do obniŜenia samooceny, która jest zasadniczym składnikiem Ŝycia kaŜdego człowieka - kluczowym determinantem tego jak się zachowujemy i kim się stajemy. A obiekty uprzedzeń juŜ od najmłodszych lat spotykają się z sytuacjami obniŜającymi ich samoocenę. Obecnie uprzedzenia nie zanikają, ale staja się niej jawne, a czasem dają o sobie znać z b. duŜą siłą.

1. Zdefiniowanie uprzedze ń, stereotypizacji i dyskryminacji

Uprzedzenie jest postawą; składa się z komponentów: - afektywnego - reprezentuje zarówno typ emocji powiązany z postawą jak i nasycenie postawy - poznawczego - przekonania lub myśli tworzące postawę [czyli stereotyp] - behawioralnego – odnoszącego się do działań [ czyli dyskryminacja]

Uprzedzenie: komponent emocjonalny Uprzedzenie to wroga lub negatywna postawa dotycząca wyróŜniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynaleŜności do tej grupy. Termin uprzedzenie odnosi się do generalnej struktury potrzeby i jej afektywnego komponentu. Teoretycznie moŜe być pozytywne i negatywne, ale w psychologii społecznej termin ten oznacza postawę negatywną. Indywidualne cechy są pomijane lub niezauwaŜane. Stereotyp: komponent poznawczy Stereotyp to generalizacja odnosząca się do grupy w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom, niezaleŜnie od rzeczywistych róŜnic pomiędzy nimi. Są odporne na zmianę pod wpływem nowej informacji. ZaleŜne od kultury, duŜa role w przekazywaniu ich odgrywają środki masowego przekazu. Nie musi prowadzić do aktów działania - jest to raczej sposób na uroszczenie świata. [Allport i prawo najmniejszego wysiłku]. Kobiety generalnie spostrzegane jako mniej asertywne i bardziej poddające się socjalizacji niŜ faceci. Np. uwaŜa się Ŝe do osiągnięcia celu kobiety muszą włoŜyć więcej wysiłku = są mniej zdolne. Jest to tak silny stereotyp, Ŝe wierzy weń sama grupa naznaczana. Babki teŜ w to wierzą, faceci surowiej karani za niepowodzenia. Jesteśmy szczególnie czuli na niepowodzenia facetów i wyraźnie powściągliwi gdy powiedzie się kobiecie.


Dyskryminacja: komponent behawioralny Dyskryminacja to nieusprawiedliwione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkom danej grupy, wyłącznie dlatego iŜ do niej naleŜą.

2. Przyczyny uprzedze ń Socjobiologowie sugerują, Ŝe wszystkie organizmy mają tendencje do preferowania osobników podobnych genetycznie, oraz wyraŜania strachu i nienawiści wobec niepodobnych, nawet gdy te nie uczyniły im nic złego. Niemniej nie ma pewności czy są one wynikiem biologii czy kultury.

3. Sposób w jaki my ślimy: poznawanie społeczne

Jedno z wyjaśnień uprzedzeń mówi, Ŝe są one efektem ubocznym sposobu w jaki przetwarzamy i organizujemy informacje - czyli efektem ubocznym poznania społecznego [schematy, heurystyki...]

KATEGORYZACJA SPOŁECZNA: MY A ONI

Pierwszy krok w wykreowaniu uprzedzeń - podział na te dwie grupy - klasyfikując do grup nadajemy naszemu światu sens. grupa własna – grupa z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej członkiem grupa cudza – grupa z którą jednostka się nie identyfikuje

Stronniczo ść wobec grupy własnej – szczególnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi, których określamy jako część naszej własnej grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie innych tylko dlatego, Ŝe określiliśmy ich jako naleŜących do grupy obcej. Wg Tajfel podstawowym motywem takiego podziału jest samoocena- jednostki poszukują potwierdzenia swej samooceny przez identyfikowanie się ze specyficznymi grupami społecznymi.

Grupy minimalne – nic nie znaczące grupy utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów: jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej. Nawet gdy powody zróŜnicowania są minimalne to będąc członkiem grupy własnej, próbujesz pokonać członków grupy cudzej – bo to słuŜy budowaniu u ciebie samooceny.

Jednorodno ść grupy obcej – spostrzeganie tych, którzy naleŜą do grupy obcej jako bardziej do siebie podobnych [jednorodnych] niŜ w rzeczywistości, a zarazem bardziej do siebie podobnych niŜ członkowie grupy własnej. BŁĄD LOGICZNY:

Skąd bierze się tak duŜa odporność na uprzedzenia? 1. emocjonalny składnik postaw - a logiczne argumenty przeciwstawione emocjom nie są zbyt skuteczne. Stąd

biorą się błędy w logicznym rozumowaniu- zniekształcenia oczywistych faktów obalających uprzedzenia, albo ich ignorowanie ich.

2. poznawczy komponent postawy narzuca sposób w jaki przetwarzamy istotną informacje o obiektach tych postaw - nie mamy moŜliwości obiektywnego określania zdarzeń, bo informacjom zgodnym z wyobraŜeniami poświęcamy więcej uwagi, częściej je powtarzamy = dokładniej zapamiętujemy → jest to przetwarzanie schematyczne. Jakiekolwiek zachowanie zgodne z naszym stereotypem utrwala ten stereotyp i tak staje on się względnie niepodatny na zmiany.

AKTYWIZACJA STEREOTYPÓW:

Stereotypy odzwierciedlają przekonania kulturowe. � Pyszczyński, Greenberg - debata białego i czarnego człowieka – raz wyraźnie wygrywał jeden, raz drugi; obserwatorzy

mieli oceniać umiejętności przegranego: 1. po rasistowskim komentarzu podstawionego obserwatora 2. po neutralnym komentarzu obserwatora, 3. bez komentarzy; w pierwszej grupie umiejętności czarnego zostały ocenione duŜo gorzej; wniosek: komentarz aktywizujący stereotyp sprawia Ŝe ulegamy stereotypowi.

Devine – badania dot. procesu przetwarzanie informacji – wyróŜniła w nim 2 etapy:

1. Automatyczne przetwarzanie informacji Etap dostarczania informacji = tutaj stereotypu. Jest prostą reakcją na bodziec, automatycznie uruchamia treści związane ze stereotypem u kaŜdego. Nie mamy nad nim kontroli, znając jakieś stereotypy, a nie będąc osobą uprzedzoną i tak ulegamy automatycznemu procesowi stereotypizacji.

2. Kontrolowane przetwarzanie informacji Etap świadomego popierania lub odrzucania stereotypowych informacji. Proces kontrolowany - mamy wpływ i moŜemy stłumić lub pominąć stereotypy. Zwykle etap ten nie pojawia się gdy jesteśmy zmęczeni, zaabsorbowani, przygnębieni, roztargnieni lub nie przywiązujemy większej wagi do tych informacji. Wówczas reagujemy automatycznie


KORELACJA POZORNA:

Tendencja do spostrzegania związków lub korelacji pomiędzy zdarzeniami, które nie są powiązane. Mają one tendencje do pojawiania się gdy zdarzenia lub ludzie wyróŜniają się szczególną cechą, a potem odnosimy te współzaleŜność do wszystkich członków konkretnej grupy a potem bardziej wyraziście spostrzegamy informacje potwierdzające naszą tezę.

ZMIENIANIE STEREOTYPOWYCH PRZEKONAŃ

Webber i Crocker - trzy modele umoŜliwiające zmianę stereotypowych przekonań:

� Model buchalteryjny – informacja niezgodna ze stereotypem prowadząca do przekształcenia tego stereotypu- kaŜdy fragment informacji zaprzeczającej zmienia ten stereotyp.

� Model przkształceniowy – informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do radykalnej zmiany stereotypu. Radykalna zmiana pod wpływem silnej, wyrazistej informacji.

Model wykształcenia stereotypu ni Ŝszego rz ędu : informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do stworzenia stereotypu niŜszego rzędu, w celu przyswojenia tej informacji, bez konieczności zmieniania początkowego stereotypu.

Z tych trzech typów nie działa model przekształceniowy - bo informacja sprzeczna zostaje spostrzegana jako wyjątek potwierdzający regułę. Gdy informacja niezgodna dotyczy wielu jednostek, to stereotyp zmienia się buchalteryjnie = stopniowo, a gdy dotyczy tylko kilku jednostek, to formułujemy stereotyp niŜszego rzędu. Wszyscy stereotypizujemy innych, a osoby emocjonalnie podchodzące do uprzedzeń są duŜo bardziej odporne na zmiany swych przekonań niŜ inne bo mocniej angaŜują się w to osobiście.

3. Sposób w jaki przypisujemy znaczenie: tendencyjn ość atrybucji Procesy atrybucji – za ich pomocą wyjaśniamy sens ludzkiego zachowania, tworzymy je teŜ by wyjaśnić sens zachowania całych grup ludzi.

WYJAŚNIENIA ODWOŁUJĄCE SIĘ DO DYSPOZYCJI I SYTUACJI. Podstawowy błąd atrybucji- pomniejszanie wagi czynników sytuacyjnych = atrybucja z dyspozycji. Stereotypy są atrybucjami z dyspozycji. Krańcowy bł ąd atrybucji (Pettigrew) – skłonność do czynienia atrybucji z dyspozycji w odniesieniu do całej grupy ludzi. Te atrybucje łatwo zaobserwować w działaniu. Gdy ludzi zachowują się w sposób odpowiadający naszym stereotypom, mamy skłonność do pomijania informacji dostarczającej przesłanek do wnioskowania o przyczynach takiego a nie innego zachowania. [ pomijamy sytuacje lub okoliczności Ŝyciowe.]

OCZEKIWANIE I ZNIEKSZTAŁCENIA. Gdy osoba zachowuje się przy nas w sposób nieoczekiwany i niestereotypowy dokonujemy atrybucji z sytuacji w odniesieniu do takiego wyjątku, np. ona zazwyczaj jest inna, ale teraz tego nie widać.

OBWINIANIE OFIARY: (atrybucje z dyspozycji ofiary) Skłonność do obwiniania ludzi [ dokonywania atrybucji z dyspozycji] za to, Ŝe stają się ofiarami, a motywowana głównie przez pragnienie wiary w to, Ŝe świat jest sprawiedliwy. Większość z nas w konfrontacji z niesprawiedliwą i trudną do wytłumaczenia sytuacją znajduje sposób by obwinić ofiarę. Silniejsze u ludzi którzy silnie wierzą w sprawiedliwy świat, jest mechanizmem obrony przed strachem, Ŝe nas mogłoby spotkać coś podobnego - my czujemy się bezpiecznie, bo zachowalibyśmy większa ostroŜność.

SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWA: Nasze zachowanie prowokuje zachowanie innych, które potwierdza uprzedzenia.

4. Sposób, w jaki rozmieszczamy zasoby: teoria rzec zywistego konfliktu. Jednym z najbardziej oczywistych źródeł uprzedzeń jest rywalizacja o dobra np. władze, status społeczny.

Teoria rzeczywistego konfliktu - ograniczenie zasobów prowadzi do konfliktu między grupami, którego konsekwencja jest nasilenie uprzedzeń i dyskryminacja.

RYWALIZACJA EKONOMICZNA I POLITYCZNA. Dollard był jednym z pierwszych, którzy udokumentowali związek pomiędzy dyskryminacją a rywalizacją ekonomiczną. Kiedy zasoby się kurczą, członkowie grupy własnej czują się zagroŜeni przez członków obcej i wykazują większą skłonność do dyskryminacji, uprzedzeń i stosowania wobec nich przemocy, niŜ wcześniej.


ROLA KOZŁA OFIARNEGO: Kiedy nie ma osoby bądź grupy, którą moŜna by bezpośrednio obwinić za złą sytuacje, lub kryzys- tzn. grupy z która się rywalizuje pojawia się kozioł ofiarny, ktoś na kogo zrzuca się winę i na kim wyładowuje się agresje. Czasem jest tak, Ŝe uprzedzenia spowodowane rywalizacją ekonomiczna i sytuacją kozła ofiarnego występują razem i cięŜko jest oddzielić, które jest faktyczna przyczyną uprzedzeń..

Poszukiwanie kozła ofiarnego: skłonność ludzi, gdy są sfrustrowani lub nieszczęśliwi, do przemieszczania agresji na grupy, które są nie lubiane lub słabe, i wyróŜniają się w widoczny sposób. Forma agresji zaleŜy od tego co jest dozwolone lub aprobowane w grupie własnej wobec członków grupy obcej.

5. Sposób w jaki si ę dostosowujemy: reguły normatywne. Uprzedzenia są podtrzymywane i wywoływane przez wiele sił działających w świecie społecznym.

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ:

Normy są przekonaniami utrzymywanymi przez społeczeństwo, a słuŜą do określania co jest słuszne, a co nie jest, często istnieje teŜ zróŜnicowanie regionalne norm w obrębie tego samego kraju. Są one przekazywane w procesie szeroko pojętej socjalizacji od wczesnego dzieciństwa [normatywny bagaŜ]

śyjąc w społeczeństwie obfitujemy w stereotypowe informacje, gdzie dyskryminacyjne zachowanie jest normą:

Zinstytucjonalizowany rasizm: Rasistowskie postawy uznawane przez większość z nas, poniewaŜ Ŝyjemy w społeczeństwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja są normą.

Zinstytucjonalizowany seksizm: Dyskryminujące kobiety postawy uznawane przez większość z nas, poniewaŜ Ŝyjemy w społeczeństwie gdzie stereotypy i dyskryminacja są normą.

Konformizm wobec norm: skłonność do niewychylania się z grupy w celu realizacji jej oczekiwań i uzyskania akceptacji.

Uprzedzenia normatywne działają na zasadzie konformizmu [lęku przed odrzuceniem z grupy], choć oczywiście rywalizacja o zasoby tworzy dla nich tło, to najsilniejszym determinantem ich utrzymywania jest konformizm. Gdy normy społeczne ulegają zmianie, to zmieniają się teŜ postawy społeczne.

WSPÓŁCZESNY RASIZM:

Zmiany normatywne w USA doprowadziły do spadku dyskryminacji w cg.10 lat; ale nie doprowadziły do zaniknięcia uprzedzeń – stały się one tylko b. subtelne.

Współczesny rasizm: uprzedzenia ujawniane w subtelny i niebezpośredni sposób, poniewaŜ ludzie nauczyli się ukrywać swe uprzedzenia, by uniknąć posądzenia o rasizm.

6. Jak mo Ŝna osłabi ć uprzedzenia?

HIPOTEZA KONTAKTU:

Nie kaŜdy kontakt powoduje zmniejszenie uprzedzeń. Allport – musi to być kontakt między ludźmi posiadającymi jednakowy status, którzy starają się osiągnąć wspólne cele.

Sześć szczegółowych warunków osłabienia uprzedzeń przez kontakt: � wzajemna zale Ŝność (syt, gdy dwie grupy lub więcej grup potrzebuje siebie nawzajem i musi na sobie

polegać, by osiągnąć cel, który jest waŜny dla kaŜdej z nich) � wspólny cel jednakowy status - gdy nie jest jednakowy interakcja jest kształtowana przez ten status � nieformalny, interpersonalny kontakt - musi przebiegać w nieformalnych, przyjacielskich warunkach,

gdzie moŜliwa jest interakcja z członkiem kaŜdej grupy. � kontakty wzajemne interakcje z wieloma członkami róŜnej grupy [by wykluczyć postrzeganie tego jako

wyjątku potwierdzającego regułę] � społeczne normy równo ści najlepiej gdy normy społeczne podtrzymujące i promujące równość obu grup

regulują działanie w danej sytuacji

WSPÓŁPRACA I WZAJEMNA ZALEśNOŚĆ: KLASA MIESZANA

klasa mieszana – takie zorganizowanie miejsc w klasie, by sprzyjało redukowaniu uprzedzeń i podnosiło samoocenę dzieci, przez umieszczenie ich w małych, zdesegregowanych grupach i spowodowanie, by kaŜde dziecko w grupie musiało polegać na pozostałych, chcąc nauczyć się materiału i dobrze funkcjonować w klasie.


R.14. ZDROWIE I ŚRODOWISKO ROLA STOSOWANEJ PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ Dla zrozumienia zachowania społecznego waŜniejsze jest na czym zasadza się dana sytuacja społeczna niŜ określenie właściwości danej osoby, ale: to nie obiektywne, lecz subiektywne sytuacje uruchamiają ludzkie zachowania (badać naleŜy zatem jednostkowe interpretacje sytuacji społecznej) w celu ich potencjalnej modyfikacji. PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A ZDROWIE spostrzeganie społeczne a zdrowie: interpretowanie negatywnych wydarze ń Ŝyciowych Na zdrowie wpływają psychologiczne reakcje na wydarzenia ze świata zewnętrznego. Owe reakcje zaleŜą w duŜym stopniu od jednostkowego rozumienia i interpretacji świata społecznego. Trzy elementy określające owe rozumienie (a mające wielkie znaczenie dla zdrowia) to:

a) jak jednostka widzi stresujące wydarzenia – sposób percepcji ; b) jak jednostka ocenia własny stopie ń kontroli nad środowiskiem; c) jak jednostka wyjaśnia przyczyny negatywnych zdarzeń;

• związek mi ędzy stresem a zdrowiem

stres – negatywne uczucia i przekonania, które si ę pojawiaj ą, gdy ludzie maj ą poczucie, Ŝe nie radz ą sobie z wymogami środowiska; do kłopotów zdrowotnych prowadzi stres s ubiektywny (a nie obiektywny); badania nad stresem:

� Hans Selye (1957, 1976) – jeden z pierwszych badaczy stresu; definicja: fizjologiczna reakcja ciała na zagraŜające wydarzenia;

� Holmes i Rahe (1967) – definicja: stres to stopie ń, w jakim ludzie musz ą zmieni ć i przystosowa ć swoje Ŝycie do wydarzenia zewn ętrznego (im większa zmiana, tym większy stres - ta definicja stosuje się takŜe do szczęśliwych wydarzeń); aby mierzyć poziom tak rozumianego stresu, badacze skonstruowali Skalę powtórnego przystosowania Ŝyciowego (polska adaptacja: Skala Wydarzeń śyciowych), dodatkowo korelującą liczbę „jednostek zmiany Ŝycia” z częstotliwością przewidywanych chorób lub dolegliwości somatycznych; co waŜne, tak postawiony problem nie odnosi się do subiektywnego postrzegania sytuacji stresowej, zakładając zbliŜone reakcje u wszystkich;

� Lazarus (1966) – to subiektywny, a nie obiektywny stres rodzi problemy, dane wydarzenie jest stresujące jeśli jako takie jest interpretowane;

� Cohen, Tyrrell, Smith (1991) – dowiedli eksperymentalnie, Ŝe ilość wydarzeń subiektywnie interpretowanych jako stresujące (a poprzedzających sytuację badawczą) podnosi ryzyko zachorowania (w danym eksperymencie – na grypę);

• waŜność kontroli spostrzeganej

kontrola spostrzegana – przekonanie, Ŝe moŜemy wywiera ć wpływ na nasze środowisko w sposób, który decyduje o tym, czy do świadczamy pozytywnych, czy negatywnych wyników;

� Taylor (1984) – badania kobiet z nowotworem piersi: badane, które wierzyły, Ŝe mają kontrolę nad chorobą, były lepiej psychologicznie przystosowane niŜ te, którym tego przekonania brakowało (istnieją dowody, Ŝe rzeczone przystosowanie w sytuacji choroby wpływa na wydłuŜenie Ŝycia); co szczególnie istotne, stopień rzeczywistej kontroli nie jest tutaj najwaŜniejszy – złudzenie kontroli moŜe być równie waŜne jak kontrola rzeczywista;

� Seligman et al. (1967) – badania nad zwierzętami: wyodrębniono dwie grupy – w pierwszej naciśnięcie guzika umoŜliwiało uniknięcie wstrząsu elektrycznego, w drugiej nie przynosiło Ŝadnych rezultatów. W konsekwencji w kolejnej sytuacji badawczej, gdzie obie grupy mogły się nauczyć unikania wstrząsów, szczególnie dobrze radziły sobie zwierzęta z pierwszej grupy, przewyŜszając nawet takie, które pierwszy raz brały udział w eksperymencie i nie doświadczyły wcześniej wstrząsów. Zwierzęta z drugiej grupy natomiast nie potrafiły kontrolować takŜe nowej sytuacji, większość z nich bezradnie ją znosiła, nie próbując nawet znaleźć sposobu na uniknięcie sytuacji. Badania przeprowadzono na psach, kotach, szczurach i rybach.

� Bandura et al. (1986) – wzmacnianie przekonania jednostki, iŜ moŜe kontrolować negatywne wydarzenia, ma pozytywny wpływ na system odpornościowy (kolejne badania reakcji odpornościowych na podstawie próbek krwi poprzedzały sesje, w trakcie których badani rozwijali poczucie panowania nad strachem przed węŜami);


• stopie ń posiadanej kontroli u ludzi w podeszłym wieku

� Langer i Rodin (1976) – wzrost poczucia kontroli ma szczególnie powaŜne konsekwencje w przypadku ludzi w podeszłym wieku znajdujących się w domach opieki społecznej (ubezwłasnowolnienie instytucjonalne) – poprawia stan zdrowia i zmniejsza umieralno ść; co szczególnie waŜne, wytworzone poczucie kontroli musi mieć charakter trwały ;

� Schulz (1976) – swoisty aneks do badań poprzednich – jeśli wytworzone poczucie kontroli będzie miało charakter

czasowy , a następnie zostanie utracone (w wypadku Schulza – zakończenie programu badawczego, w którym studenci odwiedzali osoby z domów opieki społecznej: w jednej grupie to studenci decydowali o terminie wizyty, w drugiej osoby wizytowane), moŜe spowodować szybsze pogorszenie stanu zdrowia i wi ększą umieralno ść w porównaniu z grupą kontrolną, pozbawioną moŜliwości decydowania;

ryzyko zwi ązane ze strategi ą wzmacniania poczucia kontroli – w wypadku poraŜki, jednostka moŜe obwiniać siebie i mieć poczucie przegranej;

• wyjaśnianie negatywnych wydarze ń: wyuczona bezradno ść

wyuczona bezradno ść – stan pesymizmu, który wynika z wyjaśniania negatywnego wydarzenia jako spowodowanego przez stabilne, wewn ętrzne i globalne czynniki (atrybucje) ; wyuczona bezradność powoduje depresję, zniechęca do wysiłku i utrudnia uczenie się nowego materiału; nie prowadzi do przystosowania; atrybucja stabilna – przeświadczenie, Ŝe przyczyna zdarzenia jest spowodowana przez czynniki, które nie zmienią się wraz z upływem czasu (np. inteligencja jednostki), przeciwnie do czynników niestabilnych, które zmieniają się w czasie (np. wysiłek włoŜony w wykonanie zadania); atrybucja wewn ętrzna – przeświadczenie, Ŝe przyczyna zdarzenia jest spowodowana właściwościami jednostki (np. zdolnościami lub wysiłkiem), przeciwnymi do czynników, które są wobec jednostki zewnętrzne (np. trudności zadania).

atrybucja globalna – przeświadczenie, Ŝe przyczyna zdarzenia zaleŜy od czynników, które występują w wielu róŜnych sytuacjach (np. inteligencja, która wpływa na wykonanie zadań w wielu dziedzinach, przeciwstawne do przeświadczenia, Ŝe przyczyna jest specyficzna i dotyczy tylko ograniczonej liczby sytuacji (np. zdolności muzyczne, które wpłyną na wykonanie zadań w trakcie kursu gry na jakimś instrumencie, ale nie w innych dziedzinach). pesymistyczny styl atrybucji – przypisywanie negatywnych wydarzeń działaniu stabilnych, wewn ętrznych i globalnych przyczyn; optymistyczny styl atrybucji – przypisywanie negatywnych wydarzeń działaniu niestabilnych, zewn ętrznych i specyficznych przyczyn; badania nad wyuczoną bezradnością:

� Wilson, Linville (1982) – uświadomienie studentom pierwszego roku, Ŝe przyczyny słabych ocen są często tylko

czasowe i wiąŜą się z powszechnymi problemami adaptacyjnymi spowodowało, Ŝe studenci z grupy eksperymentalnej poprawili swoje oceny jeszcze bardziej w roku następnymi i byli mniej skłonni do rezygnacji ze studiów od osób z grupy kontrolnej;

� Peterson, Seligman i Vaillant (1968) – męŜczyźni, którzy w wieku 25 lat w ankiecie dotyczącej własnych doświadczeń z II wojny światowej ujawnili styl pesymistyczny, częściej zapadali na zdrowiu w wieku 40, 50 i 60 lat;

wnioski ogólne:

- stopień odczuwanego stresu określają dwa rodzaje spostrzegania społecznego: stopień postrzeganej kontroli nad zadaniem i sposób wyjaśniania przyczyny zdarzenia;

- poczucie kontroli i optymistyczny styl atrybucji związane są z lepszym przystosowaniem psychicznym i somatycznym;

- brak poczucia kontroli i pesymistyczny styl atrybucji (czyli wyuczona bezradność) wiąŜe się ze skłonnością do częstszego zapadania na zdrowiu i doświadczania kłopotów w Ŝyciu akademickim i zawodowym;

wykorzystanie ustale ń psychologii społecznej do doskonalenia nawyków zdr owotnych


sposoby zmiany postaw:

- próba zastraszenia: pokazanie negatywnych skutków niepoŜądanego zachowania wraz z ubezpieczającą informacją, jak najlepiej poradzić sobie z danym problemem (często ograniczony efekt);

- wykorzystanie teorii dysonansu poznawczego: zmiana samooceny jednostki w taki sposób, Ŝeby doprowadziła do zmiany zachowania – aby poŜądane zachowanie doprowadziło do podniesienia lub utrzymania samooceny; najbardziej skuteczne doświadczanie własnej hipokryzji , kiedy poucza się innych o konieczności zachowań nie przejawianych w przeszłości – wówczas w przyszłości dochodzi do modyfikacji zachowań tak, aby zminimalizować konflikt poznawczy (studenci przygotowujący prelekcje wideo dla uczniów szkół średnich o kaŜdorazowej konieczności stosowania prezerwatyw – jeśli przyznawali się do własnych uchybień w tym zakresie, okazywali największą chęć do kupowania i stosowania prezerwatyw w przyszłości – kupowali ich znacznie więcej niŜ studenci, u których nie wywołano uczucia hipokryzji) – Aronson (1991); jednym z najlepszych sposobów rozwiązywania praktycznych problemów jest zmiana interpretacji danej sytuacji społecznej i samego si ebie ;

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A ŚRODOWISKO spostrzeganie społeczne a środowisko: interpretowanie stresorów środowiskowych W pewnym sensie środowisko zawsze było dla człowieka źródłem stresu, o czym dzięki osiągnięciom cywilizacyjnym zdarza mu się zapominać. Z drugiej strony, rozwój cywilizacyjny stworzył nowe, specyficzne stresory. hałas

� Glass, Singer (1972) – badanym powierzono identyczne zadanie: złoŜone dodawanie, wykonanie korekty itp. Cały eksperyment podzielono na trzy fazy:

- faza pierwsza: podczas pracy badani słyszeli wybuchy hałasu, podobne do odgłosów powielacza lub maszyny do pisania (natęŜenie wynosiło 108 decybeli, czyli było porównywalne do hałasu, jaki wydaje pracująca nitownica lub startujący odrzutowiec) – emisje hałasu miały nieprzewidywalną długość i nie dające się przewidzieć przerwy w okresie dwudziestopięciominutowej sesji – badani dobrze rozwiązywali zadania nieskomplikowane w trakcie sesji z hałasem – natomiast, gdy w następnej fazie (kiedy mogli zatrzymać hałas w dowolnym momencie) ilość błędów znacznie wzrosła (wyuczona bezradność-przedłuŜające się doświadczenie braku kontroli nie pozwala na skuteczne działanie w sytuacji, gdy kontrola jest rzeczywiście moŜliwa) – jedną z konsekwencji wyuczonej bezradności jest zmniejszenie chęci do wysiłku i trudność w uczeniu się nowego materiału. Mimo pewnej skuteczności w pierwszej fazie, brak kontroli przyniósł efekty w fazie drugiej, przyczyniając się do gorszego funkcjonowania.

- faza druga: badanym towarzyszyła ta sama sekwencja hałasów, ale otrzymywali moŜliwość kontroli nad nimi za pomocą specjalnego przycisku – w dowolnym momencie mogli wyłączyć hałas (eksperymentator: To, czy naciśniesz ten przycisk, czy nie, zaleŜy tylko od ciebie. Wolelibyśmy, byś tego nie robił, jednak decyzja naleŜy do ciebie.). Nikt z badanych nie wyłączył hałasu, a wykonywali swoje zadania prawie tak dobrze, jak badani, którzy w ogóle nie słyszeli hałasu. Zgiełk był znacznie łatwiejszy do tolerowania i nie wpływał na pracę badanych, nawet wówczas, gdy badani nigdy nie skorzystali z moŜliwości wyłączenia go.

- faza trzecia: badani rozwiązywali nowe problemy bez udziału hałasu z zewnątrz i popełniali najmniej błędów.

� Cohen et al. (1973, 1980, 1981) – badania dzieci mieszkających przy ruchliwej autostradzie i dzieci uczęszczające do szkół w obrębie korytarza powietrznego do Los Angeles – w porównaniu z dziećmi, które uczęszczały do „cichych” szkół, dzieci z hałaśliwych miejsc miały wyŜsze ciśnienie krwi, łatwiej się dekoncentrowały i łatwiej poddawały przy pracy nad trudnymi zadaniami. Większość z tych trudności istniało nadal rok później, co sugeruje przewlekłość problemów spowodowanych przebywaniem w strefie hałasu.

zatłoczenie

� Calhoun (1973), Christian (1963) – badania na zwierzętach: gdy zwierzęta zostają nadmiernie stłoczone (niezaleŜnie, czy w swoim naturalnym środowisku, czy w laboratorium, zmniejsza się ich rozrodczość, niewłaściwie opiekują się młodymi i stają się bardziej podatne na choroby.

� Paulus et al. (1981) – badania nad wpływem zatłoczenia na ludzi odnotowują podobne skutki – gdy na przykład wzrasta zatłoczenie w więzieniu, wzrasta równieŜ liczba problemów dyscyplinarnych, samobójstw oraz wskaźnik śmiertelności;

� Baum, Valins (1977, 1979) – badania w akademikach: studenci mieszkający w przeludnionych budynkach mniej się angaŜują społecznie i częściej ujawniają sygnały wyuczonej bezradności niŜ ich koledzy z mniej przepełnionych domów studenckich;

gęsto ść – neutralny termin, odnoszący się do liczby osób znajdujących się w danej przestrzeni; zatłoczenie – subiektywne poczucie, Ŝe w danej przestrzeni znajduje się za duŜo osób;


Gęstość zmienia się w zatłoczenie, kiedy zmienia się subiektywna interpretacja sytuacji. JeŜeli obecność innych obniŜa poczucie kontroli jednostki, to bardzo prawdopodobne, Ŝe tłum będzie odbierany jako stresujący. Przeświadczenie o moŜliwości swobodnego opuszczenia tłumu (poczucie kontroli nad sytuacją) przyczynia się natomiast do obniŜenia ryzyka stresu. � Scherrod (1974) – badania analogiczne do eksperymentu Glassa i Singera (dotyczącego wpływu hałasu) –

rozwiązywanie zadań w zatłoczonym pokoju: faza pierwsza – moŜliwość opuszczenia pokoju, faza druga – brak moŜliwości opuszczenia pokoju, faza trzecia – pokój nie zatłoczony. Wyniki były odbiciem tego, co uzyskali Glass i Singer: po pierwsze, uczniowie, którzy byli stłoczeni – niezaleŜnie od tego, czy mieli poczucie kontroli – rozwiązali tyle samo zadań co ci, którzy nie doznali warunków zatłoczenia. Początkowo potrafili się skoncentrować, ignorując obecność innych. Jednak w fazie, w której nie mogli wyjść z pokoju, brak kontroli w końcu wziął górę – uczniowie, którzy w trakcie pierwszej sesji nie mieli kontroli nad warunkami powodującym zatłoczenie, w trakcie drugiej sesji rozwiązywali znacząco mniej zagadek w porównaniu z uczniami z innych faz. Badani, którzy mieli poczucie, Ŝe mogą kontrolować warunki, w których pojawia się zatłoczenie, rozwiązali prawie tą samą liczbę trudnych zagadek co ci, którzy w ogóle nie doznali zatłoczenia.

wnioski: przekonanie o kontroli warunków środowiskowych powoduje, Ŝe nie przysparzają one większych kłopotów; brak kontroli, mimo umiejętności początkowej koncentracji, ostatecznie uzyskuje jednak przewagę, osłabiając zdolności zaradcze; inne czynniki wpływaj ące na percepcj ę sytuacji zatłoczenia: - wzrost pobudzenia , co prowadzi do róŜnych emocji, w zaleŜności od tego jakie atrybucje są czynione

względem ich źródła (eksperyment Schachtera i Singera) – przypisywanie pobudzenia sytuacji zatłoczenia będzie wzmagało niezadowolenie, natomiast przypisywanie go innym źródłom będzie osłabiać irytację;

- przeci ąŜenie sensoryczne – sytuacja, gdy bodźce pochodzące ze środowiska przekraczają moŜliwość poświęcenia im uwagi lub uniemoŜliwiają ich przetworzenie (Cohen, 1978, Milgram, 1970). W sytuacji społecznej bodźce pochodzą od otaczających ludzi – jeśli jest sygnałów jest zbyt duŜo, pojawia się dyskomfort i napięcie;

zastosowanie psychologii społecznej do zmieniania s zkodliwych dla środowiska zachowa ń

• dylematy społeczne

dylemat społeczny – sytuacja, w której działania najbardziej korzystne dla jednostki będą miały, jeśli zostaną wybrane przez większość ludzi, wysoce szkodliwy wpływ na społeczność (co jest dobre dla jednostki, jest złe dla grupy jako całości – na zasadzie „nic się przecieŜ nie stanie, jeśli zuŜyję więcej wody” x ilość członków danej społeczności); � Orbell, van de Kragt i Dawes (1988) – stosowali rodzaj gry laboratoryjnej: eksperymentator wręczał kaŜdemu z

sześcioosobowej grupy po 6 dolarów. Badany mógł zatrzymać pieniądze lub oddać je na rzecz grupy. Gdyby je ofiarował, suma ta zostałaby podwojona przez eksperymentatora, tak Ŝe kaŜdy otrzymałby dwa dolary więcej. Większość ludzi, którzy grali w tę grę pragnęła zatrzymać pieniądze, by zmaksymalizować własne zyski. Im więcej jest jednak osób, które zatrzymują swoje pieniądze, tym więcej kaŜdy z nich traci. Co ciekawe – umoŜliwienie grupie porozumiewania się zwiększyło liczbę osób, które przekazały do podziału swe pieniądze z 38% do 79% (porozumiewanie jest istotne, poniewaŜ pozwala stwierdzić, czy inni zamierzają współpracować czy rywalizować i zarazem wyperswadować tym drugim chęć działania na swoją korzyść.

techniki modyfikacji zachowania: - uczynienie zachowania publicznym (egoistyczne pobudki są zwykle skutecznie hamowane przez ryzyko

społecznego ostracyzmu); - zmiana sposobu, w jaki jednostka spostrzega samą siebie i swoje zachowania społeczne (stymulowanie

uczucia hipokryzji w związku z niepoŜądanym zachowaniem); • oszcz ędzanie wody

� Dickerson, Thibodeau, Aronson, Miller (1992) – skuteczne zastosowanie rzeczonej techniki do ograniczenia wody uŜywanej przez studentki pod natryskiem (dwie fazy: pierwsza, uświadamiająca aktywne marnowanie wody przez jednostkę polegała na wypełnieniu kwestionariusza dotyczącego zuŜycia wody; w drugiej studentki podpisywały oficjalną listę na tablicy, namawiającą do oszczędzania wody. Hasło: „Jeśli ja mogę to zrobić, to i TY zrób to”). Przeciętny czas korzystania z prysznica został w przypadku studentek poddanych oddziaływaniu skrócony do trzech minut;

• oszcz ędzanie energii

� Aronson et al. (1990) – uwaga ludzi jest zasadniczo skierowana na te elementy środowiska, które są najbardziej widoczne i jaskrawe (tzn. elementy szczególnie godne uwagi); oszczędność energii nie jest w domu zbyt wielkim


problemem (rachunki za prąd i gaz przychodzą raz w miesiącu i rozkładają się na róŜne urządzenia, skutkiem czego właściciel domu nie ma rozeznania, które z nich jest najbardziej energochłonne) i dlatego nie myśli się o niej zbyt duŜo;

� Aronson, Gonzales (1990) – zmiana stylu porad i uwag audytorów energetycznych w Kalifornii na bardziej sugestywny i obrazowy (np. „te szpary w drzwiach mogą wydawać ci się niewielkie, ale pomyśl, Ŝe gdybyś złoŜył je razem, stworzyłyby otwór wielkości piłki do koszykówki”). Zmiana stylu pociągnęła za sobą zmianę nastawienia mieszkańców.

• zmniejszanie ilo ści śmieci Śmiecenie to jeden z klasycznych dylematów społecznych (z subiektywnej perspektywy jeden papierek więcej nic nie znaczy).

� Cialdini, Reno, Kallgren (1991) – aby zapobiec śmieceniu, naleŜy przypomnieć normy społeczne, które zakazują

śmiecenia; uznanie którejś z poniŜszych norm ogranicza śmiecenie:

normy zakazuj ące – zachowania społeczne uznane – czyli takie, które ludzie spostrzegają jako zachowania zaaprobowane przez innych; normy deskryptywne – sposób, w jaki ludzie spostrzegają rzeczywiste zachowanie innych w danej sytuacji, niezaleŜnie od tego, które zachowania są społecznie aprobowane;

� Reno et al. (1993) – eksperyment w warunkach naturalnych, badający siłę norm zakazujących: w grupie

eksperymentalnej badacz przechodził obok samochodu osoby badanej, podnosił z ziemi kawałek papieru i wrzucał do kosza. Następnie osoba badana znajdowała za wycieraczką niepotrzebną ulotkę; w grupie kontrolnej badacz tylko przechodził, nie podejmując Ŝadnej aktywności, a i na ziemi nie leŜało nic – w grupie eksperymentalnej jedynie 7% ludzi strącało ulotkę na ziemię, podczas gdy w grupie kontrolnej odsetek ten wyniósł 37%;

� Cialdini et al. (1990) – widok jednego papierka leŜącego na ziemi i psującego widok jest lepszym przypomnieniem

normy deskryptywnej niŜ całkowicie wysprzątana okolica; eksperyment: skrzynki studentów wypchane przez badaczy plikami ulotek; trzy sytuacje: pomieszczenie całkowicie wysprzątane, pomieszczenie wysprzątane poza wydrąŜoną skórką po melonie na podłodze i pomieszczenie z wydrąŜoną skórką po melonie oraz duŜo pogniecionych ulotek wokół – najmniej osób śmieciło w drugiej sytuacji. Badacze wysnuli zatem wniosek, Ŝe pojedyncze pogwałcenie normy deskryptywnej – skórka melona – uwydatniło fakt, Ŝe większość ludzi nie śmieciła. Kiedy uwaga została skoncentrowana na normie deskryptywnej skierowanej przeciwko śmieceniu, Ŝaden ze studentów nie śmiecił. Najczęściej rzucano na ziemię ulotki kiedy podłoga była juŜ zaśmiecona – badanym wydawało się bowiem oczywiste, Ŝe istniejąca norma deskryptywna dopuszcza śmiecenie, zatem wielu z nich zachowało się zgodnie z nią.

Normy deskryptywne funkcjonują tylko wówczas, gdy wszyscy współpracują. Lepiej od nich działają normy zakazujące.

R.15. PRAWO I BIZNES PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A PRAWO zeznania świadków Systematycznie prowadzone eksperymenty potwierdzają, Ŝe sędziowie decydując o winie w duŜej mierze opierają się na zeznaniach świadków. Jedną z przyczyn takiej tendencji jest przyjmowanie załoŜenia, Ŝe im bardziej świadek pewny jest swojego zeznania, tym większa jest jego trafność (Sąd NajwyŜszy USA, sprawa „Neil przeciwko Biggers” 1972 – „pewność, z jaką zeznają świadkowie jest dobrym wskaźnikiem trafności ich zeznań”). Tymczasem powtarzanie swoich zeznań na procesie sądowym juŜ samo w sobie zwiększa pewność – ujawnianie informacji w oficjalnych warunkach – być moŜe działają zasady autoprezentacji, być moŜe redukcja dysonansu poznawczego. tendencyjno ść powtarzania pami ęciowego „Aby trafnie zeznawać jako świadek konieczne jest skuteczne zrealizowanie trzech faz procesu pamięciowego: zapamiętywania, przechowywania i przypominania.” Sukcesywnie, w kaŜdej z tych faz pierwotna informacja jest redukowana. Przekłamania moŜliwe są na kaŜdym z etapów. zapamiętywanie – proces, dzięki któremu ludzie zauwaŜają i kierują swoją uwagę na informację z otoczenia; poniewaŜ ludzie nie mogą spostrzegać wszystkiego, co się dzieje dookoła nich, dlatego przyswajają sobie tylko część informacji dostępnej w środowisku; przechowywanie – proces, dzięki któremu ludzie przechowują w pamięci informację zaczerpniętą ze środowiska;


przypominanie – proces, dzięki któremu ludzie przywołują informację przechowywaną w pamięci; • zapamiętywanie

� Muensterberg (1908) – w połowie konferencji naukowej dla psychologów, prawników i lekarzy na salę wtargnął clown, a zaraz za nim męŜczyzna z rewolwerem (asystenci eksperymentatora). Obaj głośno wykrzykując, mocowali się, a następnie upadli na podłogę w gwałtownej szamotaninie. Jeden wystrzelił z pistoletu. Potem obaj wybiegli z sali. Następnie wszystkich zgromadzonych poproszono o sporządzenie dokładnej relacji z tego, co widzieli. Opisy okazały się zaskakująco zróŜnicowane, większość przedstawiła błędny opis około połowy działań lub wręcz je przeoczyła. Nie byli teŜ zbyt dokładni jeśli chodzi o czas trwania incydentu (czas rzeczywisty – ok. 20 sekund; relacje badanych – od kilku sekund do kilku minut).

� Yuille, Cutshall (1986) – podobne wyniki w przypadku zeznań trzynastu świadków obserwujących prawdziwy rozbój, w

którym złodziej został zabity. Naoczni świadkowie przedstawili 24% nietrafnych opisów osób uczestniczących w zajściu, nietrafnych było takŜe 18% opisów wydarzenia oraz 11% opisów przedmiotów (np. broni).

Ilość przyswajanej przez ludzi informacji zaleŜy od wielu czynników, np. od tego jak długo obserwują dane zdarzenie lub od warunków widoczności. Często, jeśli świadkowie są ofiarami przestępstwa, skupiają swoją uwagę na broni, co ogranicza trafną identyfikację napastnika. Wreszcie informacja, którą ludzie zauwaŜają i na którą kierują swoją uwagę jest rezultatem ich przewidywań i oczekiwań.

� Cohen (1981) – badanym przedstawiono film z kobietą jedzącą kolację. Pierwszą grupę poinformowano (przed

projekcją), Ŝe bohaterka jest bibliotekarką, a drugą – Ŝe kelnerką. W efekcie osoby z pierwszej grupy zapamiętały, Ŝe bohaterka nosiła okulary (nie nosiła) i piła wino (piła piwo). Zadziałał stereotypowy wizerunek bibliotekarki.

• przechowywanie

pamięć rekonstrukcyjna – proces powodujący, Ŝe pamięć od danym zdarzeniu zostaje zniekształcona przez informację, która dociera do nas po tym zdarzeniu;

� Loftus, Miller, Burns (1978) – studentom pokazywano serię slajdów dotyczących wypadku drogowego. Na jednej z nich

samochód znajdował się przed znakiem „stop”, na drugiej „pierwszeństwo przejazdu”. Po pokazie zadawano studentom pytania na temat „wypadku”. W jednej grupie pytano, czy ktoś wymijał oglądany samochód, kiedy ten stał przed znakiem „stop”, w drugiej – gdy stał przed znakiem „pierwszeństwo przejazdu”. 75% z grupy gdzie pytanie mówiło o znaku „stop” i znak „stop” był rzeczywiście obecny na slajdach poprawnie wybrało spośród dwóch zdjęć przedstawiających tą samą sytuację z dwoma rodzajami znaków. Natomiast w grupie, gdzie zasugerowano obecność znaku „pierwszeństwo przejazdu” przy rzeczywistej obecności znaku „stop – tylko 41% poprawnie wybrało zdjęcie.

Pojawia się kontrowersja – czy pytania sugerujące rzeczywiście zmieniają ślady pamięciowe, czy teŜ wpływają tylko na to, co świadkowie są skłonni zeznać. błędne okre ślenia źródła – błędne zidentyfikowanie źródła naszych reprezentacji pamięciowych (jeśli odnosi się do nich więcej niŜ jedno doświadczenie – np. przekonanie jednostki, Ŝe rozpoznaje męŜczyznę, poniewaŜ widziała go na miejscu przestępstwa, podczas gdy faktycznie rozpoznaje go, poniewaŜ widziała jego miejsce w gazecie). „Ludzie często mylą, gdzie i co słyszeli lub widzieli” – proces ten jest podobny do zjawiska błędnych atrybucji (kiedy ludzie nie są pewni, co spowodowało u nich napięcie). W praktyce, zeznania mogą być zmieniane zarówno przez pytania sugerujące, jak i późniejszy kontakt z informacjami na temat sytuacji przestępstwa.

• przypominanie

W przypadku popularnej w amerykańskim systemie śledczym metody konfrontacji często dochodzi do przekłamań – świadkowie często wybierają osobę, która jest najbardziej podobna do przestępcy, nawet jeśli to podobieństwo nie jest zbyt silne. Aby uniknąć podobnych sytuacji psychologia społeczna zaleca:

1. NaleŜy zadbać, aby wszystkie osoby biorące udział w konfrontacji były podobne do podejrzanego. 2. Nie naleŜy mówić świadkom, Ŝe osoba podejrzewana o przestępstwo stoi w szeregu, poniewaŜ znacznie

zwiększa to prawdopodobieństwo, Ŝe świadek zidentyfikuje kogoś jako sprawcę przestępstwa, nawet jeśli wszyscy są niewinni.

3. W pierwszej konfrontacji nie zawsze powinna brać udział osoba podejrzana. JeŜeli świadek zidentyfikuje kogoś jako sprawcę w konfrontacji, w której brały udział tylko osoby nie związane z przestępstwem, to będzie wiadomo, Ŝe takiemu świadkowi nie moŜna ufać.


4. Fotografie naleŜy prezentować sekwencyjnie, a nie jednocześnie, poniewaŜ utrudnia to świadkowi porównywanie wszystkich zdjęć i wybór osoby najbardziej podobnej do przestępcy, nawet jeśli zdjęcie przestępcy rzeczywiście nie bierze udziału w konfrontacji.

5. NaleŜy prezentować świadkom zarówno zdjęcia, jak i nagrane na taśmie głosy osób. Świadkowie, którzy i widzą, i słyszą osoby biorące udział w konfrontacji, z większym prawdopodobieństwem zidentyfikują sprawcę przestępstwa niŜ osoby, które tylko widzą podobizny lub tylko słyszą głosy.

wykrywanie kłamstw

Oprócz przekłamań w odtwarzaniu wspomnień, świadkowie mogą takŜe dopuszczać się świadomego kłamstwa. MoŜliwość wykrycia kłamstwa jest bardzo ograniczona.

� DePaulo, Pfeiffer (1986) – pokazali na filmie wideo ludzi, którzy kłamali lub mówili prawdę, funkcjonariuszom instytucji

stosowania prawa (siły zbrojne, urząd celny, wywiad), zarówno weteranom, jak i nowicjuszom. Okazało się, Ŝe bez względu na doświadczenie funkcjonariusze nie byli bardziej skuteczni w wykrywaniu kłamstw niŜ studenci college’u.

� Ekman, O’Sullivan (1991) – badania detektywów, sędziów, psychiatrów i urzędników federalnych stosujących testy wykrywania kłamstwa. Otrzymano podobne wyniki jak w pierwszym eksperymencie.

• test wykrywania kłamstw

poligraf – urządzenie, które mierzy reakcje fizjologiczne (np. tempo bicia serca, oddychania czy intensywność pocenia się); kiedy poligraf jest stosowany do wykrycia kłamstwa, badający próbuje wówczas stwierdzić, czy ktoś kłamie, obserwując reakcje fizjologiczne osoby odpowiadającej na pytania. W optymalnych warunkach ustalenia poligrafu mogą odznaczać się większym stopniem prawdopodobieństwa ni wykrycie przypadkowe (czyli w wypadku wykrycia „kłamcy” prawdopodobieństwo, Ŝe „kłamca jest kłamcą” wynosi więcej niŜ 50%). Uśrednione wyniki dla róŜnych testów informują, Ŝe poligraf identyfikuje 15% kłamców jako osoby mówi ące prawd ę i 15% osób mówi ących prawd ę jako kłamców. sędziowie przysi ęgli: procesy grupowe w działaniu Problemy mogą pojawić się w kaŜdej z trzech faz procesu sądowego:

1. w sposobie wykorzystania informacji, którą sędziowie uzyskali przed rozpoczęciem procesu; 2. w sposobie przetwarzania informacji w czasie trwania procesu; 3. w sposobie przeprowadzenia debaty w pokoju sędziów, kiedy juŜ wszystkie dowody zostały

zaprezentowane; • konsekwencje rozgłosu przedprocesowego

„Nawet jeśli wiadomości podawane przez media są prawdziwe, to trzeba pamiętać, Ŝe są one tendencyjne z prostej przyczyny – prasa otrzymuje większość informacji od policji i prokuratury okręgowej, które są zainteresowane w prezentowaniu informacji przemawiającej przeciw podejrzanemu.”

� Kramer, Kerr i Carroll (1990) – dowiedli, Ŝe emocjonalny rozgłos, który porusza opinię publiczną ma szczególnie

zniekształcający wpływ. W badaniu uczestniczyli byli członkowie ławy przysięgłych z Michigan – poproszono ich, aby obejrzeli na wideo przebieg procesu sądowego męŜczyzny oskarŜonego o obrabowanie supermarketu. Jeszcze przed obejrzeniem procesu sędziów podzielono na trzy grupy i poddano oddziaływaniu rozgłosu emocjonalnego (samochód taki sam jak pojazd rabusia przejechał siedmioletnią dziewczynkę), rozgłosu informacji prawdziwej (podejrzany ma bogatą przeszłość kryminalną) lub nie stosowano Ŝadnego rozgłosu. Okazało się, Ŝe rozgłos emocjonalny miał największy wpływ na sędziów, znacząco zwiększając procent ławników, którzy wydali werdykt o winie – pomimo tego, Ŝe sędziom powiedziano, aby nie brali pod uwagę informacji usłyszanych przed projekcją.

Są dwa sposoby redukcji skutków tego zjawiska:

- procedura voir dire – prawnicy pytają ławników, czy słyszeli coś o sprawie, a jeśli tak – czy będą w

stanie wydać obiektywny wyrok. Jednak sędziowie z omawianego eksperymentu teŜ zostali poddani takiej procedurze i mimo, Ŝe część z nich została wyeliminowana, ci którzy pozostali i tak ulegli wpływowi;

- instrukcja sędziego pod adresem ławy przysięgłych, aby ławnicy nie brali pod uwag ę tego, co przekazały media . JednakŜe w kilku badaniach wykazano, Ŝe takie instrukcje w małym stopniu niwelują wpływ rozgłosu przedprocesowego, a mogą nawet zwiększyć prawdopodbieństwo wpływu informacji prezentowanej w mediach (na zasadzie: „a teraz przerwij czytanie i staraj się nie myśleć o białym nied źwiedziu ”).


� Wegner, Wenzlaff, Kerker, Beattie (1981) - media mogą wywierać negatywny wpływ w sposób – juŜ samo zestawienie

dwóch informacji w jednym zdaniu dwóch informacji sprawia, Ŝe rzutują na siebie. W badaniach fikcyjny Bob Talbert oceniany był gorzej, jeśli badanym prezentowano nagłówek „Bob Talbert nie jest powiązany z mafią”, niŜ kiedy nagłówek brzmiał neutralnie – „Bob Talbert przybywa do miasta”.

• przetwarzanie informacji w procesie s ądowym

Jednostka konstruuje schematy i teorie, aby zinterpretować świat wokół siebie. Tak samo postępują ławnicy – wybierają tę wersję zdarzeń, która najlepiej wyjaśnia im wszystkie okoliczności. Następnie starają się dopasować tę wersję zdarzeń do potencjalnych werdyktów, które mogą wydać. Jeśli jeden z tych osądów pasuje dobrze preferowanych przez nich wersji zdarzeń, to prawdopodobnie będą głosować za skazaniem (Pennington i Hastie, 1990, 1992). najczęstsze sposoby prezentowania danej sprawy przez prawników: 1. uporz ądkowana wersja zdarze ń – sprawa prezentowana zgodnie z sekwencją pojawiających się zdarzeń,

nawiązująca tak dalece, jak to tylko moŜliwe, do wersji w którą mają uwierzyć sędziowie; 2. uporz ądkowana kolejno ść świadków – świadkowie prezentowani w takiej kolejności, aby jak najbardziej

wpłynąć na sędziów, nawet jeśli oznacza to, Ŝe zdarzenia nie zostaną przedstawione we właściwej kolejności (najbardziej dramatyczne zeznania pozostawione na koniec, zgodnie z efektem świeŜości );

Która ze strategii jest bardziej skuteczna? � Pennington i Hastie (1990, 1992) – osoby odgrywające sędziów wysłuchały symulowanego procesu. Badacze zmieniali

porządek prezentacji danych przez stronę obrony i stronę oskarŜenia. W jednej grupie badanych obie strony stosowały metodę 1, w drugiej obie 2, a w trzeciej i czwartej – jedna strona 1, a druga 2 (i odwrotnie). Wyniki dostarczyły jednoznacznego poparcia dla strategii uporz ądkowanych zdarze ń. Jeśli prokurator stosował metodę uporządkowanych zdarzeń, a obrońca metodę uporządkowanej kolejności świadków, wyroki skazujące wydało 78% sędziów. Gdy było odwrotnie – tylko 31%.

• debaty w pokoju s ędziów przysi ęgłych

Tendencja s ędziów, aby przyj ąć stanowisko wi ększo ści jest powszechna (rzadko zdarza się „Dwunastu gniewnych ludzi”) – w badaniach 200 zespołów sędziowskich (Kalven, Jr., Zeisel, 1966) wykazano, Ŝe w 97% przypadków ostateczna decyzja sędziów była taka sama, jak prezentowana przez ogół sędziów w głosowaniu początkowym. Jednak, choć mało prawdopodobne jest, aby mniejszość przekonała większość do zmiany werdyktu z „winny” na „niewinny”, to moŜe przekonać większość do zmiany stanowiska wobec konkretnego werdyktu (np. z morderstwa pierwszego stopnia na morderstwo drugiego stopnia). Generalnie, w debatach sędziów przysięgłych znajdują zastosowania określone rodzaje konformizmu i procesów grupowych.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A BIZNES zachowania konsumenckie „Z punktu widzenia biznesmenów wszyscy kaŜdy z nas jest potencjalnym klientem, który moŜe produkt albo wylansować, albo go zniszczyć." • reklama („na ile skutecznie reklama wpływa na zachowania konsumenckie w Ŝyciu codziennym?”)

testowanie rynku za po średnictwem telewizji kablowej – technika stosowana do badania efektywności reklamowania, kiedy reklamujący, w porozumieniu z ośrodkami telewizji kablowej i sklepami spoŜywczymi, pokazują reklamy losowo wybranym grupom ludzi, a następnie badają, czy ci ludzie są bardziej skłonni do kupowania reklamowanych produktów niŜ ci, którzy nie oglądają tych reklam (badani mają specjalne karty identyfikacyjne, sprawdzane przy kasie – jest to najlepszy pomiar skuteczności reklamy);

� Abraham i Lodish (1990) – wnioski z analizy ponad trzystu powyŜszych testów:

- około 60% reklam poświęconych nowym produktom prowadzi do wzrostu sprzedaŜy; - około 46% reklam produktów juŜ wprowadzonych na rynek prowadzi do wzrostu sprzedaŜy; - skuteczne reklamy zwiększają sprzedaŜ średnio o 21%;


Skuteczne reklamy działają szybko, zwiększając sprzedaŜ juŜ w ciągu pierwszych sześciu miesięcy od momentu emisji.

• komunikaty podprogowe

komunikaty podprogowe – słowa albo obrazy, które nie są świadomie spostrzegane, natomiast mają rzekomo wpływać na sądy, postawy i zachowania ludzi; James Vicary – właściciel firmy marketingowych w New Jersey w późnych latach pięćdziesiątych – przekonał właściciela kina do emitowania na ekranie obrazów zachęcających do jedzenia i picia z taką prędkością, Ŝe nie mogły być świadomie percypowane. Stwierdził, Ŝe sprzedaŜ coca-coli w kinie wzrosła o 18%, a praŜynek o 58%. Podniosła się fala społecznego oburzenia i podobne praktyki zostały prawnie zakazane i oficjalnie zarzucone. Wilson Bryan Key (1973, 1989) twierdzi jednak, Ŝe rutynowi twórcy reklam przemycają komunikaty seksualne w większości kampanii („wprawiają w dobry nastrój i skłaniają do skupienia uwagi na reklamie”). Obok komunikatów wzrokowych stosuje się opisywane są takŜe komunikaty słuchowe (w 1990 roku Amerykanie kupili taśmy z „samopomocą” – „rzuć palenie”, „schudnij” za łączną kwotę 50 mln dolarów). śadna z przywoływanych powyŜej osób nie przeprowadziła jednak badań porównawczych, pozwalających oszacować rzeczywistą zmianę sprzedaŜy. „Mówi ąc prosto, nie ma dowodu, Ŝe ten rodzaj podprogowych komunikatów, jaki jest st osowany w codziennym Ŝyciu ma jakikolwiek wpływ na zachowanie ludzi.” Według badań Greenwalda (1991), Ŝaden rodzaj bodźców podprogowych na taśmach magnetofonowych nie przyniósł rezultatów. Eksperyment był tak skonstruowany, aby zdiagnozować efekt placebo, który rzeczywiście wystąpił, co wydaje się tłumaczyć popularność rzeczonych kaset. JednakowoŜ, precyzyjnie kontrolowane badania laboratoryjne dostarczają dowodów na to, Ŝe takie efekty występują. � Bargh, Pietromonaco (1982) – w warunkach laboratoryjnych wyświetlali na ekranie słowa tak szybko, Ŝe nie mogły być

one świadomie. Połowa badanych „widziała” słowa nieprzyjazne („niegrzeczny”, „ubliŜający”), połowa słowa neutralne („ludzie”, „woda”). Następnie kaŜdy z badanych czytał fragment tekstu o męŜczyźnie imieniem Donald, zachowującym się w sposób, który moŜna było interpretować albo jako wrogi, albo jako niezaleŜny. Badani, którzy oglądali słowa o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym, byli bardziej skłonni interpretować działania Donalda jako wrogie, niŜ ci, którzy oglądali słowa neutralne.

Nie ma dowodów, Ŝe komunikaty podprogowe potrafi ą skłoni ć ludzi do działania wbrew ich Ŝyczeniom, warto ściom lub osobowo ściom.

� Neuberg (1988) – pokazywał podprogowo słowa, które albo były neutralne, albo miały związek z rywalizacją. Następnie

kaŜdy z uczestników grał z innym w grę „Dylemat więźnia”. Wcześniej u badanych zmierzono naturalną skłonność do rywalizacji. Okazało się, Ŝe komunikaty podprogowe posłuŜyły jako dodatkowa zachęta do rywalizacji jedynie dla tych, którzy wcześniej wykazali tendencję do zachowań rywalizacyjnych. A zatem: komunikaty podprogowe wpływaj ą na zachowanie tylko wówczas, je śli kto ś z natury jest predestynowany do danego typu działa nia.

Procedury zastosowane w laboratorium wymagały specjalnych zabiegów, których odtworzenie w warunkach naturalnych byłoby niemoŜliwe. W kontekście szumu wokół oddziaływań podprogowych na ironię zakrawa fakt, Ŝe reklamy mają duŜo silniejszy wpływ kiedy mogą być odbierane świadomie: wywierają konkretny wpływ na zachowanie, przekazują za pomocą słów i obrazów stereotypy kulturowe wiąŜąc produkt z poŜądanym wyobraŜeniem, mogą wzmacniać i powtarzać stereotypowy sposób myślenia o grupach ludzi. Prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym stereotypami w reklamie są stereotypy płci. Szczególnym zagroŜeniem wydają się reklamy wzmacniające przemoc seksualną i wrogość.

• techniki nakłaniania: skłanianie do kupowania produ ktu (oprócz reklamy, nakłonić do kupna w duŜej mierze

mogą techniki stosowane przez sprzedawców)

technika drzwiami-w-twarz – technika skłaniająca ludzi do ulegania prośbie, polegająca na tym, Ŝe ludzie najpierw są konfrontowani z wygórowaną prośbą, którą będą odrzucać, a następnie z mniejszą, bardziej rozsądną prośbą, co do której się sądzi, Ŝe zostanie zaakceptowana. Badania Cialdiniego (1975) wykazały, Ŝe badani z grupy poddanej tej właśnie technice trzy razy częściej zgadzali się spełnić kłopotliwą prośbę, niŜ badani którym rzeczoną prośbę przedstawiono od razu. Technika ta opiera się na zasadzie odwzajemniania , zobowiązaniu do potraktowania innych tak, jak oni potraktowali nas (np. chęci okazania Ŝyczliwości tym, którzy i dla nas byli mili, a w tej sytuacji – złagodzenia własnej postawy wobec chęci kompromisu wyraŜonej przez sprzedawcę). Ograniczenia techniki:


1. osoba formułująca prośbę musi jawić się jako rozsądna i uprawniona (jeśli jawi się jako manipulator, czujemy się mniej zobowiązani wobec niej;

2. obie propozycje muszą wychodzić od tej samej osoby; 3. oddziaływanie jest w miarę krótkotrwałe – wyraziwszy zgodę na mniejszą prośbę, badani nie chcą zgodzić

się na więcej;

technika stopy-w-drzwi – technika skłaniająca do ulegania prośbie, a polegająca na konfrontacji najpierw z małą prośbą, którą na ogół kaŜdy zgadza się spełnić, a następnie z prośbą większą, co do której się oczekuje, Ŝe równieŜ zostanie przyjęta.

� Freedman, Fraser (1966) – proszono badanych o zgodę o umieszczenie na domu duŜych, brzydkich tablic

zachęcających do ostroŜnej jazdy. Zgodziło się jedynie 17%. Inną grupę badanych poproszono wpierw o podpisanie petycji apelującej o ostroŜną jazdę. Prawie kaŜdy badany to zrobił. Po dwóch tygodniach przedstawiono im tę samą prośbę, co badanym z grupy pierwszej – badani zgadzali się na spełnienie prośby trzykrotnie częściej.

Technika ta jest skuteczna dzięki procesom samoos ądzania – kiedy ludzie zgadzają się spełnić małą prośbę, to spostrzegają siebie jako osoby, które udzielają pomocy w waŜnych dla społeczności sprawach. JeŜeli taka samoocena zostanie ukształtowana, są bardziej skłonni reagować na drugą, większą prośbę, nawet gdy pojawia się dwa tygodnie później. Technika umoŜliwia wywarcie długotrwałej presji.

dobór pracowników: przepustka do świata biznesu

trafno ść – to, na ile skutecznie test lub technika pomiaru (np. wywiad podczas starań o pracę) wskazuje, czego moŜna oczekiwać (np. poziomu wykonywania pracy). Przeciętna korelacja między wraŜeniem wyniesionym przez pracodawcę z rozmowy kwalifikacyjnej z kandydatem, a rzeczywistym poziomem jego sprawności w zawodzie jest bliska zeru . Powody: 1. prowadzący wywiad często koncentrują się na niewłaściwej informacji (płeć, rasa, wiek – wszystko moŜe

wywierać zniekształcający wpływ) – moŜe tu takŜe działać zasada samospełniającego się proroctwa w połączeniu z nadmiernym zaufaniem dla pierwszego wraŜnia;

2. dysponując władzą, prowadzący wywiad moŜe zadawać kandydatom dowolne pytania i tym samym wykazywać tendencyjność;

Jednym ze sposobów uniknięcia tych błędów jest stosowanie jednakowych, wcześniej przygotowanych pytań dla wszystkich kandydatów – wywiad strukturalizowany . wywiad strukturalizowany – technika zbierania danych podczas starań o pracę, polegająca na tym, Ŝe prowadzący wywiad zadaje wszystkim kandydatom te same pytania z przygotowanej wcześniej listy; pytania dotyczą wyłącznie kwalifikacji kandydata do wykonywania danej pracy; JednakowoŜ, nawet przy udoskonalonych technikach zbierania wywiadu, informacja uzyskiwana od kandydatów nie jest szczególnie dobrym prognostykiem ich przydatności do danej pracy (zbyt mały wycinek Ŝycia badanego, zbyt krótki czas wywiadu, zdenerwowanie kandydatów itd.). Badania wykazały, Ŝe najlepszym wskaźnikiem są wyniki kandydata w standaryzowanych testach badających zdolności do wykonywania danego zajęcia. Pomocna moŜe być takŜe obserwacja pracownika podczas okresu próbnego. Dlaczego zatem wciąŜ stosuje się rozmowy kwalifikacyjne?

1. niektóre instytucje wykorzystują rozmowy kwalifikacyjne raczej dla przedstawienia siebie wykwalifikowanym

kandydatom niŜ jako sposób oceny kandydata; 2. „zdroworozsądkowy” opór kierownictwa przed zaakceptowaniem faktu, Ŝe rozmowy są bezwartościowe

(podstawowy bł ąd atrybucji – załoŜenie, Ŝe zachowanie ludzi jest bezpośrednim odzwierciedleniem tego, kim są, czemu towarzyszy niedocenianie wpływu sytuacji na zachowanie – prowadzący rozmowę zakłada, Ŝe zachowanie kandydata w sytuacji rozmowy świadczy najlepiej o jego osobowości i kwalifikacjach);

przywództwo: osi ąganie szczytu w świecie biznesu • teoria wybitnej jednostki

teoria wybitnej jednostki – teoria zakładająca, Ŝe istnieją podstawowe cechy osobowościowe, które czynią daną osobę dobrym przywódcą, niezaleŜnie od specyfiki sytuacji, w której przychodzi jej działać (przywódcy się rodzą, a nie zostają wykreowani). Jednak okazuje się, Ŝe nie dość, Ŝe nie istnieje Ŝaden spójny wzorzec osobowościowy, to wiele pojedynczych czynników osobowościowych nie koreluje z efektywnością przywództwa, związki zaś, których istnienie stwierdzono, są małe. Oto niektóre z nich:


- inteligencja - istnieje skromny, lecz pozytywny związek między inteligencją, a efektywnością przywództwa; - motywacja - przywódcy, którzy charakteryzują się silnym dąŜeniem do władzy (samoukierunkowanie,

fascynacja prestiŜem, energia) są nieco bardziej skuteczni; - wzrost – istnieje niewielka zaleŜność między wzrostem męŜczyzny, a prawdopodobieństwem, Ŝe zostanie

on przywódcą grupy (mimo, iŜ ogromna większość prezydentów USA była wyŜsza od swoich kontrkandydatów);

- moralno ść – prześledzenie ustaleń historycznych pokazało, iŜ w próbce 600 monarchów najbardziej znaczący stali się ci, którzy byli albo bardzo moralni, albo bardzo niemoralni, co sugeruje, Ŝe istnieją dwie drogi do uzyskania znaczenia: posiadanie wielkiej moralnej prawości lub wielkiej przebiegłości;

- wielko ść rodziny – prezydenci USA, którzy pochodzili z małych rodzin częściej stawali się (według kryteriów historyków) wielkimi przywódcami;

- cechy osobowo ści – zadziwiające jest, iŜ tak niewiele jest dowodów, które by potwierdzały, Ŝe takie cechy jak dąŜenie do dominacji, charyzma i pewność siebie pozwolą przewidzieć, kto stanie się przywódcą;

• analiza czynników osobowo ściowych i sytuacyjnych

„Aby rozstrzygnąć, kto będzie najlepszym przywódcą, musimy wziąć pod uwagę zarówno jego osobowościowe właściwości, jak i naturę sytuacji, w której się znajduje.” zaleŜnościowa teoria przywództwa (Fiedler, 1967, 1968) – teoria, w myśl której efektywność przywództwa zaleŜy zarówno od tego, czy ktoś jest zorientowany na zadanie bądź zorientowany na stosunki międzyludzkie, jak i od tego, jaka jest wielkość kontroli i wpływu przywódcy na grupę. Istnieją dwa typy przywódców: 1. przywódca zorientowany na zadanie – przywódca zainteresowany głównie wykonaniem pracy, a mniej

uczuciami i stosunkami między pracownikami; 2. przywódca zorientowany na stosunki mi ędzyludzkie – przywódca skoncentrowany przede wszystkim na

emocjach pracowników i stosunkach między nimi;

LPC – „najmniej preferowany współpracownik” – szefowie, którzy takowego oceniają negatywnie, zwykle są przywódcami pierwszego typu; natomiast ci, którzy oceniają go pozytywnie – drugiego typu; „Sednem teorii Fiedlera jest to, iŜ przywódcy zorientowani na zadanie są najbardziej efektywni w sytuacjach, które charakteryzują się albo bardzo wysok ą, albo bardzo nisk ą kontrol ą, podczas gdy zorientowani na stosunki mi ędzyludzkie są najbardziej efektywni w sytuacjach o średnim stopniu kontroli .” Konsekwentnie, największego stresu przywódcy określonego typu doświadczają w sytuacjach przeciwnych.

• płeć a przywództwo

Krytyczna analiza badań pod kątem stereotypów dotyczących pełnienia ról przywódczych przez męŜczyzn i kobiety (Eagly et al., 1990, 1991, 1992) pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: 1. kobiety kierują bardziej demokratycznie niŜ męŜczyźni – Eagly i Johnson (199) twierdzą, Ŝe jest to

konsekwencją większych umiejętności kobiet w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich, co pozwala im poszukiwać wsparcia w członkach grupy podczas podejmowania decyzji i wdziękiem je pomijać, gdy nie jest to konieczne;

2. zarówno męŜczyźni, jak i kobiety jako szefowie nie róŜnią się stopniem przyswojenia stylu przywództwa zorientowanego na zadanie bądź zorientowanego na stosunki międzyludzkie - Eagly i Johnson (199) twierdzą, Ŝe jest tak dlatego, gdyŜ większość organizacji szkoli bądź wybiera dla siebie szefów mających cechy, które najbardziej sprzyjają wykonaniu danej pracy;

3. istnieje bardzo słaba tendencja (Eagly et al., 1992) do wartościowania kobiet mniej pozytywnie od męŜczyzn. Co ciekawe, jeśli kobieta reprezentuje styl zorientowany na zadanie (a przy okazji jest apodyktyczna i autokratyczna, „działa w sposób typowo męski”) otrzymuje gorsze oceny, niŜ męŜczyzna reprezentujący ten sam styl (Eagly et al., 1992). Jest to szczególnie widoczne, gdy rzeczonej oceny dokonuje męŜczyzna.

[streszczenie] E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert - Psychologia Spoleczna. Serce i umysl

Documents

Transcript of [streszczenie] E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert - Psychologia Spoleczna. Serce i umysl