Seria: Studien zum polnisch-deutschen Sprachvergleich

Redaktor seriidr hab. Antoni Dębski, prof. UJ

Recenzentprof. zw. dr hab. Julian Maliszewski

Projekt seriiJolanta Olszowska

Projekt okładkiAnna Sadowska

Publikacja dofi nansowana przez Politechnikę Częstochowską

© Copyright by Aleksandra Radziszewska & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2012 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpo-wszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3413-2ISSN 2299-792X

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................................. 7

1. Przekład specjalistyczny jako przedmiot współczesnych badań translatorycznych ......................................................................................................... 17

1.1. Tłumaczenie dosłowne i funkcjonalne w przekładzie specjalistycznym ............... 171.2. Współczesne poglądy na ekwiwalencję w przekładzie specjalistycznym ............... 241.3. Krytyka przekładu tekstów specjalistycznych ............................................................ 43

2. Lingwistyczne i terminologiczne aspekty przekładu terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania ............................................................................................... 49

2.1. Współczesne znaczenie języków specjalistycznych .................................................. 492.2. Zróżnicowanie terminologii w tekstach specjalistycznych ...................................... 552.3. Analiza semantyczno-leksykalna terminologii języka biznesu ............................... 59

2.3.1. Skrótowce ............................................................................................................. 592.3.2. Specjalistyczne grupy wyrazowe ....................................................................... 612.3.3. Terminologizacja – specjalistyczne użycie słowa potocznego ...................... 63

2.3.3.1. Metaforyka.............................................................................................. 642.3.3.2. Metonimia .............................................................................................. 672.3.3.3. Opisowa terminologizacja .................................................................... 68

2.4. Zapożyczenia obcojęzyczne w terminologii ekonomicznej ..................................... 70

3. Pragmatyka leksykalna terminologii z dziedziny zarządzania i jej wpływ na wybór strategii translatorskiej........................................................................................................ 83

3.1. Pragmatyczne aspekty przekładu ekonomicznego .................................................... 833.2. Tłumaczenie terminologii z zakresu zarządzania przedsiębiorstwem ................... 873.3. Przekład terminologii marketingowej......................................................................... 973.4. Tłumaczenie terminów związanych z zarządzaniem międzynarodowym ............. 1073.5. Przekład terminologii prawno-fi nansowej ................................................................. 1173.6. Pragmatyczne determinanty wyboru strategii translatorskiej w przekładzie

ekonomicznym ................................................................................................................ 129

4. Strategie przekładu terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania z języka niemieckiego na język polski .............................................................................. 135

4.1. Strategie translatorskie w przekładzie terminów specjalistycznych z dziedzinyzarządzania – próba klasyfi kacji .................................................................................. 135

6

4.2. Tłumaczenie przez odpowiedniki ............................................................................... 1384.2.1. Zapożyczenie ...................................................................................................... 1384.2.2. Kalka jako technika przekładowa ..................................................................... 1424.2.3. Substytucja przez uznany odpowiednik ........................................................... 145

4.3. Tłumaczenie przez ekwiwalenty .................................................................................... 1514.3.1. Rodzaje ekwiwalencji w przekładzie ekonomicznym ...................................... 1514.3.2. Przekształcenie semantyczno-syntaktyczne terminu specjalistycznego ........ 1564.3.3. Ekwiwalent funkcjonalny ..................................................................................... 1594.3.4. Ekwiwalent opisowy ............................................................................................. 1624.3.5. Nieprzekładalność terminów specjalistycznych ............................................... 163

4.4. Próba pragmatycznej oceny strategii translatorskich w tłumaczeniu terminologii specjalistycznej z dziedziny zarządzania ................................................ 171

Podsumowanie ..................................................................................................................... 175

Bibliografi a ........................................................................................................................... 179

Glosariusz ............................................................................................................................. 187

Wstęp

Tłumaczenie jest dziedziną działalności człowieka, która zawsze towarzyszyła proce-som rozwoju cywilizacyjnego i w dużej mierze je stymulowała. Związek przyczynowo--skutkowy między rozwojem działalności przekładowej a rozwojem cywilizacyjnym społeczeństw jest szczególnie wyraźny i oczywisty w przypadku tłumaczenia tekstów specjalistycznych, naukowych i naukowo-technicznych. Rozwój przemysłu, postęp naukowo-techniczny, globalizacja gospodarki i wymuszony przez nią wzrost i intensy-fi kacja międzynarodowych kontaktów handlowych i naukowych sprawiły, że wzrosło też zainteresowanie przekładem tekstów specjalistycznych.

Próba zdefi niowania, czym jest tłumaczenie, była podejmowana przez wielu wy-bitnych językoznawców i teoretyków przekładu. Roman Jakobson rozróżniał trzy typy tłumaczenia: tłumaczenie interlingwalne – czyli właściwe, w którym tłumaczy się dany znak językowy na inny znak językowy języka przekładu; tłumaczenie intralingwalne – tłumaczenie znaku językowego na inny znak językowy w obrębie tego samego języ-ka; tłumaczenie intersemiotyczne – tłumaczenie z jednego systemu znaków na inny system znaków1.

Wolfram Wilss, jeden z przedstawicieli naukowej szkoły przekładu (Überse-tzungswissenschaft ), defi niuje tłumaczenie jako proces językowego formułowania teks-tu, polegający na reprodukcji oryginału za pomocą operacji zamiany kodów w celu udostępnienia go odbiorcy2.

Olgierd Wojtasiewicz określa przekład jako operację sformułowania w pewnym języku odpowiednika wypowiedzenia sformułowanego uprzednio w innym języku3. Z lingwistycznego punktu widzenia tłumaczenie można opisać jako przekodowanie lub substytucję, w ramach której elementy języka wyjściowego zostają zastąpione ele-mentami języka docelowego4. Tłumaczenie jest też określane jako przekształcenie

1 R. Jacobson: On Linguistic Aspects of Translation. W: R.A. Brower (ed.): On Translation. Cambridge: Harvard University Press, 1959, s. 232–239.

2 W. Wilss: Übersetzungswissenschaft . Darmstadt: Wissenschaft liche Buchgesellschaft , 1977, s. 62.3 O. Wojtasiewicz: Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1957,

s. 15.4 W. Koller: Einführung in die Übersetzungswissenschaft . Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & Meyer Ver-

lag, 2001, s. 69.

8

łańcucha jednostek języka wyjściowego w łańcuch ekwiwalentnych jednostek danego języka docelowego5.

Inne pojmowanie przekładu stawia w centrum uwagi pojęcie tekstu. Tekst źród-łowy będzie zastąpiony w tłumaczeniu przez tekst docelowy, przy czym kryterium substytucji polega na osiągnięciu ekwiwalencji6. W tym ujęciu przekład to oddanie denotatywnej zawartości tekstu za pomocą środków lingwistycznych danego języka7.

W szerszym znaczeniu przekład oznacza każdą postać mediacji międzyjęzykowej, pozwalającej na wymianę informacji między użytkownikami różnych języków. Prze-kład powoduje przejście komunikatu sformułowanego w języku źródłowym do języka przekładu8.

Eugene Nida pojmuje tłumaczenie jako odtworzenie w języku przekładu komuni-katu zawartego w języku źródłowym za pomocą najbliższego i najbardziej naturalnego odpowiednika, przede wszystkim w odniesieniu do sensu, a następne w odniesieniu do stylu9.

Jako czynność, w której należy uwzględnić także aspekty pozalingwistyczne, trak-tuje tłumaczenie Christiane Nord:

Sinnvoller scheint es zu sein Übersetzen als eine Tätigkeit zu betrachten, die Bearbeitung von Texten grundsätzlich einschließt, z.B., die Anpassung von lexikalischen oder syntak-tischen Strukturen an System und Norm der Zielsprache mit Übersetzungsverfahren Mo-dulation und Transposition oder die Anpassung von Textkonventionen an die Norm der Zielkultur durch Paraphrasen oder die Anpassung des Verhältnisses von verbalisierten und nichtverbalisierten Informationen an das Vorwissen des Zielempfängers durch Expansion bzw. Reduktion10.

Gert Jäger uważa natomiast, że istotą przekładu jest zapewnienie komunikacji:

Das Wesen der Translation besteht darin, die Kommunikation zu sichern, und zwar auf die spezielle, sie von der heterovalenten Sprachmittlung abgrenzender Weise, dass der Kommu-nikative Wert eines Textes z.B. einer Sprache bei der Umkodierung in Zielsprache erhalten bleibt, so dass beide Texte kommunikativ äquivalent sind. Das Wesen der Translation – wie der Kommunikation überhaupt – liegt somit im Extralinguistischen, im linguistischen Be-reich vollzieht sich aber die Translation: Sie ist in ihrer Erscheinungsform ein sprachlicher Prozess, bei dem Text einer Sprache ein Text anderer Sprache zugeordnet wird, der dem Text der Ausgangssprache kommunikativ äquivalent ist11.

5 M.  Snell-Hornby: Übersetzungswissenschaft und Fremdsprachenunterricht. München: Carl Hanser Verlag, 1989, s. 17.

6 J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa. Od teorii do praktyki. Kraków: Kantor Wydawniczy Zaka-mycze, 2003, s. 21.

7 T. Lewandowski: Linguistisches Wörterbuch. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1976, s. 851. 8 J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa..., s. 20.9 E. Nida: Th e Th eory and Practice of Translation. Leiden: Brill, 1982, s. 20.10 Ch. Nord: Textanalyse und Übersetzungsauft rag. München: Fink Verlag, 1989, s. 101. 11 G. Jäger: Translation und Translationslinguistik. Halle: VEB Max Niemeyer Verlag, 1975, s. 36.

9

Niezależnie od tego, którą koncepcję translatoryczną przyjmie się za punkt odnie-sienia przy defi niowaniu, czym jest tłumaczenie, należy stwierdzić, że stanowi ono for-mę pośrednictwa językowego, komunikacyjnego i kulturowego. Nie jest działaniem czysto językowym, ponieważ musi uwzględniać wiele czynników komunikacyjnych, często także natury pozalingwistycznej12. Proces translacji wymaga zastosowania licz-nych operacji kognitywnych i językowych. Jest on dokonywany za pomocą strategii i technik na poziomie syntaktycznym, syntagmatycznym i leksykalnym13. Terminy, „technika” i „strategia” obejmują różne jakościowo pojęcia. Strategia to preferowany sposób postępowania tłumacza w całym tekście lub w jego znaczących fragmentach. Technika to wybór pewnego rozwiązania konkretnego problemu napotkanego w trak-cie procesu tłumaczenia14.

W odniesieniu do przekładu specjalistycznego strategią tłumaczenia można okre-ślić takie operacje kognitywno-językowe, które umożliwiają przełożenie terminu spe-cjalistycznego lub specjalistycznej grupy wyrazowej z jednego języka na drugi, zacho-wując ich funkcję desygnacyjną i kryterium uzualności15.

Badanie strategii przekładu zaowocowało powstaniem licznych taksonomii proce-dur translatorskich. Jednej z takich klasyfi kacji dokonali Jean-Paul Vinay i Jean Dar-belnet16, którzy wyodrębnili siedem podstawowych typów procedur translatorskich: zapożyczenie, kalkę, substytucję, transpozycję, modulację, ekwiwalencję i adaptację. Zapożyczenie jest przejęciem wyrazów lub połączeń wyrazowych z innego języka. Z czasem zapożyczenie może przyjąć rodzimą pisownię i fl eksję. Zapożyczenie – choć może być traktowane jako zaniechanie tłumaczenia – jest niewątpliwie posunięciem przekładowym w sensie decyzji, jaką podejmuje tłumacz. Kalka to zapożyczenie połą-czeń wyrazowych przez ich dosłowny przekład, oznacza ona tłumaczenie leksemiczne poszczególnych składowych wyrażenia. Substytucja to tłumaczenie dosłowne, literal-ne, które polega na zastąpieniu struktur składniowych języka oryginału strukturami składniowymi języka translatu o podobnej liczbie składników mających zbliżone zna-czenie. Dopuszczalne są jedynie zmiany wymuszone przez reguły składni docelowej17. Adekwatne tłumaczenie dosłowne jest raczej wyjątkiem niż regułą. Dotyczy to także przekładu specjalistycznego. Mimo że teksty fachowe są bardziej podatne na tłumacze-nie dosłowne, nie eliminuje to ryzyka zmiany sensu oryginału. Tekst przekładu może również nie odpowiadać wymogom stylistycznym języka docelowego. Kolejne z wy-mienionych w tej systematyce procedur translatorskich są związane z tłumaczeniem niedosłownym. Transpozycja oznacza tłumaczenie syntagmatyczno-semantyczne,

12 B. Kielar: O tłumaczeniu tekstów specjalistycznych. W: B. Kielar (red.): Problemy komunikacji między-kulturowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Ofi cyna Wydawnicza Graf Punkt, 2000, s. 235.

13 L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rze-szowskiego, 2002, s. 112

14 K.  Hejwowski: Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 76.

15 U. Kokot: Metody przekładu niemieckich nazw medycznych na język polski. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001, s. 25.

16 P.-J. Vinay, J. Darbelnet: Stylistique comparée du franças et de l’anglais. Paris: Didier, 1977.17 L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu..., s. 114.

10

któremu towarzyszy zmiana kategorii wyrazowych. Polega ona na oddaniu partii teks-tu czy wyrażenia w języku oryginału za pomocą ekwiwalentnej partii tekstu w języku docelowym, różniącej się jednak pod względem kategorii wyrazowych i struktur. Mo-dulacja obejmuje zmiany podyktowane docelowym kontekstem sytuacyjnym, o cha-rakterze semantycznym lub syntagmatycznym. Ekwiwalencja to wprowadzenie zmian gwarantujących osiągnięcie celu komunikacyjnego porównywalnego z celem orygi-nału, z uwzględnieniem docelowych norm syntagmatycznych. Oznacza ona osiągnię-cie odpowiedniości sytuacyjnej, przy której tekst oryginału i tekst docelowy dotyczą tej samej sytuacji, ale opisują ją innymi środkami stylistycznymi i strukturalnymi. Adaptacja to zmiany w warstwie syntaktycznej i semantycznej dostosowane do celu tłumaczenia. W przypadku adaptacji dochodzi się do granic przekładalności ze wzglę-du na to, że w języku przekładu nie występuje sformułowanie opisujące sytuację, którą odzwierciedla oryginał. W przekładzie należy więc wyrazić analogiczny globalny sens przez odniesienie tekstu translatu do sytuacji uznanej za podobną. Określanie szóstej z wymienionych tu procedur przekładowych mianem ekwiwalencji nie jest zbyt trafne, gdyż w każdym procesie przekładu – bez względu na rodzaj stosowanej strategii – dąży się do osiągnięcia ekwiwalencji tekstu przekładu w stosunku do tekstu oryginału18.

Pierwsze cztery typy procedur przekładowych w klasyfi kacji zaproponowanej przez Vinaya i Darbelneta mają charakter lingwistyczny, natomiast trzy pozostałe – interpre-tacyjno-kulturowy19.

Taka systematyka strategii translatorskich budzi jednak wiele zastrzeżeń i wątp-liwości. Przedmiotem krytyki jest przede wszystkim druga grupa strategii transla-torskich, dotycząca tłumaczenia niedosłownego i mająca charakter interpretacyjno--kulturowy. Pojawiające się wątpliwości odnoszą się przede wszystkim do ekwiwalencji i adaptacji. Ekwiwalencja, defi niowana jako porównywalność komunikacyjna tekstu oryginału i transatu, dotyczy ogółu czynności przekładowych, które zawsze zmierza-ją do komunikatywnego i zrozumiałego przedstawienia sytuacji wyjściowej w języku docelowym. W każdym procesie przekładu dąży się do osiągnięcia ekwiwalencji za pomocą wybranej w konkretnym przypadku strategii translatorskiej. Ekwiwalencję należałoby zaliczyć raczej do kategorii związanych z krytyką przekładu, a nie proce-dur translatorskich20. Także adaptacja dotyczy ogółu działalności przekładowej i może zostać zaaplikowana w procedurze oceny przekładu. Wolfram Wilss proponuje własną zmodyfi kowaną klasyfi kację procedur translatorskich, w której procedury natury se-mantycznej są łącznie określane mianem modulacji. Dzieli on procedury przekładowe na dwie główne grupy: tłumaczenie dosłowne (substytucję) i tłumaczenie niedosłow-ne. W ramach pierwszej grupy procedur translatorskich Wilss wyróżnia: zapożyczenie (kalkę), tłumaczenie słowo w słowo oraz tłumaczenie. Natomiast strategie obejmujące tłumaczenie niedosłowne to: transpozycja i modulacja. Istnienie określonych proce-dur i strategii stosowanych przez tłumaczy w praktyce translatorskiej jest też dostrze-gane w innych pracach dotyczących teorii przekładu. Tłumacz rozwiązując trudności

18 B. Kielar: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne..., s. 46–47.19 L. Wille: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu..., s. 114.20 W. Wilss: Übersetzungswissenschaft ..., s. 115–120.

11

przekładowe, stosuje pewne procedury bazujące na transformacjach leksykalno-se-mantycznych, przy których zachowuje tę samą treść mimo zastosowania innych środ-ków językowych. Do takich procedur translatorskich należy na przykład tłumaczenie opisowe w przypadku, gdy w języku przekładu nie występuje odpowiedni termin, kon-kretyzacja lub generalizacja pojęć czy użycie antonimu21.

Kolejnym autorem, który w swoich pracach przedstawił zasady i reguły translacyjne jest Peter Newmark. Nawiązuje on wprawdzie bezpośrednio do procedur przedstawio-nych przez komparatystów francuskich Vinaya i Darbelneta oraz niemieckiego teore-tyka przekładu Wilssa, lecz przede wszystkim tworzy własny system reguł przekłado-wych, wśród których wyróżnia: przeniesienie słowa z języka źródłowego do kontekstu języka docelowego, ekwiwalent kulturowy, przekład dosłowny, ekwiwalent funkcjonal-ny, ekwiwalent opisowy oraz strategię łączącą dwie z wymienionych procedur22.

Strategie translatorskie opisane w piśmiennictwie przekładoznawczym można rów-nież odnieść do przekładu specjalistycznego, w tym również przekładu terminologii z dziedziny ekonomii i zarządzania, jednak uogólnienie to wymaga uwzględnienia specyfi ki tego rodzaju tłumaczenia.

Przekład tekstów specjalistycznych jako osobny rodzaj działalności przekładowej wyróżnia się spośród innych odmian przekładów swymi cechami funkcjonalno-styli-stycznymi oraz rodzajową przynależnością materiału przekładowego23.

Przekład ekonomiczny stanowi jedną z podstawowych płaszczyzn specjalistycznej komunikacji międzykulturowej24. Terminologia języka biznesu i ekonomii stała się przedmiotem badań translatorycznych i traduktologicznych. W tym kontekście na-leży nawiązać do powstałego na początku XX wieku na terenie niemieckiego obszaru językowego pojęcia „Wirtschaft slinguistik”25. Jego powstanie jest dowodem na to, że zaczęto dostrzegać znaczenie terminologii ekonomicznej i jej rolę w dynamicznie roz-wijających się międzynarodowych kontaktach gospodarczych.

Łatwo zauważyć tutaj analogię do dotyczącego tłumaczeń prawniczych pojęcia „ju-ryslingwistyki” (Rechtslinguistik). Oba te terminy odnoszą się do specyfi cznych ob-szarów badań translatorycznych, które charakteryzują się odrębnością terminologii i wymagają stosowania odmiennych strategii translatorskich.

Analiza stanu badań i dorobku naukowego z zakresu przekładu specjalistycznego upoważnia do stwierdzenia, że problematyka przekładu ekonomicznego oraz analiza strategii translatorskich dla terminów z dziedziny ekonomii i zarządzania pojawiała się stosunkowo rzadko jako przedmiot badań nad teorią i praktyką przekładu.

W większości opracowań dotyczących problemu przekładu terminologii specja-listycznej kwestia terminologii z dziedziny zarządzania jest potraktowana w sposób marginalny, a ich autorzy koncentrują się przeważnie na przekładzie tekstów prawni-

21 B. Kielar: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne..., s. 31.22 P. Newmark: A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall, 1988, s. 47.23 J. Pieńkos: Podstawy przekładoznawstwa..., s. 92.24 R. Stolze: Die Fachübersetzung. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999, s. 181.25 L. Drozd, W. Seibicke: Deutsche Fach- und Wissenschaft ssprache. Bestandsaufnahme – Th eorie – Ge-

schichte. Wiesbaden: Brandstetter Verlag, 1973, s. 68. H. Picht: Wirtschaft slinguistik: ein historischer Über-blick. „HSK – Fachsprachen” 1998, 4, s. 336–341.

12

czych26 czy technicznych27. Uwaga ta dotyczy zarówno polskiego, jak i obcego28 dorob-ku literaturowego.

Problematyką przekładu specjalistycznego zajmowali się tacy teoretycy przekładu, jak: Peter Sandrini29, Hans Rudiger Fluck30, Lothar Hoff mann31, Susanne Göpferich32, Hans Vermeer i Katharina Reiss33, Reiner Arntz i Erhard Eydam34, Th eo Bungarten35, Marcus Hundt36, Hartwig Kalverkämper37, Rudolf Beier38, Rosemarie Gläser39, Dieter Möhn40, Lubomir Drozd i Wilfried Seibicke41, Jörn Albrecht42, Susan Sarcevic43 czy Pe-ter Schmitt44.

Z wymienionych autorów tylko prace Hundta, Beiera i Gläser dotyczą bezpośred-nio przekładu tekstów z dziedziny biznesu i są poświęcone terminologii ekonomicznej.

26 J. Pieńkos: Podstawy juryslingwistyki. Język w prawie – prawo w języku. Warszawa: Wydawnictwo Muza, 1999; D. Kierzkowska: Tłumaczenie prawnicze. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 2002.

27 A. Voellnagel: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 1998.28 W.  Koller: Einführung in die Übersetzugswissenschaft . Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & Meyer

Verlag, 2001; R.  Stolze: Übersetzungstheorien. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2001; R.W. Jumpelt: Übersetzung naturwissenschaft licher und technischer Literatur. Leipzig: Verlag Enzyklopädie, 1961; H.D. Baumann: Der Versuch einer integrativen Betrachtung des linguistischen Phänomens Fachtext. „Deutsch als Fremdsprache” 1986, 2, s. 96–112.

29 P. Sandrini: Übersetzen von Rechtstexten. Fachkommunikation im Spannungsfeld zwischen Rechtsord-nung und Sprache. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.

30 H. R. Fluck: Fachdeutsch in Naturwissenschaft und Technik. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1985; H.R. Fluck: Fachsprachen. Einführung und Bibliographie. Tübingen: Francke Verlag, 1996.

31 L. Hoff mann: Kommunikationsmittel Fachsprache. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1985.

32 S. Göpferich: Textsorten in Naturwissenschaft und Technik. Pragmatische Typologie – Kontrastierung – Translation. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1995.

33 K. Reiss, H.J. Vermeer: Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Niemeyer Ver-lag, 1984.

34 R. Arntz, E. Eydam: Zum Verhältnis von Sprach- und Sachwissen beim Übersetzen von Fachtexten.W: T. Bungarten (red.): Fachsprachentheorie. Tostedt: Attikon Verlag, 1993, s. 199.

35 T. Bungarten: Beiträge zur Fachsprachenforschung: Sprache in Wissenschaft und Technik, Wirtschaft und Rechtswesen. Berlin: Beuth Verlag, 1992.

36 M. Hundt: Typologien der Wirtschaft ssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache Inter-national Journal of LSP” 1998, 3–4, s. 98–115.

37 H. Kalverkämper: Fachexterne Kommunikation als Maßstab einer Fachsprachen–Hermeneutik. Tü-bingen: Gunter Narr Verlag, 1988; H. Kalverkämper, H. Weinrich: Deutsch als Wissenschaft ssprache. Tü-bingen: Gunter Narr Verlag, 1986; H.  Kalverkämper: Rahmenbedingungen für die Fachkommunikation. „HSK-Fachsprachen” 1998, 3, s. 24–47.

38 R. Beier: Fachexterne Kommunikation im Englischen. Umrisse eines forschungsbedürft igten Verwen-dungsbereichs der Sprache. W: B.  Schlieben-Lange, H.  Kreutzer (Hrsg.): Fachsprache und Fachliteratur. Göttingen: Vandenhoeck-Ruprecht Verlag, 1983.

39 R. Gläser: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147. R. Gläser: Fachtext-sorten im Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1998.

40 D. Möhn: Zum Fortgang der germanistischen Fachsprachenforschung in den 70er Jahren. „Zeitschrift für Germanistische Linguistik” 1980, 4, s. 352–369.

41 L. Drozd, W. Seibicke: Deutsche Fach- und Wissenschaft ssprache...42 J. Albrecht: Übersetzung und Linguistik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2005.43 S. Sarcevic: New Approach to Legal Translation. Th e Hague: Kluwer Law International, 1997.44 P.A. Schmitt: Translation und Technik. Tübingen: Stauff enburg Verlag, 1999.

13

Hundt i Gläser opisują możliwości i obszary zastosowania języka biznesu. Natomiast przedmiotem badań Rudolfa Beiera są strategie przekładu terminów specjalistycznych z tej dziedziny. Badania Beiera dotyczą jednak właściwie tylko komunikacji zachodzą-cej na płaszczyźnie ekstraleksykalnej, gdyż ich przedmiotem były teksty o tematyce ekonomicznej publikowane w prasie. W piśmiennictwie przekładoznawczym brakuje opracowań, które gruntownie i kompleksowo zgłębiałyby zagadnienia związane z ter-minologią specjalistyczną z dziedziny zarządzania oraz strategiami jej przekładu. Jest to zagadnienie szczególnie istotne, gdyż tłumaczenie specjalistyczne wymaga nie tyl-ko odpowiednich umiejętności językowych, lecz także kompetencji pozalingwistycz-nych45.

Analiza stanu badań translatorycznych dotyczących terminologii z dziedziny eko-nomii i zarządzania pozwala wyodrębnić jej charakterystyczne cechy. Terminologia języka ekonomii jest używana w znacznie szerszym kontekście i w o wiele większej liczbie okoliczności niż terminologia dotycząca innych dziedzin nauki46. Terminolo-gia specjalistyczna z tej dziedziny jest używana w informacjach prasowych, tekstach popularnonaukowych, specjalistycznych i naukowych. Jej wykorzystanie dotyczy też bezpośredniej komunikacji międzyludzkiej w sytuacjach, gdy używany jest zarówno język ogólny, jak i specjalistyczny, co wiąże się z funkcjonowaniem różnych podmio-tów gospodarczych. Problematyka przekładu terminologii z dziedziny zarządzania i ekonomii staje się szczególnie istotna, gdy mamy do czynienia z międzynarodową działalnością gospodarczą przedsiębiorstw. Terminologia specjalistyczna jest tutaj używana w sprawozdaniach fi nansowych, dokumentach handlowych, korespondencji, kontraktach czy podczas negocjacji.

Znamienne wydaje się tutaj stwierdzenie Rosemarie Gläser: „Wirtschaft ssprache manifestiert sich nicht als Fachwortschatz, sondern in Fachtexten”47. Wynikają z niego określone konsekwencje dla przekładu terminów z tej dziedziny. Podstawowa trudność w tłumaczeniu terminologii jest związana z faktem, że mamy do czynienia z nieho-mogeniczną grupą uczestników procesu komunikacji. Dlatego też płaszczyzny języka (sfery językowe) występujące w tłumaczonym tekście powinny zostać uwzględnione w procesie translacji i mieć decydujący wpływ na wybór strategii przekładu danego terminu48.

Piśmiennictwo przekładoznawcze dotyczy zazwyczaj problematyki przekładu teks-tów prawniczych lub naukowo-technicznych, aczkolwiek pewne prawidłowości i spo-

45 J. Maliszewski: „Tłumacz z tarczą”. Rzecz o specjalistycznym przygotowaniu tłumacza do pracy z teks-tem prawnym, prawniczym i ekonomicznym. W: J. Maliszewski (red.): Strategie translatoryczne w tłuma-czeniu tekstów specjalistycznych w biznesie. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politech-niki Częstochowskiej, 2005, s. 19–27; J. Maliszewski: Warsztatowe problemy tłumaczeń specjalistycznych. W: P. Płusa (red.): Aktualne kierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1999, s. 65–70.

46 M. Hundt: Typologien der Wirtschaft ssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache Inter-national Journal” 1998, 4, s. 98–115.

47 R. Gläser: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147.48 R. Stolze: Die Fachübersetzung. Eine Einführung..., s. 182.

14

strzeżenia w nich zawarte można również uogólnić na język specjalistyczny biznesu i przekład tekstów z tej dziedziny.

Rozwój badań nad terminologią ekonomiczną i jej przekładem przypada na lata po drugiej wojnie światowej, co jest związane z postępującymi procesami umiędzy-narodowienia działalności gospodarczej. W dużej mierze jednak badania te koncen-trowały się na analizie tekstów prasowych i dotyczyły komunikacji ekstraleksykalnej. W większym stopniu odnosiły się one do tekstów o charakterze popularnonaukowym niż ściśle specjalistycznym49. Brak natomiast opracowań, które koncentrowałyby się na problematyce przekładu tekstów specjalistycznych o tematyce biznesowej.

Za koniecznością bliższego zbadania problematyki tłumaczenia terminologii z dzie-dziny zarządzania przemawiają przede wszystkim względy pragmatyczne i utylitarne. Analiza języka biznesu oraz strategii przekładu terminów specjalistycznych z tej dzie-dziny może się przyczynić do częściowego wypełnienia luki w obecnym stanie wie-dzy przekładoznawczej. Brak teoretycznych opracowań na temat translacji terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania powoduje, że nie są znane uwarunkowania i specyfi czne aspekty dotyczące tego obszaru działalności przekładowej. Z pewnoś-cią wiele założeń różnych teorii translatorskich można uogólnić również na przekład terminologii specjalistycznej z dziedziny zarządzania, lecz tego rodzaju uogólnienia mogą się okazać niewystarczające.

Z tego powodu zachodzi konieczność analizy i lingwistycznego opisu terminolo-gii specjalistycznej języka biznesu i ekonomii oraz zbadania strategii translatorskich stosowanych w przekładzie terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania i ich pragmatycznych uwarunkowań.

Analiza tych zagadnień wydaje się szczególnie istotna w obliczu globalizacji współ-czesnej gospodarki światowej oraz związanej z tym faktem intensyfi kacji międzynaro-dowych kontaktów gospodarczych i handlowych.

Problematyka przekładu specjalistycznego w świetle współczesnych badań trans-latorycznych jest przedmiotem rozważań rozdziału pierwszego. Na przykładzie ter-minów specjalistycznych z dziedziny zarządzania zostały omówione uwarunkowania zastosowania tłumaczenia dosłownego i funkcjonalnego w przekładzie specjalistycz-nym. Rozdział ten zawiera też opis współczesnych poglądów na temat ekwiwalencji w przekładzie specjalistycznym, konfrontując je z najnowszymi badaniami i teoriami translatorycznymi. Rozdział zamyka omówienie zagadnień związanych z oceną jakości tłumaczenia i krytyką przekładu tekstów specjalistycznych.

Rozdział drugi jest poświęcony lingwistycznym i terminologicznym aspektom przekładu terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania. Przedstawiono w nim funkcje i współczesne znaczenie języka specjalistycznego oraz terminologię z dziedzi-ny zarządzania. W sposób szczegółowy została przeprowadzona analiza semantyczno--leksykalna terminologii języka biznesu.

Pragmatyczne aspekty przekładu terminologii z dziedziny zarządzania są przed-miotem rozważań rozdziału trzeciego. Terminy specjalistyczne z dziedziny zarzą-

49 M. Hundt: Typologien der Wirtschaft ssprache. Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache Inter-national Journal” 1998, 3, s. 98–115.

15

dzania, ze względu na ich różnorodność, zostały podzielone na obszary tematyczne związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem, marketingiem, zarządzaniem międzyna-rodowym oraz fi nansowymi i prawnymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstw. Analiza terminów specjalistycznych i ich ekwiwalentów przekładowych pozwoliła na zdefi niowanie pragmatycznych determinant wyboru strategii translatorskiej w prze-kładzie ekonomicznym.

Rozdział czwarty zawiera opis strategii translatorskich stosowanych w przekładzie terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania z języka niemieckiego na język polski. Przyjęta klasyfi kacja strategii translatorskich opiera się na procedurach prze-kładowych opisanych w piśmiennictwie przekładoznawczym, lecz dostosowuje je do specyfi ki przekładu ekonomicznego. Założono, że terminy specjalistyczne z dziedziny zarządzania mogą być tłumaczone przez odpowiedniki lub ekwiwalenty. Zostały tu również omówione problemy przekładowe związane z wypełnieniem luki ekwiwalen-cji zerowej w języku translatu.

Zasadniczym motywem podjęcia tematu pracy była chęć zbadania zagadnienia, które w piśmiennictwie przekładoznawczym jest potraktowane w sposób marginalny.

Założono, że możliwe jest dostosowanie ogólnych teorii językoznawczych i trans-latorycznych do opisu lingwistycznego terminologii specjalistycznej z dziedziny za-rządzania oraz analizy stosowanych w jej przekładzie strategii translatorskich. Celem pracy jest analiza zarówno lingwistycznych, jak i pozajęzykowych aspektów przekła-du terminów specjalistycznych z dziedziny zarządzania, a także stosowanych strategii translatorskich. Rezultatem pracy o charakterze utylitarnym jest glosariusz, który sy-stematyzuje niemieckojęzyczne terminy specjalistyczne z dziedziny zarządzania oraz odpowiadające im ekwiwalenty w języku polskim.

Bibliografi a

Źródła

Benes G.: Qualitätsmanagement als interdiszipinäres Problem. Wiesbaden: Deutscher Univer-sitätsverlag, 1997.

Binnert H.F.: Prozeßorientierte TQM-Umsetzung. München: Carl-Hanser Verlag, 2000.Bünting H.: Organisatorische Eff ektivität von Unternehmungen. Ein zielorientierter Ansatz.

Wiesbaden: Gabler Verlag, 1995.Frese E., Werder A.: Organisatorische Formen und Effi zienzbeurteilung. Wiesbaden: Gabler Ver-

lag, 1993.Herberg Ch.: Messung von Eff fi zienz von Total Quality Management. Hamburg: Verlag Dr Ko-

vac, 2001.Lisiecka K.: Systemy zarządzania jakością i kryteria pomiaru ich efektywności. „Problemy Jako-

ści” 2001, 9, s. 4–9.North K.: Wissensorentierte Unternehmensführung. Wertschöpfung durch Wissen. Wiesbaden:

Gabler Verlag, 2002.Müller-Stewens G., Lechner Ch.: Strategisches Management. Stuttgart: Schäfer-Poeschel Verlag,

2003.Oelsnitz D., Hahmann M.: Wissensmanagement. Strategie und Lernen in wissensbasierten Un-

ternehmen. Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer, 2003.Probst G., Raub S., Romhardt K.: Wissen managen: wie Unternehmen ihre wertvollste Ressource

optimal nutzen. Wiesbaden: Betriebswirtschaft licher Verlag, 1998.Probst G., Raub S., Romhardt K.: Zarządzanie wiedzą w organizacji. Kraków: Ofi cyna Ekono-

miczna, 2002. Stührenberg L., Streich D., Henke J.: Wertorientierte Unternehmensführung. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 2003.

Vollmuth H.J.: Controlling – Instrumente von A bis Z. Planegg: WRS Verlag Wirtschaft , Recht und Steuern, 1994.

Vollmuth H.J.: Controlling – instrumenty od A do Z. Warszawa: Wydawnictwo Placet, 1998.Yip G.: Total Global Strategy. New York: Pearson Education, 2002.Yip G.: Strategia globalna. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2004.

180

Słowniki

Alisch A., Wojtala A.: Niemiecko-polski słownik tematyczny. Ekonomia. Warszawa: Wydawnic-two Naukowe PWN, 1999.

Białecki K., Drogosz A., Januszkiewicz W.: Słownik handlu zagranicznego. Warszawa: Państwo-we Wydawnictwo Ekonomiczne, 1993.

Hatała G., Ratajczak P. (red.): Słownik biznesmena. Zielona Góra: Wydawnictwo Kanion, 2000.Langenscheidts Wörterbuch. Polnisch-Deutsch. Deutsch-Polnisch. München: Langenscheidt Ver-

lag, 2003.Słownik Reutera. Międzynarodowe terminy ekonomiczne i fi nansowe. Warszawa: Powszechna

Agencja Informacyjna, 1992.Wielki słownik niemiecko-polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna,

2001, t. I i II.

Studia i monografi e

Albrecht J.: Übersetzung und Linguistik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2005.Arntz R., Eydam E.: Zum Verhältnis von Sprach- und Sachwissen beim Übersetzen von Fachtex-

ten. W: Bungarten T. (Hrsg.): Fachsprachentheorie. Tostedt: Attikon Verlag, 1993.Arnz R., Picht H.: Einführung in die übersetzungsbezogene Terminologiearbeit. Hildesheim:

Olms Verlag, 1989.Baumann H.D.: Der Versuch einer integrativen Betrachtung des linguistischen Phänomens Fach-

text. „Deutsch als Fremdsprache” 1986, 2, s. 96–112.Bahns J.: Kollokationen als lexikogrphisches Problem. Eine Analyse allgemeiner ud spezieller Wör-

terbücher des Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1996.Bassnett-McGuire S.: Translation Studies. London–New York: Methuen, 1980.Bausch K.R.: Sprachmittlung: Überseten und Dolmetschen. W: Lexikon der germanistischen Lin-

guistik. Tübingen: Althaus Verlag, 1980.Beier R.: Fachexterne Kommunikation im Englischen. Umrisse eines forschungsbedürft igten Ver-

wendungsbereichs der Sprache. W: Schlieben-Lange B., Kreutzer H. (Hrsg.): Fachsprache und Fachliteratur. Göttingen: Vandenhoeck-Ruprecht Verlag, 1983.

Beier R.: Englische Fachsprache. Stuttgart: Klett Verlag 1980.Braun P., Schäder B., Vollmert J. (Hrsg.): Internationalismen. Studien zur interlingualen Lexiko-

logie und Lexikographie. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1990.Bregenholtz H., Tarp S.: Manual of specialised lexicography. Amsterdam–Philadelphia: John

Benjamins, 2000.

181

Bungarten T.: Beiträge zur Fachsprachenforschung: Sprache in Wissenschaft und Technik, Wirt-schaft und Rechtswesen. Berlin: Beuth Verlag, 1992.

Burkhanow I.: Translation: Th eoretical prerequisites. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rze-szowskiego, 2003.

Conrad R. (Hrsg.): Lexikon sprachwissenschaft licher Termini. Lipsk: Enzyklopädie Verlag, 1985. Comrie B.: Language Universals and Linguistic Typology. Oxford: Blackwell, 1989.Chomsky N.: Zagadnienia teorii składni. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982.Drozd L., Seibicke W.: Deutsche Fach- und Wissenschaft ssprache. Bestandsaufnahme – Th eorie –

Geschichte. Wiesbaden: Brandstetter Verlag, 1973.Dzierżanowska H.: Przekład tekstów nieliterackich na przykładzie języka angielskiego. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN, 1988.Eisenreich H.: Zur Ermittlug und Bedeutung von Sachwortschätzen für den fachbezogenen Tex-

ten. „Deutsch als Fremdsprache” 1967, 5, s. 302–311.Fluck H.R.: Fachdeutsch in Naturwissenschaft und Technik. Heidelberg: Julius Groos Verlag,

1985.Fluck H.R.: Fachsprachen. Einführung und Bibliographie. Tübingen: Francke Verlag, 1996.Frohne G.: Die Internationalisierungstendenz des Wortschatzes und die sogenannten Internatio-

nalismen. „Fremdsprachenunterricht” 1989, 2, s. 439–443. Gläser R.: Fachsprache und Funktionalstile. „Fachsprachen” 1998, 2, s. 121–147.Gläser R.: Fachtextsorten im Englischen. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1998. Göpferich S.: Textsorten in Naturwissenschaft und Technik. Pragmatische Typologie – Kontrastie-

rung – Translation. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1995.Grucza F.: Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana.

Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.Grucza F.: Teoretyczne podstawy terminologii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1991.Hahn W. (Hrsg.): Fachsprachen. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 1981.Hejwowski K.: Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: Wydawnictwo Nauko-

we PWN, 2004.Heller K.: Der Wortschatz unter dem Aspekt des Fachwortes – Versuch einer Systematik. W: Hahn

W. (Hrsg.): Fachsprachen. Wiesbaden: Deutscher Universitätsverlag, 1981.Hoff mann L.: Kommunikationsmittel Fachsprache. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr

Verlag, 1985.Hoff mann L.: Syntaltische und morphologische Eigenschaft en von Fachsprachen, „HSK –

Fachsprachen” 1998, 3, s. 416–427. Holenstein E.: Sprachliche Universalien. Eine Untersuchung zur Natur des menschlichen Geistes.

Bochum: Brockmeyer Verlag, 1985.Holz-Mänttäri J.: Translatorische Handeln. Th eorie und Methode. Helsinki: Suomalainen tied-

aekatemia, 1984.House J.: A Model of Translation Quality Assessment. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1977.Hönig H.: Kussmaul P.: Strategie der Übersetzung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1982.Hundt M.: Typologien der Wirtschaft ssprache: Spekulation oder Notwendigkeit. „Fachsprache In-

ternational Journal” 1998, 3, s. 98–115.Jakobson R.: On Linguistic Aspects of Translation. W: Brower R.A.  (ed.): On Translation.

Cambridge: Harvard University Press, 1959, s. 232–239.Jäger G.: Translation und Translationslinguistik. Halle: VEB Max Niemeyer Verlag, 1975.

182

Jäger G.: Die sprachliche Bedeutungen – das zentrale Problem bei der Translation. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1986.

Jäger G., Neubert A.: Äquivalenz bei der Translation. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1982.Jumpelt R.W.: Übersetzung naturwissenschaft licher und technischer Literatur. Leipzig: Verlag

Enzyklopädie, 1961.Kade O.: Die Sprachmittlung als gesellschaft liche Erscheinung und Gegenstand wissenschaft licher

Untersuchung. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1980.Kade O.: Kommunikationswissenshaft liche Probleme der Translation. W: Neubert A.  (Hrsg.):

Grundfragen der Übersetzungswissenschaft . Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1968.Kade O.: Probleme des übersetzungswissenschaft lichen Textvergleichs. Leipzig: VEB Verlag En-

zyklopädie, 1981.Kade O.: Zu Fall und Gesetzmässigkeit in der Übersetzung. „Beiheft zur Zeitschrift Fremdspra-

chen” 1968, 1, s. 131–157. Kade O. (Hrsg.): Vermittelte Kommunikation, Sprachmittlung, Translation. Leipzig: VEB Enzy-

klopädie Verlag, 1977.Kielar B.: Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossoliń-

skich, 1988.Kielar B.: O tłumaczeniu tekstów specjalistycznych. W: Kielar B.  (red.): Problemy komunikacji

międzykultrowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Wydawnictwo Graf Punkt. Ofi cyna Wydawnicza, 2000.

Kielar B.  (red.): Problemy komunikacji międzykultrowej. Lingwistyka, translatoryka, glottody-daktyka. Warszawa: Wydawnictwo Graf Punkt. Ofi cyna Wydawnicza, 2000.

Kierzkowska D.: Tłumaczenie prawnicze. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 2002.Klaverkämper H.: Fachexterne Kommunikation als Maßstab einer Fachsprachen-Hermeneutik.

Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1988.Klaverkämper H.: Rahmenbedingungen für die Fachkommunikation. „HSK-Fachsprachen”

1998, 3, s. 24–47.Klaverkämper H., Weinrich H.: Deutsch als Wissenschaft ssprache. Tübingen: Gunter Narr Ver-

lag, 1986.Klaverkämper H.: Textuelle Fachsprachen – Linguistik und Aufgabe. W: „Fachsprache und

Fachliteratur”. Göttingen: Vandenhoeck – Ruprecht Verlag, 1983.Kokot U.: Metody przekładu niemieckich nazw medycznych na język polski. Katowice: Wydawnic-

two Uniwersytetu Śląskiego, 2001.Koller W.: Einführung in die Übersetzugswissenschaft . Heidelberg–Wiesbaden: Quelle & Meyer

Verlag, 2001.Komissarov V.: Zur Th eorie der linguistischen Übersetzungsanalyse. W: Kade O. (Hrsg.): Vermit-

telte Kommunikation, Sprachmittlung, Translation. Leipzig: VEB Enzyklopädie Verlag, 1977.Komissarov V.: Linguistische Modelle des Übersetzungsprozesses. W: W. Wilss: Übersetzungswis-

senschaft . Darmstadt: Wissenschaft liche Buchgesellschaft , 1981.Kretschmer E.: Spezifi sche Aspekte der konfrontativen Analyse von Fachwortschätzen. Tübingen:

Franke Verlag, 1996.Krings H.P.: Was in den Köpfen von Übersetzern vorgeht. Eine empirische Untersuchung zur

Struktur des Übersetzungsprozesses. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1986.Krzeszowski T.: Fałszywi przyjaciele, konie trojańskie, tymczasowi imigranci: o niektórych pod-

stępnych zapożyczeniach językowych. W: Kielar B. (red.): Problemy komunikacji międzykul-turowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Ofi cyna Wydawnicza Graf Punkt, 2000.

183

Lewandowski T.: Linguistisches Wörterbuch. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1976. Levý J.: Die literarische Übersetzung. Th eorie einer Kunstgattung. Frankfurt–Bonn: Athäneum

Verlag, 1969.Levý J.: Übersetzung als Entscheidungsprozess. W: Wilss W. (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft .

Darmstadt: Wissenschaft liche Buchgesellschaft , 1981.Lipczuk R.: Problem internacjonalizmów – ze szczególnym uwzględnieniem wyrazów między-

narodowych w prawie handlowym. W: Kielar B. (red.): Problemy komunikacji międzykultu-rowej. Lingwistyka, translatoryka, glottodydaktyka. Warszawa: Wydawnictwo Graf Punkt, 2000.

Lipiński K.: Vademecum tłumacza. Kraków: Wydawnictwo Idea, 2000.Lukszyn J., Zmarzer W.: Teoretyczne podstawy terminologii. Warszawa: Wydawnictwo Uniwer-

sytetu Warszawskiego, 2001.Lukszyn J.: Tezaurus terminologii translatorycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN,

1993.Maliszewski J.: Pragmatyka leksykalna w przekładzie prawnym i prawniczym. Wokół zagadnień

prawniczego języka specjalistycznego. W: Wybrane aspekty przekładu literackiego i specjali-stycznego. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochow-skiej, 2003.

Maliszewski J.: Niemieckojęzyczne przekłady współczesnej liryki polskiej. Katowice: Wydawnic-two Naukowe „Śląsk”, 2004.

Maliszewski J.: Zum Problem der Unübersetzlichkeit in der literarischen Translation. W: Training of Translators and Interpreters II. Częstochowa: Wydawnictwo Educator, 1988.

Maliszewski J.: „Tłumacz z tarczą”. Rzecz o specjalistycznym przygotowaniu tłumacza do pracy z tekstem prawnym, prawniczym i ekonomicznym. W: Maliszewski J. (red.): Strategie trans-latoryczne w tłumaczeniu tekstów specjalistycznych w biznesie. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, 2005.

Maliszewski J.  (red.): Strategie translatoryczne w tłumaczeniu tekstów specjalistycznych w biz-nesie. Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, 2005.

Maliszewski J.: Warsztatowe problemy tłumaczeń specjalistycznych. W: Płusa P. (red.): Aktualne kierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1999.

Mentrup W.: Überlegungen zur lexikographischen Erfassung der Gemeinsprache und der Fach-sprachen. „Sprache der Gegenwart” 1978, 45, s. 48–77.

Mikus R.: Th e Language Expert and the Emergence of Global Financial English. An Essay of Fi-nancial and Linguistic Features. W: Corporate Language Policy. Nottingham: Professional Press, 1989.

Mounin G.: Die Übersetzung. Geschichte, Th eorie, Anwendung. München: Nymphenburg Ver-lag, 1967.

Möhn D.: Zum Fortgang der germanistischen Fachsprachenforschung in den 70er Jahren. „Zeit-schrift für Germanistische Linguistik” 1980, 4, s. 352–369.

Müller B.: Das Französische der Gegenwart. Varietäten Strukturen, Tendenzen. Heidelberg: Win-ter Verlag, 1975.

Neubert A.: Pragmatische Aspekte der Übersetzung. W: Neubert A.  (Hrsg.): Grundfragen der Übersetzungswissenschaft . Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1968.

Neubert A. (Hrsg.): Grundfragen der Übersetzungswissenschaft . Leipzig: VEB Verlag Enzyklo-pädie, 1968.

Newmark P.: Approaches to Translation. Oxford: Pergamon Press, 1982.

184

Newmark P.: A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall, 1988.Nida E.: Th e Th eory and Practice of Translation. Leiden: Brill, 1982.Nord Ch.: Textanalyse und Übersetzungsauft rag. München: Carl Hanser Verlag 1989.Nord Ch.: Einführung in das funktionale Übersetzen. Tübingen: Francke Verlag, 1993.Picht W.H.: Wirtschaft slinguistik: ein historischer Überblick. „HSK-Fachsprachen” 1998, 2,

s. 336–341.Pieńkos J.: Podstawy juryslingwistyki. Język w prawie – Prawo w języku. Warszawa: Wydawnic-

two Muza, 1999.Pieńkos J.: Podstawy przekładoznawstwa. Kraków: Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2003.Pisarska A., Tomaszkiewicz T.: Współczesne tendencje przekładoznawcze. Poznań: Wydawnic-

two Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1996.Płusa P. (red.): Aktualne kierunki traduktologii polskiej. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe

WSP, 1999.Reinhard W.: Deutsche Fachsprache der Technik. Ein Ratgeber für Sprachpraxis. 2. Aufl age. Leip-

zig: Enzyklopädie Verlag, 1978.Reiss K.: Texttyp und Übersetzungsmethode. Der operative Text. Kronberg: Scriptor Verlag, 1976.Reiss K.: Adequadhet und Äquivalenz. W: Wilss W., Th ome G. (Hrsg.): Die Th eorie des Über-

setzens und ihr Aufschlusswert für die Übersetzungsdidaktik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1984.

Reiss K.: Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik. Kategorien und Kriterien für eine sachgerechte Beurteilung von Übersetzungen. München: Max Hueber Verlag, 1971.

Reiss K., Vermeer H.J.: Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Niemeyer Verlag, 1984.

Sandrini P.: Übersetzen von Rechtstexten. Fachkommunikation im Spannungsfeld zwischen Rechtsordnung und Sprache. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.

Sapir E.: Kultura, język, osobowość. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1978.Sarcevic S.: New Approach to Legal Translation. Th e Hague: Kluwer Law International, 1997.Schleiermacher F.: Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens. Berlin: Reimer Verlag

1813.Schmidt W.: Deutsche Sprachkunde. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1985. Schmied W.: Charakter und gesellschaft liche Bedeutung der Fachsprachen. „Sprachpfelge” 1969,

18, s. 10–20.Schmitt P. A.: Translation und Technik. Tübingen: Stauff enburg Verlag, 1999.Schmitt P.: Anglismen in den Fachsprachen. Eine pragmatische Studie am Beispiel der Kerntech-

nik. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1985. Schlieben-Lange B., Kreutzer H.  (Hrsg.): Fachsprache und Fachliteratur. Göttingen: Vanden-

hoeck – Ruprecht Verlag, 1983.Snell-Hornby M.: Übersetzungswissenchaft und Fremdsprachenunterricht. München: Carl Han-

ser Verlag 1989.Snell-Hornby M.: Übersetzungswissenschaft . Eine Neuorientierung. Tübingen: Francke Verlag,

1998.Stolze R.: Die Fachübersetzung. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1999.Stolze R.: Übersetzungstheorien. Eine Einführung. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2001.Stolze R.: Grundlagen der Textübersetzung. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1982.Stolze R.: Hermeneutisches Übersetzen. Linguistische Kategorien des Verstehens und Formulie-

rens beim Übersetzen. Tübingen: Gunter Narr Verlag 1992.

Szulc A.: Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984.

Urlich W.: Wörterbuch. Linguistische Grundbegriff e. Heidelberg: Julius Groos Verlag.Vermeer H.: Skopos und Translationsauft rag. Heidelberg: Quelle & Meyer Verlag, 1983.Vinay J.-P., Darbelnet J.: Stylistique comprée du français et de l’anglais. Paris: Didier, 1977.Voellnagel A.: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych. Warszawa: Wydawnictwo TEPIS, 1998. Wille L.: Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu

Rzeszowskiego, 2002.Wilss W.  (Hrsg.): Übersetzungswissenschaft . Darmstadt: Wissenschaft liche Buchgesellschaft ,

1981.Wilss W.: Übersetzungswissenschaft . Probleme und Methoden. Stuttgart: Klett Verlag, 1977.Wilss W.: Fachsprache und Übersetzen. W: Wüster E. (Hrsg.): Terminologie als angewandte Sprach-

wissenschaft . München: Felber Verlag, 1979.Wilss W., Th ome G. (Hrsg.): Die Th eorie des Übersetzens und ihr Aufschlusswert für die Überse-

tzungsdidaktik. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1984. Wojtasiewicz O.: Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

1957.Wüster E.  (Hrsg.): Terminologie als angewandte Sprachwissenschaft . München: Felber Verlag,

1979.

185

Redaktor prowadzącyMirosław Ruszkiewicz

AdiustacjaJoanna Myśliwiec

KorektaBlanka Szywalska

Skład i łamanieKatarzyna Mróz-Jaskuła

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83